ءبىز بۇگىن وقىرمانعا قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە 1992 جىلدان بەرى قىزمەت اتقارىپ كەلە جاتقان، قازاقستاننىڭ قىرعىزستانداعى، ازەربايجانداعى، وزبەكستانداعى ەلشىلىكتەرىندە كونسۋل، سونداي-اق ساياسي ءبولىمنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرى بولعان، قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدىڭ  تاجىكستانداعى ەلشىلىگىنىڭ كەڭەسشى-ۋاكىلى بولىپ جۇرگەن ءبىر ازامات تۋراسىندا اڭگىمەلەمەكپىز. ول 1992 جىلى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە قىزمەتكە تۇرعاندا 25 جاستا ەكەن. سودان بەرى شيرەك عاسىر ءوتىپتى. قازاقستاننىڭ شەت ەلدەرمەن ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورناتقانىنا دا شيرەك عاسىر بولىپتى.

مۇحتار كارىباي. Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ تۇراقتى اۆتورلارىنىڭ ءبىرى مۇحتار كارىبايدىڭ ەسىم-سويىن وقىرمان قاۋىمعا تانىستىرىپ،  ايتىپ جاتۋدىڭ قاجەتى شامالى بولۋى مۇمكىن. ويتكەنى بۇل ازامات ۇلى حاكىمنىڭ اتىن يەلەنگەن سايتىمىز  عالامتور الەمىندە قىزمەتىن باستاعالى بەرى ۇزبەي جازىپ، ۇنەمى بەلسەندىلىك تانىتىپ كەلەدى. ويى سەرگەك، ۇستانىمى بەرىك، ءبىلىمى كەمەل اۆتوردىڭ العاشقى ماقالالارىنىڭ ءوزى-اق وقىرماندى جالت قاراتىپ، قىزۋ پىكىر تالقىسىنا ءتۇسىپ كەتكەن. بىزدە، قۇدايا ءتاۋبا، جازارى كوپ جان جەتىپ-ارتىلادى. كاسىبي جۋرناليست، كوسەمسوزشى عانا ەمەس، تاريحشىلار مەن الەۋمەتتانۋشىلار، ساياساتتانۋشىلار مەن ءدىنتانۋشىلار تەگىس  جازارمان اعايىنعا ەسەپ. جاڭا مەديا، ياعني، عالامتور بەتىندەگى تۇرپاتى بولەك باق پەن الەۋمەتتىك جەلىلەر كەيىنگى بىرەر جىلدا ازاماتتىق جۋرناليستيكانى قالىپتاستىرىپ، قوعامدىق ماسەلەلەر توڭىرەگىندە ويلانا بىلەتىن وعىلانداردىڭ قاراسىن كوبەيتە تۇسۋدە. بۇل – ءسوز جوق،  جاقسى نىشان. ايتارى بار ەلدىڭ، تالاپ-تىلەگى بار ەلدىڭ –ەرتەڭى دە بار. ەكپەتتەگەن ەكونوميكا ەپتەپ بويىن تۇزەي جاتار، قيسىق – تۇزەلەر، قىڭىر – كەلەگە كەلەر، ەڭ قاۋىپتىسى – ۇلتتىق مۇراتتاردىڭ ۇمىتىلۋى مەن ۇمىتىلىپ بارا جاتقان ۇلى قۇندىلىقتارعا تۇتاس ۇلتتىڭ ءۇنسىز قاراپ تۇرۋى بولسا كەرەك. قازىر قازاق بالاسى ۇلكەن وي ۇستىندە. ال وي ءتۇپتىڭ تۇبىندە پارمەندى ارەكەتكە ۇلاسادى. بۇعان كۇمانىڭىز بولماسىن.  ۇلت ۇلاندارى دەمىن ىشىنە تارتىپ، الدەبىر كەزەڭدى كۇتىپ تۇرعان وسىناۋ  ءدۇبىرلى دۇنيەنىڭ  ماڭداي الدىندا ءبىزدىڭ بۇگىنگى كەيىپكەرىمىز مۇحتار كارىباي دا ءجۇر.

مۇحتار احاتۇلى – كاسىبي ديپولمات. وسىدان بىرەر كۇن بۇرىن عانا ەردىڭ ەرەن جاسى – ەلۋدى العان مۇحتاردىڭ بىلايعى ءومىرىن كوپشىلىكتىڭ بىلە بەرەمۋى بەك مۇمكىن. سوندىقتان بىزگە ديپلومات-اۆتورىمىزدىڭ جۇرتقا بەيمالىم قىرلارىن ەپتەپ اڭگىمەلەۋگە تۋرا كەلەدى.

...شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى تارباعاتاي جۇرتى «ءدىن – اپيىن» اتالعان زاماندا ءبىر ادامنىڭ تاقۋالىعىنا تاڭ قالىپ ءجۇردى. ول ادام جاراتقان حاقتىڭ «جاعاسىنا جارماسقاندار» بىلگەنىن ىستەپ، ەلدىڭ ۇرەيى مەن يمانىن قاشىرعان قۇدايسىز قورقىنىشتى قوعامدا قۇلشىلىعىنان تانبادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءدىن ءۇشىن كۇرەسكەن بۇرىنعى عۇلاما-احۋنداردىڭ، قاري-مولدالاردىڭ، يمامداردىڭ  جولىن تايسالماي جالعاستىرا بەردى. ءيا، ول ادام مۇحتاردىڭ اكەسى احات اقساقال ەدى. 1967 جىلى 18 اقپاندا دۇنيە ەسىگىن اشقان ءسابي سونداي عازيز اكەنىڭ ءتالىم-تاربيەسىن، ونەگەلى ىستەرىن كورىپ ءوستى.

مەكتەپتى ۇزدىك بىتىرگەن مۇحتار ءال-فارابي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شىعىستانۋ فاكۋلتەتىندە وقىپ، اتالعان وقۋ ورنىن تامامداعان سوڭ 1998 - 2000 جىلدارى قر ءسىم ديپلوماتيالىق اكادەمياسىن اياقتادى.

ول ءار جىلدارى: 1991 جىلى – ماروككودا، 1994 جىلى  – سيريادا، 1999 جىلى  – يراندا، 2000 جىلى – مىسىردا، 2005 جىلى – مالايزيادا ديپلوماتيالىق، ساياسي، تىلدىك كۋرستاردا ءبىلىمىن جەتىلدىردى.

مۇحتار كارىباي قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە 1992 جىلدان بەرى قىزمەت اتقارادى. قازاقستاننىڭ قىرعىزستانداعى، ازەربايجانداعى، وزبەكستانداعى ەلشىلىكتەرىندە كونسۋل، سونداي-اق ساياسي ءبولىمنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرى بولدى، قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدىڭ  تاجىكستانداعى ەلشىلىگىنىڭ كەڭەسشى-ۋاكىلى.

2007-2010 جىلدار ارالىعىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ توراعاسى ق.توقاەۆتىڭ كەڭەسشىسى بولدى.

مۇحتار كارىباي 1992 جىلى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە قىزمەتكە تۇرعاندا 25 جاستا ەكەن. سودان بەرى شيرەك عاسىر ءوتىپتى. قازاقستاننىڭ شەت ەلدەرمەن ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورناتقانىنا دا شيرەك عاسىر بولىپتى. وسى جىلدار ارالىعىندا قازاق ديپلوماتياسى دا ەسەيدى، كەمەلدەنۋگە بەت الدى. رەسەي سياقتى ىزالى ەلمەن قاتار وتىرىپ بۇرىن-سوڭدى ارىپتەستىك قارىم-قاتىناستا بولماعان مەملەكەتتەرمەن بايلانىس ورناتۋ، تىلدەسۋ تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ العاشقى جىلدارىندا وڭايعا تۇسپەسە كەرەك. ويتكەنى ءوزىن قوتيىن مىنەز قوجايىن سەزىنەتىن كرەمل قازاقستاننىڭ ءار قادامىن قالت جىبەرمەي قاداعالاپ، قايسىبىر تۇستا توبىقتان قاعىپ جىبەرۋگە دە دايىن وتىردى. قازىر دە: «ءوز ەركىڭ وزىڭدە، نە ىستەسەڭ دە ءوزىڭ ءبىل»، - دەپ وتىرعان رەسەي جوق، ايتسە دە، قازاق ديپلوماتتارى قيىننان قيىستىرىپ جول تاۋىپ كەلە جاتقانىن ءىشىمىز سەزەدى. قايسىبىر تۇستا قازاق ديپلوماتياسىنىڭ وزىقتىعى، بايىپتىلىعى كورىنىپ تە قالادى. قازاق  ەلشىلىگىنە بايىپتىلىق، ۇستامدىلىق قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ تابيعاتىنان دارىعان سياقتى. سوندىقتان ءبىز قازاق ديپلوماتياسىن قاشاندا سىرباز قالپىنان اينىمايتىن قاسىم-جومارتتىڭ وزىنە  ۇقساتامىز. مۇحتار سول قاسكەڭنىڭ – قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ءتول شاكىرتى. ادەتتە بۇل سالانىڭ ادامدارى «ىشىمدەگىنى ءبىل» دەگەندەي توماعا-تۇيىق جۇرەدى. ولاردان جانىپ تۇرعان ماسەلەگە وراي جارىتىپ جارتى اۋىز ءسوز سۇراپ الۋدىڭ ءوزى قيىن. بۇل ەندى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندەگى ازاماتتاردىڭ اسىرە ساقتىعىن بىلدىرسە كەرەك. بىراق،  اسىرە ساقتىقتان ازاماتتىق ۇستانىم بيىك تۇراتىن ساتتەر بولادى. باسقا ەلشىلەردى بىلمەدىك، تاپ سول ازاماتتىق ۇستانىم  ماسەلەسىندە مۇحتار كارىبايدىڭ كارىنە (قاھارىنا) مىنەتىن كەزدەرىنە كوپتەن كۋامىز. ونداي كەزدە مۇحاڭ ايانىپ قالمايدى، ايتارىن استارلاپ، كەيدە تۇپاسىنان تۋرا تارتىپ، اشىق ايتىپ، جازا بەرەدى. سودان عوي ءبىز  ونى سىرتىنان  «سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندەگى سىرتتان» دەسەمىز!

بىلتىرعى كوكتەم. قازاق حالقى جەردىڭ جەكەمەنشىككە ءوتۋى مەن شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرىلۋىنە قارسى تابانداسقان كۇرەسكە شىقتى. بيلىك تە شەڭگەلىن جازىپ، قارۋ اسىنعان ساقشىلاردى كوبەيتىپ، «قۇلاقتار»، «كوزدەر»، «ءيىسشىل تاناۋلار» كوشە-كوشەنى كەزىپ كەتتى. ەركىن ويلى، ەمەن رۋحتى ازاماتتار بولماسا، ەل تانيتىن، ەلگە بەلگىلى «ەرلەردىڭ» دەنى ەتىگىنىڭ باسىنا قاراپ قالدى. ال، بۇل كەزدە Abai.kz- ءتىڭ بەتى «ايقاي بوران» ەدى. ءبىر كۇنى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە لاۋازىمدى قىزمەت اتقاراتىن مۇحتار كارىبايدان ماقالا كەلدى. «توزاق وتتارى جىمىڭدايدى». كلاسسيك جازۋشىمىز تولەن ابدىكتىڭ اتاقتى پوۆەسى. «اپىراي، مۇحاڭ پوۆەست تۋرالى نە ايتپاق ەكەن، بۇل –  زامانىندا باعاسىن الىپ قويعان شىعارما ەدى عوي» دەپ ماقالانى وقۋعا كىرىستىك. مىنە، كەرەمەت! بۇل قالاي ءبىزدىڭ ويىمىزعا كەلمەگەن؟!. كۇندەلىكتى جازۋ-سىزۋدان الىس اۋىلداعى مەملەكەتتىك شەنەۋنىك «توزاق وتتتارىنا» ورالا وتىرىپ، جەرىن الپاۋىتتاردان قورعاۋعا شىققان حالىق تاعدىرىن بەزبەنگە تارتىپتى. پوۆەستتەگى وقيعالاردى تاراتا كەلىپ، «كەڭ بايتاق جەرىڭدە اراكۋ تايپاسىنىڭ ءحالىن كەشكەندەي بولدىڭ-اۋ، سورلى جۇرتىم» دەگەندى ەمەۋرىنمەن اڭعارتىپتى. قورعانسىز ەلدى باسىنىپ، تاسىنعان بيلىكتەگى بەتسىزدەردى دە اياماي شەنەپ: «وسىندايدا ءبىزدىڭ ءوز جەرىندە، ءوز حالقىنىڭ ىشىندە جۇرسە دە ەل، جۇرت، ءتىل، جەر، ءداستۇر، سانا تۋرالى قانشاما شىرىلداعان شىندىقتار ايتىلىپ جاتسا دا، بەتىنىڭ ءبىر تامىرى دا بۇلك ەتپەيتىن، سۇرقاي جۇزىنەن ءزار شاشىپ تۇراتىن تالايسىز پەندەلەردىڭ بەيشارالىعى مەن سورلىلىعى ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى» دەپ جازدى. قىزمەتتىك ەتيكا، لاۋازىمدىق مىندەت، شەنۋنىكتىك تىزگىن بار دەگەن قىرىق سىلتاۋمەن اۆتورىمىز ءۇنسىز قالسا دا،  ونى سول كەزدە ەشكىم كىنالامايتىن ەدى، الايدا، ول توزە المادى: ايتارىن – ايتتى، جازارىن – جازدى، اقىرىندا كوپتىڭ تىلەگى ءام تەگۋىرىنى پرەزيدەنتكە دە وي سالىپ، جەردى جالعا بەرۋ مەن ساتۋعا موراتوري جاريالاندى. قاراقان باسىڭا كولەڭكە تۇسپەۋىن تىلەپ، كونتەرلى تىرلىگىڭدى كۇيتتەپ ولگەننەن كوپپەن كورگەنىڭ ۇلى توي ەمەس پە؟ بىزدىڭشە مۇحاڭ سول «تويدىڭ» ادامى، ۇلتىنىڭ – ۇلى، حالقىنىڭ – ازاماتى، ەلىنىڭ – ەلشىسى. بۇدان ارتىق باقىت، بايلىق بار ما ەكەن؟

«ءۇنسىز قالمايدى» دەگەننەن شىعادى. الدەبىر ءمىنايى ءىستى سىلتاۋ قىلىپ، قر سىرتقى ىستەر مينسيترلىگى كاسىبي ديپلومات بابىر داۋرەنبەكتى سيرياداعى ەلشىلىك قىزمەتىنەن كەرى شاقىرىپ العاندا، مۇحتار كارىباي ارىپتەسىنە رۋح بەرىپ، بارشا تىلەكتەس قاۋىمنىڭ اتىنان  «پارىز بەن قارىزدى» جازدى (http://abai.kz/post/view?id=3642)  قاسىنداعى جولداسىنىڭ باسىنا الدەقايدان بۇلت ءۇيىرىلىپ، قادامىن قالت باسسا، قاشىپ جوعالاتىن شەنەۋنىكتەردىڭ قالپىنا باقپاي، قاسقايىپ مىنەز كورسەتكەن كارىباي مۇحتارعا سوندا وقىرمان دا، ءبىز دە كەزەكتى رەت قول سوققان ەدىك. بۇنىڭ سىرتىندا ول وقىرمانعا قانشاما وي سالارلىق دۇنيە ۇسىندى. ويتكەنى، مۇحتار – مىرجاقىپ دۋلاتتاردىڭ رۋحىنداعى ازامات. «وقىعانىڭدى، بىلگەنىڭدى ەلگە ۇيرەت، ەلگە ايت» دەپ وسيەت ەتكەن الاشورداشىلاردىڭ ىزىمەن ول دا الىس-جاقىن ەلدەن كورگەنىن، ويعا تۇيگەنىن ەلىنە جەتكىزۋگە اسىعادى. «بولساشى شىركىندەردىڭ ءبارى وسىنداي» دەمەكشى، ەلشىلىك ميسسياداعى ازاماتتارىمىزدىڭ ءبارى مۇحتار كارىبايداي بولسا بار عوي، قازاقتىڭ دۇنيەتانىمى، كوڭىل كوكجيەگى، الەم تۋرالى تۇسىنىگى باي تۇسەر ەدى. وكىنىشكە قاراي، ەلشىلىكتەگى قىزمەتكەرلەر تۇلعالىق دەڭگەيگە ۇمتىلمايدى، «بارىپ كەل، شاۋىپ كەل»، «كورىپ كەل، ايتىپ كەل» دەيتىن قاتارداعى ورىنداۋشى دەڭگەيىندە قالادى.

مۇحتارعا ورالايىق. Abai.kz سايتىنان «سوڭعى سامۋراي» دەيتىن ونودا اتتى جاپون جاۋىنگەرى تۋرالى ماقالا وقىعان مۇحاڭ ونودا مەن «قاراش-قاراش» وقيعاسىنداعى باقتىعۇل اراسىنان تاعدىرلاستىق تاۋىپ، كەرەمەت باللادا جازىپ تاستادى (http://old.abai.kz/content/mykhtar-keribai-songy-samurai) ول سونداي-اق Abai.kz سايتىندا جاريالانعان،  ودان بۇرىن مەرزىمدى باسىلىمداردا جارىق كورگەن ماقالالارىن توپتاستىرىپ «ءدۇبىرلى دۇنيە» اتتى كتىپ شىعاردى. ىسكەرلىك، ادەبي، اسىرەسە ديپلوماتيالىق سالاداعى مەملەكەتتىك ءتىل ەرەكشەلىگىن جوعارى كاسىبي دەڭگەيدە مەڭگەرگەن بىلىكتى مامان رەتىندە قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ جالپى رەداكتسياسىمەن 2006 جىلى جارىق كورگەن «قازاقشا-ورىسشا ديپلوماتيالىق سوزدىك-انىقتامالىقتى» شىعارۋعا تىكەلەي اتسالىستى، سونداي-اق جەكە اۆتورلىقتا «ديپلوماتيالىق حات الماسۋ (ۇلگىلەر)» 2008 ج.، «قۇتتىقتاۋ حاتتار» (ۇلگىلەر) 2013 ج.، كومەكشى قۇرالدارىن شىعاردى. بۇل كۇندەرى ول قازاق حالقىنىڭ كەمەڭگەر پەرزەنتى، كلاسسيك جازۋشى، ۇلى عالىم، قوعام قايراتكەرى  مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ەرتە كەزەڭدەگى شىعارمالارىنىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك ءمانىن زەرتتەۋگە وتىردى.

قازاق «جيىرما بەس» دەيتىن جاستى ەرەكشە كورگەن. ايالاعان، انگە قوسقان. جىگىتتىك جاستىڭ تۋى – جيىرما بەس دەپ بىلگەن. ءسويتىپ، «جيىرما بەس ەكى اينالىپ كەلمەس ساعان» دەپ قوشتاسقان. الايدا، جيىرما بەس اينالىپ كەلەدى. جيىرما بەس اراعا جيىرما بەس جىلدى قالدىرىپ6 اقىلدىڭ تولىسقان، ويدىڭ كوشى ۇزاعان كەمەل شاق –  ەلۋ جاستا قايتا ورالادى. بىراق ونى سەزىنەتىندەر بار دا، سەزىنبەيتىندەر جانە بار. ءبىزدىڭ مۇحاڭ جيىرما بەستىڭ جىگەرىمەن ەلۋدىڭ ەسىگىن اشقان جىگىتتەردىڭ سويىنان بولسا كەرەك. ءبىز وعان: «ەلىڭە قىزمەت ەتۋدەن شارشاما دا، قاجىما. تاۋداي تالابىڭ باسىڭداعى باعىڭمەن بىرگە بيىكتەي بەرسىن» دەيمىز.

قۇرمەتپەن،

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ۇجىمى