«اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى جانىنان قۇرىلعان اگروبىلىكتىلىك ورتالىعىندا اۋىلداعى اعايىن، ونىڭ ىشىندە شارۋا يەلەرى اگروبيزنەستى ءتيىمدى جۇرگىزۋ قاعيداتتارىنا وقۋدا. سونىمەن بىرگە ولار  وسى  سالاداعى تىڭ يننوۆاتسيالارمەن تانىسادى.  وعان قوسا تاياۋدا فەرمەرلەرگە ارنالعان ارنايى سايت اشىلادى.  ورتالىق ديرەكتورى تولەۋتاي راقىمبەكوۆتەن اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى جاڭا  قادامدار  جايلى سۇراپ بىلدىك.

- تولەۋتاي ساتايۇلى، ءوزىڭىز اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىندە ۇزاق جىل ەڭبەك ەتتىڭىز، ەلدەگى بىرنەشە دامۋ ينستيتۋتىن قۇرۋعا تىكەلەي مۇرىندىق بولدىڭىز. ەكونوميكا عىلىمدارى دوكتورى مارتەبەڭىز تاعى بار. وسى ورايدا قولعا الىنىپ وتىرعان اۋقىمدى ءىستىڭ ماڭىزى جايلى نە ايتاسىز؟

- قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمى وندىرىسىمەن 217 مىڭنان استام قۇرىلىم اينالىسىپ جاتقان بولسا، ولاردىڭ باسىم بولىگىندە ارنايى ءبىلىم قورى جوق نەمەسە كاسىبي داعدىلارى تەك تار اۋقىمداعى باعىتتارعا ارنالعان. سوندىقتان «اگروبيزنەس-2020» باعدارلاماسىنىڭ نەگىزگى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى –  پايدالى ءبىلىم تاراتۋ جۇيەسىن دامىتۋ. باعدارلاما اياسىندا بارلىق اگروونەركاسىپ كەشەنى تارماعى بويىنشا وقۋدى وركەندەتىپ، سول ارقىلى ايماقتاردىڭ تۇگەلىندە تاجىريبەلىك ساباقتاردى، كەڭەس بەرۋلەر مەن ادىستەمەلىك سۇيەمەلدەۋدى قامتاماسىز ەتۋ كوزدەلۋدە.

اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارلارىن وندىرۋشىلەردىڭ عىلىمي-تەحنيكالىق جانە يننوۆاتسيالىق قىزمەت ناتيجەلەرىنە توتە قولجەتىمدىلىگىن قالىپتاستىرۋ، وزىق ۇلگىلى تەحنولوگيالاردى اۋىل ومىرىنە جەدەلدەتە ەنگىزۋ مۇراتتارى اياسىندا ناقتى ارەكەتتەرگە مۇقتاجدىق سەزىلدى. مىنە، وسى ساتتە، «اتامەكەن» ۇكپ-عا شاعىن، ورتا جانە ءىرى بيزنەس مۇددەسىن قورعاپ، كۇندەلىكتى جۇمىسىندا كاسىپكەرلىكتى تولىق قامتيتىنىن، كادرلاردى دايىنداۋ مەن قايتا دايارلاۋدا، بىلىكتىلىگىن كوتەرۋدە، سەرتيفيكاتسيالاۋ مەن اتتەستاتسيالاۋدا تاجىريبە جيناقتاعانىن جانە دە جان-جاقتى وڭىرلىك جەلى مەن جوعارى قۇزىرەتتىلىككە يە ەكەنىن ەسكەرىپ، اوك سالاسىندا ءتيىمدى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن تۇزۋگە قاتىستى مەملەكەتتىك تاپسىرما جۇكتەلدى. وسىعان بايلانىستى، پالاتا جانىنان الدىڭعى قاتارلى شەشىمدەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن اگروبىلىكتىلىك ورتالىعى دۇنيەگە كەلدى.

- باستى مىندەتتەرىڭىز قانداي؟

- اگروكاسىپكەرلەردىڭ كاسىبي شەبەرلىگىن شىڭداۋدا كۋرستار ۇيىمداستىرىپ، تابىستى تەحنولوگيالاردى اوك سۋبەكتىلەرىنىڭ تاجىريبە جۇزىندە قولدانۋى جونىندە وقۋ باعدارلامالارى مەن ادىستەمەلەرىن جاساۋعا دەن قويماقپىز. وسىمەن بىرگە، اوك سۋبەكتىلەرىن دەر كەزىندە اقپاراتتاندىرىپ، كەڭەس بەرۋ، نارىقتى تالداۋ مەن زەرتتەۋ، تاجىريبە الماسۋعا شەتەلدىك ساراپشىلار مەن مامانداردى تارتۋ، بۇلاردىڭ جەمىسىندە ناقتى ۇسىنىمدار ازىرلەۋ نازاردا ۇستالادى. ماسەلەن، بيىل، ەلدەگى ماقتاۋلى شارۋا قوجالىقتارىندا 25 باعىت بويىنشا 666 سەمينار وتكىزۋ مەجەلەنۋدە ەكەنى، 10 مىڭعا جۋىق اۋىل بيزنەسمەنى قامتىلاتىنى اتاپ وتەرلىك جايت. شىلدە ايىنىڭ اياعىنا دەيىن، باتىستاعى اقتوبە، ماڭعىستاۋ، اتىراۋ وبلىستارىن قوسپاعاندا، ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماعىندا دەرلىك، 110 سەمينار وتكىزىپ ۇلگەردىك.

بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ مەكەمە سەمينارلارعا  ارنالعان ادىستەمەلەردى  قاراستىرىپ، فەرمەرلەرگە اقپاراتتىق-تالدامالىق پورتال ىسكە قوسىلۋدا. بۇل سايت بەتى شەتەلدىك جانە قازاقستاندىق ساراپشىلار بلوگتارىنا، جوبالار دارىسكەرلەرىنە تولى بولىپ، تىڭداۋشىلاردىڭ ساراپشىلار مەن دارىسكەرلەردى باعالاۋ مۇمكىندىگىنەن، ۆەبينارلار مەن ونلاين كەڭەس بەرۋلەر وتكىزۋدەن، حابارلاندىرۋلار مەن فورۋمدار بولىمىنەن، سونداي-اق اوك باسىم باعىتتارى بويىنشا 25 مودۋلدەن تۇرادى دەپ كۇتۋدەمىز.  

- ءورىسى كەڭ، بەرەرى مول ساراپشىلار شارۋا قوجالىقتارىنا بارىپ، جەرگىلىكتى جەردە بىلگەنىمەن بولىسەدى مە؟

- ورتاق ىسكە جۇمىلدىرۋ ماقساتىندا 25 قازاقستاندىق جانە گەرمانيا، فرانتسيا، سەربيا، اۆستراليا، رەسەي، ۋكراينا، كانادا ەلدەرىنەن 25 شەتەلدىك ساراپشى ىزدەستىرىلىپ، ىرگەلى شارۋا قوجالىقتارىمەن كەلىسىمدەرگە قول جەتكىزىلدى. اگروبىلىكتىلىك قىزمەتىنىڭ «اتامەكەنگە» بەرىلۋى ناتيجەسىندە كاسىپكەرلەر وقىتۋ ساباقتارىنا دا، تىڭداۋشى رەتىندە دە كوپتەپ تارتىلۋدا. كاسىپكەرلەردىڭ وڭىرلىك پالاتالارى سەميناردى وتكىزۋ ورنىن دايىنداۋعا، تۇسكى اس پەن كولىكتى جالعا الۋعا كومەكتەسەدى. ءار ايماق پەن قىزمەت باعىتىنا، تاقىرىپ اۋقىمىنا قاراي وقۋ سەمينارلارى 5 كۇنگە دەيىن سوزىلىپ، ارقايسىنا جەكە ادىستەمەلەر قاراستىرىلادى. مىسالى، سالالىق قاۋىمداستىقتارمەن اقىلداسىپ، شارۋالاردىڭ ءوز پىكىرىنە مۇقيات قۇلاق اسا وتىرىپ، سەمينارلار باتىس پەن الماتى، قىزىلوردا، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا تۇيە شارۋاشىلىعى، قاراعاندى، اقمولا، سولتۇستىك قازاقستان سىندى سولتۇستىك ايماقتاردا نەگىزىنەن ەگىن جانە مال شارۋاشىلىعى، كۇرىش ءوسىرۋ تۋرالى قىزىلوردا، بال اراسى مەن مارال شارۋاشىلىعى شىعىس قازاقستان وبلىسىندا وتكىزىلەدى دەگەندەي كەتە بەرەدى. قىسقا ۋاقىت ارالىعىندا بار ءبىلىمدى سارقا بەرىپ كەتۋ مۇمكىن بولماعانىمەن، يننوۆاتسيالىق سۇرىپتار مەن تۇقىمدار سەكىلدى ماڭىزدى سۇراقتارعا جاۋاپ تابىلادى دەگەن ۇمىتتەمىز. جاڭا تەحنولوگيالارعا شىعىندانعان كاسىپ يەسى، تەگىن بيۋدجەتتىك سەميناردان ەكونوميكالىق تيىمدىلىك، مەملەكەتتىك قولداۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتسياسى ىسپەتتى 3 قىزمەت قىرىنىڭ بۇگىنگى بەت-بەينەسىن تەرەڭ ۇعىنىپ، اقپاراتقا يە بولىپ قايتۋى كەرەك. وسى ورايدا شارۋالاردىڭ وزدەرىنە، اۋىل حالقىنا بىرىگىپ، رەسەيدەگىدەي نەسيەلىك سەرىكتەستىكتەر قۇرۋدى ۇسىنباقپىز. سەمينارلاردىڭ تەوريالىق بولىگىندە وزىق تەحنولوگيا-ادىستەردى كادەگە جاراتۋدىڭ ءتارتىبى مەن ارەكەت ەتۋدىڭ جالپى ۇستانىمدارى بايىپتالاتىن دارىستەر تىڭداۋشىلارىن ۇيىتىپ، تاجىريبەلىك قىرىندا كورىپ-بىلگەن، ويعا تۇيگەن جايتتاردى دەربەس قولدانا الۋ ماسەلەسىنە كۇش سالىنباق.

- قانداي تاقىرىپتار وقىتىلادى؟

- وقىتىلاتىن تاقىرىپتارعا اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ بارلىق نەگىزگى باعىتتارى كىرەدى: 1) اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى تەحنولوگيالىق دۇنيەلەر، وسىمدىك جانە مال شارۋاشىلىعى، ءونىمدى قايتا وڭدەۋ، جەرمەن جۇمىس، سايكەسىنشە قازاقستاندا «جاسىل» ەكونوميكانى دامىتۋ; 2) كاسىپورىندى باسقارۋدان، قارجىلىق جوسپارلاۋ مەن باعا قالىپتاستىرۋدان، تاۋاردى وتكىزۋدەن، بيزنەس-جوسپارلاۋدان، تاۋەكەلدى باعالاۋدان تۇراتىن اگرارلىق مەنەدجمەنت، كووپەراتسيا، مەملەكەتتىك قولداۋ تۇرلەرى; 3) عىلىمي زەرتتەۋلەر جەمىسىن ءىس جۇزىندە ەنگىزۋ مەن وزىق تەحنولوگيالار ترانسفەرتى، كوممەرتسيالاندىرۋ مەن يننوۆاتسيالاردى قولدانۋداعى وتاندىق تاجىريبەنى تاراتۋ جانە تاعى باسقالارى. بۇنىڭ ءبارى اوك سۋبەكتىلەرىنەن تىكەلەي جيناقتالعان دەرەكتەردى زەردەلەۋدەن تۋىنداعان ويلار.     

- جايقالىپ كەلە جاتقان ەگىندى باپتاپ، مال جايۋدان، قورا-قوپسى مەن ءۇي-جايدى قىسقا دايىنداۋدان، باسقا دا قىرۋار شارۋادان قولى بوسامايتىن، كوبىنە شالعاي جەرلەردە جۇرەتىن، الىس ەلدى مەكەندەردە تۇراتىن اۋىلداعى وتانداستارىمىز قايدا حابارلاسارىن بىلمەي، وزىنە كەرەكتى سەمينارلاردى وتكىزىپ المايدى ما؟

- بۇل ماسەلە ءبىزدى ايرىقشا تولعاندىرىپ، ناتيجەسىندە اوك سۋبەكتىلەرى ءۇشىن ساll-ورتالىقتىڭ تۇساۋى كەسىلدى. بارلىق قىزىعۋشىلىق تانىتقان اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەر مەن فەرمەرلەر 59 79 60 تەلەفونىنا قوڭىراۋ شالىپ، تاۋلىگىنە 24 ساعات ۇزدىكسىز ەمىن-ەركىن مازالاعان سۇراعىنا جاۋاپ الا الادى. قوڭىراۋ شالۋ تەگىن ءارى ءنومىردى استانا قالاسىنىڭ كودىنسىز تەرسە بولادى. الماتى حالقى باسىندا 2 سانىن قوسسا بولدى، بايلانىسقا شىعادى. سەمينارلار وتكەن سوڭ دا فەرمەرلەر قاۋىمىمەن ۇدايى قارىم-قاتىناستا بولماقپىز.   

- شارالاردى ءدال دە ءتيىمدى اتقارۋ قيىنعا سوقپايدى ما؟

- جوبا اياسىندا، شارۋالارعا كەڭەس بەرۋ جوعارى بىلىكتى ساراپشىلاردىڭ ايماقتارداعى شارۋاشىلىقتارعا ات شالدىرۋى، اوك سۋبەكتىلەرىن الاڭداتقان كىلتيپانداردى ورنىندا شەشۋ مەن قازىرگى زامانعى تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە جاردەمدەسۋ، ينتەرنەت پورتال مەن ساll-ورتالىق ارقىلى بايلانىسقا شىعۋ سياقتى سانقيلى جولمەن جۇرگىزىلەدى.  

ماسەلەن، وسىمدىك شارۋاشىلىعىنداعى اعارتۋ سەمينارلارىندا تىڭداۋشىلارعا اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىن ءوسىرۋ ناۋقانىنىڭ ونە بويىندا تەحنولوگيالىق ءارى سەرۆيستىك سۇيەمەلدەۋ، ياعني استىقتى، كوكونىس پەن جەمىس-جيدەكتى كۇتىپ-باپتاۋ، ىرىكتەۋ، ەگىس اينالىمى، قورعاۋ مەن سۇرىپتاۋ تۇرعىسىندا تولىققاندى ماعلۇمات بەرىلەدى. مال شارۋاشىلىعىنان ساۋاتتاندىرۋدا ءوندىرىستى جاڭعىرتۋ، جەم-ءشوپ قورىن قالىپتاستىرۋ، ءتورت تۇلىك ازىعى، ولاردى ەمدەۋ مەن سىرقاتتاردىڭ الدىن الۋ ءتارىزدى كوپتەگەن ماعلۇماتتار ساناعا سىڭىرىلەدى دەگەن سەنىمدەمىز.

- بولىپ وتكەن سەمينارلار قورىتىندىسىن كەلتىرە كەتەسىز بە؟

- تاياۋدا «اتامەكەن» ۇكپ باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى نۇرجان التاەۆ قاتىسقان، استىق شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنىڭ اعارتۋ ورتالىعى مەن «نوۆوكۋبانسكوە» جشس اۋقىمىندا ۇيىمداستىرىلعان سەميناردا، بيوستيمۋلياتورلاردى وسىمدىك شارۋاشىلىعىنداعى ونىمدىلىكتى ارتتىرۋعا قولدانۋ جايى تالقىعا سالىندى. بۇل ستيمۋلياتورلاردى قۋاڭشىلىققا نەمەسە  جاڭبىرلى اۋا رايىنا بايلانىستى اركەلكى پايدالانسا بولادى. قىزىلوردادا سىنالماق كۇرىش داقىلىن سۋارۋدىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەسى، سۋ شىعىنىن 30-35 پايىزعا ازايتىپ، رەتتەۋگە سەپتىگىن تيگىزبەك. مۇنداي تەحنولوگيا قانشا تەكشە مەتر ىلعالدى ۇنەمدەيدى دەسەڭىزشى! ال مال شارۋاشىلىعىنداعى جايلى جاعداي ءۇي جانۋارىنىڭ قوڭدى، كۇيلى بولۋىنا تىكەلەي اسەر ەتەتىنى داۋسىز. ماسەلەن كۇيزەلىسكە ۇشىراعان قۇستىڭ گرامداپ بولسىن، سالماق جوعالتۋى تەز جۇرەدى. ءىرى قارا مالدى جاقسىلاپ بورداقىلاسا، كۇنىنە 1,5 كيلوگرامعا سەمىرەدى. جايىلىم جەرلەردى بىرنەشە تەلىمگە ءبولىپ تاستاپ، سۋداعى جەل قوندىرعىسىنان تارالاتىن ەلەكتر قۋاتى سىمىمەن قورشاسا دا تيىمدىلىكتى كوتەرىپ، قاۋىپسىزدىكتى كۇشەيتپەك. باۋ-باقشادا جايقالعان الما اعاشتارىنىڭ تىم بيىككە وسپەۋى دە ونىمدىلىگىنە، ولاردى كۇتىپ-باپتاۋعا ىقپال ەتپەك. نەگە دەنساۋلىققا اسا پايدالى شۇبات پەن قىمىزدى سيىر سۇتىندەي ۇنتاق تۇرىندە كەپتىرىپ، قاشىقتىق جەرلەرگە اپارماسقا؟! وسىنداي جاڭاشىلدىقتاردى شارۋالارعا قورىقپاي وندىرىسكە ەنگىزۋ كەرەكتىگىن تۇسىندىرە بىلسەك، بۇنىڭ ءوزى ۇلكەن جەتىستىك.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت! ەڭبەكتەرىڭىز جەمىستى بولسىن!

الدابەرگەن كەمپىرباەۆ

Abai.kz