وسىندا ءبىر بەيباقتار «قۇداي جوق، بىتتىباي دا سىتتىباي، ارابشىل، يسلامشىل، اقماقشىل» دەپ كوسەمسىپ وتىر ەكەن، سولاردى وقىپ تاڭ قالدىم. تورلەرىنەن كورلەرى جاقىن ازاماتتار، جازىپ وتىرعان سوزدەرى اقىماق بالانىڭ بىلدىرىنان بەتتەر.

مەن مۇنداي كىسىلەردى بۇرىن دا كورگەن ەدىم. سامارقانعا جاقىن اۋدانداردىڭ ءبىرى بۇلىنعىر اۋدانى. سول اۋدانعا قاراستى قارامويىن دەگەن جەر بار ەدى. ول جەردە نەگىزىنەن قىپشاقتار مەن قوڭىراتتار تۇراتىن. ءبىزدىڭ انامىزدىڭ جالعىز ءسىڭلىسى سول جاقتاعى ءبىر سوۆحوزدا تۇردى. سوۆحوزدىڭ اتى قازىر ەسىمدە جوق. حالقى تۇگەلىمەن وزبەكتەنىپ كەتكەن قوڭىراتتار ەدى.

بالا كەزىمدە، جاز بولسا سامارقانعا بارىپ، سول اۋىلداعى بولەلەرىمىزدىكىندە كوپ بولاتىنمىن. سوندا كورەسىنى كوبىنە اپكەمىزگە كورشىلەس تۇراتىن مەنىمەن اتتاس، تاريحشى مۇعالىمنەن كورەتىنبىز. ءبىزدى بار بولعانى رۋىمىز قوجا بولعانى ءۇشىن جەك كورىپ، قاراپتان قاراپ دىنىمىزگە تيىسەتىن، سوگەتىن. ارى بەرىدەن سوڭ قۇدايدى بوقتاپ، بالاعاتتايتىن.

ول كىسى سول اۋىلداعى ەڭ بەلسەندى اتەيست، كوممۋنيست، پروپوگانديست بەلسەندى ەدى. جۇرت بىرەۋدىڭ جانازاسىن شىعارىپ جاتسا جانازامەن جاعالاسىپ، قۇران وقىپ وتىرسا ولەڭ ايتىپ، ەلدى ىعىر ەتەتىن. بىرەۋ «ا» دەسە، «ب» دەپ، بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ جۇرەتىن. بىرەۋ بىردەڭە دەسە ارىز جازىپ، ابدەن ءيتىن شىعاراتىن. جۇرت قورىققاندارىنان كونىپ، وعان ەشكىم «مۇنىڭ نە» دەپ سويلەمەيتىن.

ول كىسىنىڭ ۇمىتپاسام 5-6 ۇلى بولدى. ۇلدارى اكەلەرىنىڭ ەرسى ارەكەتتەرىنەن يت بولعاندارى، ابدەن ىعىرلارى شىققاندارى سونشا، اقىرى ول كىسىنى تىڭدامايتىن. 

مەن 9-كلاستى ءبىتىرىپ، سامارقانعا باردىم. بىراق ول كەزدە اپكەمىزگە بولماشىعا وپكەلەپ، الاڭسىز بارماي كەتكەن ەدىم. بالالىق قوي، سول جولى اپكەمىز ىزدەپ كەلىپ، شاقىرىپ كەتكەن ەكەن، مەن تاعى دا بارماي قالدىم. «ۇيات بولادى، ۇيات» دەپ داڭعىرلاپ ءجۇرىپ، مەنىڭ ءبارىبىر بارماسىمدى بىلگەن سوڭ اعام كەتتى، مەنىڭ ورنىما. ول كىسى تۋعاننان سول جاقتا تۇرىپ، ابدەن وزبەكىلەنىپ العان، داستۇرگە اسا بەرىك كىسى. ءالى دە سول.

اعامىز اپكەنىڭ ۇيىنەن ول كۇنى قايتپادى. اۋىل مەن اۋداننىڭ اراسى الىس تا ەمەس ەدى، بىراق قوناعا كەلمەدى. ول جاقتاعى انامىز ۋايىمداپ، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن كۇتتىك. كەلمەدى. ەرتەسىنە ءتۇس اۋا بىراق ورالدى. تۇتىگىپ كەتكەن، ءتۇرى ءتىپتى شارشاڭقى. ونى كورىپ جەڭگەمىزدە شىعارعا جان قالمادى، جۇگىرىپ ءجۇرىپ شاي دايارلاپ، اعامىز تاحاراتتانىپ كەلگەنشە ءبارىمىز داستارحان باسىنا جينالىپ، كۇتىپ وتىردىق. اپامىز دا كەلدى. سوندا اعامىز كەشىككەن سەبەبىن ايتىپ بەردى.

الىگى تاريحشى-اتەيست كىسىنىڭ 10 قارالى قويى بولاتىن. ول كىسى ونى ودان نە كوبەيتپەيتىن، نە كەمىتپەيتىن. سول قويلارى اعا باراردان ءبىر كۇن بۇرىن جوق بولىپ كەتەدى. بالالارىنا «ىزدەڭدەر» دەسە تىڭدامايدى. سودان ول كىسى اشۋلانىپ، ءبىر بوتەلكەگە شالاپ جاساپ، قۇيىپ الىپ، ء«داشتى» جاققا قويلارىن ىزدەپ شىعادى. ول جاقتاعى وزبەكتەردە دالا تۇستى ء«داشتى» دەيتىن. سودان بۇل كىسى كەش ورايلمايدى، ەرتەسىنە كۇن سارىدە بىراق كەلەدى. نە ءتۇر، نە رەڭ جوق. شولدەن ءتىلى ءىسىپ، اۋزىنا سيماي سالاقتاپ كەتكەن. ەكى كوزى قانتالاپ، قىپ-قىزىل بولعان. ءسىراسى، اداسىپ، جەتەك جەتەلەپ كەتكەن بولسا كەرەك. كەلە سالىپ شەلەكتەگى سۋعا جارماسادى. ءبىر شەلەك سۋدى سارقىپ ىشەدى دە سىلق قۇلايدى. سودان بالالارى كوتەرىپ اپارىپ توسەككە جاتقىزادى. بىراق ول كىسى ەش تىلگە كەلە المايدى. الاسۇرىپ، ەدىرەڭ قاعىپ، ۇمتىلىپ، بىرنارسە ايتپاق بولادى. بىراق ونىسىن ەشكىم تۇسىنبەپتى. 

اراعا ازداعان ساعات سالىپ، سول ەدىرەڭدەگەن كۇيى ءجۇرىپ كەتەدى.

وزبەكتەردە ءبىر ءداستۇر بار. ادام ولسە سۇيەگى سۋىماي تۇرىپ جەرلەيدى. بۇل كىسىنى دە بەسىندى وقىپ، اسىرعا دەيىن كومبەك بولادى. ءسويتىپ جانازاسىن شىعارىپ، قابىرستانعا كوتەرىسىپ اپارادى. قازانىڭ ۇستىندە بارىپ قالعان سوڭ ءبىزدىڭ اعا دا جانازاعا قاتىسىپ، قابىر باسىنا بارادى. ول جاقتىڭ جەرى جۇمساق، قۇمساۋىت كەلەدى. سوندىقتان قابىردى لاقاتسىز، جارما قىلىپ قازادى ەكەن. سول جارما قابىرگە الىگى كىسىنى قويسا قويعان ساتتە قابىردىڭ ەكى جاعىنان قۇم سۋسىپ، ءمايىتتى جەردىڭ ۇستىنە شىعارىپ تاستاپتى.

ادامدار ەكىنشى قابىردى قازادى. وندا دا وسى ۋاقيعا قايتالانادى. جانازاعا جينالعان جاماعات دۇرلىگىپ كەتەدى. مولدا ولاردى تىنىشتاندىرىپ، ءۇشىنشى جەردەن قابىر قازدىرادى. بۇل جولى دا تاپ سولاي بولادى. اعامىز ايتادى «جەر ىڭىرسىپ كەتتى» دەپ. ونىسىنىڭ راس وتىرىگىن كىم بىلگەن، ءتورتىنشى قابىر دە الىگى كىسىنى قابىل ەتپەيدى.

بولماعان سوڭ ءمايىتتى جەرگە جاتقىزىپ، ۇستىنە توپىراق ۇيەدى. بالالارىنىڭ بۇعان كونبەسكە شارالارى دا قالمايدى. 

ءسويتىپ ەل تاراپ كەتەدى. كەشكە قىشلاق ىشىندە اياق استىنان جۇرت ازان-قازان بولادى. اعالار دا دالاعا جۇگىرىسىپ شىقشا الىگى كىسىنىڭ سۇيەگىن قورقاۋ قاسقىر، نە ءشيبورى ەمەس، اۋىلدىڭ يتتەرى «كوپكار» قىلىپ تارتىپ جاتىر ەكەن. 

جۇرت يتتەردەن ءمايىتتى تارتىپ الادى. اراسىندا ءبىزدىڭ اعا دا بولادى. سودان بارشا جۇرت اقىلداسىپ، بۇدان دا سور، بۇدان دا ماسقارا بولماس ءۇشىن كرەماتوريگە سالىپ، ورتەپ جىبەرۋ ءۇشىن ءتۇن جامىلىپ، ءمايىتتى سامارقانعا اتتاندىرادى. 

اعام سودان شوشىنىپ، تۇتىگىپ كەلگەن ەكەن. اپامىز ونى دەرەۋ ۇشىقتاپ، اتىنان سۋ ىشكىزىپ، ەسىن جيناتىپ «پاقىر سونداي ادام ەدى، جەر ەكەش جەر دە قابىلداماعان ەكەن-اۋ» دەدى. مەن سوندا اپامىزدان «جەر قابىلداماۋ دەگەن نە؟» دەپ سۇرادىم. اپامىز «بۇل بولىپ تۇراتىن ۋاقيعا. قۇدايدىڭ قارعىسى اتقان ادامدى جەر قابىل ەتپەيدى، شىعارىپ تاستايدى» دەگەن ەدى.

ۋاقىت وتە مەن اپكەمىزدى ىزدەپ، سالەم بەرمەككە سول اۋىلعا باردىم. جەزدەمىز دە، اپكەمىز دە ءبىراز قارىعان ەكەن. سودان سول ۋاقيعانى ەسكە ءتۇسىرىپ، «بالالارى نە بولدى» دەپ سۇرادىم. بالالارى «ەلدىڭ بەتىنە قاراۋعا بەتەرى شىداماي» تولىق كوشىپ كەتىپتى. الگى كىسىنىڭ داڭعاراداي كەڭ اۋلاسى، ءۇي-جايى تۇگەل قاڭىراپ بوس قالىپتى. ىرىمشىل وزبەكتەر بالەلى جەردىڭ زاتىن الماق تۇگىلى توپىراعىن دا باسۋدان قورقىپ، ءۇي ماڭىن قارا سورا مەن قايداعى ءبىر نۋ باسىپ قالىپتى. بالا كەزدى ەسكە الماققا بارىپ كورىپ ەدىم، ادام تۇرماعان سوڭ ءۇي دە، قورا قوپسى دا ابدەن ازىپ-توزىپ، اڭىرايىپ تۇردى. ءبىز الماسىن ءۇزىپ الىپ، ۇرلاپ قاشاتىن كارى الما ابدەن قارتايىپ، سورا-سوراسى شىعىپ ءالى تۇر ەكەن. جەمىسىندە ەسەپ جوق. بىراق وعان ادام تيمەك تۇرماق قۇس قونبايدى ەكەن. بولماسا بۇل تۇششى الما ەدى. ءالى پىسپەي تۇرىپ شىرىن بولاتىن. ءبىز ونى «قانت الما» دەيتىن ەدىك.
ءبارى دە قاراڭ قالىپتى. سەبەبى بۇل ءۇيدىڭ يەسىن «جەر قابىلداماعان». 

مەن جۇرتقا ء«دىنشىل، اسىرە بولىڭدار» دەمەيمىن. بىراق «قۇدايدان قورقىڭدار، قۇدايدان قورىقپاعاننان قورقىڭدار» دەيمىن. سەبەبى قۇدايسىز قۋرايدىڭ باسى دا سىنبايدى. قانشا قاشساق تا بارار جەرىمىز ونىڭ الدى.

ابدىكەرىم ءابدىمومىنوۆ

Facebook-تەگى پاراقشاسىنان