قىرعىز اقىندارى قازاقتى قىرىنا الدى. نەگە؟

ازامات بولعونباەۆ پەن االى تۋتكىچەۆ. ەكەۋى دە قىرعىز اقىنى. قازاقستانعا تالاي كەلىپ، ءجۇرسىن ەرمان جۇرگىزەتىن حالىقارالىق ايتىستارعا قاتىسقان. ءتىپتى جۇلدەدەن قانجىعالارى بوس قايتقان ەمەس.

جۋىردا الەۋمەتتىك جەلىدە ءدال وسى ەكى اقىننىڭ ىستىقكولدەگى ايتىسى جاريا بولدى. بەينەجازبانىڭ جاريالانعان ۋاقىتىنا قاراساق، ايتىس 2016 جىلى بولعان. وندا ءسوزىنىڭ ءبىسمىللاسىن «وڭباعان قازاق» دەپ باستاعان ايتىسىن "ماڭقا قازاق" دەپ اياقتاپ، ەكەۋى قازاق حالقىنا، ونىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنا، مادەنيەتىنە ءتىل تيگىزگەن. ايتىس ساحناسىنان اۋىزدارىنا كەلگەندى ايتقان ەكەۋدىڭ بۇل «اقىندىعى» قازاق-قىرعىز قارىم-قاتىناسىنا سىزات ءتۇسىرىپ، حالىقارالىق، قالا بەردى ۇلتارالىق داۋدىڭ بىلتەسىن تۇتاتار ءتۇرى بار. سوندىقتان دا، ءبىز ءسوزدى كوبەيتپەي ۆيدەو-جازبانى تولىق جاريالاي سالعاندى ءجون كورىپ وتىرمىز.

ءجا، داۋ شاقىرماق ويىمىز جوق. اۋەلى قىرعىزدىڭ ازامات پەن االى دەيتىن ەكى اقىنىنىڭ قازاقستانداعى ايتىستارىنا ءبىر نازار اۋدارا كەتەيىك.

ازامات بولعانباەۆ ارىگە بارماساق تا، بىلتىرعى جىلى الماتى قالاسىنىڭ 1000 جىلدىعىنا ارنالعان ايتىسقا قاتىستى. سول ايتىستا قازاقتىڭ وراق ءتىلدى جاس اقىنى شۇعايىپ سەزىمحانمەن ايتىسىپ، «ەكى ەلدىڭ ىنتىماعىن جىرلايىق» دەگەن ازامات يىعىنا قازاقتىڭ شاپانىن كيىپ، قالىڭ قازاقتىڭ شاپالاق قوشەمەتىنە بولەنىپ، اقىرى ايتىستىڭ ءۇشىنشى جۇلدەسىن يەمدەنىپ كەتكەن ەدى. (

)

ءبىز ازامات پەن االىنىڭ ايتىسىنا بايلانىستى شۇعايىپقا حابارلاسىپ ەدىك، ول داۋلى ايتىستىڭ ەرتەرەكتە بولعاندىعىن ايتتى. دەگەنمەن، ءجۇرسىن ەرمان باسقاراتىن وداق قىزمەتكەرى بولعان سوڭ شۇعايىپ، قىرعىز اقىندارىنىڭ قازاقستانداعى ايتىسقا قالاي كەلگەندىگىن اڭگىمەلەپ، ازامات پەن االىنىڭ ءبىزدىڭ ەلدە وتەتىن  ايتىسقا بۇدان بىلاي قاتىسپايتىنىن ايتتى.

ايتپاقشى، قىرعىزستاندا بولاتىن ايتىسقا ءجيى قاتىسىپ جۇرگەن اقىن سەرىك قاليەۆ ازاماتتىڭ بىلتىر كۇزدە تالدىقورعاندا وتكەن ءسۇيىنبايدىڭ 200 جىلدىعىنا ارنالعان ايتىستا دا جۇلدەلى قايتقانىن ەسىمىزگە ءتۇسىردى. «مەن ول ەكەۋىنىڭ ايتىسىن ءالى كورمەدىم. بىراق، ەستۋىم بار. ازامات بىلتىرعا دەيىن قازاقستانداعى ايتىسقا قاتىسىپ ءجۇردى. ءتىپتى، تالدىقورعاندا ول جۇلدەلى بولعان. بۇل دۇرىس ەمەس، ارينە. ۇيات بولعان ەكەن»، - دەدى.

2014 جىلى استانا تورىندەگى الامان ايتىسقا قاتىسقان االى تۋتكىچەۆ ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنان باستاپ، قازاقستان مەن قازاق حالقىن اسىرا ماقتادى. سول كەزدە وت اۋىزدى، وراق ءتىلدى رينات زايتوۆپەن ايتىسىپ، ودان وڭباي ۇتىلعان ەدى. الايدا، االى مەن ريناتتىڭ ايتىسى وتە تارتىمدى بولىپ، ول ايتىستى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ باستاعان مارقاسقالار «XXI عاسىرداعى ءسۇيىنباي مەن قاتاعاننىڭ ايتىسى بولدى» دەپ باعا بەردى (

). ودان بولەك االى، قازاق اقىندارىنان سەرىك قاليەۆ، بالعىنبەك يماشەەۆ، حانشا رايىسقىزى، اينۇر تۇرسىنباەۆالارمەن بىرنەشە مارتە ايتىسقان ەدى. وندا دا اراعا قىلاۋ تۇسىرەر ەش اڭگىمە ايتىلماعان. الايدا االىنىڭ قازاق اقىندارى مەن قازاق حالقىنىڭ تاريحى تۋرالى ايتقاندارى الەۋمەتتىك جەلىنى شارلاپ ءجۇر. االىنىڭ مۇنىسىن باتىرىپ ايتقان رينات ەدى. ()

ايتىسكەر اقىن بولاتبەك ورازباەۆ ازامات پەن االىنىڭ ايتىسى تۋرالى ويىن كوپشىلىكپەن ءبولىسىپ، «قىرعىزدارمەن ايتىسقاندا باتىرىڭقىراپ ايتساڭ باعاڭدى تومەندەتىپ، "قىرعىز-قازاق باۋىرمىز، ۇلتارالىق ماسەلە قوزعادىڭ" دەپ ءبىرىنشى اينالىمنان-اق ۇشىرىپ جىبەرەتىن قازىلار القاسى ءبىر كورىپ السىن وسىنى» دەدى.

وسىدان كەيىن ەكى اقىننىڭ قازاقستانداعى ايتىسقا قالاي كەلىپ جۇرگەندىگىن بىلمەك بولىپ، ءجۇرسىن ەرمانعا حابارلاستىق. ءجۇرسىن اعا سىرقاتتانىپ جاتقانىن جانە ول ەكەۋىنىڭ ايتىسىن كورمەگەنىن ايتتى.

ء«بىر ەنەدەن الا دا تۋادى، قۇلا دا تۋادى» دەمەكشى، ءبىز بۇل ارادا كۇللى قىرعىز حالقىنىڭ اۋزىنداعى ءسوز االى مەن ازاماتتىڭ اۋزىنداعى ءسوز دەگەن ويدان اۋلاقپىز. تەك قارقارا جايلاۋىن داۋلاپ، قازاق حالقىنا ءتىل تيگىزگەن االى مەن ازاماتتىڭ ءسوزىن شولاق بەلسەندى ساياساتكەرلەر قوزدىرىپ اكەتسە، تۇركىتىلدەس ەكى ەلدىڭ بايلانىسىنا سىزات ءتۇسۋى ابدەن مۇمكىن.

گەوساياسي ءام تاريحي جايتتاردى دا اركەز ەسكەرگەن ابزال. قازاق ءدال قازىر كەنەسارى مەن ناۋرىزباي باتىرلاردىڭ باسىن داۋلاعىسى كەلسە، شاماسى ابدەن جەتەدى. قازاقتىڭ ۇلى عالىمى شوقان شىڭعىسۇلى قىرعىزدىڭ ماناس جىرىن ءبىرىنشى بولىپ حاتقا ءتۇسىردى. كەڭەس وداعى تۇسىندا سول ماناستى وكتەم بيلىك جوققا شىعارعاندا، ماناستى قورعايتىن ءبىر قىرعىز تابىلماعاندا، قازاقتان مۇحتار اۋەزوۆ قورعاپ قالماپ پا ەدى؟ قالا بەردى شىڭعىستى شىڭعىس (ايتماتوۆ) ەتكەن دە مۇحتار اۋەزوۆ ەدى. قازاقتى قىرىنا الىپ ىرلاعان االى باستاپ، ازامات قوشتاعان قىرعىز اقىندارى مۇنى ەستەن شىعارماعانى ءجون.

الداعى ۋاقىتتا رۇستەم قايىرتايۇلى باستاعان قازاق اقىندارى «Abai.kz» پورتالى ارقىلى ءۇن قاتىپ، قىرعىزدىڭ ەكى اقىنىنا جاۋاپ بەرەتىن بولادى.

مۇنىڭ سىرتىندا ءبىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى دە قاراپ جاتپاي، قازاقتى قورلاعان اقىنداردىڭ قاتەلەگىن رەسمي بىشكەككە ەسكەرتۋى ءتيىس. سەبەبى، بۇل ەكى اقىن حالقىمىزدى مازاقتاپ قانا قويماي، قازاق پەن قىرعىزدىڭ ورتاسىنا وت جاعىپ، ەكى ەل اراسىندا سوعىس اشۋعا اشىق ناسيحات جاساپ وتىر. 

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz