(كوللاج "رەيتينگ" پورتالىنان الىندى)

بيىلعى جىلدىڭ باس تاقىرىپتارىنىڭ ءبىرى – بيلىكتىڭ جەر رەفورماسى تۋرالى باستاماسى بولسا، ەكىنشىسى – ساقالدىلاردىڭ سويقانى بولعاندىعى ناق. سونىڭ ىشىندە ۇلتتىڭ بولاشاعى، مەملەكەتتىڭ ەرتەڭى ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى ماسەلە – قازاق جەرىن شەتەلدىك شۇرەگەيلەرگە جاپپاي (اۋكتسيون) ساتۋ مەن ۇزاق جىلعا جالعا بەرۋ تۋرالى بيلىك باستاماسىنا بۇكىل «قازاق» باس كوتەردى. بيلىككە نارازىلىعىن ايتتى. قازاقستاننىڭ جەر-جەرىندە بەيبىت ميتينگىلەر مەن اۋىق-اۋىق اكتسيالار ۇيىمداستىرىلدى. بىراق، بۇل جولى دا بيلىك ديالوگقا كەلمەدى. ءىستىڭ سوڭى نەمەن تىنعانى تاعى بەلگىلى. ازاماتتار ۇستالدى، قامالدى، جازاعا كەسىلدى.

ەندى ارادا از عانا ۋاقىت وتكەندە ەلىمىزدەگى رەسەي ارناسى (ەۋرازيا ارناسى) بەيبىت تۇرعىنداردى الدەكىمدەردەن 100 دوللاردان اقشا الىپ، الاڭعا شىقتى دەپ ايىپتادى. رەسمي بيلىكتىڭ مالىمدەمەسى مەن ەۋرازيا ارناسى جۇرتتىڭ كۇلكىسىنە قالدى. ەل ءىشىن بىلاي قويعاندا الەمدىك باق ءاجۋالاپ كۇلدى.

حالىق نارازىلىعى، قازاق نارازىلىعى ورشىگەن ۇستىنە ءورشي تۇسكەندە، پرەزيدەنت جەدەل ماراتوري جاريالاپ، ارنايى كوميسسيا قۇرىپ بەردى. بىراق، ءۇزىلدى-كەسىلدى ساتىلمايدى دەپ ايتۋعا قاۋقارسىزدىق كورسەتتى، راس.

وسىدان كەيىن-اق، ەلىمىزدىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى حالىقتىق دۇمپۋلەرگە كىنالىنى انىقتاپ، ەلباسىنىڭ الدىنا «پروتوكول» كورسەتۋگە اسىقتى. ۇپاي جيناۋ ءۇشىن بە، الدە ارالارىندا ارازدىق بار ما، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى مەن ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ءبىر-ءبىرىن تەرىستەۋگە كوشتى. دەسە دە ەكى ورگاننىڭ دا ورتاق تاپقان قىلمىسكەرى – بۇرىن-سوڭدى ەشكىم ەسىم-سويىن "ەستىمەگەن", شىمكەنتتەگى سىرا ءوندىرۋشى ماگنات – توقتار تولەشەۆ بولدى.

العاشىندا ەسىرتكى ساۋداسىنا، ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتارعا قاتىسى بار دەپ تۇتقىندالعان تولەشەۆتى ەندى قازاقستانداعى ميتينگىلەردى ۇيىمداستىرۋشى، قارجىلاندىرۋشى، بيلىك بەتىن بۇرماعان حالىقتىڭ پوزيتسياسىن قولداۋشى – «باتىرعا»  تەلىندى. ەندى سۇراق؟

جىل باسىندا قاماۋعا الىنىپ، قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ بىرنەشە بابى بويىنشا تەمىر تورعا توعىتىلعان توقتار تولەشەۆتىڭ توڭكەرىس جاساماق بولعاندىعى قانشالىقتى قيسىندى؟ قىلمىستىق ءىس ساياسيلانىپ كەتكەن سىڭايلى.

مەملەكەتتىڭ ساياسي يدەولوگتارىنىڭ اقساعان تۇسى دا وسى بولسا كەرەك، تولەشەۆ تۇراقسىزدىق تۋعىزعان نارازىلىق شارالارىنا قاتىسۋشىلاردىڭ ارقايسىسىنا 200 اقش دوللارىنان ۇلەستىرۋگە ۋادە ەتىپتى. ال اتىراۋدا ميتينگ ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن ت. ايانوۆ دەگەن ازاماتقا 100 مىڭ اقش دوللارىن بەرگەن كورىنەدى. قىلمىستىق ءىس ساياسيلانىپ كەتتى دەگەندى وسىنداي مالىمدەمەلەرگە قاتىستى ايتىپ وتىرمىز.

ءجا، ءبىز تولەشەۆتى سۋدان-اق، سۇتتەن تازا دەۋدەن اۋلاقپىز. مەملەكەتتىڭ ساياسي يدەولوگتارى تولەشەۆتەن "ۇلت باتىرى" ءپروتوتيپىن سومداۋعا قانشا ارەكەتتەنگەنىمەن، تولەشەۆتىڭ قىلمىس الەمىندەگى «اۆتوريتەتى» بار ەكەنىن ۇمىتپاعانىمىز ءجون. ت.تولەشەۆتىڭ قىلمىستىق ارەكەتتەرىن قۇزىرلى ورگاندار ءاۋ باستان-اق باقىلاۋعا ۇستاعان. ۇقك وكىلىنىڭ ايتۋىنشا، شىمكەنتتىك كاسىپكەر ءوز قىزمەتىن ەسىرتكى، قارۋ-جاراق ساۋداسىنان، رەيدەرلىك جانە ت.ب. قىلمىستاردان تۇسكەن قاراجاتپەن جۇزەگە اسىرعان. ت. تولەشەۆ «براتسكي كرۋگ» ترانسۇلتتىق قىلمىستىق قاۋىمداستىعىنىڭ قىزمەتىنە بەلسەنە ارالاسىپ، وسى ۇيىم وكىلىنىڭ جۇمىسىن قارجىلاندىرعان. بۇعان ايىپتالۋشىنىڭ «براتسكي كرۋگ» قاۋىمداستىعىنىڭ كوشباسشىلارىمەن بىرگە تۇسكەن فوتوسۋرەتتەرى دالەل بولا الادى.

تەرگەۋدەن ءمالىم بولعانى، ت.تولەشەۆتىڭ كاسىپورىندارىنىڭ كۇزەت قىزمەتىنىڭ بازاسىندا باقايشاعىنا دەيىن قارۋلانعان ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ قۇرىلعان. قۇرامىندا 90-نان استام اسكەري دايىندىقتان وتكەن ساربازى بولعان. وسى توپ ت.تولەشەۆتىڭ تىكەلەي بۇيرىعىمەن ادامداردى ۇرلاۋ، ۇرىپ-سوعۋ، ءولتىرۋ، قاراقشىلىق، بىرەۋدىڭ مۇلكىن قاساقانا جويۋ سياقتى اۋىر جانە اسا اۋىر قىلمىستاردى جۇزەگە اسىرعان. بۇل ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ تاراتقان مالىمدەمەسىندە كەلتىرىلگەن دەرەكتەر.

ايتپاقشى، جاڭاعى ءار ءبىر شەرۋشىگە 200 دوللار ۇلەستىرمەك بولعان تولەشەۆتىڭ ءوزى قارىزعا بەلشەسىنەن باتقاندىعىن دا قۇزىرلى ورگاندار راستادى. ت.تولەشەۆتىڭ گ.راحيموۆ دەگەن قىلمىس الەمىنىڭ سەركەسىنە 15 ملن دوللار قارىز بولعانى دا ايتىلۋدا. بۇدان بولەك ەكىنشى دەڭگەيلى بىرنەشە بانكە قايتارىلۋى ءتيىس 200 ملن دوللاردان استام اقشا جانە بار...

سونداي ءوزى قارىزعا بەلشەلەپ، تۇرمەدە وتىرعان تولەشەۆكە «بيلىكتى باسىپ الۋعا ارەكەت ەتكەن،  قازاقستاننىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى بولۋعا ۇمتىلىپ، ارتىنشا مەملەكەتتى باسقارعىسى كەلگەن» دەگەن ايىپ نەگە تاعىلدى؟. قازاقتىڭ ماكس بوكاەۆ، تالعات ايان سەكىلدى ەركىن ويلى باتىر ازاماتتارىنىڭ ەرلىگىن تولەشەۆكە تەلۋدىڭ استارىندا نە بار؟ بيلىك جوق الدە سىرا كورولىن ۇلتتىڭ قاھارمانىنا اينالدىرماق پا؟ 

ءتۇيىن: اۋەلى، تولەشەۆتىڭ باستى ايىبى – قازاقستانداعى ميتينگىلەردى قارجىلاندىرعاندىعى بولدى (راس، مەملەكەتتى باسىپ الماق بولعانى تاعى بار). ميتينگىلەر – بيلىككە ەمەس، ونىڭ جەردى ساتۋ تۋرالى باستاماسىنا قارسى ۇيىمداستىرىلعان ەدى. بۇلاي بولسا، حالىق تۇسىنىگىندە تولەشەۆ – ۇلت باتىرى بولىپ شىعا كەلمەي مە؟. ءتىپتى وسى ءبىر عانا فاكتى (ميتينگىلەردى قارجىلاندىرۋ) تولەشەۆتىڭ "جەر ءۇشىن" جانى اۋىراتىنىن (بۇلاي بولۋى مۇمكىن ەمەس) ايعاقتاپ جىبەرمەي مە؟  جەر ماسەلەسىندە قازاق ۇلتى جەڭىسكە جەتسە، تولەشوۆشىلەر سول جەڭىستى يەمدەنىپ، ليدەرلەرىن قاھارمان تانۋى دا ابدەن مۇمكىن عوي. دەمەك جوعارىداعى يدەولوگتار وسى ءبىر تۇستان قاتەلەستى. بۇرىن-سوڭدى ەشكىم ەستىپ، كورمەگەن (بۇگىنگىندەي تانىمال ەمەس ەدى) تولەشەۆتەن ءبىر-اق كۇندە قاھارمان جاساۋ - ساۋاتسىزدىق؟

ەكىنشىدەن، تولەشەۆ ۇيىمداستىردى دەگەن-مىس ميتينگىنىڭ الدىن-الۋ بارىسىندا (الماتىداعى ميتينگ) الاڭداردا جاسىرىلعان جارىلعىش زاتتار مەن جانارماي قۇيىلعان بوتەلكەلەر تۋرالى اقپاراتتىڭ شىن-وتىرىگى تاعى دا جاسىرىن قالدى. الماتىداعى پاتەردەن تابىلعان 5 ميلليون تەڭگە مەن قارۋ-جاراق ساقتاعانداردىڭ دا اتى-جوندەرى اتالمادى. ءبىز قۇزىرلى ورگانداردان قانشا رەت سۇراعانىمىزبەن، مالىمەت الا المادىق. سوندىقتان، ۇستالعاندار كىم؟ قىلمىستىق ءىس قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟ سوت الدى تەرگەۋ امالدارىنىڭ قورىتىندىسى قايدا؟. مۇنىڭ ءبىرى دە بەلگىسىز؟

ۇشىنشىدەن، توقتار تولەشەۆتى تانيتىندار ونىڭ جەرگىلىكتى اتاقتى، بەدەلدى ازاماتتاردىڭ  قۋانىش، قايعىسىندا دا توبە كورسەتپەيتىنىن، كوبىنە رەسەيلىكتەرمەن ارالاسقانىن ايتادى. قازىرگى رەسەيلىك كەيبىر اقپارات قۇرالدارىندا تولەشەۆتى اقتاپ الاتىن ماقالالار دا جاريالانىپ جاتىر. ەندەشە توقتار تولەشەۆ كىمنىڭ تاپسىرىسىن ورىنداعان؟ 

بيلىك وسىنداي سانسىز سۇراققا جاۋاپ ىزدەتكەنشە، اقيقاتتا اشىپ ايتقانى دۇرىس پا دەپ ويلايمىن. سەبەبى، سۇراققا جاۋاپ بەرىلمەسە، كۇمان ۇلعايادى. 

قازىر ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ يدەولوگتارى كۇلكىلى ستسەناريلەر قۇرىپ، ەلدى ادەيى الداپ، بۇگىنگى جۇيەگە دەگەن سەنىمسىزدىكتى ورنىقتىرۋ ءۇشىن جۇمىس جاساپ جاتقانداي كورىنەدى. 

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz