بيسميللاھير يراحمانير راحيم  

مەيىرىمى شەكسىز، راحىمى مول اللاھتىڭ اتىمەن باستايمىن.

ءبىر اللاعا سيىنىپ، ءىلىم الىپپەسىن جازۋىم -  وسى ءىلىمنىڭ كەلەشەگىنىڭ ورىستىلىگىنە ۇلكەن سەنىم ارتۋىم.  ويتكەنى ءدال قازىر ءبىزدىڭ ەلىمىزدە، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە عانا ەمەس الەمنىڭ كوپتەگەن مەملەكەتتەرىندە بۇل  ءىلىمدى تۇسىنەتىن ورتا دا، حالىق تا، ءتاڭىر تالابى دارەجەسىندە تولىسىپ، قالىپتاسىپ وتىرعان جوق.  بۇل - ازىرگە ماڭدايداعى جازىلعان تاعدىر. دەگەنمەن، ءدىندارلار  ءۇشىن بۇل ءپان وتە قاجەت. بۇل - ءبىر. 

ەكىنشى، بۇل ءىلىم – جالپى قالىڭ بۇحارا ءۇشىن ەمەس، اللاعا دۇعاسى جەتكەن قۇلشىلىق يەسىنە، اللانىڭ راحمەت ەسىگى اشىق جاندارعا ارنالعان. اللانىڭ راحمەت ەسىگى ءار دايىم اشىق بولعانىمەن، ءار ادامداعى راحمەت كىرەتىن جۇرەك ەسىگى اشىق بولا بەرمەيتىنىن الدىن-الا ەسكەرۋىمىز كەرەك. ەسىكتى  اشار الدىندا جاراتۋشىمىزعا  "ەي، راببىم! ماعان راحمەت ەسىگىن اشا گور!" -دەپ دۇعا باعىشتاعان ماقۇل. بۇل ورايدا  قاسيەتتى قۇراندا; "اللاھ كىمدى وڭعارسا، سول تۋرا جول تابادى. ال كىمدى اداستىرسا، وعان استە كومەكشى، جەتەكشى بولا المايدى. سەن ولاردى وياۋ دەپ ويلايسىڭ; نەگىزىنەن ولار ۇيقىدا ەدى" ("كاھف" 17-18 ايات) - دەپ جەتكىزگەنىن ەستە ۇستاۋىمىز كەرەك.

ءۇشىنشى، قۇراندا ءىلىم يەسى دەپ عىزىر عالەيھيسسالام ناقتىلى اتالىپ كورسەتىلگەن. وسى ورايدا،  جاراتۋشىنىڭ امىرىمەن عىزىردىڭ (جاراتۋشىنىڭ ءامىرىنسىز ەشبىر تىرشىلىك وزدىگىنشە ىسكە اسپاعان جانە اسپايدى دا. ب.ا.) كەي ادامعا قوناتىنىن، جولىعاتىنىن، ونىمەن سۇحباتتاسىپ اڭگىمەلەسەتىنىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. سونداي باقىتتى پاندەنىڭ ءبىرى رەتىندە بۇگىنگى الىپپەنى دايىنداۋدا مەن عىزىردىڭ كەڭەسىن عانا ەمەس، ونىڭ عايىپتان جەتكىزگەن اڭگىمەسىن دە وسى كىتاپتا تولىعىمەن پايدالانىپ وتىرعانىمدى الدىن-الا ەسكەرتكىم كەلەدى.

مەن سوڭعى جىل كولەمىندە عايىپتان تۇسىرىلگەن بىرنەشە ءىلىم كىتاپتارىن قابالداپ الىپ جارىققا شىعاردىم. وسى مۇعجيزا كىتاپتارعا وراي  اللاھتىڭ امىرىمەن عىزىر عالەيھيسسالام ماعان وسى اڭگىمەنى دە اشىق ايانمەن جازدىرعانىن ايتۋ،  اماناتقا قيانات جاساماعاندىعىم بولار دەپ ەسەپتەيمىن.  سوندىقتان دايىندالىپ وتىرعان الىپپەنىڭ العى ءسوزىنىڭ ءون بويىندا  عىزىر سوزىنە تۇسىندىرمە تولىقتىرۋلار عانا ايتىپ وتىرۋدى ماقۇل كورىپ وتىرمىن. سونىمەن ءسوز  عىزىر عالەيھيسساللامدا; 

- سەن ءىلىم دەگەن ءسوزدى ۇلكەن ەتىپ جازشى. بۇدان سوڭ ءبىلىم، عىلىم، ءىلىم دەپ تاعى دا ۇلكەن ارىپتەرمەن جاز. وسى ءۇش ءسوزدىڭ دىڭگەگى بىرەۋ – ءدىن!  ءدىننىڭ قولىڭداعى ناقتى كورىنىسى نە – قۇران! قۇران - اللانىڭ ءسوزى، ونىڭ وزگەرمەۋىن اللانىڭ ءوزى قورعايدى. سوندىقتان ءبىز دە ءىلىم تۋرالى ءوز ءسوزىمىزدى وسى قۇران اياسىنان شىعارماي ۇعىندىرۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن قۇرانداعى "كاھف" سۇرەسىنەن 65 اياتتان باستاپ 83-ءشى اياتقا دەيىن ءوزىڭ اشىپ، داۋىستاپ وقىپ شىق; 

- 65. سوندا ەكەۋىن جارتاستىڭ قاسىندا ءبىز راحىم ەتكەن جانە ءبىلىمىمىزدى ۇيرەتكەن قۇلىمىزدى كەزدەستىردى. 66.وعان مۇسا (ع.س.); "مەن سەن بىلەتىن ءبىلىمدى ۇيرەنۋ ءۇشىن، ساعان ەرۋىمە بولا ما؟"-دەدى.  67. ول; " سەن ماعان ەرىپ جۇرۋگە شىدامايسىڭ عوي"-دەدى. 68. «سىرىن بىلمەيتىن جاعدايلار كەزدەسكەندە سەنىڭ سابىرلىق ساقتاۋعا شىدامىڭ جەتپەيدى»-دەدى.  69.مۇسا (ع.س.) "اللا تاعالا قالاسا، مەن سابىرلى بولارمىن. سەنىڭ ىستەرىڭە قارسى كەلمەيمىن"-دەدى. 70. ول; "ەگەر ماعان ەرەتىن بولساڭ، ءوزىم ايتپايىنشا مەنەن ءىستىڭ جايىن سۇراما"- دەدى. 71. ءسويتىپ ەكەۋى بىرگە جولعا شىعادى. كەلە جاتىپ ول ءبىر كەمەنى تەسە باستايدى. مۇسا (ع.س.); "كەمەدەگىلەردى سۋعا باتىرۋ ءۇشىن تەستىڭ بە؟ سەن وتە اۋىر قىلمىس جاسادىڭ"- دەدى. 72. ول; "مەنىمەن بىرگە جۇرۋگە شىدامىڭ جەتپەيدى- دەپ ەدىم عوي ساعان"-دەدى. 73.مۇسا (ع.س.); "ۇمىتقان نارسەمدى ەسەپكە الماشى. ول ءۇشىن مەنى قولايسىز جاعدايدا قالدىرماشى"-دەدى. 74. ەكەۋى كەلە جاتقاندا  ولارعا ءبىر ۇل بالا كەزدەسەدى. ول بالانى ولتىرەدى. سول كەزدە مۇسا (ع.س.); "سەن جازىقسىز بىرەۋدى ءولتىردىڭ. وتە اۋىر قىلمىس جاسادىڭ"-دەيدى. 75. "سەن مەنىمەن بىرگە جۇرۋگە شىداي المايسىڭ -دەپ ايتتىم عوي!»- دەدى. 76.مۇسا(ع.س.); "ەگەر بۇدان كەيىن سەنەن ءبىر نارسە سۇراسام مەنى ەرتپەۋىڭە بولادى"-دەدى. 77. ەكەۋى تاعى بىرگە ءجۇرىپ، ءبىر قالاعا جەتەدى. قالا تۇرعىندارىنان تاماق سۇراپ ەدى، ولار ەكەۋىن قوناق ەتكىلەرى كەلمەدى. قالانى ارالاپ ءجۇرىپ ءبىر قۇلايىن دەپ تۇرعان ءۇيدى كوردى. سوسىن ونى تىرەپ جوندەپ قويادى. مۇسا (ع.س.); "ەگەر قالاساڭ، سەن بۇعان اقى الار ەدىڭ"-دەيدى. 78. ول; "سەن ەكەۋمىزدىڭ بولىنەتىن كەزىمىز جەتتى. مەن ەندى سەنىڭ سابىرلىق ەتۋگە شىدامىڭ جەتپەگەن نارسەلەردىڭ ءمان-جايىن ايتايىن"-دەدى.  79. بۇل كەمە تەڭىزدە كاسىپ ىستەيتىن كەدەيلەردىكى بولاتىن. ارعى بەتتە بارلىق ءبۇتىن كەمەلەردى تارتىپ الاتىن پاتشا بار. سوندىقتان مەن ونى اقاۋ جاساپ تەستىم. 80. ولگەن بالانىڭ اكە-شەشەسى مۇمىندەر ەدى. ول وسكەندە اكە-شەشەسىن دىننەن بەزدىرىپ، ولارعا قۇلشىلىق ەتكىزبەي، قارسى شىعاتىنىن سەزىپ، سودان قورىقتىم. 81.راببىلارى الگى بالانىڭ ورنىنا نيەتى دۇرىس، مەيىرىمدى، تازا پەرزەنت بەرۋىن قالادىم. 82.ال ءبىز جوندەگەن ءۇي وسى قالاداعى ەكى جەتىم بالانىڭ ءۇيى ەدى. ول ءۇيدىڭ استىندا ول ەكەۋىنە تيەسىلى قازىنا بار ەدى. ولاردىڭ اكە-شەشەلەرى جاقسى كىسىدەن بولعاندىقتان، راببىڭ ول ەكەۋى ەر جەتىپ، قازىنالارىن وزدەرى تاۋىپ الۋىن قالادى. بۇل - راببىنىڭ راحىمى ەدى. مەن بۇل ىستەردى وزدىگىمنەن ىستەگەن جوقپىن. مىنە، وسى سەنىڭ سابىر ساقتاي الماعان سۇراقتارىڭنىڭ تۇسىنىگى. ("كاھف" سۇرەسى).

ەندى وسى اياتتاردى جازىپ وتىرعان الىپپەڭنىڭ كىرىسپەسىنە ەندىر.  بۇل - مەنىمەن  مۇسا پايعامبار ەكەۋمىزدىڭ ارامىزداعى قۇراندا كەلتىرىلگەن اڭگىمە. مەن - جاراتۋشىنىڭ امىرىمەن  ءىلىم يەسى بولعاندىقتان  ءىلىمدى ساعان وسى اياتتارمەن تۇسىندىرگىم كەلىپ وتىر.

وسى ءۇش وقيعانىڭ ىشىندەگى اڭگىمەنى بالا ولىمىنە بايلانىستى وقيعادان باستايىن. اياتتا مۇسا مەنىمەن كەزدەسكەن كەزدە، مەنىڭ كەلە جاتقان بالانى ءولتىرۋىم تۋرالى ايتادى. سول كەزدە ول مەنى كوزىمەن كوردى جانە بولعان جايتتى  ءبىلدى. ەندى وسى وقيعادان عىلىم دەگەن ماعانانى شىعارالىق. ول ماعان قارسى سۇراق قويدى دا، مەنەن جاۋاپ سۇرادى.

- سەن نەگە، نە ءۇشىن ءولتىردىڭ؟ - دەدى. ول بىرىنشىدەن مەنىڭ ولتىرگەنىمدى ءبىلىپ قانا قويسا، ال ەندى ەكىنشىدە ول مەنەن "سەن نە ءۇشىن ءولتىردىڭ؟" دەپ ساۋال قويدى. بۇل ورايدا وندا  قورقىنىش تا، قىزىعۋشىلىق تا بولدى. ال وسى ەكى دەڭگەي – ءبىلۋ مەن انىقتاۋ، ول  ادام بالاسى مەن پايعامبارلارعا بەرىلگەن دۇنيە. ونداي بولسا مىنا دۇنيەنىڭ نەمەسە وقيعانىڭ نەدەن پايدا  بولعانىن ءبىلدىڭ، ونى بىلەسىڭ، بۇل – ءبىلىم. بۇدان سوڭ كەلەسى ساتىدا كوزىڭمەن كورگەنىڭنىڭ قىزىعىپ- ار جاق، بەر جاعىن اشىپ، سونى قابىل ەتەسىڭ. ەندى بۇل ارادا وقيعانى زەرتتەۋ رەتىندە وزىڭە قابىل ەتەسىڭ. بولعان نارسەنىڭ ەكجەي-تەكجەيىن كوزبەن كورىپ، زەرتتەۋ ارقىلى  قابىل ەتۋ بۇل – عىلىم.  وسى ەكى دۇنيە - ءبىلۋ مەن انىقتاۋ، نەمەسە ءبىلىم مەن عىلىم  جەر بەتىندەگى ادامدارعا، پايعامبارلارعا بەرىلگەن. 

ماعان، عىزىرعا بەرىلگەنى، وسى ەكەۋىنەن تىس ەرەكشەلىك، ول - ءىلىم.  مۇسا وسى ءىلىمدى ۇقپادى. ونى جاراتۋشىنىڭ ءوزى بەرمەسە ول ۇعا المايتىن ەدى. سەبەبى ول ونىڭ كوز الدىندا بولىپ جاتقان جاعدايعا شەشىم ايتۋدا - ول ىلىمگە قاتەلەسەدى. ونىڭ ويىنشا ول جەردە مەن عىزىر - ادام ولتىرگىش، جاۋىز عانا  بولىپ تۇرامىن، ءتىپتى قۇدايعا قارسى، يمانسىزدىق  قيمىل جاساپ تۇرعان بولىپ تۇرمىن عوي. ارينە، ول - ونىڭ ويىنشا. عىلىمي تۇردە ول تەك سونى عانا ايتا الادى. عىلىمي ءتۇر مەن تىلدە; "بۇل ادام ناقاقتان ادام ءولتىرۋشى"- دەپ قانا ماعان انىقتاما بەرە الادى. ال عىزىردىڭ ول بالانىڭ نەگە ولتىرىلگەنى، ول ادام ءولىمىنىڭ نە ءۇشىن قاجەتى بولعانى، ول ادامنىڭ ول جەردە تاعدىرىندا نە دەگەن جازۋ بار، مۇساعا ول جەردە ول ءىلىم رەتىندە بەرىلگەن جوق. مەن اللاھتىڭ امىرىمەن ەرەكشە ءىلىم يەسى رەتىندە، ول بالانى الدىن-الا ءولتىرىلۋ كەرەك بولعان سوڭ، كوكتىڭ بەرگەن امىرىمەن ءولتىردىم. سەبەبى ول; «مىنا جەردە اعىپ كەلە جاتقان سۋدىڭ الدىندا كەدەرگىسى بولماسىن»- دەپ الىپ تاستالىناتىن زات ءتارىزدى بولعاندىقتان، الدىن-الا ونىڭ تاعدىرىن كورىپ تۇرعاندىقتان جاسالدى. ونداي بولسا - ءىلىم دەگەن، عالىم كورمەيتىن، كورە الماعان، ونى ءوزى ويلاپ دالەلدەي المايتىن تاڭداۋلىلارعا عانا بەرىلگەن  دۇنيە. عالىمدار قانشا جەردەن شۋلاسسا دا، تالاسسا دا، عىلىمي ءوز دارەجەسىندە عانا قالادى. ءىلىم دارەجەسى - ول وتە بيىك، ونى ءبىلىم مەن عىلىمعا قاراعاندا، ەرەكشە دەپ ايتادى.

ال ەكىنشى وقيعا جاڭاعى بىرەۋدىڭ ۇيىنە قونعان كەزدە ءۇي يەسى اس بەرمەسە دە ونىڭ ءۇيىن جوندەپ كەتۋىمىز. سەبەبى ول جەتىمدەردىڭ اكە شەشەسى و دۇنيەلىك بولماي تۇرعاندا جاقسى جانداردان  ەدى. ءىلىمنىڭ تەرەڭدىگىن وسى جەردە ۇعىپ وتىرسىڭ با؟ ونىڭ اكە شەشەسىنىڭ دۇعاسى وزدەرى ءتىرى كەزىندە اللا تاعالاعا جەتكەن، ولار قۇلشىلىق جاساعان. ونداي بولسا ول - ءىلىم.

ءبىزدىڭ «قۇدايى قوناقپىز» - دەپ كەلگەندە اس بەرمەگەن، ەشتەڭە كومەك بەرمەگەن ءۇيدىڭ قوراسىن جاساپ بەرۋىمىز، بىراق ول ادام بىزگە ەش جاقسىلىق جاساماعان جان بولعان سوڭ، عىلىم تۇرىندە ماعان مۇسانىڭ;

- سەنىكى دۇرىس ەمەس - سەن ول جۇمىسىڭنىڭ اقىسىن ال - دەۋى عىلىمي تۇردە ول دالەل. «شىنىندا دا سەن قۇلاپ تۇرعان بىرەۋدىڭ دۇنيەسىن جاسادىڭ، اقىسىز، ەندى سەن سونىڭ اقىسىن الساڭ بولادى عوي"- دەگەنى عىلىمنىڭ دالەلى. ءىلىم دالەلىندە ونىڭ سىرى وتە تەرەڭ، ونىڭ باياعىدا قايتىس بولعان اكە شەشەسىنىڭ، اللاھتان سۇراعان دۇعاسى قابىل بولىپ، ول ادامداردىڭ جاقسىلىعى سوندىق ارتىق بولعاندىقتان، جاراتقان يەم ولاردىڭ ەكى بالاسىنا، وتە ۇلكەن پايدا دايىنداپ بەرىپ جاتىر. بۇل - ءىلىم.

ء ۇشىنشى وقيعا - مەنىڭ كەمەنى تەسۋىم، وعان; "ناقاق بىرەۋدىڭ دۇنيەسىن سىندىردىڭ"- دەپ مۇسانىڭ شىرىلداۋى. ول سول جەردە دۇرىس شىرىلداپ تۇر. سەبەبى ول پايعامبارلىق دەڭگەيدە ءوز پىكىرىن وتە ورىندى  ايتىپ تۇر. پايعامبار قانشا جەردەن پايعامبار بولسا دا، ول ءوزى بىلەتىن عىلىم دەڭگەيىندە قالادى. ناقتى اللاھتىڭ ءبىلىمىن، اللاھتىڭ بەرگەنىن الىپ، عىلىمي تۇردە دالەلدەگەندەردى پايعامبارلار دەيدى. ورازا ۇستاۋ كەرەكتىگىن ول اللاھتىڭ ايتقانىمەن ورىنداۋدا. ونىڭ ارعى جاعىندا نە تۇرعانىن قۇلشىلىق  دەپ قانا بىلەدى. ال ورازا ۇستانۋدىڭ ارعى جاعىن عىزىر باسقاشا كورەدى. ونى ول ءىلىم كوزىمەن كورەدى.  ال ەندى مۇسا ءىلىمدى ۇقپادى. ونى اللا بەرمەسە ول ۇعا المايتىن ەدى. سەبەبى ول ونىڭ كوز الدىندا بولىپ جاتقان جاعدايدا ول - ىلىمگە قاتەلەسەدى. ونىڭ ويىنشا مەن عىزىر ادام ولتىرگىش بولىپ تۇرامىن. قۇدايعا قارسى قيمىل جاساپ وتىرعان بولىپ تۇرمىن.  ارينە، ول - ونىڭ ويىنشا. عىلىمي تۇردە ول تەك سونى عانا ايتا الادى. عىلىمي ءتۇر مەن تىلدە. "بۇل ادام ناقاقتان ادام ءولتىرۋشى"- دەپ قانا ماعان انىقتاما بەرە الادى. ال ونىڭ ىشىندەگى، ول بالانىڭ نەگە ولتىرىلگەنى، ول ادام ءولىمىنىڭ نە ءۇشىن قاجەتى بولعانى، ول ادامنىڭ ول جەردە تاعدىرىندا نە دەگەن جازۋ بار، مۇساعا ول جونىندە ءىلىم رەتىندە بەرىلمەدى. ودان ءارى ءۇش جاعدايعا دا شىدامسىزدىق تانىتقان پايعامباردىڭ دەنەسى شىداي الماي، ءوز ويىنان باس تارتاتىندىعىن مويىندادى. ول سول پايعامبارلىعىندا، سول اللاھتىڭ عىلىم دارەجەسىن جەتكىزۋمەن، سونىمەن شەكتەلىپ قالدى.

قايتالايىن، باسى «جانىمداعى اداممەن، 100 كۇن جۇرسەم دە، قايتسەم دە مەن، ەكى تەڭىزدىڭ قوسىلعان جەرىنە بارام»- دەپ ايتقانى مۇسانىڭ. ول ايتارىن ايتىپ الىپ، شىدامسىزدىق تانىتتى، «اللا بۇيىرتسا»- دەپ تە ايتقان جوق، «100 كۇن جۇرسەم دە»- دەدى. سويتەدى دە تۋرا سول جەرگە بارعان كەزدە بالىققا جان ءبىتىپ، سول جەرگە جەتكەندە ول بالاق سۋعا اعىپ كەتەدى. ونداي بولسا اللاھ ونى الىپ باردى دەگەن ءسوز. ءسويتىپ ول اللاھتان سۇراعان ارمانىنا جەتىپ، عىزىرمەن كەزدەستى. نەگىزىندە پايعامبارلاردىڭ ىشىندە ناقتى اللاھپەن كەزدەسۋ قاقىندا قۇرانعا تۇسكەن وسى پايعامبار عانا. ارينە، باسقالارى دا كەزدەسكەن. بىراق ولاردىڭ سوزدەرى قۇرانعا تۇسپەگەن. مۇنى ءتۇسىرۋ سەبەبىندە، اللاھتىڭ ساعان  ءۇش ماسەلەدە، ساعان، سەنىڭ تاعدىرىڭا، جاۋاپ بەرەتىن سوزىڭە، وسى ءتورت ايات قىزمەت ەتەدى. عالىمدار ءدىن ماسەلەسىندە سەنەن ارتىق بىلەدى. ءبىر قىزىق-كەرەمەتى - سەن ءدىني تۇرعىدا وزىڭە بەرىلگەن قاسيەتپەن ونى ءىلىم جاعىنان كورە بىلەسىڭ.

مىنانى ءبىلىپ ال، وسىدان كەيىن سەن  «مىنا ادام كىنالى، كۇناھار» - دەپ ايتا الاسىڭ با؟ ونى اللادان باسقا ەشكىم بىلمەيدى. سەن عىلىم دەڭگەيىندە عانا كورىپ بىلەسىڭ، سوندىقتان  بىرەۋدى كۇناقار دەپ ايتۋعا سەنىڭ ەشۋاقىتتا قاقىڭ بولمايدى. سەبەبى، سويتە تۇرىپ،  ول ادام مۇمكىن، اللاھتىڭ ءامىرىن ورىنداپ جۇرگەن شىعار. سول سەبەپتى دە جاراتقان يەم، اياتتاردا ايتادى، «ول ادامدى كۇناھار دەپ كۇنالاۋعا بولمايدى». عالىمدارعا ايتاتىن ءسوزىڭ مىناۋ; اللاھ تاعالا بىزگە، ساعان، ماعان قۇراندى بەرگەن كەزدە،  اق پەن قارانى شەشىپ ۇيرەن دەپ ايتقان، بۇل بىزگە بەرگەن عىلىم - ءدىن عىلىمى. ال مۇنىڭ ارتىنداعى ءىلىم، تاڭداۋلىلارعا بەرىلگەن. ول پايعامبارلاردىڭ كوبىنە بەرىلمەگەن، اۋليەلەر سول ءىلىم جاعىنان ەرەكشە ءىلىم العاننان  كەيىن بارىپ عالىمدىقتان ءوتىپ، اۋليەلىككە كوشكەن. اۋليە - بار.  اۋليەدە بيىك دەڭگەي بار. اۋليەلەردەگى سول بيىك دەڭگەي بىراق ەرەكشە  ءىلىم العان عىزىردىڭ ىلىمىنە پارا-پار بولىپ جەتپەيدى. عىزىردىڭ العان ەرەكشە ىلىمىنە جەتپەيدى! اللاھ تاعالا تۇتاس ءىلىمدى عىزىرعا بەرگەندىكتەن، سول راس بولعاندىقتان، بىزدە اۋليەلەر دامىعان. سەبەبى ولار كوزبەن كورگەن عىلىمي دالەلدىڭ ارتىن ءىلىمي ەرەكشە دالەلدە كورگەندەر. اۋليەلەر - كوزبەن كورگەن عىلىمي دالەلدىڭ ارتىن ءىلىمي ەرەكشە دالەلدە كورە بىلەتىندەر! ءبىز قارا دەپ كورگەندى ولار اق دەپ جەتكىزە بىلگەندەر. ءبىز اق دەپ كورگەندى ولار قارا دەپ جەتكىزە بىلگەندەر. وسىلاردى ءىلىم يەلەرى دەپ ايتادى.

وسى  ەكى اۋىز ءسوزدى ايتا بىلسەڭ ساعان جەتەدى. ءارى ءوزىڭنىڭ مىيىڭدا دا قالادى، ەسىڭدە دە قالادى، ويلاناتىن تۇگى جوق. عالىمدار ساعان سويلەيمىن دەگەندە، الدىمەن  ايات ايتىلادى، ءا دەپ اڭگىمە باستاعاندا مۇسا ايتىلادى، سەبەبى ول ساعان "دالەل قانداي؟"- دەسە، سەن پايعامبار مۇسا جايلى ايتاسىڭ.  پاعامبارلىقتىڭ وتە ۇلكەن دەڭگەي ەكەنىن سول زاماندا-اق ءبارى بىلگەن، بىراق  ول كەزدە اۋليەلىك سونشالىقتى دامىماعان بولاتىن.

مەن قازىر بۇل ماسەلەنى نەگە قوزعاپ جاتىرمىن، ادەيى اللاھتان سۇراپ نەگە ساعان كەلدىم؟ ويتكەنى، سەن اللاھپەن سويلەسۋىڭدە كۇللى سۇراقتى ىلىمنەن باستادىڭ. ال مەن سەنى الدىن-الا دايىنداپ كەتۋدەمىن. ەندىگى جەردە وسى ىلىممەن سەن باراتىن ۇلكەن ورتادا ءبارى بەلگىلى عالىمدار بولادى، سول كەزدە سەن ساسپاي وتە تەرەڭ سابىرلىقپەن وسىنى مىسالعا كەلتىر. وسىنى مىسالعا كەلتىرگەندە عانا ولار سەنىمەن شاتىسا المايدى.  سەنىڭ سۇيەنەتىن، ايتاتىن دۇعاڭ تەك وسى اللاھتىڭ ءسوزى، وسى دالەلمەن  عانا سەن شىعاسىڭ.

كەشەگى كۇنى ءسىز اللاھقا; "اللا سەنىڭ بەرىپ جاتقان اسىل اق جولىڭدا، قىزمەتىڭدە، سەنىڭ اۋزىڭنان شىققان دۋالاردى ورىنداۋدا ماعان كومەگىڭدى بەر، تازا وتىرىپ ءبىر قالىپتى وسى بەرىپ جاتقان دۇنيەڭدى قابىل الايىن"- دەپ عايىپقا حاتپەن نيەت ايتقان ەكەنسىڭ. اللاھ تاعالانىڭ بۇلاي شىنايى وزىمەن سويلەسكەندەرگە شەكسىز مەيىرىمى ۇستەم تۇسەدى. سول ارادا جاراتقان يەمنىڭ ساعان بەرگەن باتاسىمەن اللاھ تاعالام ءىلىمنىڭ ەرەكشەلىگىن ماعان دا ۇيرەتكەن. وسى جولدا، وسى باعىتتا عايىپتا قانشاما كىتاپتار بار، سونىڭ بىرەۋىن ساعان «11 كىتاپ»- دەپ سۇراپ العام، ءۇش-تورتەۋىن قۇداي قالاسا تاياۋ ارادا قابىل ەتەتىن بولاسىڭ. "باسقاسى وسى جوبادا قالىپ قالماي ما؟"- دەپ مەن بۇگىن امىردەن سۇرادىم. اللا بۇيىرسا «وسى جوبانىڭ  توعىزىنشىسىندا قالاعان كىتابىڭدى بەرەدى»- دەپ ۇرىقسات بەردى. سول قۋانىشتى حاباردى ايتۋعا دا جەتتىم.

مىنە، عىزىردىڭ ءىلىم جايلى  ماعان جەتكىزگەن اڭگىمەسى. ەندى وسى جەردە بارىمىزگە ەسىمى ەتەنە جاقىن، ياسساۋيگە امانتىن جەتكىزۋگە كەلگەندە وزىمەن بىرگە يسلام ءدىنى تارقاعان جەردەن 718 كىتاپ كوتەرىپ كەلگەن (ء«شاسىم نەمەسە جىلان تەرىسىنە جازىلعان ءدىنىي جىلناما» كىتابىنان. 9- بەت. ء«ۇش قيان باسپاسى، 2015 جىل.)  ارىستانباب ساحابانىڭ ماعان وقىتقان ءىلىم كىتابىنان مىنا ءبىر ءۇزىندىنى كەلتىرگىم كەلىپ وتىر;

«ءىلىم جەتى تۇردە كەلەدى; ءبىرىنشى ءتۇرى، ول سول ءىلىمدى الىپ تۋىلعان بولىپ تۋىلاسىڭ، ول اللاھتىڭ امىرىمەن. ەكىنشى، سەن ءوزىڭ ىزدەنۋ ارقىلى سۇرايتىن ءىلىم، اللادان جالبارىنىپ سۇراعاندا بەرەتىن ءىلىم، ءۇشىنشى، اللاھ ءوزى تاڭداۋلىلارىنا ادام ارقىلى، پەرىشتە ارقىلى، جان-جانۋارلار ارقىلى، تۇستەر ارقىلى، جىبەرەتىن ءىلىم, ءتورتىنشى، تولتىرۋ ءىلىمى، سەن سويلەپ ايتقان سايىن ورىنى كەلتىرىلىپ وتىراتىن ءىلىم. سەن وسىدان ءوتتىڭ. بەسىنشى، ناقتى ۋايىمدا وتىرسىڭ سەن، «قالاي وتىرمىن؟»- دەپ ويلايسىڭ. سەن اللاھتان سۇرادىڭ، اللاھ تىكە ساعان ايتىپ جاتىر. اللاھ قاشاندا ۇلگەرەدى ءىلىمىن بەرىپ سەندەرگە، ۇلگىرىپ جاتادى، ۇلگىرتەدى، ۇلگىرتىپ اياعىنا اپارادى. ودان كەيىنگى التىنشى، ءىلىم ول وتەدى، رۋحتار قونعان كەزدە، رۋحتاندىرعان كەزدە، سەن باسقا ءىلىمدىنى رۋحتاندىرعان كەزدە ول ساعان قاپتالادى.  جەتىنشى ءوزىڭ رۋحقا اينالىپ بارىپ، كىتاپ وقىپ كەلەسىڭ. مۇنى تاڭ ءبىلىمى ءبىلىمى تارماقتارى دەيدى، بالام.

ەندى وسى جەتەۋىنىڭ قايسىسىن سەن يگەرىپ جاتىرسىڭ. اللاھ قايسىسىن ساعان يگەرتىپ جاتىر،  ونى ءوزىڭ ءىلىم كىتاپتارىن جازا باستاعاندا كورەسىڭ. ولاي بولسا سەن ىلىمدە وتىر ەكەنسىڭ. اللاھ ءبۇتىن ءبارىن قامتىپ جىبەرتۋى دە مۇمكىن ءوزىنىڭ قۇدىرەتىمەن، يا بولماسا اينالدىرعان ەكى-ۇشەۋىمەن-اق ءىلىمدى كوتەرىپ جىبەرۋى مۇمكىن. كەيىنىرەكتە مىناداي قاسيەتتى كۇشەيتىپ، جوعارىعا شاقىرتۋى دا مۇمكىن. رۋحىڭدى تازارتقان سايىن، سەنىڭ رۋحىڭ تازارعان كەزدە عانا، وتە بيىك دەڭگەيدە تازارعان كەزدە عانا سەن جوعارى ۇشىپ كەتە الاسىڭ. ول ءۇشىن سۇرە ءبۇتىن ءبىتىپ، اللاھ ساعان ۇرىقسات بەرۋى كەرەك. اللاھتىڭ ۇرىقساتى، اللاھتىڭ ءامىرىن ورىنداۋىڭدا عانا جۇكتەلىنىپ وتىرادى. سەن ورىنداپ قانا، مويىنداپ قانا وتەسىڭ ول جاققا، اللاھ تاپسىرۋمەن عانا سەنى سىناپ وتىرادى. سوندىقتان قۇران جولىندا مەنىڭ ساعان ايتارىم، اس تا كوپ اتانۋىم دا، مەنىڭ جولدا ءجۇرۋىم دە، مەن تەك ورىنداۋمەن جانە مويىنداۋمەن عانا كوككە كەتكەنىمدى ساعان ايتامىن. وسى جونىندە ويلان.

ءالى سۇيرەيدى، ءالى اللاھ ايتادى، ءالى اللاھ سەنى ىلىمگە كەلتىرەدى. ءىلىم الۋىڭ ءۇشىن ءتاڭىرىم سەنى جانىنا شاقىرادى. وعانعا دەيىن ءىلىم جولىنا سالادى. سول ءىلىم جولىمەن سەنى كوككە اپارادى. ءىلىم الاتىندار تاقۋادان دا بيىك بولىپ كەتەدى. قازىر تاقۋانىڭ دا، ساحابانىڭ دا، مۇمىندەردىڭ دە قاسيەتىن ساعان تارقاتادى اللاھ. ءناپسىڭ كۇشەيىپ كەتسە سونى سىيدىرا الماي قالۋىڭ دا مۇمكىن. ءوز-ءوزىڭدى ناقتى ۇستاي الاتىن، اللاھتىڭ امىرىنە كونە الاتىن جاعدايىڭا سەنگەن جاعدايدا عانا سەن وسىنى ىسكە اسىراسىڭ. ساعان كەلىپ جاتقان رۋحتاردىڭ ءبارى وسى قالىپتى تۇگەل الىپ شىققاندار، ءسويتىپ باستاعاندار، ءسويتىپ شەگىنە جەتكەندەر. ولار بىرەۋدى سىيقىرلاپ وتە سالعان جوق، ولار تىرىسىپ، ءوزىنىڭ شىققان بولمىسىن مويىنداعاننان كەيىن عانا سول جولدا بولدى. ادام اتا دا سونداي ىلىممەن پايدا بولعاندىقتان نۇرلانىپ تۇرعان. مۇنىڭ ءبارى – نۇر، ءبارى ءبىر-اق – نۇر. اللاھتىڭ ءوزىنىڭ ولشەپ، قيىپ، كەستەلەپ بەرگەن دۇنيەسى. 

مىناۋ عىزىردىڭ ماعان الماتىداعى يسلام ۋنيۆەرسيتەتى شەيحىمەن كەزدەسۋگە باراردا الدىن-الا جەتكىزگەن اڭگىمەسىنەن ءۇزىندى.

«... ەكى كۇن كولەمىندە، بۇگىن بە، ەرتەڭ بە، سەندە وسىنداي ەرەكشە ءبىر كەزدەسۋ بولادى. ەندى سوعان بەرەر قوسىلىم، جابىرەيىلدىڭ ساعان بەرەتىن كومەگىندە، اللاھ تاعالامنىڭ ايتۋىندا، ولارمەن سويلەسكەندە سەنىڭ بويىڭدا سونى ايتىپ وتىرعان كەزدە، عىلىمدارلىق ەمەس، ىلىمدارلىق بولۋى كەرەك. سەبەبى سەن ولاردى عىلىمي كوزبەن كورمەۋىڭ كەرەك. بۇل ساعان جابىرەيىل پەرىشتەنىڭ بەرىپ جاتقان كومەگى. سەن ولارعا  عالىم رەتىندە بارماۋىڭ كەرەك. عالىم رەتىندە باراتىن بولساڭ ەكەۋىڭ تەڭەسىپ قالاسىڭ. بۇل بىرىنشىدەن بولسا، ەكىنشىدەن سەن عالىم بولىپ تا  بارا المايسىڭ، سەبەبى سەن اراب تىلىندە جەتىك بىلمەيسىڭ، ەندى سەن بارساڭ ءىلىم يەسى  رەتىندە باراسىڭ. ال ەندى عالىم مەن ءىلىمدىنىڭ ايىرماشىلىعى - عالىمداردا سابىرسىزدىق بار. ولاردا - سابىرسىزدىق، تاكاپپارلىق، مەنمەندىك بار. سەبەبى ءىبىلىستىڭ شىققان شەگى عالىمداردى بۇزا الادى. ىلىمدىلەردى ولار بۇزا المايدى، مۇمىندەردى بۇزا المايدى، تاقۋالاردى بۇزا المايدى. عالىمداردى ولار كەتىرە الادى. سەبەبى عالىمدار ەكجەي-تەكجەيىن ءبىلۋ ماسەلەسىندە ولار مەنمەنسىپ كەتۋى مۇمكىن. ال تاقۋا مەن مۇمىنگە ەكجەي-تەكجەيدىڭ قاجەتى جوق. ولار اللاھتى بار دەپ قابىل الا سالعاندار. قورقاتىندار، بارىنشا ورىنداۋعا تىرىساتىندار، ەشتەڭە سۇراماي جۇرەتىندەر. ونداي بولسا سەن ولارعا تاقۋا كوزبەن دە قاراۋىڭ كەرەك، ءمۇمىن كوزبەن قاراۋىڭ كەرەك، ەكىنشى كوز، ءۇشىنشى كوزىڭدە دە ءىلىم كوزىمەن قاراۋى كەرەك.

جابىرەيىل عالەيھيسسالامنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا سەن ءىلىم كوزىمەن قاراي الاسىڭ. عۇلامالارعا بارعاندا سەنىڭ ولارعا ءىلىم كوزىمەن قاراۋىڭ، سەنىڭ ويلاپ وتىرعان كەزدەگى سابىرلىعىڭ تۋرالى. ولار ا دەگەندە سەنى قابىل الار ماسەلەسىندە، كولدەنەڭ پەردە تۇرادى. سول پەردەنى سەن كورىپ تۇرۋىڭ كەرەك. كورگەندە ول قولمەن اشاتىن پەردە ەمەس. جۇرەكتەگىنى سەن ءبىلىپ، قازىر اناۋ نە ايتاتىنىن اڭعارىپ تۇرۋىڭ. سەن اڭعاراسىڭ قاي كەزدە، سەن ىلىمدارلىقپەن، ءيا تاقۋالىقپەن، ءيا مۇمىندىكپەن اڭقايعان بالا مىنەزىڭمەن وتىرىپ تىڭداۋمەن عانا. «قابىل الدىم»- دەپ، وعان "مەن ساعان رازىمىن"- دەپ. سەبەبى ول اللاھتىڭ قازىناسىن ايتۋدا.

جابىرەيىل ساعان ۇنەمى نە دەيدى، "اشۋلانساڭ دا ريزامىن"- دەيدى. سەبەبى سەنىڭ اۋزىڭنان قازىنادان ءسوز شىعۋدا. مۇنى بۇرمالاپ جاتساڭ دا، سەن ءتاڭىرىمنىڭ ءسوزىن ايتىپ جاتىرسىڭ. سەبەبى سەنىڭ جانىڭدا اللاھ تۇر. سول سەبەپتى ءبىز ساعان قاتتى ايتپايمىز. «اللا رازى بولسىن»- دەيتىنىمىز اللاھ وتىرادى قاسىڭدا. سەن دە جابىرەيىل سياقتى باسقا اداممەن سويلەسكەندە، ونى قوشتاۋىڭدا، قۇپتاۋىڭدا عانا ۇتاسىڭ. دىندە قارسىلىسپايدى. دىندە قوشتايدى، قول ۇستاسادى، بىرىگەدى. سوندا ول سەنى قابىل ەتىپ تىڭدايدى. ونداي بولسا سەن قولىڭدى سالىپ، ونىمەن قول ۇستاسىپ، ۇستانۋ، ءدىندى، عىلىمدى، ىلىممەن جالعاۋدا  دانەكەرلىك قىزمەتىن جاسايسىڭ. 

عىلىمعا قاراعاندا  ءىلىم ماسەلەسى ول شەكسىز، عىلىم ماسەلەسىندە دەڭگەي بار، ءبىلىم ماسەلەسىندە دە دەڭگەي بار. ونى سەن ءوز اۋزىڭنان ۇلىقتاعايسىڭ. سەبەبى باسقالارمەن سويلەسكەندە ولاردا ىلىمدىك  دەڭگەي جوق. سول سەبەپتى دە قانداي سۇراق بولسا دا، «مەن سول ءسىز قابىل التىنداي جاعدايدا، ءتۇسىندىرىپ بەرە الامىن»- دە. بۇل اۋقىمدى كەلگەن جوسپار، قۇرانعا  تابىنىپ، اللاھقا تابىنىپ، قۇراننىڭ ءسوزىن جاتتاپ قانا ەمەس، سونى ءبۇتىن كيىپ قابىل ەتۋ ماسەلەسىندە بەرگەن ءىلىم.

مىنە، عىزىردىڭ وسى اڭگىمەسىنەن بايقاعان بولارسىزدار، اللا تاعالامنان تىكەدەن-تىك مەن قابىلداپ الىپ جارىققا شىعارعان «اللاھتىڭ ماعان ايانى» («قازىعۇرت» باسپاسى، 2015 ج.) اتتى كىتاپتاعى قۇراننىڭ 114 سۇرەسىنىڭ ءتاپسىرىن ماعان دەلدالسىز تۇسىرۋمەن بىرگە،  سول ءىلىمدى ۇيرەتۋدە جابىرەيىل عالەيھيسسالام پەرىشتە مەن عىزىر عالەيھيسساللام قاتار ۇستازدىق ەتتى.

قۇراندا «جابىرەيىلدىڭ ءىلىمى، عىزىردىڭ ءىلىمى» دەگەن ءسوز ۇشىراسپايدى، بۇل ورايدا ءدىن عۇلامالارى دا ەشتەڭە ايتا بەرمەيدى، ال ماعان ساباق رەتىندە وسى قاسيەت يەلەرى اللانىڭ امىرىمەن جەكە-جەكە وزدەرىنىڭ ء«ىلىم كىتاپتارىن» ءتۇسىردى. ول «جابىرەيىلدىڭ ءىلىمى»، «عىزىردىڭ ءىلىمى» دەگەن اتپەن كولەمدى-كولەمدى كىتاپ بولىپ باسپاعا جەكە دايىندالۋدا. بۇعان قوسىمشا عىزىردىڭ جەردەگى بولعان اڭىز اڭگىمەلەرى مەن ءوزىنىڭ باسىنان وتكەرگەن اڭگىمەلەرى دە جەكە كىتاپ بولىپ عايىپتان جەتتى. ول دا جەكە-جەكە كىتاپ بولىپ وندىرىسكە ازىرلەنۋدە.

وسى جەردە «بۇل قالاي كەلەدى، ءسىز قالاي قابىلدايسىز؟» - دەگەن  سۇراقتار تۋاتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. بىراق اۋىز تۇجىرىم-جاۋاپ;

– ماعان ول ايان بولىپ كەلدى. ايتىلۋ ارقىلى، ءتۇس ارقىلى، تۇرعىزىپ الىپ سويلەسۋ ارقىلى، قۇران اشتىرىپ اياتپەن سولەسۋ ارقىلى، كادىمگىدەي وتىرعىزىپ قويىپ ءوزىمدى تەرگەۋ ارقىلى، ەسەپ سۇراۋ ارقىلى. سونداي ءتۇرلى جاعدايلاردا مەن وسىنى قالىپقا كەلتىردىم. اللاھ ماعان سانسىز امالداردى كورسەتتى. سوسىن عانا مەن ءىلىمىنىڭ بار ەكەندىگىن تولىق مويىندادىم.

ماعان جابىرەيىلدىڭ ايتقانى بار;

«... كەيبىرەۋلەر سەنىڭ سوزىڭە وراي «ونى بىزگە شايتان ايتادى، جىن ايتادى"- دەگەن ماسەلەنى قوزعايدى، ولارعا ايت;  ادام بالاسىن جىن دا، شايتان دا كورىپ تۇرادى. ونى ادامدار كورمەيدى. ولار جۇرەگىمىزدىڭ قوبالجۋىنا جاقىن تۇرادى. ءبىز قوبالجي باستاساق ولار، جانىمىزعا جەدەل كەلە الادى. سەبەبى ولار ءبىزدى اڭدۋدا.   

اللاھ تاعالام جەتى كوكتى جاراتقان كەزدە، جەر مەن كوكتى شاقىرىپ العان كەزدە، ەكەۋى  اللاھتىڭ الدىنا قورقىپ كەلدى. سەبەبى سول كەزدە اللاھ شىراق جۇلدىزداردى جاراتتى. ەگەردە جەر بەتىندە شايتاندار مەن ءىبىلىس جۇرمەسە، سونى اتاتىن شىراقتاردىڭ  كەرەگى نە ەدى اللاھقا؟  عايىپتاعى كىتاپتاردى اللاھ ءسويتىپ ساقتاتقان جوق پا؟ سەبەبى قۇران بىزگە عايىپتان كەلدى عوي، سول جاقتاعى كىتاپحاناداعى اللاھتىڭ ءسوزى عوي بۇل. اللاھ قۇراندى ءوزى ساقتاعاندىقتان، ونى ەشكىم بۇزا المايدى. قۇران تىلىندە سويلەيتىن جىن بولسا مۇمكىن سويلەيدى،  ءىلىمدى جاقسى بىلەتىن عالىمدار دا. بىراق ولار ونى تاقۋالىقپەن ۇستانبايتىندار. ولار ارينە سويلەۋى مۇمكىن. سەبەبى، ءىبىلىس تە، شايتان دا ءبىلىم العان. ال ءىلىم - ولارعا دارىتىلماعان. اللاھ ولارعا بەرمەيدى. سوندىقتان مەن مۇنى قاتە دەپ انىعىن ايتا الامىن. ساعان جىن كەلىپ سىبىرلاپ ايتاتىنداي مەن العان عايىپتاعى كىتاپ، ادامدى قۇرانعا باس ءيدىرتىپ جىبەرمەسە، ەڭىرەتىپ اللاھتان كەشىرىم سۇراتپاسا، كەرى قايتارمايدى. ناقتى سەنگەن تاقۋا مەن ناقتى سەنگەن مۇمىنگە ولار جولاي المايدى، جاقىنداي المايدى. ويتكەنى ناقتى تاقۋا مەن ناقتى ءمۇمىندى اللاھ ولاردى قۇران سياقتى ساقتايدى.

ال ەندى كىشكەنە عانا سەنبەگەن ادامنىڭ جۇرەگىنە ول  كىرىپ كەتەدى. ول مەنىڭ ءسوزىم ەمەس، اللاھتىڭ ءسوزى. سەبەبى اياتتا وسىلاي ايتىلعان دۇعالار بار»- دەدى.

ەندى مەنىڭ ءبىر ايتاتىنىم، سىزدەر مەنىڭ تاقۋالىعىم، ونىڭ قانداي دارەجەدە ەكەندىگى، بولماسا جالپى  تاقۋاسىڭ با، سەنىمىڭ قالاي؟- دەپ سۇرايتىن سۇراقتارىڭىز تۋرالى. بۇعان جاۋاپ بۇل بىرتىندەپ كەلە جاتقان دۇنيە، مەنىڭ سەنىمىمدى كۇشەيتۋى. سونشا جىل ۋاقىتىمنىڭ ءوتىپ كەتكەنىنە  وكىنەمىن. بۇل ءتاڭىرىمنىڭ قالاۋى بولعا سوڭ، ساۋساقپەن سانايتىن ايدا، تورىمنەن كورىم جاقىن تۇرعاندا، مويىنداتقان اللاما رازىمىن.

بۇل  ءدىني جوبادا، مەنىڭ ۇسىنعان كىتاپتارىمدا، ونىڭ باسى دا، اياعى دا، اللاھتان كەلگەنىن دالەلدەپ وتىراتىن اڭگىمەلەر جەتكىلىكتى.

وسى ءىلىمدى الا وتىرىپ مەن رۋحتىڭ نە ەكەنىن ۇقتىم. اللاھتىڭ ايتاتىن اياتتاعى ءسوزى; "كىم كەلسە دە، ەي مۇحاممەد، ونى سەن تازارت، نيەت ەتىپ كەلگەن بولسا"- دەۋىندەگى تازارتۋ ءسوزىن ەندى ءتۇسىندىم. تازارتۋ، ارشۋ مەن مىڭداپ وقيتىن اياتتاردىڭ جانىندا قايتالاپ وقيتىن دۇعالاردىڭ جانىندا، مىڭداپ «فاتيحا» وقيتىن بولسا، سونىڭ سان ەسەسى،  ءبىر وقىعان سۇرەمەن تەپە-تەڭ تۇسەتىندىگىن اڭعاردىم.  «فاتيحانى» وقىپ جىعىلعاننىڭ ارتىقشىلىعىن ۇقتىم. بۇنىڭ ماعان جەڭىلدىگىن اللاھ ءتۇسىندىردى. سەبەبى مەن قانداي مولدالارعا جۇگىنسەم دە،  عالىمدارمەن سويلەسسەم دە، ولار ماعان سول اللاھ ايتقان ءسوزدى رەتتەپ، نە ايتقىسى كەلىپ تۇرعانىن، نە ايتقانىن،  ءوزىنىڭ عىلمي دەڭگەيىندە عانا جەتكىزدى. ال ءىلىمي دەڭگەيدە مەن ونى تۇسىنبەگەندىكتەن، قۇراندى عانا سولاردان سۇرايتىنمىن. ال ەندى ءىلىم دارەجەسىندە ماعان تۇسىندىرگەندە مەن كۇللى ۇرپاعىما دا، كۇللى مۇسىلماندارعا دا، قۇران ءبىزدىڭ تاعدىر ەكەندىگىن، راسىندا دا  جوعارعىدان كەلگەن كىتاپ قۇرانمەن جالعاس ەكەندىگىن، ونداي بولسا قۇراندى وقي وتىرىپ سەن اللاھتان سۇراپ ءوز تاعدىرىڭدى وزگەرتە الاتىندىعىڭ ماسەلەسىندە -ءىلىم بەتىن اشۋ ارقىلى اللاھ ماعان ۇيرەتتى.  ول ۋاقيعالار جوعارى جاقتا جازىلعاندىقتان توقتاۋسىز ماعان ايتىلدى.

مەن ءوزىم، اراب ءتىلىن وقي المايمىن، مەن جاتتاعاندى دا ەسكە الا-المايمىن.  بىراق اللاھتىڭ قۇدىرەتى سونشالىق ماعان عايىپ ءىلىمى ارقىلى قاتتى سۇيسىندىرۋمەن ءار اياتقا باسىمدى ۇرعىزدى. ءار دۇنيەگە جۇرەگىمدى قوستى. باسقان توپىراعىم پەن ودان ۇشقان تاستىڭ ءوزى دە "اللاھ قاراپ تۇر"- دەپ ايتاتىندىعىن قابىل الدىم. بۇرىن "كۇرە تامىردان جاقىنمىن"- دەگەن اياتتى وقي جۇرسەم دە ءمان بەرمەيتىنمىن، ەندى «جاقىن»- دەسە «جاقىن»- دەيمىن، ونىڭ قانداي جاقىندىعىن سول بەرىلگەن، سول كەلگەن ىلىممەن عانا قابىل الدىم. ونداي بولسا مەنىڭ دارەجەم عىلىمدىقتى قابىل ەتپەيدى ەكەن، اق پەن قارانى مەن  قۇراننان كوردىم، مەنىڭ  دەنەم جانە ءوزىم دە جازاتىن بولعاندىقتان، اللاھ مەنى وسىلاي جاراتقاندىقتان، مەن اللاھتان ارتىق سۇراپ جۇرگەن شىعارمىن، سول سەبەپتى دە اللا ماعان، وسىنى جىبەردى. سانسىز پەردەسىمەن سويلەسسە دە قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى، جانىمدا وتىرىپ سويلەسسە دە اللاھتىڭ ءوزى بىلەدى. بىراق مەنىڭ الدىما شىنىمەن-اق اللاھپەن سويلەسۋ ماسەلەسى قويىلىپ، ءتاڭىرىم ماعان وسىنى جىك-جىكتەپ، ءبىر تالداپ، ءار اياتتى تۇسىندىرگەندىكتەن، مەن وسىنى قابىل الدىم.

ءبىر شامالى شەگىنىس، كوزىمىز كورىپ، سوعان كوز جۇمىپ قاراپ جاتقان تاعدىرلار بار عوي. ناعىز دوزاق وتىنا جاناتىن ءوز بالاسىن ءوزى ءولتىرىپ جاتقان، زينالىق جاساپ جاتقان، ودان دا باسقا ساناساڭ سان جەتپەيتىن تالاي كۇنالار ءبىزدىڭ كوزىمىزشە جاسالىپ جاتىر. ونداي بولسا ەرتەڭگى بارار دوزاقتىڭ ىشىندە قازىر وتىرىپ سولاردى كورۋدەۋدە سولار بىزگە جۇقپاۋدا دەپ كىم ايتا الادى؟ بارىمىزگە ول جۇعىپ جاتقان جوق پا؟  بارىمىزگە ول جۇعۋدا. سەن كورگەنىڭدى جاساماعانمەن سەنىڭ بالاڭ بار ىقىلاسىمەن سوعان اۋەستەنۋدە. ءتىپتى ساعان كورسەتپەي كوزدى الا بەرە كومپيۋتەردەن ونى قىزىعىپ كورۋدە. وسىنى كورگەندەر قۇران تۇرسا دا « اناۋ ادام ولتىرسە دە بايىپ جاتىر عوي، اناۋ بىرەۋدەن تارتىپ الىپ كولىك ءمىنىپ ءجۇر عوي، اناۋ اناعان ۇستەمدىك جاساپ جاتىر عوي...»- دەپ ولار وسى جالعان دۇنيەدە-اق دوزاقتىڭ ىشىنە كىرىپ كەتىپ جاتىر. ءويتىپ سويلەيتىندەرى بىزدە وسى ماسەلەنى قۇراننان بالالار وقىپ جاتقان جوق. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى ماعان اللاھ جازۋ ءۇشىن بەرىپ جاتىر دەر ەدىم.  

مەن وقىرماندارعا عايىپتان قابىلداپ ۇسىنعان «اللاھتىڭ ماعان ايانى» اتتى كىتاپ قۇران ەمەس، بىراق قۇرانداعى وسىنداي ماسەلەلەرگە جاقىن. كىتاپقا سەنىمىڭ بولماسا كەلىسىپ وتىرىپ بىرگە وقيىق. وزگەرتەتىن جەرى بولسا اللاھ ماعان ايانىن بەرەدى. وزگەرتپەيتىن جەرى بولسا سول قالپى قالادى. ءتىپتى قۇراندى دا وزگەرتۋگە اللاھتىڭ ءوزىنىڭ قاقىسى بار. اياتتاردى دا وزگەرتىپ جىبەرۋگە اللاھتىڭ قاقىسى بار عوي. باسقامىزدىڭ قاقىمىز جوق. «تىڭداپ، وسى كۇيدە قاتىپ قال»- دەپ ەشكىمگە ايتپايمىن. ويتكەنى مەن بىلمەيمىن، اللاھ مۇمكىن مۇنى تاعى وزگەرتىپ جىبەرەتىن شىعار. بىراق مەنىڭ سىزدەرگە ايتپاعىم وسى  ماسەلەدە بىرگە بولايىق. بىرگە بولىپ قول ۇستاسىپ، اقىلداسىپ، شىنىمەن-اق اقىرىن بىرگە كورەيىك. ءبىزدىڭ ەكى ەلدىڭ باسىن قوسقاننان باسقا، ءدىنىمىزدى تەرەڭدەتىپ، ۇرپاعىمىزدى امان ساقتاپ قالعاننان باسقا ويىمىز جوق. ءبىز مۇندا "پاتشاعا قارسى شىق"- دەپ ۇگىتتەپ جاتقان جوقپىز. پاتشانى قانداي بولسا دا ءبىز ونى عىلىم تۇرىندە عانا كورەمىز، ءىلىم تۇرىندە بايقاپ وتىرعان جوقپىز، مۇمكىن دە ونىڭ ارقالاپ وتىرعان جۇمىسى ءىلىم تۇرىندە پايدالى شىعار، ءبىز بىلمەيمىز".  ال ەندى بۇل وقۋلىق بولىپ شىعاتىن بولسا، مەكتەپتەردى وسى اڭگىمە ءدىن رەتىندە ارالايتىن بولسا، ءار بالا يماني قىلىققا كەلگەن كەزدە، قۇدايدان قورقاتىن بولادى.

مەن ىلىمنەن ءبىلىم العالى  انا زيراتتا جاتقان اۋليەنى «ول -اۋليە»- دەپ مويىندادىم. ول ماعان دانەكەر بولا الماسا دا، ول سول كەزدە دانەكەر بولعانىن دالەلدەپ جاتقان ادام. مەن ونى كورە الماسام دا، ول مەنىڭ دۇعامدى ەستيتىن ادام. مەن جاي ادام، جالاڭ اياق ادام، بۇگىن پاتشاعا بارام دەپ تىكەدەن-تىك سويلەي المايتىن ادام بولعاندىقتان، مەنىڭ كۇشىم جازۋعا تۇسەدى دە، سول پاتشا سارايىنىڭ ەڭ تابانىندا تۇرعان كومەكشىسىمەن عانا سويلەسە الامىن. مەن وعان "پاتشاعا بارۋىم كەرەك ەدى"- دەپ ايتا الامىن. ارينە، ول كومەكشى مەنىڭ ول پاتشاعا بارا المايتىندىعىمدى بىلەدى. سول سياقتى دا، بىراق سول كومەكشى "مىنا ادام قايتا-قايتا كەلىپ جاتىر"-دەپ پاتشاعا ايتا الادى. سوسىن پاتشا ويلانادى... سول سياقتى مەن  دە  اللاھ تاعالاعا  جەتكەن كەزدە سولاي جەتتىم.

مەن العاش اۋليەلەردى ارالادىم، سولارعا بارىپ دۇعا قىلدىم، ولاردان مەن  ەشتەڭە سۇرامادىم، قايتا سولار ءۇشىن اللادان تىلەك تىلەدىم. بىراق تا ولار دا سول مەن تىلەگەن دۇنيەنى قۇدايعا  جەتكىزگەنىنە كامىل سەنەمىن. سەبەبى "شىن اللانى سۇيگەن قۇلدار، ولمەيدى"- دەپ اللاھ  ايتقان. ءسويتىپ وتىرىپ مەن پاتشانىڭ ەڭ تابانىندا تۇرعان ادام ارقىلى پاتشاعا جەتكەندەي بولدىم، اللاھتان سۇراعان سۇراعىما جاۋاپ الدىم.

مەنىڭ جازعانىم، بۇل كەلگەن دۇنيەنى مەن اللاھتان سۇراعام، «قۇراندى تۇسىنبەدىم»- دەپ. ون اداممەن قۇران تۋرالى اڭگىمەلەسىپ وتىرسام، ولار دا  «قۇراندى تۇسىنبەدىك»- دەپ ايتاتىندىقتان، ءوزىم دە تۇسىنبەيتىندىگىمنەن، سونىڭ ارعى تەگىن ۇقپايتىندىعىمنان، ءبىر اينالىپ كەلىپ مولدالاردان سۇرايتىندىعىمنان شارشادىم. ءسويتتىم دە جىلاپ ءبىر كۇنى اللاعا;  «اللا تاعالام- دەپ جىلادىم، مەن توزىپ كەتتىم، مەنىڭ مىيىمدا قالمايدى سەنىڭ اياتتارىڭ، سەن ايتقان سوزدە «اق پەن قارانى ءبىل»- دەيسىڭ، ماعان ءبارى قارا، ءبارى اق سيقتى كورىنەدى قۇدايىم، بۇل قاي ماسەلەدە ايتىلعانىن ماعانا جەتكىزشى» - دەپ سۇرادىم. سودان ءبىر كۇنى مەنى وياتتى...

قازىر مەندە ۇيقى جوق، ولسەم دە وسى جولدا ولەتىنىمە رازىمىن. ەكىنشىدەن ۇرپاعىمنىڭ بەتىن بۇردىم، ءوزىمنىڭ وسى جاسىما دەيىن ۇقپاعانىمدى ۇعىپ بالالارىما توقتاۋ ايتتىم. ولار قورقا باستادى. سەبەبى اللاھ ايتقان كوپ اڭگىمەنى ولارعا وقىپ بەردىم.

وسى كىتاپتار شىققالى  "ساعان كىتاپتار قالاي كەلەدى؟"- دەگەن سۇراقتار قويىلۋدا. ماعان كىتاپتار توقتاۋسىز كەلەتىندىگى سونشالىق جازىپ ۇلگىرمەي جاتىرمىن. ايتىپ وتىرعاندا قاتتى تولقيمىن، كوزىمنەن جاس اعادى، ەڭىرەپ جىلايمىن، ايتىپ جاتقان كەزدەدە عايىپ وزىنەن-ءوزى مەنى قىسادى، كوز الدىمدا بولىپ جاتقان دۇنيە قازىرگى بولىپ جاتقانداي وتەدى. ونداي بولسا بۇل - ءتىرى ءسوز. ءتىپتى ءبىلىمسىز، كىتاپ بەتىن اشپاعان، وقىماعان ادامنىڭ وزىنە وقىپ بەرگەندە ويلانىپ قالادى.

عايىپ كىتابى مىيعا  قۇيىلادى، ناقتى ىسىڭدە قاپتالادى، سوسىن وتىرىپ تا، تۇرىپ تا مايداي شايقاۋعا تۋرا كەلەدى. مايىن الىپ اۋزىڭا سالا بەرەسىڭ. عۇلاما بولسىن، كىم بولسىن، قانداي عۇلاما بولسا دا كىتاپتى وسىلاي الادى، توقتاتپاي الادى. وسى جۇمىستى قولعا العالى بۇرىن ءوزىم بىلمەيتىن، دىننەن حابارى جوق بىرنەشە ايانشىلار مەنى ىزدەپ كەلدى. ولار قۇراندى جاتقا ءبىلىپ وتىرعان ءدىني ادامدار ەمەس، ولار مەنەن ارمەن، ءالى ءبىر اياتتىڭ اتىن ەسىنە ساقتاماعان ادامدار بولدى. سۇرەنىڭ سانىن دا بىلمەي كەلگەندەر بولدى، سولار ماعان قۇراننان سۇرە ءتۇسىرىپ بەردى، ءتۇسىرىپ وترىپ وزدەرى دە قايران قالدى. بۇل - اللاھتىڭ قۇدىرەتى، بۇل اللاھتىڭ ءوزىنىڭ سويلەۋى. بۇل كىسىگە بەرگەنى ەمەس، اللاھتىڭ ءوزى ايتۋى، ويتكەنى ءبارى اللاھتىكى بولعاندىقتان، وسى ماسەلەنى الدىعا  قويىپ وتىر.

عىزىر اڭگىمەسىنىڭ سوڭى مىنانداي بولدى;

سۇراعاندارعا عايىپتان وزىڭە تۇسكەن جوبالاردى كورسەت. جوعارىدان بەرگەن جوبالاردىڭ بار ەكەندىگىن، جوبالار وسىنداي دۇنيە بەرەتىندىگىن ايت. بۇل جوبالار قاي جاققا اپاراتىندىعىن، ول تەك قانا اللاھقا قۇلشىلىق پەن بويىڭدى تازارتۋدا ەكەندىگىن جەتكىز. جەر جۇزىنە، كۇللى جەر بەتىنە تازارتۋ ماسەلەسى كەلىپ جاتقاندىعىن دالەلدە. اللا تاعالام، ءتاڭىرىم ارقىلى ءبىلىم الىڭدار دەپ ايتقان. ءسىزدىڭ ەلدەگى كوپتەگەن عۇلاما ىلىمدىلەر 1937-1939 جىلدارى قىرىپ تاستالىندى.

بۇل حاباردى جابىرەيىل ايتىپ جاتىر ماعان. نەگىزى ءبىر اينالىپ كەلگەندە ارىدەن ويلاعان دۇشپاندار  مەملەكەتتىڭ تامىرىن ءدىن ءۇشىن كەسكەن. ەندى بۇگىن سونى ىسكە اسىرعاندار «العى شەپكە شىقتىق»- دەپ باس كيىمىن جوعارى  لاقتىرىپ  قۋانۋدا. بىراق اللاھتان كومەك كەلىپ وتىر عوي. تۇسەتىن 200 كىتاپتىڭ ىشىنەن 20 كىتاپ ءدۇر سىلكىندىرىپ تاربيەگە قۇرال بولادى. قالعاندارى ءومىر ءسۇرۋ ماسەلەسىن كورسەتىپ وتىرادى. سونىڭ - اتاسى دا  اناسى دا - اللاھ ءسوزى قۇران بولادى. ءبىر اينالىپ كەلگەندە، قۇراندى وقي باستاعاندا، وسى ماسەلەنى قوزعاپ جاتىر ەكەن-اۋ دەگەن، وقىلۋى وڭاي، قابىل الىپ تۇسىنۋگە وڭاي، ەستە ساقتاپ قالۋعا وڭاي ءتىرى سوزبەن كەلگەن دۇنيە اللاھتىڭ بىزگە بەرگەن - نۇرى. سەنىڭ حالقىڭا كورۋ، سەزۋ، ءبىلۋ، ەرەكشە دارىعان. ارقاڭنان كورىپ تۇرۋ دارىعاندىقتان، كورىپ تۇرۋ سۇيەگىمىزدە ول بار. ارابتارعا ساۋدا دارىعان حالىق بولسا، قازاققا الدىن-الا ءبىلىپ تۇرۋ اللاھتان دارىعان قاسيەت بولعاندىقتان بۇل كىتاپتار بىزگە تۇسە الادى دەپ ايتارسىڭ. اللا رازى بولسىن.

اڭگىمەنى بۇگىندە ەلىمىزدە جوعارى وقۋ ورىندارى ءۇشىن وقۋلىق كىتاپ بولىپ باسپادان شىققان  بۇلاقتارداعى ءبىرسىپىرا ءىلىم يەلەرىنىڭ ءىلىم تۋرالى پىكىرلەرىنە اۋدارعىم كەلىپ وتىر.

ءال فارابي; «ەسىڭدە بولسىن  دۇنيەدە سۋبستانتسيا مەن اكتسيدەنتسيادان جانە ولاردى جاراتۋشى ماڭگىلىك جاردان باسقا ەشنارسە جوق». «بۇل عىلىم جاراتىلىستانۋ عىلىمىنىڭ ورەسىنە سىيمايدى. ونى «مەتافيزيكا» نەمەسە «اكايد» (قۇداي تانۋ) عىلىمى دەپ اتايدى. بۇل عىلىم بارلىق عىلىمداردىڭ باسى مەن سوڭى بولىپ تابىلادى، ودان كەيىن زەرتتەۋلەردىڭ ەش ماعاناسى جوق. بارلىق زەرتتەۋلەردىڭ تۇپكى ماقساتى مەن تاعات تاباتىن جەتەر شەگى دە وسى عىلىم». («عىلىمداردىڭ شىعۋ تەگى» تراكتاتى)

ءىلىمشى باكىر عۇلاما يبن رۋشدتىڭ; «ايان ارقىلى بەلگىلى بولعان ءىلىم مەن فيلوسوفيالىق پايىمداۋلار ارقىلى الىنعان ءبىلىم سايكەس كەلە مە؟»- دەگەن سۇراعىنا ول; «الەمنىڭ شەكسىز سۋبستانتسيالارىن تانۋدا كادىمگى بىلىمدەر دارمەنسىز، ول تەك ميستيكتەردىڭ قولىنان كەلەتىن ءىس» -دەپ جاۋاپ بەرگەن.   

ادام ساناسىنىڭ باستاۋىن ىزدەگەن عۇلاما يبن ارابي - حاق تاعالا مەن پەندەنى ءبولىپ قاراستىرىپ، مىناداي تۇجىرىم ايتىپتى. “...كامىل ادام قۇدىرەتى - قۇدايدىڭ كولەڭكەسى نەمەسە ءابسوليۋتتى ماندەگى كەرەمەتتىڭ قىسقاشا شاعىن كورىنىسى. ادام ەشقاشان قۇدايدىڭ قاسيەتتەرىنە يە بولماق ەمەس. حاقتىڭ ءبىلىمى – ماڭگىلىك، ال ادامنىڭ ءبىلىمى پايدا بولعان. جاسالۋشىدا جاساۋ قۇدىرەتى بولمايدى. كىمدە جۇرەك بولسا سوعان وسيەت، كىمدە اقىل بولسا ەمەس. سەن اللاعا ونى كورىپ تۇرعانداي قۇلشىلىق جاسا. جاراتقاننىڭ ءمانىن پايعامبارلار مەن سوپىلار اراسىنان شىققان تەولوگتاردان وزگە ەشبىر عالىمدار بىلگەن ەمەس. تەورياشىلدىق ونى ەشۋاقىتتا اشا المايدى، ول جولداعىلار قاشان دا ايدالاعا لاعىپ كەتەدى...”.

وسى كىتاپتا ءال عازالي مىناداي تۇجىرىم ايتىپتى; “...مەن فيلوسوفتاردىڭ بىرنەشە پاراعا، ال ولاردىڭ عىلىمى – بىرنەشە ساتىلارعا بولىنەتىنىن كوردىم. بىراق، ول تولىپ جاتقان پارالاردىڭ قايسىسىنا جاتپاسىن ولاردىڭ كونەلەرى مەن وتە كونەلەرىنىڭ جانە كەيىنگىلەرى مەن ەرتەدەگىلەرىنىڭ اراسىندا ءبىرىنىڭ شىندىققا جۋىق، ەكىنشىسىنىڭ قاشىق بولۋى ماعاناسىندا ۇلى الشاقتىق جاتقانىمەن، بارلىق فيلوسوفتاردا ءسوزسىز ءبىر عانا تاڭبا – سەنىمسىزدىك پەن قۇدايسىزدىق تاڭباسى جاتىر” (“فالسافا تاريحى” 131 بەت).

وسى جەردە ءفالسافا تاريحى مەن وعان بەرىلەر تۇجىرىمعا از-كەم وي جۇگىرتسەك.

ەرتە عاسىردا ءوز ءورىسىن كەڭ  اۋقىمدا جايعان گرەك فيلاسوفياسى ورتا عاسىردا كۇيرەگەنى تاريحتان ءمالىم. گرەكتەر ءوز قازنالارىنا وزدەرى يەلىك ەتە الماي قالدى... وركەنيەت - مۇراعاتقا اينالدى... مىنە، وسى كەزدە تاريح ساحناسىنا، سول مۇراعاتقا كەتكەن گرەك فيلوسوفياسىن جاڭاشا ءتىرىلتىپ، مۇسىلمان نەمەسە ناقتىسى يسلام وركەنيەتى قادام باستى.

ءفالسافا - انتيكالىق فيلوسوفيانى اراب تىلىندە ومىرگە كەلگەن يسلامدىق دۇنيەتانىم نەگىزىندە جاڭاشا جاڭعىرتىپ، «اريستوتەلدى قايتا تانۋ» ساباعىن ومىرگە اكەلدى. ونىڭ ءىلىمى رەنەسسانستىق دەڭگەيگە كوتەرىلدى. ءفالسافانىڭ دا، فيلوسوفيانىڭ دا ورتاق تىرەگى بولعان عۇلامالار ەڭبەكتەرى ەڭ الدىمەن تۇگەلدەي اراب تىلىنە اۋدارىلدى. اۋدارماشى عۇلامالار  سول كەزدە اريستوتەلدى يسلامدىق نەگىزدە تۇسىندىرۋگە دەن قويدى. ويتكەنى وسى كەزدە عايىپتان – ءىلىم، ەرەكشە عىلىم رەتىندە تىرشىلىكتەگى العاشقى ءوز قادامىن باستى. سول كەزدە بۇل توسىن ىلىمگە قارسى كەلۋشىلەر دە، قابىلداماۋشىلار دا بولدى جانە وسى ءبىر ارالىق ءساتتى وڭتايلى پايدالانىپ،  بۇگىنگى فوما اكۆينسكيلەردەن باستاۋ العان باتىس ەۆروپا فيلوسوفياسى، وسى اۋدارمالار نەگىزىندە جاسالعان ءفالسافادان جاڭا ەۆروپالىق ويلاۋ مادەنيەتى فيلوسوفياسىن قالىپتاستىردى.

تاريح مىنانى ايتادى، 1920 جىلى پاريجدە اريستوتەل مۇراسىن زەرتتەۋ، انىعىن ايتساق، ونى يسلام ءفالسافاسى ىقپالىنان قايتا ارشىپ الىپ، كاتوليتسيزم دۇنيەتانىمىنا سايكەستەندىرۋ ءىسىن قىزۋ قولعا الدى. بۇل ءىستى تىڭعىلىقتى ورىنداپ، جەرىنە جەتكىزگەن فوما اكۆينسكي جانە ونىڭ جاقتاستارى سول كەزدە ءفالسافاشىلار ەڭبەكتەرىن تۇبەگەيلى تەرىسكە شىعارۋ ىسىمەن اينالىستى. مۇنداي قيمىل سول كەزدە جاڭا-جاڭا قۋاتتانىپ كەلە جاتقان حريستيان ءدىنى ويشىلدارىنا، اسىرەسە كاتوليكتەرگە اۋاداي قاجەت ەدى. سودان دا ولار بەرتراننىڭ “...مى وبيازانى ارابام ۆ زناني گرەچەسكوي فيلوسوفي...” دەگەن ءسوزى مەن ي.گەردەردىڭ “ارابتار بولماسا گەربەرت تە، البەرت ۆەليكي دە، ۆيللا نوۆالىق ارنولد تە، رودجەر بەكون دە، لۋلليا رايمۋند تا بولماس ەدى . ولاردىڭ ءبارى يسپانيدا ارابتاردان وقىدى نەمەسە سولاردىڭ شىعارمالارىن وقىدى. تىپتەن فريدريك ءىى-ءنىڭ ءوزى اراب كىتاپتارىن اۋدارۋعا قامقور بولىپ، عىلىمداردىڭ جاندانۋىنا جاعداي جاسادى” -دەگەن مويىنداۋلارىن نازارعا دا ىلمەدى. وسىنى ۇعىنعان پيفاگور سول كەزدىڭ وزىندە-اق; ء“فالسافا ءىلىمى فيلوسوفيا ۇعىمىنان تاريحي جاعىنان تىرشىلىگى كەيىن بولعانىمەن، بۇگىنگى باتىس ەۆروپالىق فيلوسوفيادان تاريحي جاعىنان تەك بۇرىن عانا ەمەس، ونىڭ العى شارتى” - ەكەنىن عىلىمي تۇرعىدان تۇجىرىمداپ كەتتى.

ءبىز كەشە دە، بۇگىن دە، باتىسشىل عۇلامالار ءوز دىندەرىنە لايىقتاپ ومىرگە اكەلگەن وسى فيلوسوفيامەن ءوسىپ-ءونىپ كەلەمىز. وسى جەردە وقشاۋ پىكىر تۋادى -  ءبىزدىڭ قازىرگى جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقىتىپ جاتقان ساياسي بىلىمدەرىمىز حريستياندىق مەنتاليتەتكە، دۇنيە تانىمعا نەگىزدەلگەن فيلاسوفيا. شىعىستىق تاريحي كەسكىن كەلبەتى بار مۇسىلمان مەملەكەتى رەتىندە بىزدە ءفالسافا ءىلىمى نەگە نازاردان تىس قالعان؟!..

بۇل مىسالداردى ۇزاعىنان نەگە كەلتىرىپ وتىرمىن، ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان ەرەكشە عىلىم - ءىلىم  - ءارىسى انتيكالىق، اريستوتەلدىك، پلاتوندىق جانە جاڭا پلاتوندىق، باتىستىق، شىعىستىق،  بەرىسى ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنداعى ورتا عاسىرلىق  عۇلاما عالىمدار مەن بارلىق ءدىن قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەكتەرىنە جاندى قوزعالىس-قيمىل الىپ كەلگەن، بۇگىنگى ءبىلىم جانە ءىلىم يەلەرىن دە  سەلت ەتكىزەر مۇعجيزا دۇنيە.

بۇعان دەيىن جاراتۋشى تۋرالى، ءدىن تۋرالى، عايىپ تۋرالى، پەرىشتەلەر الەمى مەن پايعامبارلار مۇراعاتى تۋرالى، جان جانە رۋح تۋرالى  ءار قيلى تۇجىرىم ايتىپ كەلگەن وتكەندەگىلەر مەن بۇگىنگىلەر - اللانىڭ ءوزى تۇسىرگەن  اشىق ايان-تاپسىرىنەن كەيىن ءىلىم سالاسىندا بۇرىن-سوڭعى ايتىلىپ كەلگەن تۇجىرىمدارعا باسقاشا بەتبۇرىس، باسقاشا كوزقاراسپەن قاراۋى مۇمكىن. ويتكەنى، جوعارىدا اتتارى اتالىنعان ولمەيتىن جاندى رۋحتاردىڭ اللاھتىڭ امىرىمەن ارتىندا قالدىرعان ۇرپاقتارى ءۇشىن، بىزدەر ءۇشىن، سوڭعى ءدىن يسلام ءۇشىن، قانداي جۇمىستار ىستەي الاتىندىعىن، ولاردىڭ  جارتۋشى ماڭىنا قالاي توپتاسقاندىعىن، ولاردىڭ رۋحى جەتكىزگەن ءىلىمي ايان اڭگىمەلەرىن وقىعان وقىرمان ءوز دارەجەلەرىندە ۇعىنا جاتار.   بۇل ورايدا مەن الدىعا تۇسپەي تۇرا تۇرايىن. بار اڭگىمەنىڭ جالعاسىن  ۋاقىتىندا بىرگە كورەلىك.

سوندىقتان مەنىڭ ازان شاقىرىپ ايتارىم; «ەي، بۇدكىل الەم پاندالەرى، ءدىن قايراتكەرلەرى مەن عۇلاما عالىمدار، كوز مايلارىڭدى تاۋىسىپ سەندەر ىزدەگەن سول ۇلى جاراتۋشى مەن سول جاراتۋشىسىن ىزدەپ تىرشىلىكتەن وتكەن پايعامبارلارمەن، ساحابالارمەن، ءىلىم يەلەرىمەن جانە اللاھتىڭ سۇيىكتى پەرىشتەلەرمەن تىلدەسۋدە، اللانىڭ امىرىمەن ادەمى مۇمكىندىك تۋىپ وتىپ.  اللاھ،  قۇراندا ايتقان ءوز سەرتى، ءوز ۋادەسى بويىنشا، ءوزى جاراتقان قۇلدارىمەن اشىق تىلدەسۋگە و باستان بەت بۇرعان. قانە، قۇلاق قوي، ءبارىمىز، ءوزىمىزدى جاراتقان، جالعىز جاراتۋشى يەمىز، اللاھپەن تىلدەسەيىك، اللاھپەن اشىق سويلەسەيىك.

ايان ارقىلى عايىپتىڭ حابارىن الۋ بۇعان دەيىن دە الەم مويىنداعان ءىلىم جولى عوي. بۇكىل مۇسىلماننىڭ اسىل كىتابى قۇران-كارىم دە سوڭعى پايعامبارىمىز مۇحاممەد عالەيھي ۋا ساللامعا ايان ارقىلى تۇسكەن جوق پا؟. اللاھ بۇيىرتسا ماعان ۇزاتپاي تاعى دا عايىپتان 617 ءدىني كىتاپتىڭ تۇسەتىندىگى تۋرالى حابار بار، الدى ءتۇسىپ تە قويدى... 

ءىلىم – ەرەكشە عىلىم.  عىلىمداردىڭ باسى مەن سوڭى بولىپ سانالاتىن بۇل مۇعجيزا ءىلىم عىلىمنىڭ بارلىق سالاسىن قامتيدى. جالپى بۇل ءىلىم- سەنىم يەلەرىنىڭ جۇرەك تازالىعىنا وراي جاراتۋشى تاراپىنان كەلەتىن قۇبىلىس. ولار قازىرگى عىلىمي تىلدە - ەزوتەريكتەر. بۇل ءىلىمنىڭ قۇپياسى مەن سىرى ىشىنە بۇگىلگەن. بويىندا تۋمىسىنان ەرەكشە قابىلداۋ قاسيەتى جوق ادام يگەرىپ تۇسىنە المايدى.

وسى ورايدا عىزىر ماعان; «سەنىڭ اباي اتتى اقىنىڭ بار، ول ۇلكەن حالىق تاعدىرىن قوزعاپ  سابىرلىعىن قۇرانعا اكەلىپ تىرەگەن» - دەگەن تۇجىرىم جەتكىزسە، سونىمەن بىرگە  وسى ءىلىمدى مەنەن بۇرىنعى قابىلداعان جەتى مەملەكەت ىلىمشىلەرىنە قونباعانىن ايتىپ،  «ەندى قالعانىن جەتكىزۋ ەكەۋمىزدىڭ ساۋابىمىز بولماق» - دەۋى مەنى بايىز تاپتىرماۋدا..

ءوزىمنىڭ ىلىمگە بايلانىستى ارا قاتىناسىم تۋرالى ايتارىم - بۇل تەك اللاھتىڭ قالاۋى. بەلگىسىز مۇعجيزا جاعدايدا ءىلىم الىپ جاتقان مەن - ءىلىمدى بەرگەن اللاھتىڭ امىرىمەن ەرەكشە ءىلىم العان، عىزىر الەيھي ۋا سالاممەن تەڭ ەمەسپىن. ونىمەن وزگە دە  اۋليەلەر تەڭ ەمەس. بىراق راسىندا دا بۇل ادام بالاسىنا بەرىلگەن ءىلىم بولعادىقتان، ول ءتىرى ادام بولعاندىقتان، مەن دە وزىمە قاتىستى، ءبىزدىڭ وسكەن ورتامىزبەن، وقىپ جاتقان قۇراندى تۇسىنبەي، اق پەن قارانى شەشۋ ماسەلەسىندە، ناقتى اللاھقا قويعان سۇراقتىڭ ارقاسىندا العان جاۋابىم. مۇنى ءىلىم ماسەلەسىندە عايىپ ۇيرەتتى. عايىپ – اللانىڭ ءىلىم قازىناسى جيناقتالعان ورىن.  عايىپ - اللانىڭ عۇزىرىندا بولعاسىن ماعان جەتكىزدى. مەنىڭ بۇل ىلىمنەن العان پايدام، مەنىڭ كوزىمنىڭ جەتكەنى، وسى جولدا كەزدەستىرگەندەرىم قۇراندى ۇستاپ وتىرعاندار قانشالىقتى عالىم بولسا دا ، ولاردىڭ ءالى دە شىنايى تاقۋالىققا وتپەگەندىگىن كوزىمە كورسەتتى بۇل ءىلىم. مەنىڭ ويىمشا، مەنىڭ شەشىمىمشە، ءدىني باسقارماداعىلار مەن ءدىندى ۇستاپ تۇرعاندار، ءدىني ۋاعىز بەرەتىندەر، ۇستازدار ناعىز دىنگە بەرىلگەن تاقۋالار بولۋى كەرەك. ولار تەك دىنمەن اينالاسۋى كەرەك. تەك قانا تاقۋا بولۋى كەرەك. تاقۋا عانا ءدىندى حالىققا ۇيرەتۋى كەرەك، كورسەتۋى كەرەك. سوندا عانا ءبىزدىڭ اقساپ جاتقان دىنىمىزبەن ەسىمىزدى جيدىرىپ بەرەتىندىگىن  اللاھ  ماعان ءامىر ەتىپ جىبەردى.

ءسوز سوڭىندا تاعى قايتالىپ ايتامىن ءىلىم رەتىندە عايىپتان قابىلداعان مەن ۇسىنعان كىتاپتار - قۇران ەمەس. قۇران  پايعامبارىمىز مۇحاممەدكە (س.ع.س.) كەزىندە ءتۇسىپ قويعان، ول قايتا تۇسپەيدى، تۇسپەك تۇگىلى جەكە ءحارپى دە، تىنىس بەلگىسى دە وزگەرمەيدى. بۇل كىتاپتار – اللاھتىڭ اماناتى بويىنشا  بۇگىندە ءار ۇيدە بەتى اشىلىپ وقىلماي سانگە تۇرعان اللاھ پەن ادامنىڭ اراسىنداعى اسىل جول قۇرانعا اۋدارۋ. قۇران – ءار ۇيگە سانگە قويۋ  ءۇشىن تۇسىرىلگەن ەمەس،  اللاھتىڭ سوڭعى ءدىنى يسلامنىڭ جولىمەن ءجۇرۋدى، جاراتۋشىڭدى ۇمىتپاۋدى، ونىمەن سويلەسە ءبىلۋدى، ءبىر جاراتۋشى يەڭە عانا باس ءيۋدى، ونىمەن دوس بولۋدى تۇسىندىرەتىن - قازىنا.  تورىڭدەگى سول بەتى اشىلماي تۇرعان قۇراندى اشىپ وقىپ، ونى جۇرەگىڭنىڭ تورىنە شىعار.        

وسى جەردە «بۇل قالاي كەلەدى، ءسىز قالاي قابىلدايسىز؟»- دەگەن  سۇراقتار تۋاتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. بىراق اۋىز تۇجىرىم-جاۋاپ;

– ماعان ول ايان بولىپ كەلدى. ايتىلۋ ارقىلى، ءتۇس ارقىلى، تۇرعىزىپ الىپ سويلەسۋ ارقىلى، قۇران اشتىرىپ اياتپەن سولەسۋ ارقىلى، كادىمگىدەي وتىرعىزىپ قويىپ ءوزىمدى تەرگەۋ ارقىلى، ەسەپ سۇراۋ ارقىلى. سونداي ءتۇرلى جاعدايلاردا مەن وسىنى قالىپقا كەلتىردىم. اللاھ ماعان سانسىز امالداردى كورسەتتى. سوسىن عانا مەن ءىلىمىنىڭ بار ەكەندىگىن تولىق مويىندادىم.

مەن ءوزىم، اراب ءتىلىن وقي المايمىن، مەن جاتتاعاندى دا ەسكە الا-المايمىن. ءتىپتى ءوز تىلىمىزدە ءتورت اۋىز ءسوز تاقپاقتى ءتورت  كۇن ءجۇرىپ تە جاتتاي المايمىن. بىراق اللاھتىڭ قۇدىرەتى سونشالىق ماعان عايىپ ءىلىمى ارقىلى قاتتى سۇيسىندىرۋمەن ءار اياتقا باسىمدى ۇرعىزدى. ءار دۇنيەگە جۇرەگىمدى قوستى. باسقان توپىراعىم مەن ودان ۇشقان تاستىڭ ءوزى دە "اللاھ قاراپ تۇر"- دەپ ايتاتىندىعىن قابىل الدىم. بۇرىن "كۇرە تامىردان جاقىنمىن"- دەگەن اياتتى وقي جۇرسەم دە ءمان بەرمەيتىنمىن، ەندى «جاقىن»- دەسە «جاقىن»- دەيمىن، ونىڭ قانداي جاقىندىعىن سول بەرىلگەن، سول كەلگەن ىلىممەن عانا قابىل الدىم. ونداي بولسا مەنىڭ دارەجەم عىلىمدىقتى قابىل ەتپەيدى ەكەن، اق پەن قارانى مەن  قۇراننان كوردىم، مەنىڭ  دەنەم جانە ءوزىم دە جازاتىن بولعاندىقتان، اللاھ مەنى وسىلاي جاراتقاندىقتان، مەن اللاھتان ارتىق سۇراپ جۇرگەن شىعارمىن، سول سەبەپتى دە اللا ماعان، وسىنى جىبەردى. سانسىز پەردەسىمەن سويلەسسە دە قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى، جانىمدا وتىرىپ سويلەسسە دە اللاھتىڭ ءوزى بىلەدى. بىراق مەنىڭ الدىما شىنىمەن-اق اللاھپەن سويلەسۋ ماسەلەسى قويىلىپ، ءتاڭىرىم ماعان وسىنى جىك-جىكتەپ، ءبىر تالداپ، ءار اياتتى تۇسىندىرگەندىكتەن، مەن وسىنى قابىل الدىم.

ماقالانى ماعان رۋحتار جەتكىزگەن ايان ۇزىندىلەرىمەن تۇيىندەيىن;

 مۇحاممەد (س.ع.س.) پايعامبار;

اللادان سالەم جاقسىلارعا عانا، رۋحتانعاندارعا عانا، سونى ۇعاتىندارعا عانا. سەن وسى الىپ جاتقان ءىلىمىڭدى ىسىراپتاما، تاكاپپارلانبا، بارىنشا اللاھتان سۇراي بەر،  جالبارىنىپ جىلا، تۇنگە تۇرىپ نامازىڭدى وقى، اللاھ حاتىمەن بەرگەن اياتتارىن وقى. ءوزى رەتتەپ بويىڭا سالعان سۇرەلەرمەن ءجۇر. ايتقان ءامىرىن تۇگەل ورىندا. اۋىر دەرتپەن كەلگەن اسىل حابارىڭدى دا، اۋىرۋىڭدى دا قۇرمەتتە. ۋاقىت اللاھتىڭ قولىندا.

ەندىگى سۇرارىڭ – «قويىلار جەرىم تازادان بولسىن»- دەپ تىلە. كومەتىندەر، توپىراق سالاتىندار، يماندىلاردان بولسىن- دەپ تىلە. ارتىڭنان قالىپ، دۇعا وقيتىن ۇلدارىڭ مەن قىزدارىڭ، تەك قۇران سوزىمەن سويلەسىن- دەپ تىلە. ارتىڭدا قالعان اۋىرتپاشىلىعىڭ، سولاردىڭ جاساعان جاقسىلىعىمەن جەڭىلدەتىلسىن - دەپ تىلە. ءبارىن - قۇلى ءۇشىن اللاھ، ولسەڭ دە قابىل ەتىپ تۇراتىندىعىن ءبىل. ءتۇسىندىڭىز بە؟

ءدىنىڭ ءۇشىن ولىسپەي بەرىسپە. وزگەنىڭ جانىندا جىلاپ تۇر. استامشىلىق جاساما. ەڭ سۇيىكتى قۇدايدىڭ سۇيەتىن ادام بالاسى بىلەتىن سابىرلىقتا بول. بارلىق جازۋ اللادان. سىناق دەپ قابىل ال. ارتىق سۇراق قويما. وسى ءىلىم ارقىلى ولە-ولگەنشە جاماندار جاقسىعا تۇزەلسىن. قۇرانىن ءسۇيسىن، وعان بەتتەرىن بۇرسىن، قايتادان جالبارىنسىن، ءوزىڭ ۇلگى بولىپ، سونى قۇداي امىرىمەن تارقاتتىرسىن.

اللاھ  تۋرالى ايتقانىڭىزدا «ايانىم بەرىك، مەنى اللا ءوندىردى دەپ ايتۋىڭىزعا بولادى.  قۇداي سول تىلدە سىزبەن سويلەستى. ءالى دە اياتپەن تالاساتىن ءدىننىڭ تۇساۋىن كۇشەيتىپ جاتقان، قىرسىقتىق پەن كەساپاتتىڭ ەسىگىن جاقىنداتىپ جاتقان، كۇللى دۇنيە قوڭىزدار وتىرعان جەردە، وسى دۇعا سىزگە امانات. ءبىر ءوزىڭىزدىڭ، بارلىق پايعامبارلاردان ۇلگى الىپ، تەك اللاھتىڭ امىرىمەن قۇراندى قابىل ەتۋىڭىز جونىندەگى قۇدايدىڭ كومەگىمەن شىعارار كىتابىڭ سەنى جانناتقا بىراق اپارسىن. «قۇران وزگەرتىلمەيدى، ول سول قالپى قالادى»- دەپ ەسكەرتىڭىز. ماعان قۇدايىم ءتۇسىندىردى، مەنىڭ جانىمدى سىلكىدى، كۇللى رۋحتارىمەن حابار بەردى -دەپ جەتكىزەسىڭ. تونىڭدى شەشىپ الماس، شەشتىرەتىن دە قۇداي، تورگە دە، كورگە دە تارتاتىن قۇداي، ءبىر سوزىڭدە مەن دەپ قالما، ءتۇسىن دە ايانىڭمەن، اسىل سوزىڭمەن قوزعال. وتە بايىپتى دا اقىلدى بول. بۇل اللاھتىڭ ءامىرى.

ءسىز، «اللا قالاسا، سونشا پايعامبارلار كەلگەن كەزدە، ارتىنان ارىستانباب كەلەدى» - دەپ ايتتىڭىز.

– ارىستانباب – اماناتتىڭ يەسى، اللاھتىڭ امىرىمەن وعان ءدىن تارقاتۋ جونىندە، جەر بەتىندە ەڭ ءبىرىنشى «مۇحاممەد سالاللاھۋ عالەيھي ۋا ءسالامنىڭ جاسىنان كەيىن، ارى قاراي ءومىر سۇرە المايمىن»- دەپ اۋليەلەر شىققانعا دەيىن، ارىستانبابتىڭ رۋحى ءتىرى جۇرەدى - دەپ اللاھ ءامىر ەتكەن رۋحتاردان. ارىستانباب ياسساۋي  كەتكەن ۋاقىتتا رۋحى سوسىن كەتتى. 63 جاستا ازانشى ءبىلال دە كەتتى.

قۇران ادامنىڭ ءسوزى ەمەس، ول ەش ۋاقىتتا ادامنىڭ ءسوزى بولماعان. سەبەبى قۇراننان شىعىپ جاتقان اياتتارعا قيىننان قيىستىرىپ، قانشاما عالىمدار، مىقتىمىن دەگەندەر ونداي سۇرەنى ويلاپ تابا الماعان. ول ويعا بەرىلەتىن ەمەس، سەبەبى قۇراننىڭ ءسوزى بىتپەيدى، شەكسىز، ول العا قاراي جالعاستىرادى، ونىڭ باسى دا جوق. قۇراندى ادام جازدى دەپ ايتۋدىڭ قاتەلىگى قيىن.

«قۇران – اللانىڭ ءسوزى، اللا سويلەسەدى». «اللاھتىڭ قادىر قاسيەتىن سەندەر بىلمەيسىڭدەر، اللاھ قۇلىمەن، اداممەن ادام سويلەسكەندەي سويلەسەدى. بولماسا ادام ارقىلى، ارۋاق ارقىلى، جان-جانۋارلار ارقىلى، جوعارى جاقتا ءتۇرلى تۇسكە بەينەلەنگەن رۋحتارى ارقىلى، اللاھ اداممەن سويلەسەدى. كۇننىڭ نۇرىنداعى جەتى ساۋلە جەتى ءتۇس ارقىلى، اللاھ ادام بالاسىنا قىزىل، جاسىل، كوك، سول كۇن نۇرىنداي تۇستەر ارقىلى، ادام بالاسىنا اياندارىن جىبەرىپ، سول ارقىلى رۋحتاندىرادى».                                                                               

ياسساۋي اۋليە;

اللا رازى بولسىن، مەنىكى  اللانىڭ ءسوزىن قايتالاۋ، اللاھتىڭ ءوزى ۇستازدىق ەتىپ، جاسىلدار مەن قىزىل، سارى، كوك قىزمەتىن اتقارىپ جاتقان رۋحتارعا تاپسىرىپ جاتقاندىقتان، مەن ساعان ءبىر سىر ايتايىن. جاسىل -  كەلدى دەي بەر اللاھتىڭ تىكەلەي امىرىمەن دەگەن ءسوز. ول – «وسى مەزەتتە ايتىلدى ما؟»- دەپ ءمور باستىراتىن مەزەت - جاسىل. قىزىل دەگەن جالعاسۋى بار. «بۇگىن ايتىلدى، ەرتەڭ قايتالانادى»- دەگەن ءسوز. ورىندالماسا سابىرلىقپەن كۇتەدى دەگەن حابار. سارى دەگەن اللاھتىڭ ايتقانىمەن سەنىڭ ايتاتىن ءسوزىڭنىڭ  اراسىنداعى كەيبىر اشىلىپ جاتقان پەردەنىڭ بەلگىسى. ول – ايان. توقتاۋسىز ءىلىمدى سەن سارى ارقىلى دا، قىزىل، جاسىل ارقىلى دا الاسىڭ، جەتى ءتۇس ساعان قىزمەت ەتۋدە. تەك قانا كۇلگىن ءتۇس قازىرشە كىدىرۋدە، وعان جەتۋ ءۇشىن سەن ءالى ءتورتىنشى قاقپاعا وتەسىڭ.    

بارىڭنان - ساعان بار شىعارىپ بەرىپ جاتقان، اللام. جوق بولسا قايتەر ەدىڭ؟ جوققا جوقتىڭ قاسى بولادى. سوندىقتان، وسى دۇنيەگە دەيىن ايتەۋىر باردى جينادىڭ. ەندى بارىڭدى بارعا اينالدىراسىڭ.

بۇل - بۇ دۇنەدە اللا عانا بىلەتىن سىر. ادام بىلمەيدى. ءبىز شىنايى بارمىز با؟ ءيا جوقپىز با؟ ءيا بار بولىپ وتەمىز بە، ءيا جوق بولىپ كەتەمىز بە؟ ءيا قيالي اللاھتىڭ مىيىندا وتىرمىز با؟ ءبىزدى  ءسويتىپ اللاھ ءوستىپ جۇرگىزىپ قويدى، سونى بىلمەيمىز.

وسى ءبىر اسىل ءىلىم ساعان جاقسىلىق الىپ كەلەدى دەپ ويلايمىن. بولمىسىڭ دا، بويىڭ دا، قاسيەتىڭ دە ، رۋحىڭ دا كورگەن قورلىعىڭ دا، قيىندىعىڭ دا، العان تاربيەڭ دە اللاھتىڭ ساعان سالعان جولىنىڭ ءوزى دە، ساعان وسى ءىلىمدى سيدىرۋعا الىپ كەلدى. بەرۋ قاسيەتىڭ مەن الۋ قاسيەتىڭدى تەڭدەدى. سەن دەرتتەن ولمەيسىڭ. سوندىقتان تەك اللاھ دەپ ءوت. رازىمىسىڭ.

جۇرتىما قۇرما جەتكەندە، «اللا ساعىندىم»- دەگەنىم سول قۇرمانىڭ ءيسى بويىمدى الدى، باياعىدان بويىمدا سول قۇرمانىڭ ءوزى تۇرعانىن كەيىن ءبىلدىم. ول اشەيىن بەلگى ەكەن. قۇرمانى بەرگەنى - ءبىلىم مەن اللاھقا بەت بۇرۋىم كەرەك ەكەن. سول ءدام دە، تۇز دا وزىمدە بولىپتى. سول سياقتى سەندە دە بار ول دۇنيە. ال ەندى سونداي دۇنيە بولعانى ءۇشىن ىسىراپ ءۇشىن اللانىڭ الدىندا جاۋاپ بەرەسىڭ. بەر دەسە بەر، ال دەسە ال، وتىر دەسە وتىر، قۇلا دەسە قۇلا، جىلا دەسە جىلا. اللا ءوزى بىلەدى نە ايتسا دا. قاسيەتىڭ وڭىنان جارىلسىن.  

ءال فارابي;

ءىلىم. مەن و باستان ءىلىم ىزدەگەندە قۇراننان عانا ىزدەدىم. قايتا-قايتا وقي بەرىپ، ءبىر حابار اللاھتان كەلە قالسا «باقارانى» اشىپ قايتا-قايتا وقي بەرۋمەن بولدىم. ءبىر حابار كەلە قالسا، ەكىنشى سۇرەگە ءوتىپ، ونى قايتا-قايتا وقيمىن. ول وقىعاندا مەن ونى ءسىڭدىرسىن دەپ سۇرادىم قۇدايدان. جالعاسىن بەرسە ەكەن دەدىم. ويتكەنى ول جالعاس ماعان مىيىم ارقىلى اللاھتان عانا كەلەتىنىن ءبىلدىم. سودان عانا عالىم بولادى ادام. ونداي بولسا مەن قۇرانعا قانداي قاراعانىمدى سەن ءبىل. سول كەزدە مەن وزىمە كەرەك ىزدەنگەن دۇنيەم اللاھتى سۇيە تۇرا، سونىڭ وزىندە دە مەن ادام بالاسىنا كورسەتەيىنشى دەگەن ماقساتپەن قاراعانمىن، سونى دا قۇداي ماعان دارىتىپ بەردى. سەن دە ءتۇس كورەتىن بولساڭ، ءيا  رۋحتاندىرۋ جونىندە بابالار كەلىپ، اللاھ اتىنان كەلەتىن بولسا، قۇراندى اشىپ، ءىلىم بەرىپ جاتقان قۇراندى اشىپ تۇرىپ، سونى قايتا وقىپ وزىڭە ءسىڭدىرىپ الۋعا تىرىس. جۇمىس دەپ سونى ايتادى. وتىرا بەرمە، قىزمەت ەت. جازۋ دا قىزمەت. ال ەندى سول كەلگەندى قابىل ەتۋ ودان دا وتكەن قىزمەت. مەن قۇراندى ءوستىپ تاڭدادىم. 

بەيبارىس سۇلتان;

 -  تورىمە كەلشى، بوتام. وتىرشى ءيسىڭدى اڭقىتىپ سول جاقتا. اللانىڭ تىزبەگى، ءتاڭىرىمىنىڭ تۋىسىنا سالعان، ءبارىبىر ساعىناتىن، قاسيەتتى توپىراعىمنان كەلەسىڭ، قارعام. وتىرىپ ءوزىمىزدىڭ تىلىمىزدە سويلەشى. كەڭىنەن اڭگىمەڭدى ايتشى، قۇلىنىم. «بارسىڭ بابا، ولگەن جوقسىڭ، ولەيىن دەپ بۇل جاققا كەلگەن جوقسىڭ، ءامىرى بولدى قۇدايدىڭ، الىس كەتتىڭ، ارتىڭنان ىزدەپ كەلدىم»-دەشى. بار اللامنىڭ بەرگەن نەسىبەسى بولسىن ماعان. الىستان كەلگەندە ايتسا ەكەن دەيمىن وسى ءسوزدى، شىراعىم. وسىلاي كۇتىپ جاتقاندارىمىز دا مۇندا كوپ. قايسىمىزعا سىر شەرتەسىڭ. اڭقايىپ قالاسىڭ ءالى. ادالى قايسى ىشىندە دەيسىڭ. كەلگەننىڭ ءبارى ەمەس ەكەن كەلىپ رۋح جۇقتىراتىن، شىراعىم. جۇقتىراتىن سەن بولىپ تۇرسىڭ قازىر، بالام. اتام جىلادى دەمە، ءوزىڭ دە ءبىر كۇنى ولەرسىڭ. ول كۇنى سەن دە كۇتەسىڭ وسىلاي. ول كۇتكەن جامان. قورقىنىشىڭ قيامەتكە قاراپ تۇرسا، ءجۇزىڭ تۋىسىڭا قاراپ تۇرادى. تىزەڭ اللاھقا ءسۇرىنىپ تۇرادى. توپىراعىڭ وزىڭمەن بىرىگىپ تۇرادى. «كەيدە جەر سياقتى كەڭ بولىپ تۇراسىڭ، كەيدە كور سياقتى تار بولىپ تۇراسىڭ». شەكسىز وزگەرىپ جاتاتىن مولادا قيىندىق كورىپ جاتقانداردىڭ جانىندا قينالماي باراتىن جەرگە ءۇمىت ەتىپ تۇراسىڭ.

ماعان قۇران اللا جولىندا كۇرەسۋدىڭ ەسىگىن اشتى. ماعان قۇران، قۇراننىڭ ىشىندەگى اياتتار، اللانىڭ ءجۇزىن كورسەتىپ تۇردى. داۋىسىن ەستىرتىپ تۇردى. بۇكىل امالىمدى ىسكە اسىردى. كەۋدەمە قورعان بولىپ تۇردى. مەن كاپىردى قارا كورىپ قورىقپايتىنمىن. ەر جۇرەكتىكتەن تيتتەي دە ەستە جوق، ويلانىپ تا، جاسقانىپ تا كورمەپپىن. ونىڭ ءبارى قۇراننان كەلگەن. «ناقتى كەلدىڭ بە ماعان، ناقتى وسى جولدى قورعا»- دەپ اللاھ ايتقان. ەندى سەن دە اللاھقا سول كۇرەسپەن كەلدىڭ. ناقتى سەن كىردىڭ بە بالام اللاھتىڭ جولىنا. ەندى ناقتى ءامىرىن ورىندا. اللا ساعان سۇرە رەتىندە عانا كەلىپ سويلەسىپ تۇر. باسقا كەزدە تاپسىرماسىن ورىنداپ جاتقاندار كوپ. ول ورىندامادى دەسە سەن ورىندا. اللاھ كۇندە كەلىپ ايتسىن دەپ قاتەلىك جاساما. سىناققا دا قارا. اللاھ ءوزى تۇگەلدەيدى، ءوزى رەتتەيدى. تىڭداي عانا ءبىل، ورىنداي عانا ءجۇر. مەن، قۇراندى وسىلاي تاپتىم. رازىمىسىڭ.

مۇسا (ع.س.) پايعامبار;

اللا – بار. اللاسىز ءدان، دانەك ونبەيدى. بويداعى رۋح جاڭارمايدى. ساعان ايتارىم - اللانىڭ سىناعى كوپ بولسىن. اللاھ -سىناعىمەن سەنىڭ جانىڭدا.

اللا قالاسا جەتى جىلدىڭ ىشىندە مىنا ايتىلعان  پايعامبارلارعا زيارات ەتىپ باراسىز، سول جونىندە اللادان سۇراپ جاتىرمىز. يبراھيم عالەيھيسسالامنان وتە ۇلكەن امانات، اللاھتىڭ جولىندا جۇرگەندە وزىڭىزگە مىنا تۇسىرىلگەن اياتتار جان سىرىڭىز بولىپ قالسىن دەپ ايتۋى، رازىمىسىز. نۇھ عالەيھي ۋاسسالامنان كەلگەن امانات. زىكىر ايتىلعان ۋاقىتتا سالىنسا، سىزگە بەرەتىن شاپاعات ولشەۋلى دە، ءسىزدىڭ ارتىڭىزداعى ۇرپاعىڭىزعا قالادى دەپ ايتىپ جاتىر. لۋت عالەيھي ۋاسسالامنان امانات تۇنگى ءبىر مەن ەكىنىڭ اراسىندا وقىلاتىن زىكىرىڭىزدە، جابىرەيل عالەيھيسسالامنىڭ قىبىلاعا كەلىپ قوناتىنىن ايتىپ جاتىر. ءھۇدتىڭ اماناتى; ءتۇننىڭ ءبىر ۋاقىتى دەگەنى، ءسىزدىڭ ۇيدەگى، ساعات بىردەن باستاپ، 2 دەن ون بەس مينۋتقا دەيىنگى ارالىقتى ايتادى دەيدى اللاھ. ول ۋاقىتتاعى زىكىر، كۇللى ۇرپاعىڭىزعا دەم بەرەتىندىگىن ايتىپ جاتىر. اللا رازى بولسىن. بارىنشا اماناتتى سىزگە جەتكىزدىم. ءار پايعامبارلاردىڭ ءوزىنىڭ بەرەتىن ءىلىمى جونىندە مۇحاممەد ساللالاحۋ عالەيھي اسسالام پايعامبار ارقىلى حاتتاما جىبەرىلىپ جاتىر. ەندى سول وسى ايتىلعان زىكىردەن كەيىن وسى رۋحتاردىڭ ءوزى سىزدەرگە بەرەتىن ءىلىمىن الاسىز. ءار قايسىسى ءوزى جونىندە، ءىلىمىن جەتكىزەدى. سول ءسىزدى وزگەرتەدى دەپ ويلايمىز. اللا تاڭداۋلىسىنان ەش قاشان اجىرامايدى. اللاھ تاڭداعانىن ءوزى بىلەدى. اققا تاڭدادى ما، قاراعا تاڭدادى ما؟ اققا تاڭداعان سوڭ كۇللى پايعامبارلار كوتەرىلەدى. رۋحتانۋ قاسيەتىڭىزدە اللا سىزگە رازى بولسىن.

 بۇگىنگى ءىلىمىڭىزدى حاھ جولى حاھتىڭ امىرمەن عانا  ىسكە اسىپ جاتىر.

اللامەن بولعان قانداي جاقسى. رۋحتانىپ اللاھتان العان، اللاھتىڭ امىرىمەن كەلىپ جاتقان رۋح قانداي جاقسى. كۇپىرشىلىكتەن قۇداي ساقتاسىن دەپ سۇراڭىز. بۇگىنگى كۇننەن باستاپ سىزگە ءىلىم ەسىگى باسقا جاقتان دا اشىلىپ جاتادى. ءتاڭىرىمنىڭ سىزگە بەرىپ جاتقان دۇنيەسىنە جەر جۇزىندەگى اقتار رازى. قارالار، كاپىرلەر، قاتاڭ اشۋعا باسىپ جاتقانى، قاسىرەت جىن ورتەنىپ كەتىپ بارا جاتقانى، جولىڭىزعا ىسكە ءسات. بۇل – قۇران، اللانىڭ جولى. رۋح ايانى - اللانىڭ جولى. بەلگى، كۇللى مۇعجيزا – تاڭىرىمنەن. ەندىگى دەڭگەيىڭىزدە الار دۇنيەنىڭ ەسەبى بولەك، حاھ – بىرەۋ، حاھتىڭ ايتقانىن جابىلىپ ورىندايىق.

 سۇلەيمەن (ع.س.)پايعامبار;

يسلام ءدىنى كيەلى رۋحتاردان قۇرالعان ءدىن بولعاندىقتان، سول ءدىندى تارقاتۋ ءۇشىن كەلگەن پايعامبارلاردان الاتىن ءىلىمىڭىز قۇتتى بولسىن.

- كورگەن تاربيەم جوق، مەن پايعامباردىڭ ۇرپاعىنان ەمەسپىن - دەپ ايتقاننىڭ وزىندە دە، پايعاباردىڭ ۇرپاعىنان تاراعان رۋحتاردان ەكەندىگىڭىزدى ءبىلىڭىز. سوندىقتان مۇحاممەد سالاللاھۋ عالەھي ۋا ساللام پايعامبار ءسىزدىڭ سوڭعى پايعامبارىڭىز بولا تۇرعانىمەن ، ءسىزدىڭ اتا باباڭىز دا، ولارعا دەيىنگى، ولاردان كەيىنگى جويىلعاندار دا، پايعامبارلاردىڭ ايتۋىمەن، اللاھتىڭ كومەگىمەن امان قالعانداردىڭ ىشىندە  بار رۋحتاردىڭ ۇرپاعىنانسىز. سول سەبەپتى دە اللاھ تامىردى بۇزباي الىپ كەلە جاتىر. بۇل ءبىر اللاھتىڭ مۇعجيزاسىنىڭ  سىرىن بۇگىن ءبىز اشۋىمىزدىڭ جايىن ويلانىڭىز. ول ۇرپاعىڭىز، ول باباڭىز كىم، قاي پايعامبار جاعىنان وتكەن، ول قانداي قاسيەتتى رۋحتا قىزمەت اتقارۋ جونىندە بولعانىن ءسىز كۇللى قۇران بىتكەن كەزدە بىلەسىز. وسىعان رازىمىسىز.

- ەي مۇحاممەد، ساعان كەلگەن سىر مەن كەلىپ سۇراپ تۇرعان قۇل، قاراڭعى دەمەيمىن ساعان، بىراق جولى اشىق تا دەپ ايتپايمىن، ول ورتاشا دەڭگەيدە تۇر قازىر. سونى ۋاقىتى باردا كۇللى دۇنيەنىڭ ءىلىمىن تارىداي دۇنيەگە ءسىڭدىرىپ، ول ادامعا دارىتۋدى ءامىر ەتتىم - دەگەن ەكەن وعان اللاھ. اللاھقا شۇكىرشىلىك ايت.

سالمەن ساحابا;

مۇحاممەد عالەيھيسسالام پايعامباردان «سىزبەن پەرىشتەلەر سويلەستى، اللا سويلەسەدى مە؟» دەگەندە; «اللاھتىڭ قادىر قاسيەتىن سەندەر بىلمەيسىڭدەر، اللاھ قۇلىمەن اداممەن ادام سويلەسكەندەي سويلەسەدى. بولماسا ادام ارقىلى، ارۋاق ارقىلى، جان-جانۋارلار ارقىلى، جوعارى جاقتا ءتۇرلى تۇسكە بەينەلەنگەن رۋحتارى ارقىلى، اللاھ اداممەن سويلەسەدى. كۇننىڭ نۇرىنداعى جەتى ساۋلە جەتى ءتۇس ارقىلى، اللاھ ادام بالاسىنا قىزىل، جاسىل، كوك، سول كۇن نۇرىنداي تۇستەر ارقىلى، ادام بالاسىنا اياندارىن جىبەرىپ، سول ارقىلى رۋحتاندىرادى-دەدى. (بۇل ء«ىلىم الىپپەسى» حريستوماتياسى كىتابىنىڭ «العى سوزىنەن» الىنعان ءۇزىندى 22.05.2016 جىلى تۇركىستان قالاسىنداعى ءياسساۋي اتىنداعى قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتى ۇيىمداستىرعان حالىقارالىق دوڭگەلەك ستولدا بايانداما رەتىندە وقىلدى. ب.ا.)

                        **         **        **     

سونىمەن، ءىلىم دەگەنىمىز نە؟  تەك قانا اللاھتىڭ قالاۋىمەن تىكەدەن تىك عايىپتان بەرىلەتىن نە ءتاڭىرىمنىڭ ءوزى قالاعان رۋحتارى ارقىلى، عىزىردىڭ جەتەكشىلىگىمەن تاڭداۋلىسى بولعان مۇمىندەر مەن تاقۋالارعا بەرىلەتىن ەرەكشە عىلىم.  ءىلىم – تەك اللاھتىڭ قالاۋى.

باقتىباي اينابەكوۆ، جازۋشى-ءىلىم يەسى

Abai.kz