ولەڭ تۋرالى وي قوزعاعاندا اۋەلى قاۋىرسىن قالام ەسكە ورالارى حاق. ولەڭ-قۇس عالامدى شارلاپ جۇرگەندە ءبىر تال قاۋىرسىنى جەرگە تۇسكەن ەكەن دەيدى ەستە جوق ەسكى زاماننان كەلە جاتقان اڭىز. سول قاۋىرسىن قالامعا اينالىپ، عالام  مەن ادام جايلى ۇلى پوەتيكالىق دۇنيەلەر جازىلعان.
ارىدان ەمەس، بەرىدەن باستاساق، كەشەگى جەلىپ وتكەن حح عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىندا الماتى دەيتىن شاھارعا جىرعا ماس قالپىمەن كەلىپ كىرگەن مارالتاي زامانداستىڭ قولىندا ءبىر ەمەس، ەكى قالام بار ەدى. ءبىرى – قىل قالام، ەكىنشىسى – قاۋىرسىن قالام. وسى ەكى قالامدى تۇتاستىرىپ جىبەرگەن جاس اقىننىڭ ولەڭدەرى دە كەسكىن ونەرى مەن ءسوز ونەرى تۋىندىسىنىڭ عالامات ۇيلەسۋى سياقتى. وعان دالەل – «ناتيۋمورت» ولەڭى، تاعى، تاعى باسقا دا ولەڭدەرى. وقي باستاعاننا كوز الدىڭا سۋرەت قالپىمەن كەلەتىن مىنا جولداردىڭ ويعا جۇكتەر سالماعى، ساناعا سالار ءىزى اقىن بولمىسىنىڭ ءبىر قىرىن تانىتتى:

قالام قالعان ۇستەلىنىڭ ۇستىندە،
قاعاز قالعان ۇستەلىنىڭ ۇستىندە.
شىراق، انە، جاعىلماعان قالپىندا،
قۇران مىنە، قۇران – قۇران قالپىندا!

ولەڭ تۋرالى وي قوزعاعاندا اۋەلى قاۋىرسىن قالام ەسكە ورالارى حاق. ولەڭ-قۇس عالامدى شارلاپ جۇرگەندە ءبىر تال قاۋىرسىنى جەرگە تۇسكەن ەكەن دەيدى ەستە جوق ەسكى زاماننان كەلە جاتقان اڭىز. سول قاۋىرسىن قالامعا اينالىپ، عالام  مەن ادام جايلى ۇلى پوەتيكالىق دۇنيەلەر جازىلعان.
ارىدان ەمەس، بەرىدەن باستاساق، كەشەگى جەلىپ وتكەن حح عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىندا الماتى دەيتىن شاھارعا جىرعا ماس قالپىمەن كەلىپ كىرگەن مارالتاي زامانداستىڭ قولىندا ءبىر ەمەس، ەكى قالام بار ەدى. ءبىرى – قىل قالام، ەكىنشىسى – قاۋىرسىن قالام. وسى ەكى قالامدى تۇتاستىرىپ جىبەرگەن جاس اقىننىڭ ولەڭدەرى دە كەسكىن ونەرى مەن ءسوز ونەرى تۋىندىسىنىڭ عالامات ۇيلەسۋى سياقتى. وعان دالەل – «ناتيۋمورت» ولەڭى، تاعى، تاعى باسقا دا ولەڭدەرى. وقي باستاعاننا كوز الدىڭا سۋرەت قالپىمەن كەلەتىن مىنا جولداردىڭ ويعا جۇكتەر سالماعى، ساناعا سالار ءىزى اقىن بولمىسىنىڭ ءبىر قىرىن تانىتتى:

قالام قالعان ۇستەلىنىڭ ۇستىندە،
قاعاز قالعان ۇستەلىنىڭ ۇستىندە.
شىراق، انە، جاعىلماعان قالپىندا،
قۇران مىنە، قۇران – قۇران قالپىندا!

جانسىز كەسكىندەمەگە جان بىتىرگەن بۇل جولداردىڭ ارى قارايعى ءورىسى كەڭەيىپ، ۇستەل، ونداعى جاعىلماعان شىراق، قالامداردان ارى عارىشتىق كەڭىستىككە ەركىن قادام باسادى. سۋرەتتەگى كۇننىڭ جانسىز قالپىنىڭ ءوزى وعان ءتان ءبىر ويدى قاپىسىز تانىتقانداي:
ەندى قايتىپ باتپاستاي بوپ كۇن تۇردى،
باتسا قايتا اتپاستاي بوپ... ءبىر ءتۇرلى.
سۋرەتتەگى تاعى ءبىر كەسكىن – جالعىز تال سارى گۇل ادەمى كوركەمدىك دەتالعا اينالعان. جالپى، قالام دا، قاعاز دا، ۇستەل مەن كۇن دە ، گۇل دە – ءبىر-ءبىر ويعا قازىق پوەتيكالىق دەتالدار. بۇلاردىڭ ءبارىن دارالاي نازارعا العان اقىننىڭ قاسيەتتى قۇراندى كۇللى كەڭىستىك اياسىنداعى تىلسىم قۇدىرەتتىڭ نىشانى رەتىندە تانىتۋى بۇل تۋىندىنىڭ سالماعىن ارتتىرعان. قاعاز بەن قالام، جاعىلماعان شىراق جانە ءبىر تال سارى گۇل قالعان ۇستەلدىڭ ءۇستى – تورتكۇل دۇنيەنىڭ ميكرو-پوەتيكالىق  مودەلى. سۋرەتتى كەسكىنمەن ءھام سوزبەن سالا وتىرىپ، تەرەڭنەن وي قوزعاعان اقىننىڭ فيلوسوفيالىق تولعام-تۇجىرىمى دا سونشالىق نانىمدى:

كىناسا نە قاعاز بەنەن قالامنىڭ،
تۇيىرشىگى توزاڭدانسا عالامنىڭ؟!
...ايتپاقشى گۇل قۇسقا اينالعان زاماتتا،
قۇران بولسا سۇيەۋلى تۇر ساعاتقا.

ولەڭنىڭ فينالىندا قۇران سۇيەۋلى تۇرعان ساعات ايتىلادى. ساعات – ۋاقىتتىڭ ولشەمى. بىلايشا ايتساق، سيمۆوليكالىق تۇرعىدا، ۋاقىتتىڭ دەرەكتى بەينەسى. اقىن نەنى ايتپاق بولدى؟ قالاي ايتا الدى؟ ليريكادا ايتىلار ويدىڭ باياندالمايتىنى، تەك بەينەلەنەتىنى بەلگىلى. سول بەينەلەۋ  وقىرمان جۇرەگىنە اسەر ەتتى مە، ساناسىن سەلت ەتكىزدى مە؟ ءيا، مارالتايدىڭ بۇل ولەڭى ءدال وسى دەڭگەيدەگى كوركەم دۇنيە. ءدال وسى ولەڭ باسقا ولەڭدەرىنىڭ كوش باسىندا تۇرىپ، اقىن پوەزياسىنداعى ليريكو-فيلوسوفيالىق باستاۋدىڭ مىسالىنا اينالدى. ايتپاقشى، توزاڭ دەگەندە ەسكە تۇسەدى، يسپاندىق حۋان رامون حيمەنەستىڭ ءبىر ولەڭى بار-دى:

چەرنىي ۆەتەر. ا ۆ چەرنوم ۆەترە
لەديانايا لۋنا بەلا.
ۆ ەتۋ نوچ ۆسەح سۆياتىح پوۆسيۋدۋ
پريچيتايۋت كولوكولا.
بۇل جولداردى تالانتتى اقىن ەرتاي اشىقباەۆ بىلاي اۋدارادى:

توڭعان اي اق توزاڭ بوپ قالماق تاعى،
كەلەدى قارا شەكپەن ءتۇن سامالى.
اۋليەلەر تۇنىندە زارلاپ ءبارى،
قورعانسىز قوڭىراۋلار مۇڭ شاعادى.

كوردىڭىز بە، اي اق توزاڭ بوپ قالماق. اۋدارماشى «توزاڭ» بالاماسىن وتە ءساتتى العان. مارالتايداعى تۇيىرشىگى توزاڭدانعان عالام حيمەنەستە اي بولىپ ايعاقتالعان. اي دا عالامنىڭ ءبىر تۇيىرشىگى عوي. بۇل ۇندەستىكتىڭ ءوزى ادامزاتتىق تانىمنىڭ باستاۋى ءبىر ەكەنىن ايعاقتاي تۇسەدى. پوەتيكالىق ويلاۋ جۇيەسىنىڭ قاينار كوزىن تىم ارىدەن العان مارالتايدىڭ ۇلىلارمەن ۇندەسۋىنىڭ ءوزى تانىم تەرەڭدىگى مەن تالانت دەڭگەيىن مەجەلەسە كەرەك. حيمەنەستەگى «مۇڭ شاققان قوڭىراۋعا» قاراپ وتىرىپ، مارالتايدىڭ «جەز قوڭىراۋىن» ويعا الاسىڭ. كەلمەستىڭ ارالىنا كەتكەن قايران بالالىقتىڭ كۇمبىر ۇنىندەي بولعان جەز قوڭىراۋ...
جەز قوڭىراۋ سويلەيتىن كۇز كەلگەندە،
كۇز كەلگەندە،
مەكتەپكە ءبىز كەلگەندە.
ءسۇيىسىپ تە كورمەگەن سۇيكىمدى قىز،
جۇزدەسەتىن ەدىم عوي سىزبەن مەن دە.

قادىرىڭدى سەزدىم بە،
سەزبەدىم-اۋ.
جەز قوڭىراۋ!
...قايدا سول  جەز قوڭىراۋ!
جان-جۇرەكتى الديلەگەن عۇمىرلىق ساعىنىشتى جەتكىزە العان «جەز قوڭىراۋ» اركىمنىڭ ساناسىندا كۇمبىرلەپ تۇرعانداي بولادى. بۇل ولەڭنىڭ تابيعاتىن زەردەلەسەك، مارالتايعا ءتان سىرشىلدىقتى تاني تۇسەمىز.
قازىرگى ليريكاداعى سان تاراۋ ىزدەنىستەردىڭ نەگىزى – شىنايى سەزىنۋدەن، تولعانۋدان تۋىندايتىن سەزىمدەردى جەتكىزە بىلۋدەن باستاۋ السا، بۇل تاراپتا پوستمودەرنيست مارالتايدىڭ جاڭاشىلدىعى «جۇرەگىنە جۇلدىز شاشىپ ويناعان ءتۇن»، «قوبىز تارتىپ قاڭقىلداپ كوشىپ بارا جاتقان جان»، «دالانى باۋىرىنا الىپ قۇلاعان قارا ءتۇن»، «ادام تانىنەن قونارعا جەر تاپپاعان پەرىشتە»، «ساناعا سارىعان سايقال تاعدىر»، «اپپاق ايدىڭ انارىنداعى داق»، ت.ب. بەينەلەۋلەردەن كورىنەدى.
پوستمودەرنيستىك پوەزياعا ءتان ترانسليريزم، پسيحوليريزم سياقتى تاسىلدەر مارالتاي ولەڭدەرىنە جات ەمەس:

ءتۇن مەكەنى تۇنەككە
سەرىك تاپپاي بويلاعان.
ءبىزدىڭ عازيز جۇرەككە
جۇلدىز شاشىپ ويناعان.
ءتۇننىڭ مۇنداي قالپى مەن ارەكەتىن اقىننىڭ اقىندىق كوزى مەن تۇيسىگى عانا اڭعارسا كەرەك. تاپتاۋرىن بايانداۋ مەن قالىپتاسقان داعدىدان وزگەشە ورنەككە بوي ۇرۋ كەلەسى جولداردا جالعاسىن تاپقان:
كەكسە دۇنيە تۇر ءۇنسىز،
كوككە سۇيرەپ كوڭىلدى.
قالاتىنداي عۇمىرسىز
سانام سانعا ءبولىندى.

العاشقى شۋماقتان باستالعان ترانسليريزم سارىنى شۋماقتان شۋماققا وتكەن سايىن كۇشەيە تۇسەدى. ءسويتىپ اقىننىڭ ىشكى الەمىندەگى قۇبىلىستى، پسيحولوگيالىق احۋالدى ميكرو-الەمنەن ماكرو-الەمگە كوشىرەدى. ليريكالىق كەيىپكەر مەن كەڭىستىك ءبىرتۇتاس بەينەگە اينالعانداي. پسيحولوگيالىق سارىن مەن ءليريزمنىڭ توعىسۋىنا – پسيحوليريزمگە قاراي بەت بۇرعان كەلەسى شۋماقتاعى بەينەلەۋلەردىڭ اسەرلىلىگىن پايىمداپ كورەلىك:

قۇستىڭ تىنىپ شىرىلى،
جانىم اڭساپ، ەگىلىپ،
قايىڭداردىڭ بۇرىمى
جۇرەگىمە توگىلىپ.
ارتىق ءسوز جوق. قۇس شىرىلىن اڭساعان مازاسىز جان، قايىڭنىڭ «بۇرىمىنا» مەكەن بولعان جۇرەك توسىندىعىمەن، شەبەر ۇيلەسىمدىلىگىمەن سانامىزدى سەلت ەتكىزىپ، جانىمىزدى ءبىر سازعا بولەيدى. تىلسىم سىرلى جالعاننىڭ اشىلماعان قۇپياسى كوپ. سول قۇپيانى شەشە الماستان فانيدەن باقيعا كوشەتىن رۋح تىرشىلىگى توقتاماق ەمەس. فانيدەگى كەرۋەن-ءومىردىڭ بەينەسى «ەسىك قاققان» قالىپتا ولەڭگە نۇكتە بولعان:

ءبىز ۇقپاعان جالعاننىڭ
ءسىز تابارسىز شەشىمىن.
قاعىپ، كۇتىپ قالعان كىم،
ەسكى ءومىردىڭ ەسىگىن؟!
ەسكى ءومىردىڭ ەسىگىن قاعۋ – ءتۇپ باستاۋعا قۇرمەت، سوعان بايلاۋلى عۇمىر ارەكەتى. مارالتايدىڭ كوركەمدىك كەڭىستىگىندەگى سۇيىكتىسىنىڭ قارا شاشى – ءوزىنىڭ قارا ءتۇستى مۇڭى تارىزدەس. جۇلدىز دا سول اڭسار جاننىڭ جانارىندا جارقىلداپ اعادى. ساناسى ساعىم كەزىپ سارعايعان ليريكالىق كەيىپكەردىڭ تاساسىندا تۇرعان اقىن بولمىسى بىردە كوكتەگى ايمەن كىندىكتەس جەردەگى اي بولىپ كورىنسە، ەندى بىردە «تارپاڭ مىنەزدى»، «كىسى بەينەلى، تارپاڭ جۇرەكتى» كەنتاۆر تۇرىندە كولدەنەڭدەيدى.
مەن اقىننىڭ بىرنەشە ولەڭىنە عانا توقتالىپ، ونىڭ اقىندىق تۇلعاسىنىڭ ەكى-ءۇش قىرىن از عانا ءسوز ەتتىم. مارالتاي پوەزياسىنا تەرەڭدەي ۇڭىلگەن زامانداس، كەيىنگى ءىزباسار جاستار باسقا قىرلارىن تانىرى انىق.
«ايتىپ وتكەن اقىندا ارمان بار ما» دەگەن مۇقاعالي ءسوزىن «ايتىپ جۇرگەن اقىندا ارمان بار ما» دەپ، ءسال وزگەرتىپ، مارالتايعا ساۋال ەتىپ قويعىڭ دا كەلەدى. ارمان تاۋسىلعان با، ول تاۋسىلعان كۇنى ادام بالاسىنىڭ تىرشىلىگى دە تۇگەسەر. جىر جيناقتارىن «اي»، «كەنتاۆر» دەپ اتاعان مارالتايدىڭ ءوزى دە اي سيپاتتى، كەنتاۆر بەينەلى جان. بۇل ەكى اتاۋ دا اقىننىڭ اۆتومەتافوراسى. وسى قالىپتان جازباي، ايداي تىلسىم سىرلى ءھام «كۇمىس نۇرلى» (ماعجان), كەنتاۆرداي اقىلدى دا قايراتتى، تارپاڭ مىنەزدى قالىپپەن جىر-ءورىسىن، ولەڭ-كەڭىستىگىن كەڭەيتە بەرسە دەپ تىلەيسىڭ…
جانات اسكەربەكقىزى،
اقىن، ادەبيەتتانۋشى.

«اباي-اقپارات»