بەيسەنبى, 28 ناۋرىز 2024
مايەكتى 9780 0 پىكىر 31 مامىر, 2016 ساعات 07:52

كەشىرىلگەن قىلمىس قايتالانادى. بۇنى ۇمىتپاۋ كەرەك!

 «قولدان جاسالعان الاپات اشارشىلىق پەن قۋعىن-سۇرگىن كۇنىن بولەك اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك».

ۇلت زيالىلارى، تاريحشى-عالىمدار وسىنداي بايلام جاساپ وتىر. ويتكەنى، قۋعىن-سۇرگىن ەل ىشىندەگى بەدەلى زور، ۇلت قامىن ويلاعان تۇلعالاردى تۇتقىنداۋ، جازالاۋ، ۇكىم كەسۋ ناۋقانى بولىپ تابىلسا، اشتىق – قازاق حالقىن جەر بەتىنەن جويىپ جىبەرۋگە ارنالعان سۇمدىقتىڭ ەڭ سوڭعى ءتۇرى. ونىڭ اتى – گەنوتسيد!

«اشتىق گەنوتسيتىن اشىق جاريالاۋ ماسەلەسى  كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن ەمەس. بىراق، ءالى شەشىمىن تاپپاي كەلەدى. بۇل – ۇلكەن ساياسي ءمانى بار، سيپاتى بار دۇنيە. بۇعان ۇلت رەتىندە،  مەملەكەت رەتىندە ءمان بەرۋىمىز كەرەك»، – دەيدى سەنات دەپۋتاتى نۇرلان ورازالين.

1920 جىلداردان باستالعان اشتىقتان قازاق حالقىنىڭ 70-80 پايىزى جويىلىپ كەتكەن.  ناقتىلاي ايتساق، اشتىقتىڭ قارساڭىندا قازاقتىڭ سانى 7 ميلليوننان اسسا، 1933 جىلعى اشتىقتان كەيىن 2 ميلليوننان از بولعان. دەمەك، قازاق حالقى ءوزىنىڭ 70-80 پايىزىنان ايىرىلدى.

-          بۇنى «گەنوتسيد»، « ەتنوتسيد» دەسە دە نەگىز بار. «اشارشىلىق»  دەپ حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىنداتۋىمىز كەرەك. بۇل  قاسىرەتتى بۇۇ-عا ەنگىزىپ،  تەرمينگە اينالدىرۋىمىز كەرەك. قازاق حالقىنىڭ باسىنان وتكەن مۇنداي قايعى-قاسىرەتتى ەشكىم كورگەن ەمەس. مەن ءبىر وزبەك، ءبىر قاراقالپاق، ءبىر تۇركىمەن اشتان ولمەدى دەسەم، وتىرىكشى بولمايمىن.   ادام قولمەن جاسالعان الاپات اپات قازاق حالقىنا  ارنالعان، – دەيدى  الاشتانۋشى عالىم  سۇلتان حان اققۇلى.

 قىسقاسى، سوۆەت وكىمەتىنىڭ  قاتىگەزدىگىنە رەسمي تۇردە قۇقىقتىق باعا بەرىلۋى ءتيىس. الايدا، ءستاليندى قايتادان كۋلتكە اينالدىرا باستاعان پۋتين بيلىگىندەگى بۇگىنگى رەسەي كسرو-نىڭ  تاريحىن اقتارىپ، اقيقاتقا باستايتىن ارەكەتتەرگە جول بەرمەسى انىق. سوندىقتان، الاشتانۋشى عالىمداردىڭ تالابى ازىرگە ءسوز جۇزىندە قالا تۇرۋى مۇمكىن. الايدا، اشارشىلىق پەن قۋعىن-سۇرگىندى ۇرپاق جادىندا جاڭعىرتىپ، ۇمىتتىرماۋ – زيالى قاۋىمنىڭ مىندەتى بولۋى كەرەك.

-           ەگەر ستالين مەن گولوششەكين الاپات اشارشىلىقتى قولدان جاساپ، قازاقتى قاساقانا قىرماعاندا ، اتاجۇرتىنان الاستاپ، شەتەلدەرگە كوشۋگە ءماجبۇر ەتپەگەندە،  قازىر حالقىمىزدىڭ سانى 60-70 ميلليوننان اسار ەدى، – دەيدى تاريحشىلار.

اشارشىلىق قازاق حالقىنىڭ سانىن كەمىتىپ قانا قويعان جوق، ۇلت باسىنا ناۋبەت بولىپ ءتوندى. اشىققان ادامدار ەس-اقىلىنان ايرىلىپ، قۇداي جاراتپاعان قۇبىجىقتىڭ كەيپىنە ەندى.   جازۋشى ۆ. ميحايلوۆتىڭ «عالامات جۇت شەجىرەسى» اتتى كىتابىندا تاڭبالانعان مىنا ءبىر جولدارعا كوز جۇگىرتەيىك:

-         «... 1932 جىلى قازاقستان سۇمدىق اشتىقتىڭ قۇرساۋىندا قالدى. مۇسىرەپوۆ ءتورت جولداسىمەن بىرگە ولكەلىك كوميتەتكە حات جازدى. وندا ۇجىمداستىرۋداعى اسىرا سىلتەۋشىلىك تۋرالى ايتىلدى. بىراق، ولاردىڭ ءبارىن «ۇلتشىلسىڭدار» دەپ ايىپتادى. ء«بىز، - دەدى عابەڭ، - بىتكەن جەرىمىز وسى دەپ ويلادىق. ولار ءۇشىن، قولىنا قاندى قىلىش ۇستاعان باسكەسەر ءۇشىن، ءبىزدىڭ ءومىرىمىز نە تۇرادى...»

سول جىلى قىس ەرتە تۇسكەن بولاتىن، الماتىنى قازان ايىنىڭ وزىندە-اق قار باسىپ قالعان. مۇسىرەپوۆتى ولكەلىك كوميتەتكە شاقىردى.

«نەسى بار، ەگەر سەن ءوزىڭنىڭ حالقىڭ ءۇشىن وسىنشا الاڭدايتىن بولساڭ، تورعايعا بارىپ قايت، - دەپ وعان گولوششەكين مىسقىلداي قارادى. – وندا ەشقانداي اشتىقتىڭ جوق ەكەنىن ءوز كوزىڭمەن كورەسىڭ».

مۇسىرەپوۆ جولعا شىقتى. قوستانايعا جەتتى. وندا اقىرعان قىس ەكەن. اتقارۋ كوميتەتىنە كەلدى. ونىڭ توراعاسى قازاقستانعا ءوز ەركىنەن تىس كەلگەن ادام ەكەن. «ە-ە، - دەيدى ول، - سىزدەر دە مەن سياقتى جەر اۋدارىلعاندار ەكەنسىزدەر عوي. سىزدەردى مۇندا قاي قۇداي ايداپ كەلگەن؟ ەلسىز دالا، تولاسسىز بوران، ال باتپاققاراعا دەيىن مىڭ جارىم شاقىرىم، ءۇسىپ قالاسىزدار. نە سىزدەردى جەپ قويادى». وسى سوزدەردىڭ ءبارىن ول ەش قالجىڭسىز، بايىپپەن ايتقانى كورىنىپ تۇردى.

... اۋليەكول اۋدانىنان وتكەننەن كەيىن بوران باستالدى. ۇيتقىپ سوققان قار ۇشقىندارى كۇننىڭ كوزىن جاۋىپ، جولدى بىتەپ تاستادى. جۇرگىنشىلەر جولدىڭ جۇلگەسىنەن اداسىپ، اتتار تۇرىپ قالادى. كەنەت مۇسىرەپوۆتىڭ كوزىنە الدەنە شالىنعانداي بولادى: انانداي جەردەگى كۇرتىك قاردىڭ اراسىنان بىردەڭە قاراڭدايدى، بەينەبىر سەكسەۋىلدىڭ قيسىق بۇتاعى سەكىلدى. ول شانادان ىرعىپ ءتۇسىپ الگىنىڭ قاسىنا بارادى. قار استىندا ادام ولىكتەرى جاتتى.

... ولار كۇرتىك قاردان شىعىپ، ولىلەر سالعان جولمەن ءجۇرىپ وتىردى. الدا – قاڭىراپ بوس قالعان اۋىلدار. جەرگىلىكتى جول باستاۋشى بۇل قونىستاردىڭ نومىرلەرىن ايتىپ كەلەدى. ولار ءبىر-بىرىنەن تەك نومىرىمەن عانا اجىراتىلادى: ەشبىرىندە جان بالاسى قالماعان. جولاۋشىلار قازاقتىڭ كوزىنە توسىن كورىنەتىن كيىز ءۇي قالاشىعىنا ات باسىن تىرەدى.

... مۇسىرەپوۆتى، اسىرەسە، ءىشى-سىرتىنىڭ ءسان-سالتاناتى كەلىسكەن التى قاناتتى كيىز ءۇي تاڭعالدىردى. ءۇي جاساۋلارى – اشىق ءتۇستى جىبەك كورپەلەرە مەن اتىلاس جاستىقتار، بەتىن اسەم ورنەكتەرمەن اشەكەيلەگەن تۇكتى كىلەمدەر كوزدىڭ جاۋىن الادى. ورتا تۇسىندا تەڭ بولىپ جينالعان جۇك تۇر. بەينەبىر ءۇي يەلەرى الگىندە عانا ءسال ۋاقىتقا شىعىپ كەتكەندەي، انە-مىنە قايتادان كىرىپ كەلەتىن سەكىلدى.

... ءبارى جان-جاقتان قاراپ ءجۇر – ال، مىنا ءبىر تۇستاعى كيىمدەر جينالعان جۇك وزگەشە ءبىر كۇركەگە ۇقسايدى. ورتاسىندا كىشكەنە تەسىك بار... الدەبىر بەيتانىس تا ۇرەيلى الەمگە اشىلعان قاراڭعى تەرەزەگە ۇقسايدى. كەنەتتەن ارالارىنداعى ەكەۋى قارۋلانعان ءتورت ەركەك ءبىر مەزەتتە الدەنەدەن سەكەم الىپ سەلت ەتتى. دەنەلەرى تۇرشىگىپ، ۇركە قاراپ ءسال تۇردى دا، ەسىككە قاراي ەنتەلەي بەتتەدى. تۇرا بەرۋگە داتتەرى شىداماي، دالاعا اتىپ-اتىپ شىقتى. عابيت مۇسىرەپوۆ ەڭ سوڭىندا قالدى. تابالدىرىقتا ءسال كىدىرىپ، ارت جاعىنا قارادى: ۇستىنە كيىمدەردى ءۇيىپ تاستاعان شاعىن جۇك تەڭنىڭ ىشىندە بىرەۋ بار سەكىلدى.

... اياقتارىن كۇرتىك قاردان ارەڭ-ارەڭ سۋىرىپ، ولار شاناعا بەتتەدى. كەنەت كوكەيىن تۇرتكىلەگەن بەيمالىم تۇيسىكپەن قارسىلاسۋعا بويىنان كۇش تاپپاعان مۇسىرەپوۆ وزدەرى الگىندە عانا كىرىپ شىققان، اق كيىزبەن جابىلعان ەڭسەلى ۇلكەن ۇيگە قاراي بۇرىلدى. جولداستارى دا سوڭىنان ەردى.

«ويباي، مۇندا بىرەۋدىڭ ءىزى جاتىر!» - دەپ ىشقىنا داۋىستادى بىرەۋى.

ولار قار بەتىندەگى بەيمالىم ىزگە ءۇڭىلىپ، ۇيمەلەسىپ قالدى. ءىز مۇلدە جاڭا ەدى.

«بۇل نە؟ قاراساق پا؟ تۇلكى مە؟»

«جوق، ۇقسامايدى! ءسىرا... ءاي، بىراق بولۋى مۇمكىن ەمەس!..»

جىگىتتەر ءىز قۋالاپ ءجۇرىپ وتىرىپ كيىز ۇيدەن ءبىر-اق شىقتى. ەسىكتى ايقارا اشتى.

كۇتپەگەن جەردەن يەسىز ءۇيدىڭ ىشىنەن ىڭىرسىعان اششى دىبىس ەستىلدى. ءبارىنىڭ جوتاسى مۇزداپ قويا بەردى. الدە ءيتتىڭ قىڭسىلى ما نەمەسە مىسىقتىڭ زارلاعانى ما – ايىرىپ بولمايدى جانە وسىنىڭ ءبارى قانداي ءبىر قورسىلمەن قاتار ەستىلەدى.

جۇك جينالعان تەڭنىڭ قۋىقتاي عانا تەسىگىنەن الدەبىر كىپ-كىشكەنە ءتىرى جان اتىپ شىقتى دا، ادامدارعا تۇرا ۇمتىلدى. ول قانعا مالشىنعان ەدى. قانسۇڭگى بولىپ قاتىپ قالعان ۇزىن شاشتارى مۇيىزگە ۇقساپ، جان-جاعىنا سورايا شىعىپ تۇر، اياقتارى بەينەبىر قارعانىڭ سيراقتارى سياقتى قاپ-قارا، شيدەي. كوزدەرى ويسىز، بەتىنە قاتىپ قالعان قاننىڭ ءۇستى جاڭادان اققان قان تامشىلارىمەن الەمىشتەنگەن. تىستەرى اقسيىپ، اۋزىنان قىزىل كوپىرشىك اعىپ تۇر.

تورتەۋى بىردەي قورىققاننان ەستەرى شىعىپ، ەسىككە قاراي سەكىرە قاشتى. سىرتقا شىعىپ، ارتقا بۇرىلعاندا الگى قۇبىجىقتىڭ قاراسى دا كورىنبەدى، عايىپ بولسا كەرەك.

«بۇل سوندا نە بولدى؟» - دەدى عابيت قىرىلداي سويلەپ، جولداستارىنا قاراپ. قورقىنىشتان ءالى دە سەلكىلدەپ تۇرعان ولار ۇندەمەدى. تەك كەيىن، قوستانايعا بارعان سوڭ جولسەرىكتەرىنىڭ ءبىرى عابەڭە مىنانى ايتتى:

-         ءسىز، بالكىم، ونى جىن دەپ ويلاپ قالعان شىعارسىز؟ جوق، جىن ەمەس. مەن بايقاپ قالدىم، انىق بايقادىم. ول - ادام. ءسابي. قازاقتىڭ جەتى-سەگىز جاسار قىزى...

-         جوق! جوق! – مۇسىرەپوۆ ىشقىنا ايعاي سالدى. ونىڭ ۇنىنەن جان دۇنيەسىنىڭ الاپات جارىلىسىنداي، ايتىپ جەتكىزگىسىز دولى، سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا شاراسىزدىقتىڭ دارمەنسىز اشۋى بۇرق ەتتى. – ول – اشتىق! ول اشتىقتىڭ كوزى بولاتىن! قارعىس اتقىر اشتىقتىڭ ءدال ءوزىنىڭ...» («عالامات جۇت شەجىرەسى»، 9-14 بەتتەر)

 ەل ىشىنەن سۇراپ، ىندەتە زەرتتەي تۇسسەك، مۇنداي قاسىرەتتى اڭگىمەلەردىڭ  تالايىن ەستۋگە بولادى. سوندىقتان، اشارشىلىقتى اشىق تۇردە «گەنوتسيد»  دەپ اتاعان ءجون. بۇل رەتتە ەۆرەيلەردىڭ، بالتىق بويى ەلدەرىنىڭ، ۋكراينانىڭ تاجىريبەسىن پايدالانۋ كەرەك شىعار.

«قۋعىن-سۇرگىن كۇنىن 27-قىركۇيەككە بەلگىلەۋ كەرەك»، - دەيدى الاشتانۋشىلار.  ولار قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعاندارعا تاعزىم ەتۋ كۇنىن  27-ءشى قىركۇيەككە، ياعني الاش ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى ءاليحان بوكەيحان اتىلعان كۇنگە اۋىستىرۋ قاجەت دەسەدى. ستاليندىك رەپرەسسيا دا قازاق حالقىنىڭ باسىن جۇتۋعا باعىتتالعانى بەلگىلى.  رەپرەسسياعا 130 مىڭنان استام قازاق ۇشىرادى، ونىڭ 25 مىڭى وققا بايلانعان. زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى نۇرلان دۋلاتبەكوۆتىڭ  باس تاقىرىپتا تۇرعان ماقالاسىن قاراڭىز، ماقالادا ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارى ن.ەجوۆتىڭ بۇيرىعىمەن 5-6 ايدىڭ شيرەگىندە 10 000 ادام قازاق دالاسىنان اباقتىعا جابىلىپ، اتىلعانى كورسەتىلگەن. جوسپارلى تۇردە ەت كومبيناتتارىنا ايدالعان مالداي كورىپ، قاي وبلىستان قانشا قازاقتى اتقىزۋ كەرەك ەكەندىگىن بەلگىلەپ بەرگەن ەجوۆ «حالىق جاۋلارىنىڭ» ايەلدەرى مەن بالا-شاعاسىنا دەيىن سوتتاپ، ازاپقا سالعان. تاريحشى تىلەۋ كولباەۆ الجير-دە تۇتقىندا بولعان قازاق ايەلدەرىنىڭ ءتىزىمىن، اتى-ءجونىن جاريالادى. قاراڭىز:

2003 جىلى ماسكەۋدەگى حالىقارالىق «مەموريال» قوعامى «ۋزنيتسى «الجيرا». سپيسوك جەنششين-زاكليۋچەننىح اكمولينسكوگو ي درۋگيح وتدەلەني كارلاگا» دەگەن 34 باسپا تاباق كولەمدە كىتاپ شىعاردى. وندا 5380 ايەل-تۇتقىننىڭ ءتىزىمى بەرىلگەن. ءبىز وسى تىزىمنەن قازاق ايەلدەرىنىڭ اتى-ءجونىن تەرىپ الدىق.

 

1. ابدۋلاحاتوۆا كۋلشە يسماگۋلوۆنا، رود. ۆ 1908 گ.، اۋل ۋمتۋلەك، تالوۆسكوگو رايونا زاپادنو-كازاحستانسكوي وبل.، پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 25.11.1942.

2. ابلانوۆا مينەسافا، رود. ۆ 1910 گ، گ.سەميپالاتينسك، پريگوۆورەنا ك 3 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 14.04.1941.

3. الدابەرگەنوۆا البۋسينا، رود. ۆ 1931گ.، سۋزاكوۆسكي ر-ن، يۋكو، پريگوۆورەنا ك 3 گودام يتل. ۋبىلا يز كارلاگا 04.10.1939.

4. الەنوۆا جاۆگار يبراگيموۆنا، رود. ۆ 1901 گ.، چينگيرلاۋسكي ر-ن زكو.، پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 19.11.1945.

5.اليحانوۆا – يسينگەلدينا ماريام كامباروۆنا، رود. ۆ 1914.، گ.ۋست-كامەنوگورسك. پريگوۆورەنا ك 3 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 18.03.1941.

6. التىباەۆا بالاكىز، رود. ۆ 1941 گ.، 9-ي اۋىل سۋزاكسكوگو ر-نا يۋكو. پريگوۆورەنا ك 3 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 28.02.1941.

7. التىنباەۆا گاليا احمەتوۆنا، رود. ۆ 1906 گ.، گ.سەميپالاتينسك. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 11.11.1945.

8. المانيازوۆا كازيما، رود. ۆ 1912.، گ. تۋرگاي، كۋستانايسكوي وبل. پريگوۆەرەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 24.11.1945.

9. ارشيگوەۆا بيبي-گايچا يۋسۋپوۆنا، رود. ۆ1907 گ.، گ. ۋرالسك. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 25.11.1945.

10. اسفاندياروۆا رابيليا سەراليەۆنا، رود. ۆ 1893 گ.، گ. ساماركاند. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 05.05.1943.

11. احمەدوۆا كۋلجان، رود. ۆ 1914 گ. گ. تۋركەستان، يۋكو، پريگوۆورەنا ك 3 گودام يتل. ۋبىلا يز كارلاگا 04.10.1939 ۆ سوليكامبۋمستروي.

12. باگيزباەۆا سۋلۋحان، رود. ۆ 1905 گ.، گ. چيمكەنت. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 25.11.1942.

13. بايبۋلاتوۆا دامەتكەن، رود. ۆ 1919 گ. اۋل جاناتالاپ ۆكو. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. ۋبىلا يز كارلاگا 04.10.1939. ۆ سوليكامبۋمستروي.

14. بايداۆلەتوۆا بيگادىشا، رود. ۆ 1891 گ. اكتيۋبينسك. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 15.04.1946.

15. بايگاسكينا حۋسنيا، رود. ۆ 1901 گ. اۋىل دجانىبەك، لەنينسكوگو ر-نا سكو، پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 07.07.1943.

 16. بايماگامبەتوۆا شاحزادا نىسانگاليەۆنا، رود. 1905, بۋرتينسكي ر-ن، ورەنبۋرگسكوي وبلاستي. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 18.11.1945.

17. بايتۋراەۆا كۋلحان، رود. ۆ 1917 گ.، گ. كازالينسك، يۋكو، پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 09.04.1943.

18. باياۋباەۆا باگيلا، رود. ۆ 1906 گ.، 9-ي س/سوۆەت باياناۋلسكوگو ر-نا، پاۆلودارسكوي وبل. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 29.01.1943.

19. بەگەجانوۆا زۋبارزاتا، رود. ۆ 1900 گ.، گ. اكتيۋبينسك. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 01.12.1942.

20. بيركەمباەۆا مارجان، رود.ۆ 1901 گ.، گ. يرگىز، اكتيۋبينسكوي وبلاستي. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. ۋمەرلا 09.08.1944.

21. باباەۆا حاناي، رود. ۆ 1914 گ.، گ. چيمكەنت پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. ۋبىلا 04.10.1939 گ. ۆ سوليكامبۋمستروي.

22. گايسينا گاينيجامال، رود. ۆ 1906 گ.، گ. كوكپەكتينسك ۆكو، پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 05.05.1943.

23. داۋكەنوۆا مەنتال، رود. ۆ 1910 گ. اۋىل №12 كارابالىكسكي ر-ن كۋستانايسكوي وبلاستي. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 26.11.1945.

24. دجانتاسوۆا ۋتەش، رود. ۆ 1908 گ.، اۋىل №12, كازالينسكوگو ر-نا. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 24.11.1945.

25. دجاراسوۆا بيبيحاديشا، رود. ۆ 1909 گ.، گ. تەمير اكتيۋبينسكوي وبل. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 24.11.1945.

26. دجولداسپاەۆا حاليما كادىروۆنا، رود. ۆ 1904 گ. گ. كوكچەتاۆ. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 19.02.1945.

27. ەرۋباەۆا زەينەپ، رود. ۆ 1907 گ. چيليسكي ر-ن يۋكو. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 13.05.1943.

28. جاكۋپوۆا ساميگا، رود. ۆ 1913 گ. ۋلانسكي ر-ن ۆكو: پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 20.05.1943.

29. جۋرگەنوۆا – ەرمەكوۆا دامەشا اميرحانوۆنا، رود. ۆ 1905 گ.، گ. كاركارالينسك ۆكو. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. ۋبىلا 05.07.1941 گ. ۆ پەچورلاگ.

30. يمامبەكوۆا ايتجان نۋرۋشكەەۆنا، رود. ۆ 1894 گ. گ. سەميپالاتينسك. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 03.05.1943.

31. يمانوۆا كاناش، رود. ۆ 1901 گ. تەميرسكي ر-ن اكتيۋبينسكوي وبل. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. ۋمەرلا 16.10.1941.

32. كابۋلوۆا ايشا كۋرمانبەكوۆنا، رود. ۆ 1907 گ. گ. تۋركەستان. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 05.05.43.

33. كازبەكوۆا ماگريفا مۋرزاگۋلوۆانا، رود. ۆ 1903 گ. اۋىل №3 اكتيۋبينسكوگو ۋەزدا. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 02.03.1943.

34. كالمەنەۆا بارشىن جاكەەۆنا، رود. ۆ 1902 گ.، گ. تامىر ۆ كازاحستانە. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 25.06.1943.

35. كارلىباەۆا رزاكيا، رود. ۆ 1901 گ.، الامەسسكي ر-ن كزىل-وردينسكوي وبل. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 19.03.1943.

36. كاسپاكباەۆا كۋلياندا، رود. ۆ 1908 گ.، پ. باياناۋىل كاراگاندينسكوي وبل. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 16.04.1946.

37. قوجاحمەتوۆا گۋلبايرام، رود. ۆ 1912 گ.، اۋىل №15 كۋستانايسكوگو ر-نا، كۋستانايسكوي وبلاستي. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 21.12.1942.

38. كۋلۋمبەتوۆا ايشا، رود. ۆ 1898 گ.، گ. يرگيز، اكتيۋبينسكوي وبل. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 20.04.1946.

39. كۋرماشەۆا رابيگا سيسەنوۆنا، رود. ۆ 1900 گ.، گ. نوۆوچەركاسسكي ر-ن، اكتيۋبينسكوي وبلاستي. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 24.11.1945.

40. ماجكەەۆا دجاميليا گابباسوۆنا، رود. ۆ 1912 گ.، گ. ۋردا كازسسر. پريگ-نا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 22.10.1945.

 41. مايجالوۆا – كۋلەنوۆا ۋازيپا مايجالوۆنا، رود. ۆ 1911 گ.، ۋلانسكي ر-ن سەميپالاتينسكوي وبل.، پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل، وسۆوبوجدەنا 18.03.1946

42. مايلينا گۋلجامال، رود. ۆ 1900 گ.، گ. كارابالىك، كازسسر. پريگ-نا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 05.05.1943.

43. ماكاشەۆا زەري جۋماباەۆنا، رود. ۆ 1909 گ.، نوۆوروسسيسكي ر-ن اكتيۋبينسكوي وبلاستي. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل، وسۆوبوجدەنا 09.12.1945.

44. ماكينا ينەش، رود. ۆ 1913 گ.، گ. تۋركەستان، كازسسر. پريگ-نا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 01.03.1946.

45. ماكۋلبەكوۆا باگيلا، رود. ۆ 1912 گ.، ك-ز «كاراۋزەكسكيي» ۆكو. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 11.05.1943.

46. مالدىباەۆا ساپا نۋرشانوۆنا، رود. ۆ 1906 گ.، گ. تۋركەستان، كازسسر. پريگ-نا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 22.07.1946.

47. مامىروۆا فاريزا اگاپوۆنا، رود. ۆ 1913 گ.، گ سەميپالاتينسك. پريگ-نا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 29.08.1942.

48. ماناەۆا شاريفا، رود. 1894 گ.، گ. ۋرالسك. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 05.05.1943.

49. مەندەشەۆا رازيا، رود. ۆ 1887 گ.، گ. ۋردا، كازسسر. پريگ-نا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 21.05.1943.

50. مەنەشەۆا اليما ابدۋللاەۆنا، رود. ۆ 1898 گ. اۋىل كامەتە دجانىبەكسكوگو رايونا. پريگ-نا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 24.04.1943.

51. مۋسينا حاديشا، رود. ۆ 1903 گ. ۆ گ. سەميپالاتينسكە. پريگ-نا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 25.03.1946.

52. مۋحامەدجانوۆا راحيما، رود. ۆ 1906 گ.، 11-ي اۋىل اكسۋاتسكوگو ر-نا ۆكو. پريگ-نا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 19.03.1945.

53. نازاروۆا ساحيب-جامال، رود. ۆ 1908, اۋىل №10 اكمولينسكوگو ر-نا كاراگاندينسكوي وبل. پريگ-نا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 10.04.1946.

54. نازاروۆا – يمامباەۆا بۋليۋم، رود.، ۆ 1906 گ.، گ. پەتروپاۆلوۆسك. پريگ-نا ك 3 گودام يتل. ۋمەرلا 1.07.1940

55. نيازوۆا مابينا يبراگيموۆنا، رود. ۆ 1895 گ. تەنگيزسكي ر-ن زكو. پريگ-نا ك 8 گودام يتل. ۋبىلا 15.07.1938 ۆ سرەدنەازياتسكي يتل.

56. نۋرالينا شافيگا راحيمجانوۆنا، رود. ۆ 1915 گ. س. بايان، پاۆلودارسكوي وبلاستي. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 18.03.1946.

57. نۋرماكوۆا زۋفنۋن يبراەۆنا، رود. ۆ 1904 گ. ۆ گ. سەميپالاتينسكە. پريگ-نا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 20.07.1945.

58. ورالباەۆا جامال، رود. ۆ 1900 گ. ۆ گ. سەميپالاتينسكە. پريگ-نا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 10.05.1943.

59. وسمانوۆا فاتيما، رود. ۆ 1906 گ.، گ. كزىل-وردا. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 17.10.1945

60. رۋستەموۆا ماگريفا مۋحامەدجانوۆنا، رود. ۆ 1906 گ.، گ. كازالينسك يۋكو. پريگ-نا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 16.04.1943.

61. رىسكۋلوۆا – يسەنگۋلوۆا ازيزا تۋبەكوۆنا، روديلاس ۆ 1911 گ.، گ. دجاركەنت، كازسسر. پريگ-نا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 09.04.1946.

62. رىسكۋلوۆا – يسەنگۋلوۆا اريفا ايتاۋلوۆنا، رود.1887 گ. (مات ازيزى تۋبەكوۆنى، تەششا تۋرارا رىسكۋلوۆا). كاك چسير ي پو وبۆينەنيۋ ۆ كونتررەۆوليۋتسيوننىح پرەستۋپلەنياح ۆ 1938 دو 1945. ۋمەرلا ۆ لاگەرە ۆ 1945.

63. ساگداگاليەۆا زويا ابدۋراحمانوۆنا، رود. ۆ 1914 گ.، د. گايسان مارتۋكسكوگو رايونا اكتيۋبينسكوي وبلاستي. پريگ-نا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 08.12.1942.

64. سادىكبەكوۆا سۋلۋكۋل، رود. ۆ 1911 گ.، ست. ارىس تاشكەنتسكوي ج.د. پريگ-نا ك 5 گودام يتل. ۋبىلا 04.10.1939 ۆ سوليكامبۋمستروي.

65. سارسەمباەۆا فاتيما، رود. ۆ 1905 گ.، تالاسسكي ر-ن يۋكو. پريگ-نا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 19.03.1943.

66. سارىمۋلداەۆا ماينۋر، رود. ۆ 1904 گ.، گ. الما-اتا. پريگ-نا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 13.10.1944.

67. سماگۋلوۆا مارفۋگا كاپچۋكۋروۆنا، رود. ۆ 1911 گ.، گ. كوكپەكتي، سەميپالاتينسكوي وبلاستي. پريگ-نا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 24.11.1945.

68. سىرگابەكوۆا بيبيجامال كۋرمانگاليەۆنا، رود. ۆ 1905 گ. ۆ گ. پەتروپاۆلوۆسك. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 27.03.1946.

69. تاكەجانوۆا ساكان، رود. ۆ 1910 گ. گ. اكمولينسك. پريگ-نا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 29.12.1945.

70. تاكەنوۆا حاتيرا، رود. ۆ 1909 گ. ك-ز الگاباس اكبۋلاكسكوگو ر-نا ورەنبۋرگسكوي وبل. پريگ-نا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 24.11.1945.

 

71. تاتيموۆا تاكتاي، رود. 1908 گ.، گ. كاركارالينسك ۆكو. پريگ-نا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 05.05.1943.

72. تاشتيتوۆا ساگادات، رود. ۆ 1914 گ.، گ. اكمولينسك. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 10.04.1946.

73. تنالينا زاگفي، رود. ۆ 1911 گ.، كانشلينسكي سەلسوۆەت ۆيشنەۆسكوگو رايونا كاراگاندينسكوي وبلاستي. پريگوۆورەنا ك 3 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 15.12.1942.

74. تولەباەۆا – دجۋنۋسپاەۆا حاديشا، رود. ۆ 1894 گ.، تالدىكۋرگانسكي رايون، الما-اتينسكوي وبل. پريگوۆورەنا 8 گودام. يتل. وسۆوبوجدەنا 21.02.1943.

75. ۋرازوۆا مادينا اۋباكيروۆنا، رود. ۆ 1908 گ.، 10-اۋىل مەندىگارينسكوگو رايونا كۋستانايسكوي وبلاستي. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 08.05.1946.

76. ۋسەرباەۆا زەيليپا، رود. ۆ 1899 گ.، ك-ز دجازىلبەك، كاراتالسكي ر-ن، الما-اتينسكوي وبلاستي. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 06.05.1943.

77. حودجانوۆا گۋلياندجان مۋايتيسوۆنا، رود. ۆ 1901 گ.، گ. كزىل-وردا. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 06.10.1945.

78. حۋسنياروۆا جامال، رود. ۆ 1901 گ.، اۋىل جانا-سۋ، ۋباگانسكوگو ر-نا كۋستانايسكوي وبلاستي. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 27.11.1945.

79. شايمۋحامبەتوۆا نازاري كۋپينەەۆنا، رود. ۆ 1907 گ.، اۋل (نايمەنوۆانيە نە ۋكازانو) ادامسكوگو ر-نا ورەنبۋرگسكوي وبلاستي. پريگوۆورەنا ك 5 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 15.12.1942.

80. شامگۋنوۆا اليا، رود. ۆ 1906 گ.، گ. الما-اتا. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 09.08.1943.

81. شانينا جانبيكە، رود. ۆ 1900.، اۋىل كارحالان، زكو. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 20.10.1943.

82. يۋسۋپوۆا چۋلپانا شاياحمەتوۆنا، رود. ۆ 1907 گ.، گ. ۋرالسك. پريگوۆورەنا ك 8 گودام يتل. وسۆوبوجدەنا 15.04.1946.

ء بىر سۇمدىعى – وسى ايەلدەردىڭ  بار «قىلمىسى» ءبىر-اق پاراق قاعازدان اسپايدى ەكەن. ولارعا تاعىلعان ايىپتىڭ ءتۇرى: «حالىق جاۋىنىڭ ايەلى»، «كۇيەۋىنىڭ حالىق جاۋى ەكەندىگىن جاسىرعان»، «كۇيەۋىمەن بىرگە ۇرلىق ىستەگەن»، ت.ب.  دەپ كەلەدى.  وسىلايشا ادام تاعدىرىن ويىنشىق قىلعان نكۆد عيماراتتارىنىڭ ءبىرى الماتىدا جەكەمەنشىككە ساتىلىپ كەتكەنىن بىلەمىز. قازىر ول عيمارات مەديتسينالىق كلينيكاعا بەرىلگەن. بۇرىن مۇندا ازاپحانا دا، ەشتەڭە دە بولماعانداي. جەرگىلىكتى بيلىك (الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگى) سوۆەت وكىمەتىنىڭ، ستالين دەيتىن تيراننىڭ قىلمىسىن وسىنداي ەپپەن جوق قىلىپ وتىر.

-          بۇل -  تاريحقا قيانات، قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن ءوزىن قۇرباندىققا شالعان ازاماتتاردىڭ ارۋاقتارىن اياققا تاپتاۋ، بۇنى قالاي كەشىرۋگە بولادى؟»، – دەيدى الاشتانۋشى عالىم سۇلتان حان اققۇلى.

ءيا، بۇنى كەشىرۋگە بولمايدى. كەشىرىلگەن قىلمىس قايتالانادى. وسىنى ۇمىتپايىق.

 Abai.kz

 

 

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1562
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2256
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3530