جاقىندا قازاق باق-تارىنان قايرات نۇرتاستىڭ كرەملگە كونتسەرت بەرۋدى ارمانداپ جۇرگەنىن وقىپ قالدىم. كەڭەس وداعىندا وسكەن بىزدەر ءۇشىن ماسكەۋ ەلىمىزدىڭ جۇرەگى دە «كۇن كوسەم» لەنين جەرلەنگەن ماۆزولەيى «كيەلى جەر» بولاتىن. ماسكەۋگە بارىپ لەنيننىڭ باسىنا بارماي شىعۋ كۇنا ەسەپتەلەتىن. مەن دە تۇنگى تورتتەن كەزەكتە تۇرىپ كۇندىزگى ون ەكىدە ولگەن ورىستىڭ ولىگىنە جەتكەنىمىزدە كوممۋنيستەردىڭ كەيبىرەۋى وكىرىپ جىلاسا، ءبىرى موڭىرەپ جوقتاعانىن كوز كوردى... 

كەڭەس وداعىندا «كوممۋنيزم» ەلەسى (مۇنىڭ نە ەكەنىن ەشكىم ءتۇسىندىرىپ بەرە المايدى) ورنادى. كەڭەس حالقىنىڭ «قىزىل قانىنا بويالعان» ماسكەۋدەگى كرەمل سارايىنىڭ الدى قىزىل الاڭ. بۇل جەردى كەڭەس حالقىنىڭ  اربىرىنە بىر كورۋ «ارمان» بولدى، ارى ناداندىقتىڭ شەكتەن شىققان سوراقىسى ءدال وسى جەردەن باستالدى. 1953 جىلى سۇم ستالين ولگەن سوڭ، قىزىل الاڭدا ونىمەن قوشتاسۋ بولادى. ءستاليننىڭ قازاسىنا  بوتاداي بوزداپ ەڭىرەگەن جانداردا ەسەپ جوق. اتا-اناسى قايتىس بولسا ءدال وسىلاي جىلاماس ەدى. جىلاعانى بىلاي تۇرسىن; «كۇن كوسەم ءولدى. قاراتۇنەك ورنادى. ەندى ءومىر ءسۇرۋدىڭ قۇنى جوق. و، دۇنيەدە وزىڭىزبەن بىرگەمىز» -  دەپ ون مىڭ نادان ءوز-وزدەرىن ولتىرگەن. قىزىل الاڭ ەسسىز ەسەرلەردىڭ ولىگىنە تولىپ كەتكەن. كرەمل كەڭەس حالقىنىڭ 110 ميلليونىن اتىپ، تۇرمەدە، اشتىقپەن قىرىپ، لاگەرلەردە ازاپتاپ قورلاسا، 93 ۇلتتى تۇقىمىمەن قۇرتىپ جىبەرگەن ورىن. ءيا، بيلىك باسىنا زالىم كەلسە حالىقتىڭ سورى. وتكەندە سولتۇستىك كورەيا كوسەمى كيم چەن ير دۇنيە سالعاندا جىلاعان حالىقتى كورسەڭىز، ايتۋعا ءسوز جەتپەيدى. جەرلەۋ بىتكەن سوڭ جىلاماعانداردى جازالاپتى...      

 ...«وسى ساي-سۇيەگiڭدi سىرقىراتىپ، ادامي-ازاماتتىق رۋحىڭدى قاجايتىن قاسiرەتتi وقيعاعا رەسپۋبليكامىزدا ءالi كۇنگە دەيiن جان-جاقتى، ادiلەتتi باعا بەرiلگەن جوق. تiپتi گولوششەكيننiڭ وڭ قولى بولىپ، ەلiمiزدەگi تەڭدەسi جوق اشارشىلىقتى قولدان ۇيىمداستىرۋعا “سەپتiگi تيگەن” ادامدار دا وسى ۋاقىتقا دەيiن قۇرمەت بيىگىندە، مەكتەپ، كوشە اتتارىن يەلەنۋدە...»*- دەپ جازادى مۇحتار شاحانوۆ وز شىعارمالارىندا. مۇحا-اۋ، بۇدان 80 جىل بۇرىن وقيعانى ايتاسىز. «...سپاتاەۆ دو سيح پور سچيتاەتسيا نە ۋبيتوم، نە جەرتۆوي، ا ۋمەرشيم پرەستۋپنيكوم، پوسكولكۋ ەگو ۋميرايۋششەگو، سوبيراليس پريۆلەچ ك وتۆەتستۆەننوستي «زا ورگانيزاتسيۋ ماسسوۆىح بەسپوريادكوۆ»، ي پرەكراتيلي ۋگولوۆنوە پرەسلەدوۆانيە ليش ۆ سۆيازي سو سمەرتيۋ. بىۆشي پروكۋرور رەسپۋبليكي ەلەميسوۆ دوگوۆوريلسيا دو توگو، چتو سپاتاەۆ سام سەبيا ۋبيل، وكازىۆايا سوپروتيۆلەنيە پري زادەرجاني. نەوبحوديمو ۋستانوۆيت ۆينوۆنيكوۆ گيبەلي سپاتاەۆا ي رەابيليتيروۆات ەگو يميا، حوتيا بى پوسمەرتنو..» دەپ 1991 جىلعى بايانداماڭىزدا اتاپ وتكەندەي، الماتىداعى جاستاردىڭ قانى ءالى كەپپەي جاتىپ، جەلتوقساندا «قاندى قاساپقا» ۇلەس قوسقان قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى باس پروكۋرورى ەلەمەسوۆكە كوكشەتاۋدا ءبىر كوشەنىڭ اتىن بەرىپ ۇلگەردى... 

1989 جىلى ماۋسىمدا كسرو دەپۋتاتتارى سيەزدەن قولدارى بوساسا تاياق تاستام جەردەگى قىزىل الاڭعا كەلىپ سەرۋەندەيدى. قانداي ۇقساستىق كرەملدىڭ قىزىل الاڭىندا  قازاقستاننان بارعان، اياقتارىن تالتاڭ-تالتاڭ باسىپ شىرەنىپ جۇرگەن 98 دەپۋتاتتىڭ اراسىندا 1986 جىلى الماتىنىڭ جەلتوقسان الاڭىندا جاستاردى قىرىپ سالعان، قولدارى قانعا بويالعاندار «اتا جاۋىن ويسىراتا جەڭىپ، «جەڭىسپەن» قىزىل الاڭدا ءوتىپ بارا جاتقانداي سەزىنگەندەرى دە جەتەرلىك ەدى. الاڭنان ءبىر قادام اتتاساڭ «الاش ارىستارىن» جازىقسىز اتىپ تاستاعان تۇرمە بار. قاساپشى جەندەتتەردىڭ جۇرگەن جولدارى دا ىستەگەن ىستەرى دە قانداي ۇقساس. الاش ارىستارىن ولتىرگەندەر قانشالىقتى جازالانعانىن قايدام، قازاق جاستارىن قىرعان جەندەتتەر، ازىرگە بيلىكتەن–بيلىككە ءوسىپ، جاعالارى جايلاۋدا شالقىپ ءجۇرىپ جاتىر. ماسكەۋدىڭ قىزىل الاڭىن باسىپ جۇرگەن سولاردىڭ قايسىسىنا بولاشاقتا، كوشەنىڭ، قالانىڭ اتىن يەلەنىپ، استانادا ەسكەرتكىشتەرى تۇرعىزىلار ەكەن؟... 

اسىلدارىمىزدىڭ قانى سۋداي اققان جەردە سەكىرىپ بيلەپ، ءان شىرقاماي-اق قويشى، ارۋاقتاردىڭ مازاسىن الىپ. 

توعايباي نۇرمۇراتۇلى 

Abai.kz