قازاق ءتىلىنىڭ «اۋرۋى» ءالى جازىلار ەمەس. بىرەۋلەر سويلەۋدەن قاشادى، بىرەۋلەر ايتۋدان قاشادى. ايتەۋىر، «قازاقشا سويلە، جاز» دەپ ءالى اۋىز جاپپاي كەلەمىز. بۇل جولعى نيەت تە قازاق ءتىلىنىڭ حال-جايىن ءبىلۋ ەدى. جۇما كۇنگى دەمالىسىمدى پايدالانىپ، الماتى قالاسىنداعى تۇركسىب اۋداندىق حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىن بەتكە الدىم.
كوپپەن بىرگە مەن دە كەرەگىمدى ىزدەگەندەي بولىپ، ىشكە ەندىم. ەڭ الدىمەن زالداعى حابارلاندىرۋلار ىلىنگەن قابىرعانى شولىپ شىقتىم. جامان ەمەس. اۋدارمامىزداعى الا-قۇلالىق بولماسا، ءبىراز نارسە قازاقشالانىپ قالىپتى. ۇستەلدەردەگى ۇلگىلەر دە ەكى تىلدە سايراپ تۇر. ال قىزمەتكەرلەر شە؟ ونى بىلمەك بولىپ، «كونسۋلتانت» جىگىتتەرگە جاقىندادىم:
– سالەمەتسىز بە! مەن تولقۇجاتىمدى جوعالتىپ الىپ ەدىم. قايتادان جاساتۋ ءۇشىن نە ىستەۋىم كەرەك؟
قازاق جىگىتى جانىنداعى ارىپتەسىنە نۇسقادى. نە كەرەك ەكەنىن جاقسى ءبىلىپ تۇرسام دا، مۇقيات تىڭدادىم. جولداسىنا سىلتەگەنىنە قاراعاندا ءوزىنىڭ قازاقشاسى وسال بولسا كەرەك. دەگەنمەن دوسى سىننان مۇدىرمەي ءوتتى.
قاربالاس جۇمىس ۇستىندە قىزمەتكەرلەردىڭ ۋاقىتىن الۋعا ىڭعايسىزدانىپ تا تۇرمىن. «سۇراعانىڭ الدىڭنان ىزدەمەي-اق تابىلار» دەگەن وسى شىعار. الدىمنان تانىسىم ۇشىراسا كەتتى. جوعارعى وقۋ ورنىن كەشە عانا بىتىرگەن جاس مامان. جاعدايىمىزدى سۇراپ بولعان سوڭ، سۇراعىمدى قويىپ ۇلگەرەيىن دەدىم:
– ماقسات، كەلۋشىلەرگە قاي تىلدە قىزمەت كورسەتەسىڭدەر؟

قازاق ءتىلىنىڭ «اۋرۋى» ءالى جازىلار ەمەس. بىرەۋلەر سويلەۋدەن قاشادى، بىرەۋلەر ايتۋدان قاشادى. ايتەۋىر، «قازاقشا سويلە، جاز» دەپ ءالى اۋىز جاپپاي كەلەمىز. بۇل جولعى نيەت تە قازاق ءتىلىنىڭ حال-جايىن ءبىلۋ ەدى. جۇما كۇنگى دەمالىسىمدى پايدالانىپ، الماتى قالاسىنداعى تۇركسىب اۋداندىق حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىن بەتكە الدىم.
كوپپەن بىرگە مەن دە كەرەگىمدى ىزدەگەندەي بولىپ، ىشكە ەندىم. ەڭ الدىمەن زالداعى حابارلاندىرۋلار ىلىنگەن قابىرعانى شولىپ شىقتىم. جامان ەمەس. اۋدارمامىزداعى الا-قۇلالىق بولماسا، ءبىراز نارسە قازاقشالانىپ قالىپتى. ۇستەلدەردەگى ۇلگىلەر دە ەكى تىلدە سايراپ تۇر. ال قىزمەتكەرلەر شە؟ ونى بىلمەك بولىپ، «كونسۋلتانت» جىگىتتەرگە جاقىندادىم:
– سالەمەتسىز بە! مەن تولقۇجاتىمدى جوعالتىپ الىپ ەدىم. قايتادان جاساتۋ ءۇشىن نە ىستەۋىم كەرەك؟
قازاق جىگىتى جانىنداعى ارىپتەسىنە نۇسقادى. نە كەرەك ەكەنىن جاقسى ءبىلىپ تۇرسام دا، مۇقيات تىڭدادىم. جولداسىنا سىلتەگەنىنە قاراعاندا ءوزىنىڭ قازاقشاسى وسال بولسا كەرەك. دەگەنمەن دوسى سىننان مۇدىرمەي ءوتتى.
قاربالاس جۇمىس ۇستىندە قىزمەتكەرلەردىڭ ۋاقىتىن الۋعا ىڭعايسىزدانىپ تا تۇرمىن. «سۇراعانىڭ الدىڭنان ىزدەمەي-اق تابىلار» دەگەن وسى شىعار. الدىمنان تانىسىم ۇشىراسا كەتتى. جوعارعى وقۋ ورنىن كەشە عانا بىتىرگەن جاس مامان. جاعدايىمىزدى سۇراپ بولعان سوڭ، سۇراعىمدى قويىپ ۇلگەرەيىن دەدىم:
– ماقسات، كەلۋشىلەرگە قاي تىلدە قىزمەت كورسەتەسىڭدەر؟
– نەگىزى ادامداردىڭ وزدەرى الدىمەن ورىسشا سۇراي باستايدى. سوسىن ءبىز دە ورىسشا جاۋاپ بەرەمىز. بىراق بىزدە بارلىعى ەكى تىلدە دە جاقسى سويلەسە الادى، – دەدى.
ءسوزىنىڭ راستىعىنا كوزىمدى جەتكىزەيىن دەپ، قۇجاتتارىن جيناستىرىپ جاتقان قازاق اپانىڭ جانىنا باردىم:
– كەشىرىڭىز، ءسىز قۇجاتىڭىزدى قاي تىلدە تولتىردىڭىز؟
– ورىس تىلىندە.
– سىزگە قازاقشا نۇسقاسىن بەرمەدى مە؟
– جوق، ماعان ورىس تىلىندە ىڭعايلى.
ۇنسىزدىك جانە ىڭعايسىزدىق. نەگە؟ تانىسىم، اۋدەم جەردەن «مىنە، وسىلاي» دەگەندەي باسىن قيسايتىپ كەتىپ بارادى. مۇحتار شاحانوۆ ءبىر ولەڭىندە «مەن قىز ءۇشىن ۇيالدىم» دەسە، مەن وسى ساتتە «الگى اپايىم ءۇشىن ۇيالدىم…»
ورتالىقتاعى ءاربىر جازۋعا ءۇڭىلىپ، ارالاپ ءجۇرمىن. كوزىمە «قازاق ءتىلى كابينەتى» دەگەن وتتاي باسىلدى. Cولاي قاراي بەتتەدىم. وكىنىشكە وراي 1-قاباتتاعى كابينەت 2-قاباتقا اۋىستىرىلعان ەكەن. كۇزەتشىلەردىڭ نەمقۇرايلىلىعىنان سول كۇنى كابينەت مەڭگەرۋشىسىن تاپپاي ءبىراز ساندالدىم دا، كابينەتتىڭ تەلەفون ءنومىرىن الىپ ۇيگە قايتتىم.
كابينەت مەڭگەرۋشىسى ساۋلە اسكەرقىزىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. ول كىسى مەكەمەدەگى قازاق تىلىندەگى ءىس جۇرگىزۋدىڭ ءساتتى قولعا الىنعاندىعىن جاڭا باسشىنىڭ كەلۋىمەن بايلانىستىرادى. ال «قازاق ءتىلى» كابينەتى وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا جۇمىسىن باستاپتى. سودان بەرى الدىمەن كوپشىلىككە ارنالعان اقپاراتتار قازاقشالانىپ، قازىر قىزمەتكەرلەردى وقىتۋ جۇرگىزىلىپ جاتىر ەكەن. «قىزمەتكەرلەردىڭ كوبىسىنىڭ ءتىلى ورىسشا. بىراق قازىر ەپتەپ ۇيرەنىپ قالدى. اپتاسىنا ءبىر رەت ارنايى مامان ساباق جۇرگىزەدى. اقپان ايىندا اشىق ساباقتار وتكىزگەنبىز. ول دا ناتيجەلى بولدى»، – دەيدى س. اسكەرقىزى. ال ورتالىقتاعى قۇجاتتار ءتىلى تۋرالى سۇراعانىمدا: «ءبارىن بىردەن تۇزەۋ مۇمكىن ەمەس. بىراق قازىردىڭ وزىندە بۇيرىقتار مەن شىعىس حاتتارى 100 پايىز قازاق تىلىندە» دەدى سەنىمدى تۇردە. دەمەك بولاشاقتا تەك قازاق تىلىندە قىزمەت كورسەتۋلەرى عاجاپ ەمەس سەكىلدى.
قالامىزدىڭ ءار اۋدانىندا حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى بار. مەن ءبىر عانا ورتالىقتا بولدىم. ءبىر قۋانىشتىسى، مەكەمەدە ءتىلدىڭ جاعدايى جاقسارىپ كەلەدى.
ءيا، ءوز تىلىمىزدە قاجەت اقپاراتتى الاتىن، قۇجات تولتىراتىن ۋاقىت جەتتى. بۇل ءۇشىن ءبىزدى ەشكىم جازالامايدى. جانە ونىڭ ەش قيىندىعى دا جوق. قاجەت بولسا وقىتادى، ۇيرەتەدى. تەك ادامداردىڭ ىقىلاسى مەن تىلگە دەگەن قۇرمەتى بولسا جەتىپ جاتىر. جوعارىدا تىلگە تيەك ەتىلگەن اپامىزعا ۇقساپ ەتەكتەن تارتا بەرسەك، ونىڭ زاردابىن تەك ءوزىمىز عانا كورەمىز.

اقمونشاق جۇماي، ستۋدەنت
«انا ءتىلى» گازەتى 28 مامىر 2009 جىل