تەكتىلىكتىڭ ءبىر قىرى – كىسىلىك. ىرىلىك. قازاق دارحان مىنەزدى، جەرى قانداي كەڭ بولسا ءوزى دە سونداي جومارت، ەر كوڭىلدى ءىرى حالىق ەدى. قازىر قاندايمىز؟!

ازدىق-توزدىق. كوردىك، كوندىك. اتىلدىق-اسىلدىق. باس ۇرىپ، ساتىلدىق... اقىرى، ءيا... ابىلايدىڭ ءتۇسى شىندىققا اينالدى. ارىستان تۋىپ – ايتۋعا ءتىپتى اۋىز بارمايدى!..

مۇنداي جاعدايعا قالاي جەتكەنىمىزدى مارقۇم تالاسبەك اسەمقۇلوۆ (جاتقان جەرى جارىق بولسىن!..) ءوزىنىڭ «اشتىق پەن سوعىس» اتتى ماقالاسىندا تاماشا تالداپ ەدى. قوسارىمىز – «تاۋەلسىزدىك» جىلدارى قوسىمشا بولدى. اي-كۇننىڭ امانىندا... «جىعىلعانعا جۇدىرىق» دەگەن – وسى. قۇداي، ايتەۋىر، قايىرىن بەرسىن!..

تەك ءبىر تاڭ قالاتىنىم – سوڭعى كەزدە جوقتان بار جاساپ، تاريحتى تەرىس اينالدىرىپ، «وتىرىكتى – شىنداي، اقساقتى – تىڭداي» عىپ ءوزىن-ءوزى دارىپتەۋشىلەر كوبەيدى. بۇل نە؟ قانداي جارىس؟! الدە ولار ەلدىڭ ءبارىن اقىماق كورە مە؟!

بولدىق-تولدىق. وستىك-وندىك. قالعانى قولدا دەپ ويلاي ما؟..

جالعان تاريح قۇراستىرۋ، قولدان ەليتا جاساۋ، ءوز اۋلەتىن اسپەتتەپ شەجىرە، كىتاپ جازدىرۋ سانگە ەمەس، سورعا اينالدى. «بالىق باسىنان ءشىريدى»...

ال، ەندى سول اسىلدارىمىز كىم؟ ەليتامىز... كوش باسىندا «كۇن كوسەمدەرىمىز» بەن بۇگىن بار، ەرتەڭ جوق بيلىك باسىنداعىلار. ارام اسقا سەمىرگەن بايشىكەشتەر مەن حالىق قانىن تەسپەي سورعان اكىم-قارالار. نە سولاردىڭ الىس-جاقىن اعايىن-تۋىستارى مەن بالالارى، جەڭ ۇشىنان جالعاسقان سىبايلاستارى، «قوياننىڭ سورپاسىنىڭ سورپاسى»...كىم جوق دەيسىز، ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن، قازاققا جانى اشىماستىڭ ءبارى بار. ايتساڭ – اۋزىڭ جازىقتى، ايتپاساڭ...

مىنە، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ەليتامىز!..

بۇدان وتكەن ماسقارا بولماس!.. ناداندىق...

ءتۇرتىپ قالساڭ كوبىنىڭ ءتۇبى شيكى. بورسىعان ساسىق ءيىس شىعادى. جابىعا التىن ەر ساپ، اسىل تۇمار تاقساڭ دا تۇلپار بولمايدى. ءبارى – بوس اۋرە!..

جارايدى، ولاردى قويشى!.. بار بولسىن. ال ءوزىمىز شە، ءوزىمىز قاندايمىز؟!

وكىنىشكە قاراي، بىزدەن دە بەرەكە كەتتى. وداقتا – بەدەل، اقساقالدارىمىزدا – ابىروي، قالامگەردە قادىر قالمادى. بۇرىن قانداي ەڭ، قازىر قاندايمىز؟ بۇرىن كىم ەدىڭ، بۇگىن كىم بولدىڭ؟!

ءالى ەسىمدە، ايگىلى سۋرەتكەر، سان الۋان ونەر يەسى، سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى ساكەن سەرى اعامىزدىڭ (ساكەن ءجۇنىسوۆ) جەتپىس جىلدىق مەرەيتويى الماتىداعى مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىندا اتالىپ ءوتتى. تورقالى تويدىڭ ءسان-سالتاناتى، قاتىسقان كوسەمدەر مەن سويلەگەن شەشەندەر تۋرالى ايتپاي-اق قويايىن. ساحناعا سول كەزدەگى الماتى قالاسىنىڭ اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ شىعىپ قۇتتىقتاپ، توي يەسىنە ءتورت بولمەلى پاتەردىڭ كىلتىن سىيعا تارتقان ساتتە سەرى اعامىزدىڭ قالاي قۋانعانىن كورسەڭىز!..

تۇسىنەم، ءبارىمىز – پەندەمىز.  تويىڭىزعا اكىم كەلسە... جانە ول اكىم باسقا ەمەس، قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ جاناشىرى – يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ ءوزى بولسا – كىم قۋانبايدى؟!

اڭگىمە وندا ەمەس... ءبارى دۇرىس. تەك...

وقىرمان قاۋىمنىڭ ەسىندە بار ما، جوق پا – تۋرا سول تۇستا (ۇمىتپاسام، ءبىر-ەكى اي بۇرىن) «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە ءۇيسىز-كۇيسىز جۇرگەن ونشاقتى جاس قالامگەردىڭ باسپانا ماسەلەسىن كوتەرگەن اشىق حاتى شىققان. ادەتتەگىدەي، جاۋاپ جوق... تىم-تىرس.

قازىر ويلايمىن... ەگەر سول كەزدە ساكەن اعامىز: «يمەكە، راحمەت!.. سەن سىيلادىڭ، مەن الدىم. ەندى وسىنى انا ءۇيسىز-كۇيسىز جاستارعا ءبولىپ بەرسەك... ساعان امانات!..» - دەپ ىرىلىك كورسەتكەندە قانداي بولار ەدى؟!

جاس بولسا كەلدى... جەتپەي جاتقان ەشتەڭە جوق. جولى ەمەس پە؟.. ساكەن اعامىز ونسىز دا وسال ەمەس، نۇر ۇستىنە نۇر بولماس پا ەدى؟!

جوق...

ساكەن اعانى ءسوز ەتكەنىم ءۇشىن ەشكىم رەنجىمەس دەپ ۇمىتتەنەمىن. ءوز باسىم ول كىسىمەن بىرنەشە رەت دامدەس بوپ، بيليارد وينادىم. بەيرەسمي جاعدايدا. ارداقتى اعامىزدى ادام رەتىندە دە، قالامگەر رەتىندە دە ەرەكشە قۇرمەتتەيمىن... سوندىقتان، ىرىلىك كۇتۋگە حاقىم بار دەپ ەسەپتەيمىن. ەكىنىڭ بىرىنەن ەرلىك كۇتپەيسىڭ. ەگەر وسىنداي ءبىرتۋار تۇلعالار جول كورسەتپەسە، كىم كورسەتەدى؟!    

ادام سوزىمەن ەمەس، ىسىمەن باعالانادى... ەشكىم ۇمىتپاس ەدى!..

ىرىلىك جوق ەمەس، بار. تەك – وتە سيرەك. ماسەلەن، نۇرعيسانىڭ شامشىگە، ءابدىلدانىڭ مۇقاعاليعا كورسەتكەن اعالىق قامقورلىعى قازاق باردا ەشقاشان ۇمىتىلمايدى!.. ىرىلىك پە – ىرىلىك، كىسىلىك پە – كىسىلىك.

تاريحتا مۇنداي تامسىلدەر كوپ. ەگەر ەسكەندىر زۇلقارنايىنعا «كۇننىڭ كوزىن كولەگەيلەمەي بىلاي تۇر» دەمەسە ديوگەندى بۇگىن كىم بىلەر ەدى؟!

بار-جوعى – ءبىر-اق اۋىز ءسوز.

بىزدە بۇگىن ءبارى كەرىسىنشە... نە تويمايدى، نە قويمايدى. پايعامبار جاسىنان اسىپ، اتا ساقالى اۋزىنا شىقسا دا، جانتالاسىپ ءولىپ بارادى. جەتپەي جاتسا – ءسوز باسقا... جوق. بەرمەي – وتكىسى، ولمەي كەتكىسى كەلمەيدى. بۇل قانداي كىسىلىك؟! وكىنىشتى...

بىراق سوعان قاراماستان، وزدەرىن جەردىڭ تۇتقاسى سانايدى. جۇرتتى ادام قۇرلى كورمەيدى. تويىنىپ، تاسىنعانى سونشا – ەل دە، جەر دە بىزدىكى، ءبارىن قولدان جاسايمىز دەپ ويلايدى. «كوپ اسقانعا – ءبىر توسقان»، الدىنان جارىلقاسىن!..

...قارعانى قانشا ماقتاساڭ دا سۇڭقار بولمايتىندىعى، جابىنى قانشا باپتاساڭ دا تۇلپار بولمايتىندىعى تۋرالى تاعى ءبىر مىسال...

 (جالعاسى بار)

تۇرماعانبەت كەنجەباەۆ

Abai.kz