وتكەن بەيسەنبىدە (ماۋسىمنىڭ4-ءى كۇنى) قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ وتىرىسىندا سەناتور مۇرات باقتيارۇلى (سۋرەتتە) سەنات توراعاسى قاسىم-جومارت توقاەۆ پەن ارىپتەستەرىنىڭ نازارىن «بايقوڭىر» عارىش ايلاعىنىڭ اينالاسىندا تۋىنداپ جاتقان ەكولوگيا ماسەلەسىنە اۋدارىپ ءسوز سويلەدى. ايلاقتىڭ الەمدە تەڭدەسى جوق جاھاندىق برەند ەكەنىن ءسوز قىلا وتىرىپ سەناتور بىلاي دەدى:

قۇرمەتتى ارىپتەستەر!

وسى وڭىردەن سايلانعان دەپۋتات رەتىندە «بايقوڭىر» عارىش ايلاعىنا بايلانىستى قوردالانىپ قالعان ءبىر-ەكى ماسەلەلەرمەن وي بولىسكىم كەلىپ وتىر. بايقوڭىر عارىش ايلاعىنىن ەڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى - ەكولوگيا ماسەلەسى. ءاربىر ۇشىرىلعان زىمىراندارعا قاراپ جەرگىلىكتى تۇرعىندار جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ وتىرادى. قىزىلوردا وبلىسى، اسىرەسە، بايقوڭىر، تورەتام، اقاي، قارماقشى وڭىرلەرىنىڭ تۇرعىندارىنىڭ اراسىندا ۇلكەن الاڭداۋشىلىق بار. كوپتەگەن حاتتار دا كەلىپ تۇسۋدە. بايقوڭىر عارىش كەشەنىنىڭ № 15, 25, 148-ءشى سىناق ايلاقتارىندا سوڭعى 30 جىل بويى «پروتون» زىمىراندارىن سىناقتان وتكىزۋ بارىسىندا گەپتيلمەن لاستانۋ دەڭگەيى وراسان زور بولعاندىقتان، بۇل ارا ءومىر سۇرۋگە قاۋىپتى ايماققا اينالدى.

«روساۆياكوسموستىڭ» بۇرىنعى باس ديرەكتورى يۋري كوپتەۆتىڭ ايتقانىنا سۇيەنسەك، عارىشقا ۇشىرىلعان 250 زىمىراننىڭ ءاربىر ونىنشىسى جەرگە قۇلاپ تۇسكەن. گەپتيل وتىنىمەن نەگىزىنەن بايقوڭىر عارىش ايلاعىنان ۇشىرىلعاندىقتان، قازاقستان جەرىنە 2500 توننا گەپتيل توگىلگەن. گەپتيلدىڭ اسا ۋلى تسيانيت كيسلوتاسىنان دا التى ەسە ۋلى ەكەنىن عالىمدار دالەلدەپ وتىر. ەلىمىزدە گەپتيلمەن لاستانعان جەر كولەمى وكىنىشكە قاراي، جىلدان-جىلعا كەڭەيىپ كەلەدى. قازىر لاستانعان جەر اۋماعى قىزىلوردا وبلىسىنان باسقا قاراعاندى، قوستاناي ايماقتارىنا دا جەتتى. مىسالى، 1999 جىلى «پروتون» زىمىرانى قارقارالى وڭىرىنە قۇلاعاننان كەيىن قاراعاندى مەن قوستاناي وبلىستارىنىڭ 50 مىڭداي تۇرعىنى مەديتسينالىق زەرتتەۋدەن وتكىزىلگەن. زەرتتەۋ ناتيجەسىندە قارقارالى، جاڭاارقا، ۇلىتاۋ اۋداندارى حالقىنىڭ 87 پايىزى ءارتۇرلى اۋرۋلارعا شالدىققانى انىقتالعان.

قىزىلوردا وبلىسىنداعى بالا تۋ جاسىنداعى قىز-كەلىنشەكتەردىڭ 73 پايىزى انەميالىق، قان ازدىعى سىرقاتىنا ۇشىراعان. سونىمەن بىرگە، قان-تامىر جۇيەسى مەن جۇرەك اۋرۋلارى جانە پسيحيكالىق اۋىتقۋلار، سونداي- اق جۇيكە اۋرۋلارىنا شالدىققان ادامدار سانى جىلدان-جىلعا كوبەيىپ كەلەدى. گەپتيل ۋىنان زارداپ شەككەن ايماقتارداعى ازاماتتاردى مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتكىزۋ مەن زەرتتەۋ جوبالارى دا جوق. اۋرۋدىڭ تارالۋ كارتاسىنىڭ دا بولماۋى جانە اپات بولعان ايماق تۇرعىندارىن دەر كەزىندە شىنايى اقپاراتتاندىرۋدىڭ دۇرىس جولعا قويىلماۋىنان وسى وڭىردەگى حالىقتىڭ ۇرەيى مەن قورقىنىشىن سەيىلتە الماي وتىر. اسا ۋلى گيپتەل وتىنىمەن ۇشاتىن «پروتون» زىمىراندارىنان باس تارتۋدىن ءبىر جولى وسى حاتتامادا كورسەتىلگەن «انكارا» ۇشىراتىن كەشەندى سالىپ ۇلگەرۋىمىز كەرەك. جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىن دەنساۋلىعى مەن ءومىرى، ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىگى ءبىرىنشى ورىندا تۇرۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.

ءوزىمنىڭ جەكە پىكىرىم، وكىنىشكە وراي رەسەي تاراپىنان «بايتەرەك» عارىش زىمىران كەشەنىن قۇرۋعا بايلانىستى ناقتى ۇستانىمى جوق سياقتى. ولار كەشەندى ىسكە اسىرۋعا اسىعار ەمەس. ونىڭ ۇستىنە ولار قازىر «بايقوڭىردى» اۋىستىرۋ ءۇشىن قيىر شىعىس «ۆوستوچنىي» عارىش ايلاعىن تۇرعىزىپ، «انگارانى» سوندا پايدالانباقشى، دەمەك ولار كوسموسقا «بايقوڭىرسىز» شىعۋعا ۇمتىلىپ جاتىر. دەمەك رەسەي بارلىق كوممەرتسيالىق ۇشىرۋلاردان باسقا فەدەرالدىق-ۇكىمەتتىك ۇشىرۋلارىن جاڭا كوسمودرومعا كوشىرەدى. جاڭا مەن تالعات امانكەلدىۇلىنا جوبا جۇزەگە اسپاعان جاعدايدا وعان كىم جاۋاپ بەرەدى دەگەن سۇراققا ءبىر «اللا» بىلەدى دەگەن جاۋاپ الدىم. سوندا ءبىر «اللا» بىلەدى دەپ، 223 ملن. دوللاردى شاشا سالۋىمىز كەرەك پە؟ كەلىسىمدە رەسەي مەملكەتىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى بولۋ كەرەك، بولماعان جاعدايدا ءبىز نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ جالپى «بايقوڭىرعا» قىزىعۋشىلىق تانىتىپ جۇرگەن مەملەكەتتەر بارشىلىق. ەكونوميكالىق تۇرعىدان كەلگەندە دامىعان ينفراقۇرىلىمى بار ءتيىمدى «بايقوڭىر» عارىش ايلاعىن ەلىمىزگە قارجى قۇياتىن بيزنەس جوباعا اينالدىرۋدىڭ دا جولدارىن ىزدەستىرۋ قاجەت. «بايقوڭىر» حالىقارالىق عارىش ورتالىعىنا اينالۋىنا تولىق مۇمكىندىگى بار. بۇعان فرانتسيا، كانادا، ينديا، وڭتۇستىك-شىعىس ازيانىڭ دامىعان ەلدەرىن ۇلەسكەرلىك قاتىستىرۋ ارقىلى تارتۋعا بولادى.

Abai.kz