بۇرىندارى جابايى ادام شىعىپتى. ورمان جاقتا ءومىر سۇرەدى ەكەن دەگەن سوزدەر ايتىلىپ جاتاتىن. ءۇستى­-باسىن ءجۇن باسقان دەلىنەتىن ونىڭ ۇستىندە لىپا بولمايتىنى دا بەلگىلى ەدى. سول تۇستا جابايى ادامنىڭ «دوسى» استانادان دا شىعا كەلەتىنىن كىم بىلگەن؟..

وتكەن اپتانىڭ سەنبىسىندە كەشكە تاياۋ قالانىڭ ءۋاليحانوۆ كوشەسىنىڭ بويىمەن تىر جالاڭاش سىزىپ بارا جاتقان ادامعا قاتىستى «بەينەسيۋجەت» عالامتوردى ءدۇر سىلكىنتتى. جان­-جاعىنا قاراماي، الدەبىر جاققا اسىققان ءارى ەش قىمسىنباعان كەيىپپەن كەتىپ بارا جاتىر. ماشينالار جانىنان زۋلاپ وتۋدە. بەينەروليكتەن بايقالعانى، اۆتوكولىكتەر اراسىندا جول­-پاترۋلدىك پوليتسياسى ماشيناسى دا كەتىپ بارادى. سويتسەك، ولار دا بايقاپ ۇلگەرىپ، جەدەل تۇردە ۇستاپ العان ەكەن. پوليتسيانىڭ انىقتاعانىنداي، تىر جالاڭاش ادام 41 جاستاعى استانا قالاسىنىڭ تۇرعىنى بولىپ شىقتى.
ءبىز دە قوعامدىق ازعىندىققا اپاراتىن كورىنىسكە بەيجاي قاراماي، استانا قالاسى ءىىد-­نە حابارلاستىق. ونداعى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى سوفيا حانىمنان ۇيالساق تا سول وقيعاعا بايلانىستى نە بولىپ جاتقانى جانە اياعى نەمەن تىنۋى مۇمكىن ەكەندىگى تۋراسىندا بايان ەتۋىن سۇراعان ەدىك:
— پسيحولوگياسى ءبارى دۇرىس. …ماماندار قارادى. بىراق ول ىشىمدىككە سالىنۋ بويىنشا ەسەپتە تۇرعان، — دەدى.
سونداي-­اق، سوفيا انۋاربەكقىزىنىڭ ايتۋىنشا، جالپى بۇنداي جاعدايلاردا، ەگەر ول ادامنىڭ پسيحولوگياسىندا اۋىتقۋ بولسا، ەشقانداي شارا قولدانىلمايدى. ال اقىل-­ەسى دۇرىستىعى دالەلدەنسە، اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋى مۇمكىن. ءتىپتى جالاڭاش كەتىپ بارا جاتىپ ادامدارعا تيىسسە، ءتۇرلى دەڭگەيدە زيانىن تيگىزسە، قىلمىستىق ءىس قوزعالاتىنداي دەڭگەيگە دەيىن جەتپەك. بۇل ەندى زاڭنان حابارى بار ادامدارعا بەلگىلى بولار.
دەگەنمەن، ءبىر نارسە بايقالىپ قالدى. مىسالى، پورنوگرافيالىق فيلمدەر مەن انايى سۋرەتتەرگە، بىرجىنىستىق نەكەگە جانە ت.ب. قوعامدىق اردى بۇزاتىن جات قۇبىلىستارعا زاڭ شەڭبەرىندە تىيىم سالدىق. بىراق كوشەدە، قوعامدىق ورتالاردا جالاڭاشتانۋعا تىيىم سالۋ زاڭعا تۇسپەي كەتكەندەي. سەبەبى بۇل ءبىزدىڭ قوعامدا مۇنداي كورىنىستىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس دەگەن تۇسىنىكتەن شىقسا كەرەك. سونىڭ دا كەسىرىنەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مۇنداي وقيعالاردا جالاڭاش ادامدى جازالاي الماي الەككە تۇسەدى. ەندەشە، قوعامدىق ەتيكانى بۇزاتىن جالاڭاشتانۋدى توقتاتىپ، زاڭ شەڭبەرىندە جازالاۋ ءۇشىن كەشىكتىرمەي ءتيىستى زاڭدارعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزگەن دۇرىس.
دەموكراتيانىڭ ماڭىزى تەرەڭ. ونىڭ ادامزاتتىق ورتاق قۇندىلىقتاردى ساقتاۋدا، تەڭ قۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋدە ۇلكەن ءمانى بار. بىراق مۇنداي «دەموكراتيانىڭ» ازعىندىق پەن ارسىزدىقتى ورشىتكەننەن باسقا قانداي پايداسى بار؟.. ءيا، ەۋروپالىقتاردا، باسقا دا كەيبىر ەلدەردە ناتۋريزم جانە ت.ب. اعىمدار بار. تىر جالاڭاش ءجۇرۋ، ولاردىڭ ويىنشا، تابيعاتپەن ۇيلەسىم تابۋدىڭ جولى. تابيعاتقا ەتەنە جاقىنداپ، جان مەن ءتاندى ساۋىقتىرا تۇسەتىن ءادىس.
بىزگە مۇنداي ء«ادىستىڭ» مۇلدە كەرەگى جوق. سوندىقتان دا قوعامدىق ساناعا ابدەن ەنبەي تۇرعاندا توقتاتقان دۇرىس. الداعى ۋاقىتتا مۇنداي كورىنىستەر قايتالانباس ءۇشىن شارالار قولدانىلۋى ءتيىس. بۇعان «ەستىمەگەن ەلدە كوپ» دەپ قاراپ، جايباراقات قالدىرا سالۋعا بولمايدى.

قۋات ەرعاليۇلى، «ازىرەت سۇلتان» مەشىتىنىڭ نايب يمامى:
«لۇت پايعامباردىڭ قاۋىمى ارسىز ەدى…»

— جالپى، شاريعات بويىنشا الساق، اللا تاعالا قۇران كارىمدە: “سەندەر ءۇشىن كيىمدەر جاراتتىق. تاقۋالىق كيىمدەر كيىڭدەر”، — دەيدى. بۇل دەگەنىڭىز اۋرەتتى جەرلەرى كورىنبەيتىن، وزىنە جاراسىمدى كيىمدەر.
قۇران كارىمدە: “لۇت (ا.س.) پايعامباردىڭ قاۋىمى ارسىز ەدى…” — دەپ اتالىپ وتەدى. ويتكەنى ونىڭ تۇسىندا جالاڭاش ءجۇرۋ، ەركەكتەر مەن ەركەكتەردىڭ جاناسۋى كەڭ ەتەك الدى. سوڭى كوكتەن جاۋدىرىلعان تاسپەن، وتپەن ازاپتالۋمەن اياقتالدى.
ەگەر ءبىزدىڭ قوعامدا دا بەلەڭ الاتىن بولسا، ونداي جاعدايدىڭ ورىن الماسىنا كىم كەپىل؟! سوندىقتان قولمەن، تىلمەن تىيىم سالۋعا تىرىسايىق!
مەنىڭشە، الدا قايتالانباس ءۇشىن ارنايىلاپ زاڭ شىعارۋ كەرەك بولار. مەملەكەت تاراپىنان قوعامدىق ورتاداعى كيىمنىڭ قۇقىق بۇزبايتىن نورماسى بەكىگەنى ءجون. سونىمەن قاتار قوعامدىق دەڭگەيدەگى ناسيحاتتى كوپ جۇرگىزۋ كەرەك قوي. جەكەلەگەن ازاماتتاردان باستاپ، مەملەكەتتىك بيلىككە دەيىن.

امانگەلدى ايتالى، قوعام قايراتكەرى:
دەموكراتيانىڭ اۋىتقۋى

— شەكتەن شىقسا، دەموكراتيا دەگەننىڭ ءوزى قوعام ءۇشىن جاقسى ەمەس. سەبەبى ونداي جاعدايدا ءدىني نانىم-­سەنىمدەرگە، ادامگەرشىلىك قاعيدالارىنا، مادەنيەتكە قارسى كەلەدى. سونىڭ ءبىر دالەلى: ءوزىمنىڭ دەنەم وزىمدىكى، ساتامىن با، ساۋداعا سالامىن با، ءبىرجىنىستى نەكەمەن ءومىر سۇرەمىن بە، باسقا ما جانە ت.ب. دەگەن تۇسىنىكتىڭ سالتانات قۇرۋى. بۇل ەركىندىك وسە كەلە كوشەدەگى جالاڭاشتانۋ قۇبىلىستارىنا ۇلاسۋى مۇمكىن.
بۇل — دەموكراتيانىڭ اۋىتقۋى. جەككورىنىشتى بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى. دەموكراتيانى جەلەۋ ەتىپ، ودان جيرەندىرۋگە دەيىن اپاراتىن قۇبىلىستار. سوندىقتان دەموكراتيانىڭ جاقسى دا جامان جاقتارىن ايتا ءبىلۋىمىز كەرەك. وكىنىشكە وراي، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا دا، ساياسي تەرمينولوگيادا دا ونى تەك جاعىمدى باعىت دەپ ءجۇر. اعىلشىننىڭ ساياسي جانە قوعام قايراتكەرى ۋ.چەرچيللدىڭ: «دەموكراتيانىڭ دا وزىندىك كەمشىلىكتەرى بار، دەگەنمەن ادامزات بۇدان ارتىقتى ويلاپ تاپپادى»، — دەپ ايتقانى بار عوي. بۇل دا سول كەمشىلىگىنىڭ ءبىرى دەپ ويلايمىن…

قۇرمانعالي نۇرعاليەۆ

دەرەككوزى: http://www.kazakhstanzaman.kz/