جاقىندا اقتوبەدەگى تەراكتىگە قاتىستى قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك باق-تا ءتۇرلى تالقىلاۋلار ءجۇردى.  اسىرەسە، قۇدايى كورشىمىز رەسەيدىڭ اقپاراتتىق ارنالارى اقتوبە وقيعاسىنا قاتتى «الاڭداۋشىلىق» ءبىلدىرىپ، تىكەلەي ەفير ارقىلى دۇركىن-دۇركىن باعدارلامالار ۇيىمداستىردى. سولاردىڭ ءبىرى «ربك» ارناسىنداعى تامانتسەۆتىڭ  باعدارلاماسىنا قازاقستاندىق ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆ تا قاتىسقان بولاتىن. ءدال وسى باعدارلاما بارىسىندا رەسەيلىك ساياساتكەر ەۆسەەۆ اقتوبەدەگى وقيعاعا قاتىستى، رف اسكەري كومەك بەرۋى ءتيىس ەكەندىگىن ايتتى.

وسىعان بايلانىستى ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆ مىرزا «Abai.kz» پورتالىنا ارنايى سۇحبات بەرگەن بولاتىن.

-قازاقستانداعى رەسەيلىك ارنالاردىڭ پرو-كرەملدىك اگرەسسورلىق، دەزينفورماتسيالىق ساياساتتى ۇستانىپ جۇمىس جاسايتىنىن بىلەمىز. جاقىندا ءوزىڭىز قاتىسقان «ربك» ارناسىنداعى تامانتسەۆتىڭ دە باعدارلاماسى ءداستۇرلى ستسەناريگە تۇزىلگەن ەكەن. باعدارلاما بارىسىندا رف اقتوبەدەگى وقيعاعا قاتىستى ءبىزدىڭ ەلگە «كومەكتەسۋ» تۋرالى ويلارى دا ايتىلدى...

- رەسەيدەگى باق جاعدايى بىزدە قالىپتاسقان احۋالعا اينا قاتەسىز ۇقسايدى عوي: شىن مانىندە بالامالى بولماسا، ءابسوليۋتتى تۇردە تاۋەلسىز باق بولمايدى. باق بولماسا، قالعانىنىڭ ءبارى كرەملدىڭ اقپاراتتىق قولشوقپارى ەمەس پە؟! سوندىقتان دا ءوزىنىڭ ءبىرشاما ليبەراليزمىنە، ارا-تۇرا بالاما وي-پىكىر يەلەرىنە مىنبەر بەرىپ تۇراتىنىنا قاراماستان، ربك ارناسى دا سول كرەمل ءوز قولىمەن جاساعان پروكرۋست توسەگىندەگى قالىپتان اسىپ كەتە الماي وتىر عوي. ءبارى دە شەكتەۋلى، ءبارى دە رەتتەۋلى. اسىرەسە، گەوساياسي ماسەلەلەرگە قاتىستى كرەملدىك تسەنزۋرا زور ەكەنى ايدان انىق.

ونىڭ ۇستىنە مەن سول حاباردا ايتقان «قىرىم اننەكسياسىنان كەيىن رەسەي قارۋلى كۇشتەرىنە كەشەگى سوۆەت وداعىنىڭ قۇرامىندا بولعان رەسپۋبليكالاردىڭ (بۇگىندە – تاۋەلسىز مەملەكەتتەر) كوزقاراسى باسقاشا، ياعني ەرتەڭ باسقا دا ەلدىڭ اۋماقتارىن رەسەيدىڭ ۇلتتىق مۇددەسى بار دەگەن جەلەۋمەن «كرىم ناش» دەگەندەي، «پالەنشە جەر بىزدىكى» دەپ ايتپاسىنا كىم كەپىل؟» دەگەن سىڭايداعى ءسوزىم ولارعا تۇرپىدەي تيگەنى بايقالىپ قالدى.

- بۇل حاباردى جاساۋ ارقىلى كرەمل ءوزىنىڭ نەگىزگى  كوزقاراسىن بايقاتتى عوي، دەمەك...

- ارينە، تەلەارنانىڭ ءبىر حابارىنان سونشالىقتى ۇلكەن ءتۇيىن ءتۇيۋ ارتىقتاۋ بولار. بىراق، مەنىڭشە، وسى حابار كرەملدىڭ رەسمي كوزقاراسىنىڭ ايناسى ىسپەتتەس بوپ تۇر.

ستۋديا قوناعى ەۆسەەۆ مىرزانىڭ «ەسلي بى روسسيا حوتەلا بى پريسوەدينيت» دەپ باستاپ، باتىس قازاقستاندى اتاپ قالۋىندا ۇلكەن ءمان جاتىر. فرەيد بويىنشا دەگەن ءسوز بار، ياعني ويىنداعىسىن وسىلايشا بايقاماي ايتىپ قالادى.

جانە دە «قازاقستاندا بيلىك اۋىسىپ جاتسا، ءبىزدىڭ كومەكتەسۋىمىز كەرەك» دەگەن سىڭايدا پىكىر ءبىلدىرۋى دە نەبىر جامان ويلارعا جەتەلەيدى. ياعني، رەسەيدەگى بەلگىلى ءبىر توپتار ىشىندە تالقىلاۋ بارىسىندا وسى تاقىرىپ قوزعالاتىنى راس بولىپ تۇرعىنى عوي.

- دەسەك تە، ەۆسەەۆتىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار سياقتى. قازاقستان دۇنيە جۇزىندە ەشكىمنەن قورىقپايدى. تەك رەسەي مەن قىتاي دەسە ۇركىپ شىعامىز...

- بۇل ءوزى رەسەيدىڭ رەسمي بيلىككە ءبىر تابان جاقىن زەرتتەۋ ورتالىقتارىنىڭ ءجيى پايدالانىپ جۇرگەن ءبىر تەزيسى. ونىڭ ارتىندا ءبىزدى باسقا وركەنيەتتى الەمنەن اجىراتىپ، «كورشىلىك پارىزدى» نەگىزگە الىپ، ءوز قوراسىنا كىرگىزۋ نيەتى جاتىر. شىندىعىنا كەلسەك، كەز كەلگەن مەملەكەت تەك قانا كورشىلەرىمەن كۇن كورەم دەگەن ستراتەگيا قۇرماۋى ءتيىس. قازىر الەم ارحيتەكتۋراسى وزگەرىپ جاتىر، عالامدىق گەوساياسي قايتا قۇرۋ ءجۇرىپ جاتىر. سوندىقتان دا قاسىڭداعى كورشىمەن جاقسى بولا تۇرىپ، الىستاعى «اعايىندى» دا ۇمىتپاۋ كەرەك!

-بىزدە ەكستريميزممەن كۇرەس تۋرالى سوناۋ جىلداردان بەرى ايتىپ كەلە جاتقانىمىزبەن، بيلىك بۇعان اسا ءمان بەرمەگەن ەدى. اسىرەسە، جۇرتتىڭ دا، جوعارى بيلىكتىڭ دە نازارى «جەر ماسەلەسىنە» اۋىپ كەتكەن تۇستا، ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمدار نازاردان تىس قالىپ قويدى. بۇعان سەبەپ بولاتىن تاعى بىرنەشە فاكتور بار... 

- ەكسترەميزمنىڭ دە ەكسترەميزمى بار! ماسەلەن، ءوز باسىم وسى جىلدار بويىنا: «قازاقستان كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارىنىڭ اياسىندا قيمىل-ارەكەت جاسايتىن رەسمي ساياسي وپپوزيتسيا اۋاداي قاجەت! ناق وسى كۇشتەر ەل ىشىندەگى بيلىككە نارازى ءارى ونىڭ ساياساتىنا بالاما پىكىر ايتا الاتىن پروگرەسشىل ازاماتتاردى بىرىكتىرۋى كەرەك. جانە سول وپپوزيتسيا مەملەكەت پەن تاۋەلسىزدىك مۇددەسىن بيلىكپەن بىرگە قورعاۋى ءتيىس» دەپ ايتىپ كەلە جاتىرمىن. 

بيلىك بولسا، سول وتانشىل، زاڭشىل، شەكتەن شىقپايتىن، اسىرە راديكالدى ەمەس وپپوزيتسيانىڭ كوزىن ءوز قولىمەن قۇرتتى. بىرەۋلەردى ساتىپ الدى، ەكىنشىسىن قورقىتىپ-ۇركىتىپ، ساياسي الاڭنان كەتىردى، ەڭ مىقتىلارىن – ءولتىردى، نە سوتتاپ، تۇرمەگە جاپتى، نە شەتەل اسىردى! قازىر بىزدە وپپوزيتسيالىق دەپ اتاۋعا مورالدىق قۇقى بار زاڭدى پارتيا جوق!

ەندى، مىنە، ءبىز سەكىلدى لەگالدى وپپوزيتسيانى تۇقىرتىپ، لەگالدى ەمەس، ەشبىر زاڭدى مويىندامايتىن، ەڭ باستىسى، قولىنا قارۋ ۇستاپ، كوشەگە شىعۋدان قايمىقپايتىن، ەشقاشان مامىلەگە كەلمەيتىن وپپوزيتسيا تاۋىپ الدى!

مۇنىڭ ءوزى، اقتوبەدەگى وقيعا كورسەتىپ وتىرعانداي، اعىمداعى بيلىكتىڭ عانا ەمەس، تۇتاس مەملەكەتتىڭ بولاشاعىنا، ونىڭ كونستيتۋتسيالىق ىرگەتاسىنا قاۋىپ تۋعىزاتىنىن بارشا جۇرت ءتۇسىنۋى ءتيىس!

- ءبىزدىڭ ەلدە، وسى ۋاقىتقا دەيىن كورگەنىمىزدەي، سەبەپتىڭ الدىن الۋمەن ەمەس، سالدارىمەن كۇرەسۋ دەيتىن ىندەت بار. اقتوبەدە ۇلكەن تەراكتى ورىن الدى. قارالى كۇن جاريالاندى. بۇل ەل تاريحىنداعى 7-قارالى كۇن ەدى. ساباق بولدى دەيمىز-اۋ، بىراق ودان شىعارعان قورىتىندى قانداي بولماق؟ 2010-جىلعى لاڭكەستىك شابۋىلداردان دا ءبىز ساباق الدىق دەدىك. بىراق، بۇل قايتالاندى. وسىدان كەيىن دە قايتالانباسىنا كىم كەپىل؟

- ءتيىستى قورىتىندىنى سوناۋ جاڭاوزەن قاندى قىرعىنىنان كەيىن جاساۋ كەرەك ەدى. سودان كەيىن دە ەلدىڭ بىرقاتار جەرىندە تەراكتىلەر بولدى. تەرگەۋ قايدا؟ وسى وقيعالاردىڭ ناقتى يدەولوگتارى مەن ۇيىمداستىرۋشىلارى قايدا؟ نەگە وسى تراگەديالاردىڭ تۇپكى سەبەپتەرى انىقتالمادى؟ گاپ سوندا! وتكەن تەراكتىلەر كەزىندە ءبىر دە ءبىر تەرروريست قولعا تۇسپەپ ەدى. سۇرايتىن ادام قالمادى. قازىر ولار قولعا ءتۇسىپ وتىر. ەندى تەرگەۋ ورگاندارى ولاردىڭ بەت-ءجۇزىن، بەرگەن مالىمەتتەرىن قالىڭ جۇرتشىلىققا كورسەتۋى ءتيىس. ايتپەسە، جاسىراتىن نەسى بار، ەل ىشىندە اقتوبە تراگەدياسىنا قاتىستى ءارتۇرلى گۋ-گۋ اڭگىمە بار.

جانە دە بىزدەگى ەڭ باستى كەمشىلىك - بيلىك ءباز-باياعى قالپى:  «وسى تەراكتىلەردى تەك قانا سىرتتاعى جاۋدىڭ نيەتى، سولار نۇسقاۋ بەردى، قارجىلاندىردى» دەپ، بار كىنانى شەتەلدەگى كۇشتەرگە ارتىپ، ءوز جاۋاپكەرشىلىگىنەن ات-تونىن الا قاشىپ وتىر.

ايتپەسە، جاستار جايدان-جاي قولىنا قارۋ ۇستاپ كوشەگە شىعا بەرمەيدى عوي؟! ونىڭ تەك قانا يدەولوگيالىق (تەرىس اعىمداردى ايتىپ وتىرمىن) قانا ەمەس، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سەبەپتەرى بار ەمەس پە؟ جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىقتىڭ ءوزى نە تۇرادى؟! وقيىن دەسە، ۇيلەنەيىن دەسە – اقشا جوق! اكىمدەرگە بارسا، ولار شاراسىز. ال راديكالدى دىنشىلدەر ول جاستاردىڭ ۇيىنە ءوز اياقاتىرمەن كەلەدى، جاناشىرلىق تانىتادى، كومەك بەرەدى. ءسويتىپ، جاستار ولارعا ءوز ىقتيارىمەن ەرەدى.

مىنە، كۇشتەۋ ورگاندارى «اقتوبەدە انتيتەررورلىق وپەراتسيا اياقتالدى» دەپ راپورت بەرىپ جاتىر.

ال اقتوبە، قازاقستانداعى كوپ قالانىڭ ءبىرى عانا. ال جوعارىدا اتالعان پروبلەمالار قازاقستاننىڭ كەز كەلگەن اۋماعىندا بار، سونى تاعى ەسكەرۋسىز قالدىردى.

-تۇسىنىكتى، ۋاقىت ءبولىپ سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت!

 سۇحباتتاسقان نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz