وسىدان بىرنەشە اپتا بۇرىن «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىندا اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ كومانداسى قازاقستان مەن قىرعىزستاندى شاتاستىرىپ العانى تۋرالى ماقالا جاريالاندى. ماقالانىڭ اتى «ترامپتىڭ جوباسى: قازاقستان با، قىرعىزستان با؟..» ەدى.

اتالعان ماقالادا اقش پرەزيدەنتى ترامپتىڭ ورتالىق ازياعا باعىتتالعان بيزنەس جوباسى جاريالانعانى ءسوز بولعان. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، ترامپ مىرزانىڭ جوباسىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جاريا ەتكەن-ءدى. الايدا جوبادا قازاقستان كارتاسىنىڭ ۇستىنەن «قىرعىزستان» دەگەن بىزبەن كورشى ەلدىڭ اتى بادىرايىپ تۇرىپ كورىنىس تاپقان-دى. سوندا بۇل قالاي بولعانى؟! ترامپتىڭ بيزنەس جوباسىنداعى ەل قازاقستان با، الدە قىرعىزستان با؟

جەر كولەمى جونىنەن دۇنيەجۇزىندە توعىزىنشى مەملەكەتپىز. قازاق جەرىنىڭ قازبا-بايلىقتىڭ قويماسى ەكەنىن باسقا بىلمەسە دە، اقش بىلەدى. ودان قالا بەردى اقش پەن اراداعى قارىم-قاتىناستىڭ جولعا قويىلعانىنا بيىل شيرەك عاسىرعا جۋىقتايدى.  

ءبىز جوعارىداعى جايتتىڭ ءمان-جايىن بىلمەك نيەتپەن وسىدان بىرەر كۇن بۇرىن اقش-تىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگىنە (استانا قالاسىنداعى كەڭسە) حابارلاستىق. 

ەلشىلىكتەگىلەر راسىمەندە كارتادا قاتە كەتكەندىگىن ايتىپ، ونىڭ دەرەۋ تۇزەتىلگەنىن ەسكەرتتى.   سونداي-اق ەلشىلىك،  «ول «Associated press» اگەنتتىگى جىبەرگەن قاتە. سوندىقتان، بىردەن سول جاققا حابارلاسقانىڭىز دۇرىس» دەپ جاۋاپ حات جازىپ جىبەردى. ونىڭ دا ءىزى تابىلار دەپ تۇرعاندا تاعى ءبىر تۇيتكىلدى ماسەلەنىڭ شەتى شىعىپ قالدى. 

مەيرام سايىن تەك قازاق تىلىندە قۇتتىقتاۋ جاساپ، ەلىمىزدىڭ باتىسىنداعى بابالار زيراتىنا ءتاۋاپ جاساپ جۇرگەن جورج كروللدىڭ ەلشىلىگىندە قازاق تىلىندە سويلەيتىن ءتىرى جان تابىلمادى. ولاي دەيتىنىمىز، تەلەفون تۇتقاسىنا اۋەلدە «اعىلشىن تىلىندە» سويلەيتىن وپەراتور جاۋاپ بەردى. ء بىز ايتار ويىمىزدى بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن بۇكپەي جەتكىزۋ ءۇشىن «قازاق ءتىلىن» بىلەتىن ماماندى سۇرادىق. سالدەن سوڭ، تەلەفون تۇتقاسىنا كەلگەن قىز  «ورىسشا» سايراپ قويا بەردى. ءبىز تيىسىنشە، ورىس تىلىندەگى قىزمەتتەن باس تارتتىق تا، ءارى قاراي اڭگىمەنى «اعىلشىن تىلىندە» جالعاستىردىق.

پرەزيدەنتى ترامپ، ەلشىسى جورج مىناۋ ەلشىلىكتىڭ ەرسى ارەكەتى تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتى رەتىندە ءبىزدى قاتتى ويلاندىرعاندىقتان، ولارعا ەسكەرتۋ جاساۋعا تۋرا كەلدى. قازاقستان دەيتىن دەربەس ەلدە بوتەن مەملەكەتتىڭ تىلىندە قىزمەت كورسەتۋ، قالا بەردى قازاقستانداعى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەنسىنبەي (قازاق ءتىلىن), كورشى مەملەكەتتىڭ (ورىسشا) تىلىندە جاۋاپ بەرۋ – كونستيتۋتسيانى باسىنۋ ەمەي نەمەنە؟ ء تىلدى مەنسىنبەۋ – ەگەمەندىكتى ەلەمەۋ ەمەس پە؟..

قازاقستاندا مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى. ال ورىس ءتىلى – رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى. بۇل رف كونستيتۋتسياسىندا تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلىپ تۇر. سوندا مەن استاناداعى ەلشىلىككە ەمەس، ماسكەۋدەگى كەڭسەگە حابارلاسىپ تۇرمىن با؟ جوق، استاناعا. وندا نە؟

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كارتاسىن شاتاستىرىپ شاتىلىپ جۇرگەن اقش پرەزيدەنتى اپپاراتىنىڭ ساياسي ساۋاتسىزدىعى بار، ەندى وعان ەلشىلىكتىڭ قر كونستيتۋتسياسىن مويىنداماۋى قوسىلدى. ءبىز العاش رەت ەسكەرتۋ جاساعاندا ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرى رەسمي جاۋاپ جازىپ، وندا ءبىزدىڭ ەسكەرتۋىمىز ەسكەرىلەتىنىن ايتقان. ارادا ۋاقىت ءوتتى. «قازاقستانداعى مەملەكەتتىك ءتىلدى ەلشىلىك قىزمەتىنەن ىسىرىپ قويعان جورج كرولل كەڭسەسى نە تىندىردى؟» دەپ بۇگىن ەلشىلىككە قايتا حابارلاستىق. باياعى جارتاس - ءبىر جارتاس. ەلشىلىكتە ەكى ءتىل: اعىلشىن جانە ورىس ءتىلى. ءبىز ەسكەرتۋ جاساعانىمىزدى ايتتىق. وپەراتور جىگىت تۇپ-تۋرا ەرتەڭ حابارلاسساق «قازاقشا» سويلەيتىن مامان بولاتىنىن ايتىپ سەندىرۋگە تىرىستى. ءسىز بۇعان سەنەر مە ەدىڭىز؟

بۇل سوندا دونالد ترامپتىڭ ورتالىق ازياداعى قازاقستان دەيتىن دەربەس مەملەكەتتى ءام ونىڭ ءتىلىنىڭ كونستيتۋتسيا بويىنشا مەملەكەتتىك مارتەبەسى بار ەكەندىگىن بىلمەيتىندىگىنىڭ بەلگىسى مە؟ جوق، بىلگەندە قانداي!.. سەبەبى، دونالد ترامپ اقش پرەزيدەنتى بولىپ سايلانباستان بۇرىن كاسىپكەر بولعان. قازىر دە سولاي. ال ونىڭ شەتەلدىك ينۆەستورلارىنىڭ قاتارىندا قازاقستاندىق وليگارحتار ءورىپ ءجۇر.  ونى دا جازعانبىز. الدە ماشكەەۆيچتەر مەن حراپۋنوۆتار ترامپتىڭ قۇلاعىنا "قازاقستانداعى اقش ەلشىلىگى قازاق ءتىلىن قولدانباسىن، قازاقتى قورلاي ءتۇسسىن" دەپ كەڭەس بەردى مە ەكەن؟   

ءسوزدىڭ قىسقاسى، قايرات ءابدىراحمانوۆ تىزگىنىن ۇستاعان قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى اقش-تىڭ استاناداعى ەلشىلىگىندەگى جاعدايدى باقىلاۋعا الۋى كەرەك. بۇل ءبىزدىڭ تالاپ!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz