الەمدە وزگەلەرمەن تەرەزەسى تەڭ بولۋدى  دامۋدىڭ سارا جولىنا ءتۇسۋدى كوزدەمەيتىن نەمەسە ءوز قاتارىنىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ شىعىپ، ارىنداپ العا كەتكەن مىقتىلاردىڭ ورتاسىنا قوسىلۋدى كوكسەمەيتىن بىردە-ءبىر مەملەكەت جوق دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس.

مىنە، ءدال وسى تۇرعىدان كەلگەندە، حالقىمىزدىڭ «جاياۋدىڭ شاڭى شىقپاس، جالعىزدىڭ اتى شىقپاس» نەمەسە «قالاۋىن تاپسا، قار جانار» دەگەن اتالى سوزدەرىنىڭ بوسقا ايتىلماعانىنا جانە كەز كەلگەن سۋبەكتىنىڭ، جاتپاي-تۇرماي ىزدەنسە، وزىنە كومەك قولىن سوزۋعا ىقىلاستى ارىپتەستى مىندەتتى تۇردە تابا الاتىنىنا كوز جەتكىزەمىز. مۇنىڭ دالەلى رەتىندە ءوز ەلىمىزدىڭ ۇتىمدى تاجىريبەسى مەن تاعىلىمى الدىمىزدان شىعادى.

ماسەلەن، ەكونوميكالىق جانە وزگە دە الەۋەتتەرىن ۇزدىكسىز ورىستەتۋ ماقساتىندا، قازاقستان بۇگىن گەوساياسي تۇرعىدان كۇللى الەمگە تانىمال، ىرگەتاسى مىقتى بىرنەشە حالىقارالىق قارجى جانە بانك ينستيتۋتارىمەن [دۇنيەجۇزىلىك بانك، حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى، حالىقارالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكى، حالىقارالىق قارجى كورپوراتسياسى، ەۋروپا قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكى، ازيا دامۋ بانكى، يسلام دامۋ بانكى] تىعىز بايلانىس ورناتىپ، ولاردىڭ ساراپتامالىق زەرتتەۋ ورتالىقتارىنىڭ قىزمەتىن دە بەلسەندى تۇردە پايدالانىپ وتىر.

ەلىمىزدىڭ نازارىندا بولۋعا ءتيىستى وزگە دە حالىقارالىق نىسانداردىڭ ءبىرى، ءبىرى ەمەس، بىرەگەيى – ابىروي-اتاعى الەمگە جايىلعان جەكەمەنشىك «ستراتفور» («Stratfor») بارلاۋ-ساراپتامالىق ورتالىعى. بۇل نىساننىڭ نەگىزىن 1996 جىلى امەريكالىق ساياساتتانۋشى، سۇڭعىلا ستراتەگ دجوردج فريدمان قالاعان بولاتىن. كاسىبي تۇرعىدان وتە مىقتى مامانداندىرىلعان بۇل ورتالىق تاياۋ نەمەسە ۇزاق مەرزىمدى بولاشاقتا حالىقارالىق قاتىناستار مەن الەمدىك گەوساياسات ۆەكتورلارىنىڭ قالاي قۇبىلاتىنىن ءدوپ باسىپ، ءدال انىقتاپ قانا قويماي، شەبەرلىگى شىڭدالعان ساراپشى ماماندارىنىڭ كاسىبي بىلىگىنىڭ ارقاسىندا بۇكىل الەم عانا ەمەس، كەز كەلگەن ەلدىڭ كەشەگى جانە بۇگىنگى بولمىسى مەن كۇللى سالاداعى الەۋەتىن سول ەلدىڭ ىشكى اشىق اقپارات كوزدەرىمەن قاتار، كۇللى الەم قورجىنىندا جيناقتالعان سان الۋان دەرەك كوزدەرىنىڭ نەگىزىندە تالداپ-تارازىلاپ الىپ، وتە مۇقيات سۇزگىدەن وتكىزگەن سوڭ، سول ەلدىڭ بولاشاعىنا قاتىستى فۋتۋريستىك سۇڭعىلا بولجامدار جاسايدى. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە، اتالعان ورتالىق بۇگىنگى تاڭدا الدىنا جان سالمايدى دەۋگە لايىق. مۇنىڭ ناقتى دالەلى رەتىندە «ستراتفور» كومپانياسىنىڭ 1990-2015 جىلدار ارالىعىندا جاساعان ونداعان فۋتۋريستىك بولجامدارىنىڭ ءمۇلت كەتپەگەنىن ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون.

اتاپ ايتقاندا، «ستراتفور» بارلاۋ-ساراپتامالىق ورتالىعى وڭتۇستىك-شىعىس ازيا مەملەكەتتەرىندە 1995-2005 جىلدار ارالىعىندا ورىن العان قارجى داعدارىسى، 2000 جىلداردىڭ باسىندا، الدىمەن اقش-تا باستالىپ، سوڭىندا ەۋروپا ايماعىن كۇيرەتكەن قارجى داعدارىسى، 2005 جىلدان باس­تاپ، ء«ال-كايدانىڭ» باس كوتەرىپ، تاياۋ شىعىس ەلدەرىندە جيھادتىق تەرروريزمنىڭ بەلەڭ الاتىنى جانە ونىڭ 2009-2014 جىلدار ارالىعىندا ارابستانعا جايىلۋى، 2014 جىلى لەۆانت (كيپر، مىسىر، يراك، يزرايل، يوردانيا، ليۆيا، پالەستينا، سيريا) مەملەكەتتەرىندە راديكالدىق جانە ەكسترەميستىك توپتاردىڭ كۇشەيۋى، سول سياقتى، يراندا، تمد ەلدەرىندە، ساۋد ارابياسى مەن يەمەن اراسىندا، ارگەنتينادا، يسپانيادا، مەكسيكادا، شىعىس افريكادا جانە گرەكيادا ورىن الاتىن شيەلەنىستەر مەن داعدارىستاردى الدىن الا ءدال بولجاعان.

سوندىقتان دا بولار، بۇل ورتالىق قازىردىڭ وزىندە 175 مەملەكەتپەن جانە ونىڭ سىرتىندا، ەڭ ىرگەلى 500 ترانسۇلتتىق كورپوراتسيالارمەن دە، سونداي-اق، ىرگەلى حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىمەن دە تەرەڭ ارىپتەستىك ورناتىپ العان. سونىمەن قاتار، «ستراتفور» بۇكىل پلانەتانى ءوز نازارىنىڭ فوكۋسىندا ۇستاپ وتىر دەۋگە دە نەگىز بار. سەبەبى، جەر شارىن گەوگرافيالىق ايماقتارعا ءبولىپ-ءبولىپ تاستاپ، ءار ايماقتى ءوز جاۋاپكەرشىلىگىنە العان جوعارى بىلىكتى، كاسىبي ماماندار الەمنىڭ 29 تىلىندە ءىس جۇرگىزە الادى جانە ءوز وبەكتىلەرىنە قاتىستى ساراپتامالىق قىزمەت تۇرلەرىن شەگىنە جەتكىزە يگەرىپ، ورتاق كاسىپتەرىن ۇلكەن شەبەرلىكپەن دوڭگەلەتىپ وتىر.

2015 جىلى «ستراتفوردان» كەتسە دە، دجوردج فريدمان، كوپ ۇزاماي، قازىرگى ادام ايتقىسىز ۇلكەن جىلدامدىقپەن دامىپ كەلە جاتقان زاماناۋي اقپارات تەحنولوگيالارىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن تولىق پايدالانا وتىرىپ، تاياۋ بولاشاققا ءتان، بىراق جاھاندىق ءمانى بار گەوساياسي ۋاقيعالار مەن قۇبىلىستار تىزبەگىنە ساراپتامالىق بارلاۋ جاساپ بەرۋدى ماقسات تۇتقان «Geopolitical Futures» («گەوساياسي بولاشاق») اتتى جاڭا كونسالتينگ-باسىلىم كومپانياسىن ىسكە قوستى. بۇل كومپانيا دا «ستراتفورمەن» تەڭ تۇسپەسە، كەم تۇسپەيدى. ءتىپتى، ارتىقشىلىعى دا جوق ەمەس. ماسەلەن، بۇل جاڭا ورتالىق ءوز ونىمدەرىنە الدىن الا سۇرانىس بەرگەن سۋبەكتىلەردى ونلاين تاسىلىمەن دەر كەزىندە قامتاماسىز ەتۋگە قاۋقارلى.

دج.فريدمان، سونىمەن قاتار، «New York Times» گازەتىنىڭ ەڭ جوعارى ساناتتاعى اۆتورلارىنىڭ ءبىرى. ونىڭ قالامىنان 2009 جىلى جارىق كورگەن «كەلەسى 100 جىل» («The Next 100 Years») اتتى فۋتۋريستىك مونوگرافيا­سى كۇنى بۇگىنگە دەيىن كۇللى الەمدە ۇلكەن سۇرانىسقا يە. ويتكەنى، 1996 جىلدان بەرمەن قاراي، «ستراتفوردىڭ» الگى مونوگرافياعا توپتاستىرعان سينەرگيالىق سينتەزدەرى باسەكەگە اسا قابىلەتتى اقش، كانادا، قىتاي، جاپونيا، ۇلىبريتانيا، گەرمانيا، فرانتسيا، اۆستراليا سىندى وزا شاپقان مەملەكەتتەردىڭ بولاشاعىنا قاتىستى تەرەڭ ساراپتامالىق بولجامدارمەن قاتار، بۇگىنگى تاڭدا ايتۋلى قارقىنمەن دامىپ كەلە جاتقان مەكسيكا، برازيليا، ارگەنتينا، ءۇندىستان، تۇركيا، رەسەي، سونداي-اق، شىعىس ەۋروپا، بالقان، تاياۋ شىعىس، كاۆكاز، افريكا جانە ورتا ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ (ونىڭ ىشىندە قازاقستان دا بار) دە تاياۋ بولا­شاق­تاعى گەوساياسي مۇددەلەرى مەن تاريحي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، تەحنو­لوگيالىق، اسكەري جانە دەموگرافيالىق الەۋەتتەرىنىڭ قالاي وزگەرەتىنىن دە تاپ باسىپ، تارازىلاپ قويعان.

دج.فريدماننىڭ كەيىنگى ون جىل ارالىعىندا جارىق كورگەن كىتاپتارىنا [«Cوعىستىڭ بولاشاعى: بيلىك، تەحنولوگيا جانە امەريكانىڭ XXI عاسىرداعى الەمدىك ۇستەمدىگى» («The Future of War: Power, Technology and American World Dominance in the Twenty-First Century»), 1996; «بار­لاۋدىڭ شەبى» («The Intelligence Edge»),1997; «Aمەريكانىڭ قۇپيا سوعى­سى» («America’s Secret War»), 2004; «كەلەسى ون جىل» («The Next جەلade»), 2011; «شيەلەنىس وشاقتارى: ەۋرو­پاعا ءتونىپ كەلە جاتقان داعدارىس» (Flashpoints: The Emerging Crisis in Europe»), 2015] جەتە ءمان بەرمەۋگە بول­مايدى. ويتكەنى، بۇل ەڭبەكتەرىن قاي-قايسىسى دا جوعارىدا اتالعان «ستراتفور» بارلاۋ-ساراپتامالىق ورتالىعىنىڭ سۇزگىسىنەن ءوتىپ، ەكشەلگەن سينتەزگە تۇنىپ تۇر. ءتىپتى، بۇل سيپات ولاردىڭ اتاۋلارىنان دا ايقىن سەزىلەدى جانە ول كىتاپتاردا بىزدەرمەن قارىم-قاتىناس جاساپ وتىرعان الىس-جاقىن كورشىلەرىمىزبەن قاتار، ارىپتەستەرىمىزگە قاتىستى دەرەك كوزدەرى دە جەتىپ ارتىلادى.

ءادىل احمەتوۆ،

قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: ءححى عاسىر. ءفۋتۋريستىڭ كوزىمەن

دەرەككوزى: "ەگەمەن قازاقستان" گازەتى