جەردى اۋەلدە شەتەلدىكتەرگە ساتپاق بولىپ، حالىق نارازىلىعى ورشىگەننەن سوڭ ونى جالعا بەرىپ، پايداعا كەنەلۋدى ويلاعان ۇكىمەتتىڭ باستاماسىنا پرەزيدەنتتىڭ ءوزى پارمەن بەرىپ، ارنايى كوميسسيا قۇرىلدى.

قازىردىڭ وزىندە التى رەت كەزدەسۋ وتكىزگەن كوميسسيانىڭ قۇرامىنا قاتىستى كۇدىك-كۇماندار ايتىلعانىمەن، «جەرسابەت» جانتالاسىپ جۇمىس جاساۋدا. ونداعى تالقىلانىپ جاتقان ماسەلە بىرەۋ عانا – جەر تۋرالى زاڭنىڭ كەرەكتى-كەرەكسىز تۇستارىن رەتتەۋ.

وسى رەتتە قوعام قايراتكەرى، سايتىمىزدىڭ تۇراقتى اۆتورى اۋىت مۇقيبەكتىڭ «ون پايىز جەر ورالمانعا قالسىن» دەگەن ۇسىنىسى «Abai.kz» پورتالىندا جاريالاندى. جەر رەفورماسى تۋرالى كوميسسيانىڭ مۇشەسى ءام كوميسسيانىڭ «قۇقىقتىق ءبولىمىنىڭ» جەتەكشىسى مۇحتار تايجانعا جازعان حاتىندا اقىن اۋىت مۇقيبەك قازىرگى قوعامنىڭ وزەكتى ماسەلەسىنە اينالىپ وتىرعان جەر ماسەلەسىندە شەتتەن كەلگەن قانداستاردىڭ دا قۇقىعىنىڭ تولىق ەسكەرىلۋىن سۇراعان.

الدىمىزداعى سەنبى اتالعان كوميسسيانىڭ كەزەكتى وتىرىسى ءوتۋى ءتيىس. ءجيىندابىز كوتەرىپ وتىرعان ماسەلە دە تالقىعا سالىناتىن بولادى، ارينە.  وسىعان بايلانىستى ءبىز قازاقستاندىق ساياساتكەرلەردىڭ، قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ پىكىرىن بىلمەككە اسىقتىق.

كوميسسيانى جەرگە ەمەس – وفشورداعى اقشانى قايتارۋ ءۇشىن قۇرۋ كەرەك ەدى

سەرىكبولسىن ءابدىلدين، ساياساتكەر:

- بىرىنشىدەن، بۇل جەردە ەشقانداي پايىزدىڭ كەرەگى جوق. ويتكەنى ۇكىمەت شەتەلدەن كەلەتىن قانداس ازاماتتارعا جەردى دە، ءۇيدى دە، جەڭىلدىكتى دە تەگىن بەرۋى كەرەك. كومەك كورسەتۋى ءتيىس. ولاردىڭ قازاقستانعا كەلگەندەگى نەگىزگى ماقساتى - جەكە باستارىنىڭ قامى ەمەس، وسى ەلگە قايتسەك پايدامىزدى تيگىزەمىز دەگەن پيعىل. بىلە بىلسە، ورالمان باۋىرلارىمىزعا الدىمەن اۋىلشارۋاشىلىعى مينيسترلىگى مۇقتاج بولىپ وتىر. سەبەبى، ول - ەڭبەك كۇشى.  وسى رەتتە مەن اۋىت مۇقيبەكتىڭ ۇسىنىس وتە دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن. جەرمەن اينالىسامىن دەگەن ادامعا (قازاقستان ازاماتىنا) جەردى جالعا بەرۋ كەرەك جانە وعان ەشقانداي پايىزدىڭ كەرەگى جوق. ءبىز بۇرىن جوعارعى كەڭەستە جەر تۋرالى زاڭدى قابىلداعاندا، قازاقستاندىقتارعا 49 جىلعا جالعا بەرۋ دەگەندى ناقتىلاپ كورسەتكەن ەدىك. بۇل - جەرمەن اينالىسامىن دەگەن شارۋاعا بىلاي دا بىلاي جەتەتىن مەرزىم. جالپى ۇكىمەتتىڭ  جەر تۋرالى كوميسسيا قۇرىپ، جەر-جەردى ارالاپ، انانى-مىنانى ايتىسقا سالىپ ءجۇرۋىنىڭ ءوزى بەكەرشىلىك. سەبەبى زاڭدا جازىلعان باپتاردى شەشۋ ءبىر ادامنىڭ عانا قۇزىرىندا بولىپ تۇر عوي.  وتكەندە حالىق نارازىلىعى تۋعاندا بىردەن سول قيسىق باپتاردى زاڭنان الىپ تاستاسا، مۇنداي ماسەلە كوتەرىلمەس تە ەدى. 

مەنىڭ ويىمشا، بۇل كوميسسيانى جەر تۋرالى ەمەس – وفشوردا جاتقان اقشالاردى اكەلۋ ءۇشىن قۇرۋ كەرەك ەدى. وكىنىشكە وراي، مەنىڭ كوميسسيا تۋرالى ويىم - وسى.

زاڭ الدىندا ءبارىمىز تەڭ قۇقىلىمىز

جابال ەرعاليەۆ، سەنات دەپۋتاتى:

- نەگىزى بۇل ماسەلەگە قاتىستى ارنايى كوميسسيا قۇرىلدى عوي. قازىر اتالعان كوميسسيانىڭ قالاي جۇمىس جاساپ جاتقانىن ءبىز باقىلاپ وتىرمىز. كورىپ وتىرمىز. ال، اۋىت مۇقيبەكتىڭ  ۇسىنىسىنا كوزقاراسىم وڭ بولعانىمەن، قازىر ءبىزدىڭ ونى تالقىلاۋىمىز دۇرىس پا؟ ويتكەنى، جەر كوميسسياسى  بىزگە ۇسىنىستارى مەن وزگەرتۋلەرىن دايىنداپ، شەشىمدەرىن شىعارعاننان كەيىن عانا ءبىز بۇل ماسەلەنى تالقىلايتىن بولامىز.

ال ەندى ورالماندارعا ون پايىز جەر بەرۋ ماسەلەسىنە كەلەتىن بولساق، تەك ورالماندارعا عانا ەمەس، شارۋاشىلىقپەن اينالىسامىن دەگەن ءار قازاققا، ءار قازاقستاندىققا جەر جالعا بەرىلۋى ءتيىس. ورالمانداردى قالىڭ حالىقتان ءبولىپ الىپ قاراۋعا بولمايدى. زاڭ بارىمىزگە ورتاق. ول زاڭنان اتتاپ، بىرەۋىنە ەرەكشە جاعداي جاساۋعا ءبىزدىڭ قۇقىمىز جوق. قازاقستانعا كەلگەن، ازاماتتىق العان قانداستارىمىز – جەرگە يەلىك ەتۋگە تولىق قۇقىلى بولادى. دەمەك، ول ورالمان ەمەس – قازاق، قازاقستان ازاماتى. ال ازاماتتىق الماعاندارعا قازىر مەملەكەتىمىز جاعداي جاساپ وتىر. ازاماتتىق الۋ بۇرىڭعىداي قيىن ەمەس. وتكەندە زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرتۋلەردە ازاماتتىقتىڭ 1 جىلدىڭ ىشىندە بەرىلەتىنى جازىلدى. ەندى شەتەلدەگى قانداستارىمىز ءبىر-اق جىلدىڭ ىشىندە ازاماتتىق الىپ، جەرگە يەلىك ەتۋگە مۇكىنشىلىگى بار. سوندىقتان، زاڭ شەڭبەرىندە ءبىز ءبارىمىز تەڭ قۇقىلىمىز. ورالمان نەمەسە باسقا دەگەن جوق. سول بويىنشا ورالمانداردىڭ دا قۇقىقتارى تولى ەسكەرىلۋى ءتيىس.

از قازاقتى ءبولىپ-جارۋعا قارسىمىن!

راسۋل جۇمالى، ساياساتانۋشى:

- ماسەلە كۇردەلى. بىرىنشىدەن مەن اشىق تۇردە بۇل ۇسىنىستى  قولداي المايمىن. مەن، ءتىپتى ورالمان دەگەن ءسوزدىڭ كونەرگەنىن، دۇرىس ەمەس ەكەنىن باياعىدان ايتىپ كەلە جاتىرمىن. ولار – وتانداستارىمىز، قانداستارىمىز، ءوزىمىزدىڭ قازاق ازاماتتارى. ولاردىڭ جاعدايى شىن مانىسىندە كوپ جاعدايدا ايانىشتى بولىپ قالۋدا. ءالى دە بولسا ديسكريميناتسياعا ۇشىراۋدا. شارۋاشىلىق، قارجىلىق، تىلدىك ماسەلەلەر بويىنشا قيىندىقتار جوق ەمەس. مىسالى، 25 جىلدىڭ ىشىندە شەتەلدەن كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ ىشىنەن بىردە-ءبىر اكىم، دەپۋتات  نەمەسە مينيستر تاعايىندالعان جوق. ونىڭ ۇستىنە جاڭاعى ايتىپ وتىرعانداي جەرگە يەلىك ەتە الماي وتىرعانى جانە شىندىق. مۇنىڭ ءبارى، ارينە، كوشى-قونعا قاتىستى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تاپپاي وتىرعانىن كورسەتەدى.

ايتكەنمەن دە، بۇل ماسەلەلەر كۇن تارتىبىندە شەشىلۋى كەرەك. موڭعوليادان، قىتايدان جانە باسقا ەلدەردەن كەلگەن باۋىرلارىمىزعا جەر بەرىلۋ كەرەك. ونىڭ ىشىندە دە، اناۋ عىلىم-ءبىلىم، بيزنەسپەن اينالىساتىن ەمەس، تازا اۋىلشارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن ازاماتتارعا بەرىلۋى ءتيىس. بەرگەندە دە ءبىزدىڭ دەموگرافيالىق جاعدايدى ويلاپ بارىپ بەرۋ كەرەك. مەنىڭ ايتىپ وتىرعانىم، وڭتۇستىك ايماقتاردا حالىق كوپ، تىعىز ورنالاسقان. سولتۇستىكتە كەرىسىنشە. ونىڭ ىشىندە سولتۇستىك ايماقتاردى قازاقىلاندىرۋ ساياساتى بار، سوندىقتان بەرىلەتىن جەرلەر سول ايماقتاردان قاراستىرلۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.

جالپى، «ورالماندارعا» جەردى بەرۋ زاڭ شەڭبەرىندە قاراستىرىلۋى كەرەك. وندا ون پايىز با، جيىرما ما، بىراق شەڭبەردەن شىقپاۋى كەرەك.

 جالپى "ورالمان" دەيتىن ۋاقىتشا مارتەبەسى بار اعايىندارىمىزدى قالىڭ قازاقتان ءبولىپ قاراۋعا بولمايدى. كەلگەن قازاق – قازاقستان ازاماتى. ونى ورالمان قازاق، جەرگىلىكتى قازاق دەپ ءبولۋ – قازاقتىڭ ءوز ىشىندە الاۋىزدىعىن تۋدىراتىنى ءسوزسىز. ياعني، ورالماندارعا ون پايىز جەر بەرۋ كەرەك دەسەك، ەرتەڭ قازاقتىڭ تاعى ءبىر بولىگىنە جيىرما پايىز بەرۋ كەرەك بولادى.  سودان كەيىن ۇيعىرلار شىعادى، «بىزگە دە بەس پايىز بەرىڭدەر»،-دەپ. سوندىقتان، قازاقتى ءبولىپ جارماي، بىردەي قاراۋ كەرەك. مىسالى، قازىر جۇمىسسىز وتىرعان تەك قانا «ورالماندار» ەمەس قوي. قازاقستاندا بۇرىننان تۇرىپ جاتقان قازاقتار بار. ولار دا السىن، ولارعا دا بەرىلسىن جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك.  ەرتەڭ «ورالماندارعا» بولەك جەر بەرىلسىن دەگەن زاڭ قابىلدانسا، باسقا قازاقتار اراسىندا نارازىلىق تۋماي ما؟ سونى دا ەسكەرۋىمىز كەرەك. بۇل جەر – قازاقتىكى. كونستيتۋتسيا بويىنشا وعان يەلىك ەتىن – حالىق. ەندى سول حالىقتى ءبولىپ-جارماي تەڭ قاراۋىمىز كەرەك.

قازاقتىڭ جەرىنە جەر بەتىندەگى بارشا قازاق يەلىك ەتۋگە قاقىلى

داۋرەن قۋات، Abai.kz پورتالىنىڭ باس رەداكتورى:

- «ون پايىز جەر ورالمانعا قالسىن».  دۇرىس ۇسىنىس. بۇل ۇسىنىستى قازاقتىڭ تۇتاستىعى ۇعىمىندا قاراستىرۋ كەرەك. قازاق – قاي قيىردا جۇرسە دە قازاق. دەن ءسياوپيننىڭ ء«بىر قىتاي ەكى سيستەما» دەگەن تەورياسى بولعان. ياعني، سوتسياليستىك قوعامداعى قىتاي دا – ءبىر، كاپيتاليستىك قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قىتاي دا – ءبىر دەگەن ءسوز بۇل. ءبىزدىڭ جاعدايدا سىرتتان كوشىپ كەلگەن عانا ەمەس، ءتۇرلى سەبەپتەرمەن كوشىپ كەلە الماي جاتقان قازاقتىڭ دا ارمان تىلەگى توعىساتىن ۇلكەن ارنا وسى – جەر ماسەلەسى. جەردىڭ يەسى – قازاق. قازاقتىڭ جەرىنە جەر بەتىندەگى بارشا قازاق بالاسى يەلىك ەتۋگە قاقىلى. ويتكەنى ولاردىڭ اتا-باباسى وسى دالادا شەيىت بولدى، جاۋىمەن الىستى، دۇنيەگە ۇرپاق اكەلدى. سوندىقتان تۇتاس قازاق باباقونىسىنا باس قوسىپ، ءتورت كوزى تۇگەل جينالعانشا، جەردى الدەكىمدەرگە  جالعا دا مەنشىككە دە بەرۋگە ءتيىس ەمەسپىز. مەن اۋىت مۇقيبەكتىڭ ۇسىنىسىن وسى ماسەلەدە قۇپتايمىن.

ءبىز كوشى-قون، ورالمان دەگەندە كوپ رەتتە اينالامىزداعى جاقىن جۇرتتاردا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان اعايىندارىمىز تۋرالى كوپ ويلاپ، كوپ جازامىز. بۇنىمىز دۇرىس، ارينە. بىراق جەر ماسەلەسى تۇتاس قازاقتى تولعاندىرىپ تۇرعان مىنا زاماندا نەگە باتىس ەلدەرىندەگى اعايىندارىمىزدىڭ مۇمكىندىگى تۋرالى ايتپايمىز.

«مۇمكىندىگى دەگەننەن» شىعادى. تۇركيادا ما، الدە، گەرمانيادا ما تۇراتىن ءبىر ىسكەر باۋىرىمىز وسكەمننەن تەرى يلەيتىن زاۋىت اشپاق بولادى. وعان شىعىسقازاقستاندىق ءبىر تۋىسى سەرىكتەس بولۋعا كەلىسەدى. ەكەۋى ءسويتىپ جۇمىستى قولعا الادى. تۇركيالىق، الدە گەرمانيالىق باۋىرىمىز ەلگە اقشاسىن اكەلىپ، زاۋىتىنىڭ جاراقتارىن كوشىرە باستايدى. باتىس ادامى ىرعالىپ-جىرعالىپ ءجۇرۋدى بىلمەيدى عوي، ءسويتىپ، زاۋىتتىڭ شارۋاسىن دوڭگەلەنتىپ الا جونەلۋگە ەندى كىرىسكەندە، ءبىزدىڭ الاياقتار ءار قاپتالدان الاقاندارىن ىسقىلاپ شىعا كەلىپتى. پارا سۇراعان، تەرى وڭدەۋدىڭ ەكولوگياعا زياندىلىعىن كولدەنەڭ تارتقان، ويتكەن، بۇيتكەن – قىسقاسى اتتاپ باستىرماعان. اقىرىندا كاسىپكەر باۋىرىمىز جەتى باستى جالماۋىزداردان قاشىپ قۇتىلىپتى.  

جەر كوميسسياسىنىڭ  قۇرامىندا ۇكىمەتتىڭ استاۋىنان جەم جەپ جۇرگەندەر ارپىلداپ، "سىرتتان ينۆەستيتسيا تارتۋ ءۇشىن، جاڭا تەحنولوگيا ەنگىزۋ ءۇشىن جەردى جالعا بەرۋ كەرەك، مەنشىككە ساتۋ كەرەك" دەپ وتىر عوي دەس بەرمەي. جەردى جالعا بەرۋ كەرەك بولسا، سول الىستا جۇرگەن اعايىندارعا بەرۋ كەرەك. ينۆەستيتسيانى دا سولار قۇيادى، جاڭا تەحنولوگيانى دا سولار اكەلەدى. ارينە، ولاردىڭ ءىس-ارەكەتى دە زاڭ اياسىندا بەلگىلەنىپ، زاڭنىڭ شەگىندە بولۋى كەرەك.        

پىكىرلەردى توپتاستىرعان - نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz