الداعى ۋاقىتتا قازاقستاندا تەرروريزم جانە ەكسترەميزم باپتارى بويىنشا سوتتالعانداردىڭ مۇلكى مىندەتتى تۇردە تاركىلەنەدى. سونداي-اق، ۋاقىتشا جانە تۇراقتى تىركەۋگە تۇرماعان ازاماتتارعا قاتىستى اكىمشىلىك جازا كۇشەيتىلەدى. بۇل تۋرالى 8-ءىنشى قىركۇيەكتە ماجىلىستە «قر-نىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ەكسترەميزم جانە تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىن تانىستىرۋ بارىسىندا ءمالىم بولدى. زاڭ جوباسىن دايىنداۋشىلار تەرروريزم مەن ەكسترەميزم باپتارى بويىنشا سوتتالعانداردىڭ مۇلكىن مىندەتتى تۇردە تاركىلەۋدى ۇسىنۋدا. ايتا كەتەلىك، ءالى وزگەرىس ەنگىزىلمەگەن ەسكى زاڭ بويىنشا سوت ەكسترەميستەر مەن تەررورشىلاردىڭ تەك قىلمىستىق جولمەن تاپقان مۇلكىن عانا مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىپ الادى. ەگەر اتالعان زاڭ وسى كۇيىندە قابىلداناتىن بولسا، وندا ەكسترەميستەردىڭ قىلمىستىق جولعا تۇسكەنگە دەيىنگى ساتىپ العان مۇلكى تۇگەل تاركىلەنەدى.

زاڭ جوباسىن دەپۋتاتتارعا تانىستىرعان ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ءراشيد جاقىپوۆ ەشقانداي تىركەۋسىز جانە تولقۇجاتسىز باسپانانى جالعا الاتىندارعا سالىناتىن ايىپپۇل مولشەرىن ۇلعايتۋ ۇسىنىلىپ وتىرعانىن ءمالىم ەتتى. ياعني قۇزىرلى ورگان باسپاناسىن جالعا بەرۋشىلەردى جانە ونى جالعا الۋشىلاردى تىركەۋگە الۋعا مىندەتتەۋدى، وعان باعىنباسا ءىرى ايىپپۇل سالۋدى ۇسىنۋدا. ء«بىز تىركەۋسىز جانە تولقۇجاتسىز باسپانادا تۇرۋ مەرزىمىن قىسقارتۋدى ۇسىنىپ وتىرمىز. بۇل مەرزىم 1 ايعا دەيىن قىسقارتىلادى. قازىرگى قولدانىستاعى اكىمشىلىك كودەكس بويىنشا، پاتەردى جالعا الىپ، 10 كۇننەن 3 ايعا دەيىن تىركەۋسىز تۇرعان ازاماتتارعا ەسكەرتۋ جاسالادى. ءبىز بۇل مەرزىمدى 1 ايعا دەيىن قىسقارتۋدى ۇسىنامىز. الدىمەن سانكتسيانى ەسكەرتۋ تۇرىندە قالدىرامىز. ودان كەيىن، ارادا 1 اي وتكەندە ايىپپۇل سالا باستايمىز. مۇنداي نورما ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق ساۋاتىن ارتتىرىپ، ەلىمىزدەگى كوشى-قون ءتارتىبىن قامتاماسىز ەتەدى»،- دەپ ءتۇسىندىردى جاڭاشىلدىقتى ر. جاقىپوۆ.

اتاپ ايتارلىعى، حالىقارالىق تەرروريزم مەن ەكسترەميزمنەن ساقتانۋ ءۇشىن كوپتەگەن مەملەكەتتەر وسىنداي زاڭدار قابىلداۋدا. سونىڭ ىشىندە بىرقاتار ەلدەردە تەررورلىق قىزمەتكە قاتىسى بار تۇلعالاردى ازاماتتىقتان ايىرۋ تاجىريبەسى قولدانىلادى. ماسەلەن، 2015 جىلدىڭ قاراشاسىندا پاريجدە بولعان تەراكتىلەردەن كەيىن فرانتسيانىڭ ۇلتتىق جينالىسى 2016 جىلدىڭ ناۋرىزىندا كونستيتۋتسيالىق رەفورمالاردىڭ جوباسىن قاراستىرۋ بارىسىندا تەررورلىق قىزمەتكە قاتىسى بار تۇلعالاردى ازاماتتىقتان ايىرۋ ماسەلەسىن تالقىلادى. ايتارلىعى، ۇلتتىق جينالىستىڭ دەپۋتاتتارى تەرروريزم بابى بويىنشا سوتتالعانداردىڭ بارلىعىن ازاماتتىقتان ايىرۋدى جاقتاپ داۋىس بەردى. الايدا سەنات وتانسىزدىقتىڭ ورىن الۋىنا جول بەرمەس ءۇشىن تەك ەكى تولقۇجاتى بار تۇلعالاردى ازاماتتىقتان ايىرۋعا كەلىسىم بەردى.

شۆەيتساريانىڭ ۇلتتىق كەڭەسى دە شۆەيتساريادا جانە ودان تىس جەرلەردە تەررورلىق قىزمەتپەن اينالىسقان جانە ۇرىستارعا قاتىسقان ەكى تولقۇجاتى بار ادامداردى ازاماتتىقتان ايىرۋدى جاقتادى. قازىرگى قولدانىستاعى زاڭناماعا سايكەس، تەررورلىق توپتارمەن بايلانىسى بار دەپ كۇدىككە ىلىنگەن شەتەلدىكتىڭ شۆەيتساريادا تۇرۋعا قاقىسى جوق. ال قوس ازاماتتىعى بارلار تولقۇجاتىنان ايرىلادى. جالپىعا ورتاق دەكلاراتسيانىڭ ەرەجەسىندە قاراستىرىلعانداي، باسقا ەلدىڭ تولقۇجاتىن الماعان شۆەيتساريا كونفەدەراتسياسىنىڭ ازاماتىن ول ەلدىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنە قاۋىپ توندىرەتىن جاعدايدا دا وتانسىز قالدىرۋعا بولمايدى. وزبەكستاننىڭ دا وسى باعىتتاعى تاجىريبەسىنەن ۇيرەنەرىمىز كوپ. ماسەلەن، وزبەك ەلىندە 1992 جىلى 2-ءىنشى شىلدەدە قابىلدانعان «وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعى تۋرالى» زاڭنىڭ 21-ءىنشى بابى بويىنشا، شەتەلدىڭ مۇددەسىنە قىزمەت ەتىپ، قوعام مەن مەملەكەتتىڭ مۇددەسىنە ايتارلىقتاي زالال كەلتىرگەن نەمەسە ەلدەگى بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىككە قارسى قىلمىس (ولاردىڭ قاتارىنا تەرروريزم دە جاتادى) جاساعان ادامدار وزبەكستان ازاماتتىعىنان ايرىلادى.

رەسەي فەدەراتسياسى دا ازاماتتىق تۋرالى زاڭدى تۇزەتۋدى ۇسىنىپ وتىر. سەبەبى ول زاڭدى ازاماتتىقتان ايىراتىن باپپەن تولىقتىرعىسى كەلەدى. مىسالى، جالعان قۇجاتتار ۇسىنۋ نەمەسە مالىمەتتەر بەرۋمەن قاتار (بۇل فاكتى سوتتا انىقتالادى) ءبىر عانا تەررورلىق سيپاتتاعى قىلمىسى ءۇشىن سوتتالعان ادامدى ازاماتتىقتان ايىرۋ ماسەلەسى تالقىلانۋدا. ەگەر ول ادام باسقا ەلدىڭ ازاماتتىعىن الماعان جاعدايدا مۇنداي باپ قولدانىلمايدى. گەرمانيادا تەرروريزمگە قارسى زاڭناما دەكلاراتسياسىنىڭ جوباسىنا: نيكاب پەن ءپارانجى كيۋگە تىيىم سالۋ; ميگرانتتاردى دەپورتاتسيالاۋدى شيراتۋ، جاسى 14-كە تولعانداردى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ مۇمكىندىگى; تەراكتى ورىن العان كەزدە قارۋلى كۇشتەردىڭ ەل ىشىندەگى وپەراتسيالارعا قاتىسۋىنا تىيىم سالۋ سياقتى ۇسىنىستار ەنگىزىلدى. وعان قوسا، دارىگەرلىك قۇپيانى شەگەرۋ ماسەلەسى قىزۋ تالقىلانۋدا. ويتكەنى زاڭ جوباسىن دايىنداۋشىلار دارىگەرلەردى قىلمىس جاساۋعا نيەتتەنگەنى جونىندە اڭگىمەلەگەن ءوز ناۋقاستارى تۋرالى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا حابارلاۋدى مىندەتتەمەكشى.

ءامىرلان ءالىمجان

Abai.kz