– سەكە، اتالماي وتكەن «ازاتتىڭ» جيىرما جىلدىعى مەن الداعى اتالاتىن تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعى ورايىندا، قازاق دەموكراتياسىنىڭ باستاۋىندا بولعانداردىڭ بىرى رەتىندە، ونىڭ ءتاريحىنا بىر شولۋ جاسايتىن، اتاپ ايتقاندا وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلداردىڭ باسىنداعى «ازات» باستاعان قازاق دەموكراتياسىنىڭ كەيبىر وقيعالارى، قازاق دەموكراتتارى جايلى اشىعىن ايتاتىن، اشىپ ايتاتىن ۋاقىت جەتتى دەپ سانايسىز با؟

– بۇل – مەن ۇشىن جانىما وتە جايلى ساۋال. ايتاتىن ۋاقىت كەلمەك تۇگىلى ءوتىپ بارادى. ويتكەنى، رەسمي تاريح ەلدىڭ جاڭاشا تاريحىن جارتىلاي نەمەسە بۇرمالاۋشىلىقپەن شۇعىلدانىپ بارا جاتقان ءۇردىس بار.

«قازاق دەموكراتتارى» دەگەن ۇعىمعا اباي بولىپ قاراۋ كەرەك، سەبەبى، دەموكرات بولۋ ءۇشىن ىشكى رۋح پەن جىگەرىنىڭ، ءارى ەلگە دەگەن شىنايى سەزىمىنىڭ كۇشتىلىگىمەن باعالاناتىن ادامداردى ىرىكتەسەك، تۇيىققا تىرەلىپ قالۋىمىز مۇم​كىن. الايدا، «ازات» قوزعالىسىنىڭ قۇندىلىعى – ونىڭ العاشقى دەموكراتيالىق قادامدارىندا عانا ەمەس، ەڭ اۋەلى ۇلتتى ەگەمەندىككە جەتەلەگەن، ونى تاۋەلسىزدىككە دايارلاعان ارەكەتى مەن تاجىريبەسىندە! ءبىر قىزىعى، سول ارەكەتتى دەموكراتيالىق تاسىلمەن اتقارۋىندا ەدى. ياعني، «ازات» قاۋقاردى دا، بىلىكتى دە حالىقتىڭ وزىنەن الدى، ال قازىرگى دەموكراتتار حالىقتان وزدەرىن جوعارى ساناپ، مەنسىنبەي، وعان «ۇستاز» بولۋمەن ۋاقىتتى دا، الەۋەتتى دە بەكەر ءراسۋا ەتۋمەن ءجۇر. مەن بۇل سالىستىرۋدى بۇگىنگى وپپوزيتسيانى مىنەۋ ءۇشىن ەمەس، ساياسي قۇندىلىقتى اشا ءتۇسۋ ءۇشىن كەلتىرىپ وتىرمىن.

«ازات» ءوز ليدەرلەرىن دە شىڭدادى، ءوسىردى، تاكتيكاسىن تاڭدادى. ولار الدەبىر بيزنەستىك، لاۋازىمدىق ادامدار رەتىندە ەمەس، ەڭ اۋەلى ۇلتقا جارامدى ازاماتتار تابيعي جولمەن ىرىكتەلدى. سوندىقتان دا، ءبىر اپتا بويعى سەمەي پوليگونىن جابۋ ميتينگىسى تاۋەلسىزدىك الىپ ۇلگەرمەگەن ەلدە وسىدان 25 جىل بۇرىن «اتتانايىق سەمەيگە!» ۇرانىمەن جينالعان «ازاتتىقتار» جوعارعى كەڭەستىڭ سايلاۋىمەن پرەزيدەنت بولعان ن.نازارباەۆقا قىزىل يمپەريا باسشىلىعىنىڭ شەشىمىن جويۋعا تۇرتكى بولدى ەمەس پە؟! قازبالاي بەرسەك، بۇل زاڭسىز بولاتىن، پوليگوندى جابۋ جونىندەگى شەشىمدى سول كەزدەگى كسرو پرەزيدەنتى، نەمەسە ونىڭ مۇراگەرى بولىپ تابىلاتىن رەسەي باسشىسى ەلتسين شىعارۋى كەرەك ەدى. بىراق تاريحتىڭ قۇدىرەتىنە قارامايسىز با؟ ەندى نە بولار ەكەن دەپ كسرو بولاشاعىنا باس قاتىرىپ جۇرگەن رەسپۋبليكا باسشىلىعىنىڭ نازارىن الەمدىك ارەكەتكە بارۋعا يتەرمەلەگەن قازاق حالقى، ال ونى جۇمىلدىرعان «ازات» بولاتىن. ارينە، پوليگوندى جابۋ يدەياسى مەن كوپتەگەن شارا «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىنا تيەسىلى، بىراق سول جولعى دۇلەي ارەكەتتىڭ «ازات» قوزعالىسىنىڭ ارالاسۋىمەن بولعانى راس. مۇنداي ولەرمەندىك تەك قانا ۇلت بولاشاعىنا قاتتى الاڭداۋدان تۋادى.

جارايدى، مۇنى كەزدەيسوقتىق دەيىك، ول شاراعا «ازاتتان» باسقا دا قوزعالىستار مەن توپتار قاتىستى دەيىك. ال، رەسپۋبليكانىڭ اۋماعىنا كوز سالۋ قاۋپىن سەيىلتكەن ورال كوتەرىلىسى شە؟! ول دا كەزدەيسوق پا؟ جوق! وعان سەمەي شاراسىندا «اتتانايىق جايىققا!» ۇرانىنا بىرىككەن «ازاتتىقتاردىڭ» اتتانىسىمەن ازىرلىك اياقتالدى. ناتيجەسى بەلگىلى. سول كەزدە كازىرگى بايىعان جىگىتتەردىڭ كەيبىرى تۋرالى ەستىدىك. بىراق ولاردان ەشبىر كومەك بولمادى. ولار بۇل شارالارعا مىسقىلمەن قاراپ ءجۇردى. اقىرىندا، وزدەرىنىڭ بيلىككە كەلۋىنە، سول ءۇشىن كۇرەسۋلەرىنە كەيىن تۋرا كەلدى. ول ءۇشىن دەموكراتيانى جەلەۋ ەتۋ قاجەت بولدى. ال، ءبىز ءۇشىن ارۋاقىتتا دا جەلەۋ ۇلتتىڭ قامى بولىپ قالدى جانە قالا بەرەدى.

«ازاتقا» قاتىستى تاريح عىلىمى تاراپىنان ەشتەڭە دە ايتىلعان جوق! تەك قانا ونىڭ قۇرامىندا بولىپ، قازاقستاننىڭ جاڭاشا تاريحىن جاساقتاۋعا قاتىسقان ازاماتتاردىڭ وزدەرىنىڭ عانا پىكىرلەرى جارىق كورىپ ءجۇر. مىسالى، ارداگەر «ازاتشىل» اقساقال ورىنباي جاكىباەۆ «ازاتتىق» اتتى ءۇش تومدىق، مارقۇم باتىرحان دارىمبەت «ازات قوزعالىسى» كىتابىن، ساعات ءجۇسىپ اعامىز «ازات» پەن امانات» ەڭبەگىن، دارىگەر، تاريحشى نۇرلىباي سيسەنباي ەكى بىردەي كىتابىن جازدى. ال،عىلىمي زەرتتەمە جوق، تاريح وقۋلىعىندا «ازاتقا» ورىن جوق، بولار پيعىل دا كورىنبەيدى. كوزىمىزگە ەسبول ءومىرجانوۆ دەگەن جاس عالىمنىڭ شاعىن «ازات» قوزعالىسى جانە ۇلتتىق يدەيا» ماقالاسى ىلىكتى.

ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىن «ازاتسىز» ەلەستەتۋ ۇلت تاريحىنا وبال جانە كورسوقىرلىق. ونىڭ ۇستىنە ۇلتتىڭ ەگەمەندىككە ۇمتىلعان قاۋقارىن جوققا شىعارعانداي كۇنا! «ازات» قوزعالىسىن ايتقاندا، ەلدەگى دەموكراتيالىق داعدى مەن ساياسي تاكتيكانىڭ العاشقى ۇلگىلەرى سوعان تيەسىلى ەكەنىن جانە تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى رومانتيكالىق دەموكراتيا «ازاتسىز» وتپەگەنىنە كوز جەتەر ەدى. وكىنىشكە قاراي، «ازات» فەنومەنى ءالى زەرتتەمەلىك نىسانعا اينالماي وتىر. بىراق، «ازاتتى» الاشتىڭ تاريحى مەن تاعدىرىنان ەشكىم دە سىلىپ تاستاي المايدى. سونىڭ وزىندە جۇرت «ازاتتىڭ» ناعىز قاھارماندارىن بۇگىندە بىلمەيتىنى راس. ابىرويدى قىزعانباي-اق قويۋعا بولادى، بىراق الگى كەزدەيسوق ادامدارعا قاراپ، «ازات» قوزعالىسىنا باعا بەرىلىپ جۇرگەنىن كورگەندە قينالاتىنىمىز راس.

ءبىر عانا جايىق كوتەرىلىسى ارقىلى «ازات» قازاقتىڭ ەگەمەندىككە جانە ءوز جەرىنە قوجايىن بولا الاتىن حالىق ەكەنىن مويىنداتتى ەمەس پە؟! ول بولماسا، كازىرگى استانانىڭ ورنىندا رەسەيدىڭ تسەلينوگراد قالاسى تۇرۋى مۇمكىن ەدى! ايتىلۋ ۋاقىتى ايتاتىن ادامنىڭ ءوز دايىندىعىنا قاتىستى، بىرەۋ بۇگىننەن يمەنەدى، بىرەۋ ۋاقىتىندا ايتا بىلەدى. بىراق جاستارعا جاڭا تاريحتى جەتكىزۋدە كەشىگىپ جاتىرمىز، ولار ودان ماقۇرىم قالىپ وتىر. جۋىردا مەنىڭ ورال وقيعاسى تۋرالى ماقالامدى وقىعان ينتەرنەت وقىرماندارى كوممەنتتە جاعالارىن ۇستاپ، وزدەرىنىڭ ەشتەڭە بىلمەيتىنىنە وپىندى. «ازات» جايىندا شىندىقتى ايتۋ، بۇگىنگى ۇرپاق ءۇشىن – رۋح، ساياساتشىلار ءۇشىن – تاجىريبە! ۇلت ءۇشىن – تاريح.

«ازات» قوزعالىسى، قىسقاسى، ەلدەگى دەموكراتيالىق ۇدەرىستىڭ باستاماسىن جاساعان، وتانشىلدىق كورىنىستىڭ ۇلگىسىن كورسەتكەن جانە رەسمي بيلىككە بالاما پوزيتسياسىن قىسىلماي، اشىق جەتكىزىپ، ءوز ەلەكتوراتىن قالىپتاستىرۋ جولىنان وتكەن ساياسي كۇش بولدى. سول ەلەكتوراتتىڭ ارقاسىندا «ازاتتىڭ» العاشقى اكىمدەرىن حالىق سايلاي باستاعان ەدى. قىزىلوردا وبلىسى سەكسەۋىل قىستاعىنىڭ اكىمى ءۋاليحان جۇماعۇلوۆ تۇڭعىش «ازاتتىق» اكىم رەتىندە سولاي سايلاندى. شىنىن ايتۋ كەرەك، ساياسي كۇرەسپەن ءجۇرىپ، ءوزىمىزدى بيلىككە دايىنداماعانىمىزدى كەيىن سەزدىك. سونىڭ زاردابىن بۇگىن تارتىپ ءجۇرمىز. بيلىككە بارعان ازاماتتاردىڭ وزدەرىن دۇرىس كورسەتە الماعانى دا سودان ەدى.

ەگەر دە، سوڭىنان «تۋىلىپ»، ەس جيعان دەموكراتتار سول كەزدە «ازاتتىڭ» شىنايى بولمىسىنا نازار اۋدارعاندا ەلدىڭ ساياسي احۋالى كازىرگىدەن الدەقايدا وزگەشە بولار ەدى. ەندى «ازاتشىلداردى» ويىنشىققا اينالدىرۋ نيەتىنەن ەشتەڭە دە شىقپايدى جانە ەشكىم دە وتىرىك ويىننىڭ قولجاۋلىعى بولا المايدى. «ازاتشىلداردىڭ» فەنومەندىك تابيعاتى دا سوندا! «ازات» جايىندا ايتۋ «ازاتشىلدار» تۋرالى اڭگىمەلەۋ ەمەس، سول كەزەڭدەگى ەل تاريحىن باعامداۋ دەگەن ءسوز. سوندىقتان ونى قولعا الۋ ۇلت تاريحى ءۇشىن قاي كەزدە دە وزەكتىلىگىن جويمايتىن تاقىرىپ بولىپ قالا بەرمەك.

-ازاتتىڭ» تۋ، قالىپتاسۋ تاريحى توڭىرەگىندە ايتىلۋعا تيىس نارسەلەر تۇگەل ايتىلدى ما؟ «ازات» جوق جەردەن تۋعان جوق قوي. ازاتشىلداردىڭ كوپشىلىگى «قازاق ءتىلىنىڭ» شەكپەنىنەن، مىسالى اقتوبەدە – «الداسپاننان»،باتىس قازاقستاندا – «قازاق تىلىنەن»، قىزىلوردادا – «تامشى»، اقمولادا ء«تال جانە مادەنيەت» ۇيىمى مەن باسقا دا ءتىل جاناشىرلارىنان باستاۋ الىپ ارتىنان  «ازاتتىڭ» تۋىنىڭ استىنا جينالدى ەمەس پە؟

-جالپى، بۇل جاعىنان مويىندالاتىن ءبىر جايت، «ازاتتىڭ» قۇرىلۋىنا رەسمي بيلىكتىڭ و باستا قاتىسى بولعاندىعى. بىراق جەرگىلىكتى «بەيفورمالدارسىز» (سول كەزدەگى «وپپوزيتسيا» ۇعىمىنىڭ بالاماسى), شاماسى ونىڭ ودان ءارى قالىپتاسىپ كەتۋى قيىنعا سوقسا كەرەك. سول سەبەپتەن دە، سول كەزدە سابەتقازى اعامىز باستاعان «ازاتتى» قۇرۋشىلاردىڭ ءار ايماقتا «ازاتقا» دەيىن قالىپتاسقان جەرگىلىكتى ۇيىمداردى بىرىكتىرۋدەن باسقا امالى قالمادى. ول كەزدە اقتوبەدە «الداسپان»، قىزىلوردانىڭ ارالىندا «تامشى»، ماڭعىستاۋدا «پاراسات»، تسەلينوگرادتا ء«تىل جانە مادەنيەت» سياقتى دەربەس قوعامدىق ۇيىمدار قۇرىلىپ، قالىپتاسىپ، ءوز وڭىرلەرىندە ءبىرشاما ابىرويعا يە بولعان ەدى. سونىمەن بىرگە، ول كەزدە «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ دا وبلىستىق بولىمشەلەرى قۇرىلىپ، ىسكە كىرىسىپ ۇلتتىق باعىتتاعى كۇرەسكەرلەردى جيناپ جاتقان. بۇل قۇرىلىمدار جەرگىلىكتى باسكەرلەردى (ليدەر) ىرىكتەپ، كىمنىڭ كىم ەكەنىن حالىققا تانىتىپ قانا قويماي، ۇلتتىڭ جىگەرىنە جىگەر قوسىپ، تاۋەلسىزدىككە دەگەن قۇلشىنىسىن ۇستەمەلەگەن فاكتورعا اينالعان بولاتىن. ءسويتىپ، «اسىراندى» بولۋعا ءتيىستى «ازات» ۋىستان شىعىپ كەتتى دە ناعىز ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسقا اينالدى.

ول كەزدە «ازات» شارۋاشىلىعىن الماتى قالاسىنىڭ اتقارۋ كوميتەتىن باسقارعان مارات شورمانوۆ قوزعالىستىڭ اتقارۋ كوميتەتىن باسقارۋ ارقىلى قۋاتتى ۇيىمعا جەتەلەي باستاعان. مەنى باتىس ايماققا، قاجىباي قابىلوۆ اعامىزدى سولتۇستىك ايماققا ۇيلەستىرۋشى ەتتى. «ازات» گازەتى ىركىلمەستەن شىعىپ، باتىرحان دارىمبەت ونىڭ باس رەداكتورى بولدى. ءسويتىپ، شاشىراعان ۇلتتىق الەۋەت ءبىر ۇيىمعا بىرىگىپ، ىقپالدى ساياسي كۇشكە اينالادى. ورال وقيعاسىنان كەيىن بيلىك قوزعالىستىڭ «ۋىسىنان» شىعىپ بارا جاتقانىن بايقاپ وعان قارسى اشىق كۇرەس جۇرگىزە باستادى. قوزعالىستىڭ باسشىلىعىنا جىك سالىندى، ناتيجەسىندە سەندەلىس باستالدى. قوزعالىسقا كىم بولسا سول كىردى، باسشىلىقتا بەرەكە بولمادى. قىسقاسى، قوزعالىستى استانا رەتىنە الماتى ودان ءارى باسقارا المادى. ءتىپتى، باس قالامىزدا قوزعالىستىڭ بولىمشەسى ەڭ سوڭىنان اۋپىرىمدەپ قۇرىلعانى راس.

وسىعان بايلانىستى وڭىرلىك قوزعالىس مۇشەلەرىندە الماتىعا دەگەن كوزقاراس وزگەرە باستادى. اسىرەسە، جايىق كوتەرىلىسىنەن كەيىن الماتىنىڭ استانا رەتىندەگى تيىمدىلىگى «ازاتتىقتار» اراسىندا قىزۋ پىكىر تۋعىزدى. ونىڭ گەوگرافيالىق جانە ساياسي جاعىنان ەلدىڭ بارلىق وڭىرىنە ىقپال ەتۋ مۇمكىندىگى جوقتىعى بايقالىپ قالدى.سول كەزدە بىرقاتار «ازاتشىلدار» اۋىزشا دا، جازباشا دا استانانى ورتالىق وڭىرگە كوشىرۋ ماسەلەسىن كوتەرە باستادى. سولاردىڭ قاتارىندا 1992 جىلعى كۇزدە مەن دە سولجەنيتسىنعا ەلىكتەپ، «كوسەگە قايتسە كوگەرەر؟» ماقالاسىن جازىپ، سول كەزدەگى «ەگەمەننىڭ» باس رەداكتورى ءا.كەكىلباەۆ اعامىزعا جونەلتكەنمىن. بىراق ماتەريال جاريالانبادى. ول كىسى ءبىر ايدىڭ ىشىندە بۇل لاۋازىمنان مەملەكەتتىك كەڭەسشى دارەجەسىنە كوتەرىلدى دە،1993 جىلدان باستاپ، استانانى جاڭا قونىسقا كوشىرۋ تۋرالى ماتەريالدار باق-تا قاپتاپ كەتتى. مۇنىمەن استانانى كوشىرۋ يدەياسى اۋەلدە «ازاتتىقتاردان» شىققانىن ايتقىم كەلەدى. ول كەزدە ۇلتقا قاجەتتى نە بولسا دا ىسكە جاراتۋعا، قولداۋعا تىرىستىق، ءتىپتى، بيلىك اتقارسا دا ريزا بولاتىنبىز. سەبەبى، ول مەزگىل ۇلتتىڭ تاۋەلسىزدەنۋ كەزەڭى بولاتىن، ال بيلىكتىڭ قالىپتاسۋ شاعىندا ونى قولداۋ دۇرىس دەپ سانادىق.ء بىز جەكە باسىمىزدىڭ ەمەس، قوعامنىڭ، مەملەكەتتىڭ جالپىلاما جەڭىسى مەن جەمىسىنەن ءلاززات الىپ جۇردىك. كەيىننەن مەملەكەتتىك رەسۋرس جەكەلەگەن توپتىڭ قالتاسىنا ءتۇسىپ كەتەدى-اۋ دەگەن وي تىپتى بولعان ەمەس!

-دۇنيەدەن وتكەن «ازاتتىڭ» ارداگەرلەرى س.اقاتاي، م.ەسەناليەۆ، س.شاپاعاتوۆ، ب.دارىمبەت سياقتى تاريحيتۇلعالار توڭىرەگىندە نە ايتار ەدىڭىز؟ ەرتەڭ ولار جايلى شىندىقتى قازىردىڭ وزىندە باستالعان اڭىز بەن قوسپاعا تولى اڭگىمەلەردەن ارشىپ الا الماي جۇرمەيمىز بە؟

– «ازات» ارداگەرلەرىنە پەندەلىكتەن ارىلىپ، جاس ۇرپاق الدىنداعى پارىزدى، تاربيەنى قولعا الاتىن ۋاقىت تۋدى. ول ءۇشىن جوقتى-باردى قوپسىتۋ دا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. «ازات» قوزعالىسىنا وبەكتيۆتىك باعا بەرىلىپ، قاسيەتتى ساياسي مۇرا ەكەنىن ءبارىمىز دە مويىنداعانىمىز ابزال. جانە ۇلتقا ساياسي تاجىربەلى ۇيىم بولعانىمىزدى ايگىلەيتىن ءبىر شارا كەرەك. «ازاتتىڭ» مۇراسىنا تالاساتىنداي دانەڭە جوق. ونسىز دا ساياسي الاڭنان ىعىسىپ قالدىق ەمەس پە؟! «ازاتتىقتاردىڭ» كوپشىلىگى دەرلىك تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى ساياساتتىڭ كۇرەستىك سيپاتىنان ارىلا المادى، ءتىپتى، ارىلا الماي ءجۇر. بىزگە كۇرەستىڭ ورنىنا ساياساتپەن اينالىسۋ كەرەك ەدى. دۇنيەدەن وتكەن، اتالعان ازاماتتار مۇمكىندىگىنشە ۇلتقا قىزمەت ەتتى. ولاردىڭ پەندەلىك عۇمىرىنا قول سۇعۋ - اردىڭ ءىسى. ال، تاريحي تاراپتان تالداۋ مامانداردىڭ شارۋاسى. قاندىكويلەك ادام رەتىندە بىزگە كوپ نارسەنى اشا بەرىپ قاجەتى شامالى. تەك قانا ۇلتقا جارايتىن تاريحي تاجىريبەلىك قۇندىلىق جاعىنان قاراماساق، «وتكەنگە – سالاۋات» دەپ بەكەر ايتىلمايدى عوي. ونان دا «ازاتشىلداردىڭ» جالپى قاتەسى مەن وسالدىعى نەدە دەگەن ساۋالعا باس قاتىرعان دۇرىس.

ساياسي تاريح پەن وعان قاتىسۋشىلاردىڭ ءرولىن سول ادامداردىڭ جەكە كەيپىمەن شاتاستىرۋعا بولمايدى. ادام بولىپ تۋىلعان سوڭ قاتە دە، پەندەلىك تە بولۋى زاڭدى. ءتىپتى، پايعامبارلاردىڭ تالايى جاراتقانيەنىڭ قادەسىنە جاراي بەرمەگەن! ءبىز ايتقاندا، «ازاتشىلداردىڭ» جەكەلەي قوسقان ۇلەسى مەن قاتەسىن ايتۋعا بولار، بىراق، وقىرمان جيىركەنەتىندەي پەندەلىك ارعا تيەتىندەي شەكاراعا تيىسپەگەن ابزال. راس، «ازاتتىقتار» دا ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان جاندار، ۋاقىتتىڭ ىعىنا تىعىلىپ، وزدەرىنشە كۇنكورىسكە تۇسكەندەرى دە، پرينتسيپتەن تايماي، بىراق جانۇياسىنا جاعداي جاساي الماي جۇرگەندەرى دە بار. ولاردى تىلگە تيەك ەتۋ، ءبىزدىڭ حالقىمىز الدىنداعى ميسسيامىزعا كولەڭكەسىن تۇسىرەدى عوي. جانە دە «ازاتتا» كەزدەيسوق كەلگەن، ارنايى ورگاننىڭ مىندەتىمەن جۇرگەن دە جىگىتتەر بولدى ەمەس پە؟ حالىق كىمنىڭ كىم ەكەنىن وزى باعالاسىن.

كەيدە ءبىزدىڭ ۇلتشىلدار پرينتسيپ پەن تاكتيكانى شاتاستىراتىن سەكىلدى. كۇرەسكەرلىكتى ساياسات جاساۋعا ايىرباستاۋدى پرينتسيپكە دەگەن ساتقىندىقپەن شاتاستىراتىنداي. پرينتسيپ – ماقساتقا ادال بولۋ، سودان تايقىماۋ عوي. ال، تاكتيكا ناتيجەگە جەتۋدىڭ ۇتىمدى جولدارى. وسىنداي تاكتيكانىڭ جوقتىعىنان ءبىز ءشىلدىڭ قيىنداي شاشىلىپ قالدىق! مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىگى قارساڭىندا ازاتكەر رەتىندە قالىپتاسىپ، مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭىنە ساياساتشى رەتىندە دايار بولماي شىقتىق. ال، بۇل كەزەڭگە دايار بولعاندار ماقساتقا جەتۋگە ءازىر بولماي شىقتى. ونى كەيىنگى وپپوزيتسيا تولقىندارىنىڭ ارەكەتىنەن كوردىك.

– ءسىز اقتوبەدە «الداسپان» ۇيىمىن «ازات» قوزعالىسىنان بۇرىن قۇرعانداردىڭ ءبىرىسىز... سول ۇيىم تۋرالى ايتساڭىز.

-مەن اقتوبەدە «الداسپان» ۇيىمىن قۇرعاندا 28-دە ەدىم. ونداي كەزدە ادامدا قىرۋار كۇش-جىگەر مەن ينتۋيتسيا پايدا بولادى دا، الگى ۇمتىلىس بويدان كەتكەندە جىنى قاشقان باقسىداي بولادى ەكەنسىڭ.  كەيىن ءوزىم «ازاتتىڭ» ورتالىق ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنە مۇشە بولىپ، باتىس ايماق بويىنشا ۇيلەستىرۋشى بولعانىمدا، اقتوبەلىك «ازاتتى» الداسپاندىق ازاماتتار دوڭگەلەتىپ اكەتتى. «الداسپان» كەزىندە قالىپتاسىپ قالعان دەموكراتيالىق ءۇردىس، مادەنيەتتى پىكىرتالاس ءوز جالعاسىن تاۋىپ ءجۇردى. «ازات» قوزعالىسىنىڭ قانداي اكتسيالارى مەن ارەكەتتەرىندە دە اقتوبەلىك «ازاتشىلداردىڭ» ورنى بولەك ەكەنى وز كەزىندە دە باعالاندى. سونىڭ ناتيجەسى – اقتوبە قالالىق ءماسليحاتىنا سەگىز بىردەي دەپۋتات وتكىزگەنىمىز ەدى، بۇل – ءماسليحات قۇرامىنىڭ ۇشتەن ءبىرى بولاتىن جانە وڭىردەگى اسا ىقپالدى ۇيىمعا اينالدى. ءتىپتى، 1993 جىلعى قازاقستاننىڭ جوعارعى كەڭەسىنىڭ سوڭعى شاقىرىلىمىنا جاسارال قۋانىشالين اعامىزدىڭ، ىزىمعالي كوبەنوۆتىڭ دەپۋتات بولۋى – سول جەمىستىڭ جارقىن كورىنىسى ەدى.

- تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىندا وسىنشاما ورنى بار ۇيىمنىڭ قوعامدا ءىزى قالماي بارا جاتقانى، ونىڭ اتى مەن زاتىن الدەكىمدەردىڭ يەلەنەتىنى وكىندىرمەي مە؟

- وپىندىرادى. اسىرەسە، ەلدىڭ تالاي مەرەيلى مەرەكەلەرى مەن جاس استانانىڭ تويلارىندا كىم كورىنگەنگە تاراتىلعان وڭىردەكتەر مەن ءبىر جاپىراق ماداقتاما قاعازدىڭ «ازاتتىقتارعا» تيمەۋى ەڭ الدىمەن بىزگە ەمەس، ەلگە دەگەن قۇرمەتتىڭ تومەندىگىنەن. تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتاۋ ەتىلۋ قۇنىنىڭ مولشەرىنەن! وعان ءبىز كىنالى ەمەسپىز. ءبىز ءوز ورنىمىزدى قايتارامىز! بىراق ءار نارسە ءوز ۋاقىتىندا بولسا – قۇندى! «ازاتتىڭ» قۇنسىزدىعى – الاشتىڭ قۇنسىزدىعى. بىراق ءومىر - الدا، ءبىزدى كەرەكسىنەتىن تاريح پەن بىزگە يەك ارتاتىن ۇرپاق تۋىپ جاتىر! ۇلتتىق ونەگەنى قاساقان تۇردە قانشالىقتى قۇرتقانمەن، حالىق وزىنە كەرەگىن ءبارىبىر قالپىنا كەلتىرەدى.

سۇحباتتاسقان گ.تورەدينقىزى

Abai.kz