دۇيسەنبi كۇنi اقتوبە وبلىستىق جەدەل جاردەم اۋرۋحاناسىنا بايعانين اۋدانىنداعى مۇناي كەنiشiنەن 6 قىتاي جۇمىسشىسى تiكۇشاقپەن جەتكiزiلدi. بۇلاردىڭ تورتەۋi باستارىنان سوققى العان بولسا، ەكەۋiنiڭ قولدارى مەن اياقتارىنا وق تيگەن. سول كۇنi «كۇزەتتiڭ» ارناۋلى پوليتسەيلەرi 6 قىتايدىڭ اماندىعى ءۇشiن ولاردى كۇزەتiپ وتىردى. Iشكi iستەر دەپارتامەنتi سول كۇنi-اق «سولتۇستiك ترۋبا» كەنiشiندە بولعان جانجالدى «ەكi قۇرىلىس سەرiكتەستiگi جۇمىسشىلارىنىڭ اراسىنداعى تۇرمىستىق كيكiلجiڭ» دەپ جاريالاپ ۇلگەردi. دەگەنمەن، مۇنىڭ جەرگiلiكتi جۇمىسشىلار مەن قىتايلىق ازاماتتاردىڭ اراسىنداعى جانجال ەكەنi ايتپاسا دا تۇسiنiكتi. جانجال نەدەن تۇتاندى، قازاقستاندىق جۇمىسشىلاردان كiمدەر زارداپ شەكتi دەگەن سۇراققا ءالi جاۋاپ جوق.

وقيعا وتكەن جۇما كۇنi كەشكiلiك بولعان. بايعانين اۋدانىنداعى جەر­گiلiكتi ازاماتتارمەن حابارلاسقانىمىزدا، ولار قاقتىعىستى تۇتاندىرۋعا قىتايلىق جۇمىسشىلار سەبەپكەر ەكەنiن ايتادى. «سولتۇستiك ترۋبا» - بايعانين اۋدانىنىڭ ورتالىعى قاراۋىل­كەلدi ەلدiمەكەنiنەن 60 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان ەلسiز دالا. بۇل جەردە مۇناي ءوندiرiلiپ جاتقان جوق (قىتايلىقتار نەگiزiنەن اقتوبە وبلىسىنداعى جاڭاجول جانە كەڭقياق كەنiش­تەرiنە يە). وسى اۋماقتا نەگiزiنەن قۇ­رى­لىس جۇ­مىس­تارىمەن اينالىساتىن ەكi سەرiك­تەستiك جانە ولاردىڭ مۇلكiن كۇزەتەتiن بiر كۇزەت بولiمشەسiنiڭ جiگiتتەرi عانا ۆاحتالىق اۋىسىممەن جۇمىس جاسايدى.

دۇيسەنبi كۇنi اقتوبە وبلىستىق جەدەل جاردەم اۋرۋحاناسىنا بايعانين اۋدانىنداعى مۇناي كەنiشiنەن 6 قىتاي جۇمىسشىسى تiكۇشاقپەن جەتكiزiلدi. بۇلاردىڭ تورتەۋi باستارىنان سوققى العان بولسا، ەكەۋiنiڭ قولدارى مەن اياقتارىنا وق تيگەن. سول كۇنi «كۇزەتتiڭ» ارناۋلى پوليتسەيلەرi 6 قىتايدىڭ اماندىعى ءۇشiن ولاردى كۇزەتiپ وتىردى. Iشكi iستەر دەپارتامەنتi سول كۇنi-اق «سولتۇستiك ترۋبا» كەنiشiندە بولعان جانجالدى «ەكi قۇرىلىس سەرiكتەستiگi جۇمىسشىلارىنىڭ اراسىنداعى تۇرمىستىق كيكiلجiڭ» دەپ جاريالاپ ۇلگەردi. دەگەنمەن، مۇنىڭ جەرگiلiكتi جۇمىسشىلار مەن قىتايلىق ازاماتتاردىڭ اراسىنداعى جانجال ەكەنi ايتپاسا دا تۇسiنiكتi. جانجال نەدەن تۇتاندى، قازاقستاندىق جۇمىسشىلاردان كiمدەر زارداپ شەكتi دەگەن سۇراققا ءالi جاۋاپ جوق.

وقيعا وتكەن جۇما كۇنi كەشكiلiك بولعان. بايعانين اۋدانىنداعى جەر­گiلiكتi ازاماتتارمەن حابارلاسقانىمىزدا، ولار قاقتىعىستى تۇتاندىرۋعا قىتايلىق جۇمىسشىلار سەبەپكەر ەكەنiن ايتادى. «سولتۇستiك ترۋبا» - بايعانين اۋدانىنىڭ ورتالىعى قاراۋىل­كەلدi ەلدiمەكەنiنەن 60 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان ەلسiز دالا. بۇل جەردە مۇناي ءوندiرiلiپ جاتقان جوق (قىتايلىقتار نەگiزiنەن اقتوبە وبلىسىنداعى جاڭاجول جانە كەڭقياق كەنiش­تەرiنە يە). وسى اۋماقتا نەگiزiنەن قۇ­رى­لىس جۇ­مىس­تارىمەن اينالىساتىن ەكi سەرiك­تەستiك جانە ولاردىڭ مۇلكiن كۇزەتەتiن بiر كۇزەت بولiمشەسiنiڭ جiگiتتەرi عانا ۆاحتالىق اۋىسىممەن جۇمىس جاسايدى.

قاقتىعىس مىنادان شىققان سياقتى. كۇزەت سەرiكتەستiگiنiڭ جiگiتتەرi قىتايلىق وپەراتورلاردىڭ   وزدەرiنە بەكiتiلگەن «سولتۇستiك ترۋبا» كەنiشiنەن ەمەس، جەر بەتiندە مۇنايى قالقىپ جاتقان، ءالi يگەرiلە قويماعان ورىنداردان مۇناي ۇرلاعانىن بiرنەشە رەت بايقاپ، ەسكەرتۋ جاسايدى. تiپتi, ولاردىڭ بۇل ارەكەتiن   قار­جى پوليتسياسى مەن پروكۋراتۋراعا دا حابارلايتىنىن جەتكi­زەدi. قىتايلىقتار يگەرiلمەگەن نۇكتەلەردەن مۇناي ۇرلاۋدى جالعاستىرا بەرەدi. كۇزەتشi جi­گiتتەردiڭ ەسكەرتۋiنە قۇلاق اسپايدى، باراتىن جەرiڭە بار دەگەندەي ىڭعاي تانىتادى. اقىرى وسىنداي كەلiسپەۋ­شiلiكتiڭ سوڭى قىتاي مەن جەرگiلiكتi مۇنايشى جiگiتتەردiڭ قاقتىعىسىمەن اياقتالعان. كۇزەتشi جiگiتتەردiڭ بiرi «دروبوۆيك» مىلتىعىمەن اسپانعا وق اتقاندا، شاشىراعان بىتىرالارى ەكi قىتايدىڭ قولى مەن سانىنا تيگەن. ال ەندi 4 قىتايدى كiمدەر سابادى، بۇل جاعىن تەرگەۋ iسi انىقتايدى. «توبەلەستi قىتايلىقتار باستادى» دەيدi بايعانين اۋدانىنىڭ ازاماتتارى. ولار جەرگiلiكتi جۇمىسشىلاردىڭ   قىتىعىنا تيەتiندەي نەندەي ارەكەتتەرگە باردى؟ وسى جاعى مۇقيات انىقتالۋى كەرەك. قازiر الگi كۇزەت سەرiكتەستiگiنiڭ جۇمىسى توقتاتىلىپ، جiگiتتەردi جۇمىستان شىعارىپ جiبەرگەن. بۇلاردىڭ بارلىعى دا جەرگiلiكتi بايعانين اۋدانىنىڭ ازاماتتارى.

بايعانين اۋداندىق iشكi iستەر بولiمiنە وقيعاعا قاتىسى بار دەگەن كۇدiكپەن 20-دان استام جەرگiلiكتi ازاماتتار قامالعان. دۇيسەنبi كۇنi كەشكiلiك Iشكi iستەر مينيسترلiگiنiڭ وسى وقيعانى تەكسەرۋدi وز قۇزىرىنا العانىن مالiمدەدi. قىلمىستىق كودەكستiڭ 257-بابىمەن بۇزاقىلىق بويىنشا iس قوزعالدى.

اۋرۋحانادا جاتقان 6 قىتايلىق جۇمىسشى وزدەرiن نە ورىسشا، نە اعىلشىنشا بiلمەيتiندەرiن ىممەن ءتۇسiن­دiرەدi. ولار ءالi كۇنگە دەيiن زارداپ شەكتiك دەپ ارىزدانعان جوق.

بۇل توبەلەس تەكتەن-تەككە تۇتانعان جوق. جالپى، بايعانين اۋدانىندا مۇناي يگەرۋ الi ءجوندi قولعا الىنعان ەمەس. اۋدان سولتۇستiك كاسپي ويپاتىندا ورنالاسقان، اتىراۋ وبلىسىمەن شەكتەسiپ جاتقان ءوڭiر. مۇنايدىڭ قان­شا قورى جاتقانى دا جاريالانباعان. ەندەشە، «سولتۇستiك ترۋبا» دەپ ات قوي­عان كەنiشتi يگەرۋ قۇقىعى قىتايلىقتار­عا نە ءۇشiن، قاشان بەرiلدi? بۇل نەعىل­عان سەرiكتەستiك؟ كiمگە باعىنادى؟ قۇرىلتايشىسى قايدا؟ وندا قانشا قىتاي ازاماتى زاڭسىز جۇمىس iستەپ ءجۇر، وسى ماسەلەلەر جابىلىپ-جاسىرىلماي انىقتالۋى تيiس. وسىنداعى قىتاي وپەراتورلارى كەز كەلگەن جەردەن مۇناي ۇر­لاپ، كولiكتەرگە تيەپ ەركiن جۇرسە، ولاردىڭ «كرىشاسىنىڭ» كۇشتi بولعانى ما؟ پروكۋراتۋرا، قارجى پوليتسياسى نە بiتiردi, الگi كۇزەتشi جiگiتتiڭ ارىزدان­عانى راس بولسا، بiزدiڭ قۇزىرلى ورگاندار قايدا قارادى دەگەن سۇراق تۋادى. كەز كەلگەن قىتاي كەز كەلگەن جەردەن مۇناي قازىپ الا بەرگەن بولسا، ولاردىڭ ارەكەتiنە نامىسقا شىداي الماعان جەرگiلiكتi جۇمىسشىلار عانا قارسى تۇرسا، بiزدiڭ جەرiمiزدiڭ تالان-تاراجعا تۇسكەنi راس بولعانى عوي وندا؟!

بiزدiڭ الاڭدايتىنىمىز، بايعانين­نiڭ جiگiتتەرiن iشiپ الىپ توبەلەستi دەپ جالا جاۋىپ، شىرىلداتىپ سوتتاپ جiبەرمەسە... ماسەلەنiڭ باسى اشىلۋى كەرەك: توبەلەسكە قىتايلاردىڭ مۇناي ۇرلاۋى سەبەپ بولدى ما، الدە باسقا جاعدايلار ما؟ مۇنداي جانجال تەكتەن-تەككە تۇتانبايدى.

بايان سارسەمبينا، جاس الاش №76 (15534) 23 قىركۇيەك، بەيسەنبى 2010

اقتوبە