جاڭبىردىڭ ارا-اراسىمەن جۇگىرگەننەن جۇگىرگەن بويى بيلىكتىڭ  باسىنا جەتىپ، قولتىعىنا قىسقان  تۋلاعىن تاققا لاقتىرا تاستاپ، قارعىپ شىعىپ، جالپ ەتىپ وتىرا كەتەتىندەر قاي زاماندا دا، قاي ەلدە دە بولعان، بولىپ تا جاتىر، بولادى دا. وندايلاردىڭ جانە ءبىر «قىزىعى» - اۋەلدە تاقتا الگى-الگى...  قاققان قازىقتاي بولىپ وتىرىپ، توڭىرەگىن كوزىمەن كۇندىز-ءتۇنى تىنتكىلەپ، وزىنە ەرتەڭدى-كەش باس شۇلعىر بايعۇستاردى تاۋىپ، تەرىپ، اينالاسىنا جيناپ الادى دا، بوكسەسىن قىزدىرعان بيىگىنەن قۇدايدان باسقا سۇيرەپ تۇسىرەر كۇش جوعىن ءبىلىپ، جىل ون ەكى ايى كوكتەمگە اينالادى. سودان سوڭ تاققا: بىرتە-بىرتە ءبىرجامباستاپ وتىرىپ، شىنتاقتاپ جاتىپ، شالقاسىنان شالجيىپ، اقىرىندا توسەك سالدىرىپ، تىرايىپ جاتىپ الادى. ارينە، اكە-شەشەسىنەن مۇرا وتىز ءتىسىن، جيىرما ساۋساق-باشايىن ساناپ جاتپايدى، اۋزىن جاپپاي ءپالساپا سوعىپ، وسيەت تاراتىپ، بۇزاۋ-تورپاق تۇرا تۇرسىن، وگىزدىڭ دە ىشىنە سيمايتىن وكىنىش ايتىپ وكىرە باستايدى. ەندى سوندايلاردىڭ بىرەۋىنە باعىشتالعان ءبىر مىسال مىنەكي:

«...1993-جىلدىڭ باس شەنىندە بولار، سانكت-پەتەربۋرگتا ايگىلى كەربەر قورىنىڭ جيىنى ءوتتى.

(قور تۋرالى قىسقاشا ماعلۇمات. ونى 1947-جىلى گامبۋرگ قالاسىنىڭ تۇرعىنى، ىزگىلىك-يگىلىك ىستەرگە قۇمار قوعام قايراتكەرى نەمىس كۋرد كەربەر اشقان. حالىقارالىق بايلانىستاردى بەيبىت جولمەن دامىتۋدى، عىلىم، ونەر جەتىستىكتەرىن ناسيحاتتاۋدى ماقسات ەتكەن. ونىڭ كسرو-داعى ءبولىمى 1959-جىلى لەنينگرادتا ۇيىمداستىرىلعان، - ع. ق.) 

جيىندى قالا اكىمى اناتولي سوبچاك اشتى. كوپتەگەن ەلدەن كەلگەن دەلەگاتتار حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ماسەلەلەردى تالقىلاپ، وي-پىكىرلەرىن ورتاعا سالعان بايسالدى اڭگىمەنىڭ ءبىر ارەدىگىندە ساحنا شەتىندەگى مىنبەرگە ساپ-سارى جىگىت سەلتيىپ شىعا قالادى. بويى ورتالاۋ، سيديىڭقى، سوپاق باسى ءسال-ءپال قاسقالاۋ. قوردىڭ بۇرىن-سوڭدى جيىندارىنا قاتىسقانداردىڭ ەشقايسىسى كورمەگەن بىرەۋ. ونىڭ قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى ۆلاديمير پۋتين ەكەنى حابارلانادى. قيىق كوز بەن سوزىڭقى مۇرىن يەسى  شەلپەك ەرىنىن ىسكە قوسىپ، ەكپىندەپ سويلەي جونەلەدى دە، وقىس پىكىرلەرىمەن جيىننىڭ شىرقىن بۇزادى. سوندا ول نە دەگەن؟ ول كوممۋنيزم يدەياسىن ەس بىلگەن كەزىندە-اق ىشتەي قابىلداماعانىن، كسرو-نىڭ ىدىراعانى وتە دۇرىس بولعانىن، بىراق بايىرعى  ورىس جەرىنىڭ قىرىم مەن سولتۇستىك قازاقستان سياقتى بولىكتەرى رەسەيگە قايتارىلماي كەتە بارعانىن، ءسويتىپ، جالپى سانى جيىرما ميلليون ورىس بوگدە ەلدەردە ءومىر سۇرۋگە ءماجبۇر بولىپ، وكپەلەرى قابىنا سورلاپ جۇرگەنىن تىستەنە  ايتادى جانە ولارعا قوسازاماتتىق قۇق مىندەتتى تۇردە بەرىلۋى كەرەك، ولاردىڭ  جەكە باس ەركىندىكتەرىنە نۇقسان كەلتىرىلمەۋى كەرەك، ولاردى قورعاۋىمىز كەرەك دەپ ەكىلەنە تەبىتەدى.

ونىڭ كوپە-كورىنەۋ پارىقسىز ول پيعىلىنا كوپشىلىك دەرەۋ نارازىلىق بىلدىرەدى. ب. ەلتسيننىڭ ۇلت ماسەلەسى جونىندەگى كەڭەسشىسى ەميل پاين: «باسقا ەلدەردە قالىپ قويعان  ورىستاردى قورعاۋ» دەگەندەي  ۇشقارى ءسوزدى ايتۋ دۇرىس ەمەس، مۇنداي پيعىل تمد ىشىندە قاقتىعىس جاسالۋىنا اپارىپ تىرەيدى دەسە، پروفەسسور ۆاتانيار ياگيا  ءپۋتيندى كوزىمەن اتىپ: - قىرىمدى پاتشالىق رەسەي ونسەگىزىنشى عاسىردا جاۋلاپ الدى ەمەس پە؟ سولتۇستىك قازاقستانعا ورىستاردى توعىتقان دا سول بيلىك قوي؟ سوناۋ قۇرىعان يمپەريالىق  وكتەمدىكتى  جاڭعىرتۋ  ۇلىدەرجاۆالىق ساياساتتى كوكسەۋ ەمەس پە؟! - دەيدى  (ا. راردىڭ «ۆلاديمير پۋتين.  «نەمىس» كرەملدە» دەگەن كىتابىنان).

ءيا، نەبارى سوبچاكتىڭ ورىنباسارى كەزىندە ءشوۆينيزمنىڭ شىمىلدىعىن جۇلقىلاپ، قازاقستانعا، قىرىمعا سۇعىن قاداعان پۋتين رەسەيدىڭ  بيلىگىنە جارماسا سالا، وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، شەشەنستانعا قارسى سوعىس باستادى، گرۋزيانىڭ ىشكى ىسىنە قول سۇقتى. ال پرەزيدەنت بولىسىمەن: - جەر بەتىنىڭ قاي تۇكپىرىندە بولسىن تۇراتىن ورىس ءجابىر كورە قالسا، ءبىز وعان كومەكتەسەمىز! - دەپ بەزەرىپ، بۇكىل الەمگە سەس كورسەتتى. ەل بيلىگى  تاعىن د. مەدۆەدەۆ ەكەۋى ءوزارا ساۋداعا سالىپ، ەكىنشى مارتە پرەزيدەنت بولىسىمەن باياعىدان كوكەيىن قۇرتىپ جۇرگەن قىرىمدى قارۋلى كۇشپەن باسسالىپ، ۋكراينادان تارتىپ الدى دا، قۇبىلا قالىپ، ءبىر اپتادان كەيىن «قىرىم رەفەرەندۋمىن» وتكىزىپ، قىرىمدىقتاردىڭ رەسەيگە «وزدەرى سۇرانىپ  قوسىلعانىن دالەلدەپ» سايراپ بەردى، سونسوڭ ۋكراين جەرىنە اسكەردى ءوز بۇيرىعىمەن  توككەنىن «زاڭداستىرۋ» ءۇشىن تىلالعىش دۋماسىنا قۇپتاعان قاۋلى شىعارتتىرىپ الىپ، «ورىستارعا كۇن كورسەتۋدى قويعان» ۋكرايناعا شەڭگەلىنە قوسا ءتىسىن سالدى! رەسەيمەن تەرەزەسى تەڭ تاۋەلسىز ەلگە باسقىنشىلىق جاساعانى، وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، العاش پرەزيدەنت بولعانداعى شوۆينيستىك سەس كورسەتۋىنىڭ  ءبىر كورىنىسى بولدى.

دۇنيە ءجۇزىنىڭ يگى نيەتتى ەلدەرى كىنالاسا دا، پۋتين ۋكرايناعا باسقىنشىلىق جاساعانىن مويىنداعان جوق. العاشىندا: ۋكرايناعا  كوپ اسكەر، قارۋ-جاراق اپارمادىق، ءبىر ايدان كەيىن اسكەرىمىزدى  كەرى شاقىرىپ الدىق، قارۋ-جاراق قالدىرعان جوقپىز، دەپ تۇلكىقۇيرىقتاندى. ول وتىرىگى ناقتى دەرەكپەن دالەلدەنگەندە دە ءمىز باقپادى. تار تەرىمەن ارەڭ  قاپتاپ قويعانداي جىلماعاي بەتى بۇلك ەتپەدى. ۋكراينانىڭ «شابۋىلىنان قورعانۋشى ورىس وبلىستارى» ءبىتىمدى اۋىزعا الار ەمەس، ءيا، قامقورشى الدىرماعان سوڭ. قارۋلى قاقتىعىس ءجۇرىپ جاتىر، ال ولاي بولسا، بۇرىندا اسكەرى، سوعىس تەحنيكاسى بولماعان بەيبىت ەكى وبلىستىڭ «قورعانۋشىلارى» تانكتى، باسقا دا كەرەك اتىس قۇرالدارىن قايدان الىپ وتىر؟ «جاۋ» ۋكراينادان با؟.. پۋتين ونى «بىلمەيدى».

ورىستا: «اپپەتيت پريحوديت ۆو ۆرەميا ەدى» دەگەن ماتەل بار عوي. ونى ءپۋتيننىڭ جاراتىلىسىنا قاراي قازاق تىلىنە سايدىرىپ كورسەم: «اسايبەرگىشتىڭ ارانى اشىلىپ تۇرادى». ءيا، ءپۋتيننىڭ ارانى اتويلاپ، ۋكراينادان سوڭ، 2015-جىلدىڭ قازان ايىندا سيريانى باسسالدى. نەگە؟ وندا دا ورىستار ويبايلاپ جاتتى ما؟ جوق! سيريانىڭ ءوزى سياقتى بيلىكقۇمار «قۇدايى» اسادتى قورعاۋعا ۇمتىلدى. كىمنەن؟ ەلدىڭ سىرتقى جاۋىنان با؟ جوق، تۇرمىس-تىرشىلىگى تيتىقتاتا باستاعان حالىقتىڭ اساد بيلىگىنە قارسى قوزعالىسىن جانىشتاۋعا جۇلقىنىپ جەتتى. بەيكۇنا حالىققا بەس اي بويى ورىس بومباسىن ءۇستى-ۇستىنە توكتى. حالىقارالىق باتىل ايىپتاۋعا ۇشىراعان سوڭ عانا توقتاپ، «نەگىزگى اسكەري كۇشتەرىن» سيريا جەرىنەن الىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. اساد-پۋتين وداعىنىڭ ىمىرالاسۋى سالدارىنان سول كەزەڭدە: 400 مىڭنان استام ادام قازا تاۋىپ، 300 مىڭ شاماسى ادام جاراقاتتانعان; 4 ميلليون سيريالىق تۋعان جەرىنەن، ەلىنەن بەزىپ، تەنتىرەپ، ەۋروپانى كەزىپ كەتكەن. اشتىقتان، اۋرۋدان جول-جونەكەي كوز جۇمعاندارى قانشا ەكەن؟!. ول دا - باسقىنشىلىق، شوۆينيستىك  ساياساتتىڭ كەساپاتى!

رەسەيدىڭ بۇل قوجايىنى سوناۋ: دۇلەي حرۋششەۆ، مەرەز سولجەنيتسىن، تاڭبالىباس گورباچەۆ، جىنبۋعان جيرينوۆسكي... براتاندارىنشا  قازاقستانعا قاراپ ۇيىقتاپ، سولتۇستىك قازاقستانعا قاراپ ويانىپ جۇرگەن جوق پا ەكەن؟!. ايتەۋىر، استاناعا كەلگەن سايىن اكەسىنىڭ ۇيىندە جۇرگەندەي تايراڭدايدى.

ە، ءيا، ونىڭ، تايراڭداۋىن توقتاتا قويىپ، كوزىن اقتوبەگە تىگىپ، تالتايىپ تۇرا قالۋى مۇمكىن. ماۋسىمنىڭ 5-ءى كۇنىنەن بەرى الىس-جاقىننىڭ نازارى اقتوبەدە بولعان جاعدايعا اۋدى. رەسەيدىڭ كەيبىر ساياسي شولۋشىلارى: - بىزبەن  شەكارالاس قالاداعى ول بۇلىك ءبىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىمىزگە قاتەر! - دەپ «لەكتسيا» وقي باستادى. «لەكتسيانىڭ» بىرىندە: «اقتوبەدە قازاقتار ورىستاردى ساباپتى! -  دەگەن «دەرەك» قىلت ەتسە،  دزيۋدوشى دوكەيگە كەرەگى سول بولادى عوي!..

عابباس قابىشۇلى

Abai.kz