ءبىز قازاق ەجەلدەن ەركىندىك اڭساعان،

بوستاندىق ءومىر مەن ار ءۇشىن قيعان جان.

تورلاعان تۇماننان جول تاپپاي تۇرعاندا،

جارقىراپ لەنيندەي كۇن شىعىپ، اتتى تاڭ...

...داق سالماي لەنيننىڭ جەڭىمپاز سالتىنا،

ۇرپاعى قوستى داڭق وتاننىڭ داڭقىنا،

 وداقتاس، ۇرانداس ەلدەردىڭ قامقورى،

كوپ العىس ايتامىز ۇلى ورىس حالقىنا...

بۇل - ورىستار بيلەگەن كەڭەس وداعى كەزىندەگى قازاق ەلىنىڭ ءانۇرانى. قازاق حالقىنىڭ جارتىسىنان كوبىن اشتىقپەن، زورلىقپەن، قورلىقپەن، اتىپ-اسىپ، قىرىپ-جويىپ جاتقاندا سالعان ءانىمىز. وسىنداي جەتەسىزدىككە قالاي تۇستىك؟ 1918 جىلى لەنين، كرۋپسكايا، دزەرجينسكي، بەلينسكي، ت.ب. رەۆوليۋتسيا كوسەمدەرى، ادام بالاسى پايدا بولعالى ابدەن سۇرىپتالىپ سىناقتان وتكەن ۇلتتىق پەداگوگيكانى «ەسكىشىل، قاراڭعىلىقتىڭ سارقىنشاقتارى، بۋرجۋازدار پەداگوگيكاسى» دەپ جوققا شىعاردى. ويدان «كەڭەس پەداگوگيكاسى» دەگەن دالباسا جۇيە ويلاپ تاپتى. بالاعا نە ءبىلىم، نە تاربيە بەرمەيتىن وسى جۇيەنى ءالى كۇنگە دەيىن سارى مايداي ساقتاپ، تىستەي قاتىپ جابىسىپ وتىرمىز.

كەڭەس وداعى كەزىندە ءداۋىرى جۇرگەن كەڭەس پەداگوگيكاسىنىڭ نەگىزى; لەنيننىڭ وتتاعان وسيەتىمەن، ماكارەنكونىڭ مەكتەپتى تۇرمەمەن «شاتاستىرىپ» العان جەندەتتىك تاربيەسىمەن، دەنى ساۋ جان تۇسىنبەيتىن «كوممۋنيستىك دەموكراتيالىق تسەنتراليزم» قاعيداسىمەن قارۋلاندى. كەڭەس پەداگوگيكاسى ۇلتتى جويۋدىڭ جويقىن قارۋىنا اينالدى. سول كەزدە قازاقتىڭ كوزىن اشىپ «ساۋاتتاندىرادى» دەگەن مۇعالىمدەر كەڭەس وداعىنىڭ سويىلىن سوقتى. قازاق بالالارىن تولىققاندى، ءبىلىمدى، جەكە تۇلعا ەمەس، باسىبايلى باعىنعان، ءوز وي-ەركى جوق، ۇلتتىق اسىل مۇراسىنان بەزگەن، سالت-ءداستۇرىن تارك ەتكەن، ءتىلى مەن ءدىنىن مەنسىنبەيتىن ەتىپ تاربيەلەيتىن «كەڭەستىك پەداگوگيكا» دەگەن سۇرقيا «عىلىم» قازاقتى قۇرباندىققا شالدى. كەڭەس پەداگوگيكاسى تاربيەلەپ شىعارعان ميلليونداعان قازاق بالالارى: كەڭەس وداعى ءۇشىن، ەلىن دە جەرىن دە اتا-اناسىن دا ساتىپ جىبەرەتىن دارەجەگە دەيىن ۋلاندى. كەڭەس پەداگوگيكاسى قازاق حالقىن (ۇلتتى ) الەۋمەتتىك توپتار مەن تاپتارعا ءبولىپ اجىراتتى. قوعامدىق ايىرماشىلىقتاردى تاپتىق قايشىلىقتارعا اكەلىپ شيەلەنىستىردى. ءبىر قازاقتى - باي مەن كەدەي دەپ ەكىگە ءبولدى. ساۋاتسىز، نادان كەدەيلەردى قارۋلاندىرىپ، كوزى اشىق، ۇلت مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسەتىن، ۇلتتىڭ زيالىلارىن اتقىزىپ، باس كوتەرەر ەرىنىڭ كوزىن جويعىزدى. قازاق مەملەكەتىنىڭ التىن دىڭگەگى - بايلار مەن وقىعاندار; قازاق ەلىن مىڭداعان جىلدار ساقتاپ، وركەندەتكەن ەشبىر سوعىستا جاۋدان جەڭىلىپ كورمەگەن كورەگەن، ءباھادۇر نارقاسقالار ەدى. ولاردىڭ بالالارىن ينتەرناتتارعا، جەتىمدەر ۇيىنە اكەلىپ ماڭگۇرتتەندىردى. مەكتەپتى ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن ەمەس، قازاقتىڭ كوزىن جويۋ ءۇشىن پايدالاندى. بۇل رەتتە قارجىنى اياعان جوق. كەڭەس وداعىنىڭ ۇلتسىزداندىرۋ يدەولوگياسى مەن ساياسي تەرروردان قازاق حالقىن ساقتاندىرعان الاش ازاماتتارىن 1928-1929 جىلدارى گولوششەكين باستاعان، ە.ەلتاەۆ،  و.يساەۆ، ءى.قۇرامىسوۆ قوستاعان توپاس، «قۇدايسىزدار» قۋعىنعا سالىپ،تۇرمەگە تىقتى. قازاق ۇلتىنىڭ جانىنا «قابىساتىن» ج.ايماۋىتوۆتىڭ  «پسيحولوگيا»، م.جۇماباەۆتىڭ «پەداگوگيكا»، ءا.بوكەيحانوۆتىڭ «گەوگرافيا»، ا.بايتۇرسىنوۆتىڭ «قازاق ءتىلى»، ق.ساتباەۆتىڭ «الگەبرا»، م.دۋلاتوۆتىڭ «ەسەپ كىتابى»، ت. ب. وقۋلىقتارىن ورتەپ، وقۋ باعدارلاماسىنان الىپ تاستادى. ورنىنا ستالين مەن لەنيندى، سوتسياليزم مەن كوممۋنيزمدى جىرلاعان، ساتقىندىقتى دارىپتەگەن، قازاقتىڭ حان، باي، بي، باتىرلارىنا لاعنەت ايتقان «قىزىل سۇڭقارلار» مەن «قازاق كەڭەس ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ» «ەڭبەكتەرىن» قازاق ادەبيەتى مەن قازاق ءتىلى پاندەرىنە كىرگىزىپ، قالعان پاندەردى تۇگەلدەي ورىس تىلىنەن اۋدارىپ قازاق بالالارىن عىلىم مەن بىلىمنەن ايىردى. جەتپىس جىل بويى قازاق بالالارى مەكتەپتە ورىستار جازعان قازاقشاعا اۋدارىلعان وقۋلىقتارمەن وقىپ كەلدى. ياعني، كەڭەستىك كەزەڭدە تاپتىق جىكشىلدىككە، شەت جۇرتتىق وكتەمدىككە، ماڭگۇرتتىك سوقىر ساناعا جول بەردىك. ۇلتتى رۋحسىزداندىرۋدا، قۇدايعا قارسى كۇرەستە مۇعالىمدەردىڭ «ەڭبەگى» ۇشان-تەڭىز. قازاقتىڭ تەكتىلىگىن جويدى. نەگىزىنەن تەكسىزدەردىڭ زامانى تۋدى. كەڭەستىك پەداگوگيكانىڭ مۇراگەرى بولعان مەكتەپ، وسى جۇيەنى ءالى كۇنگە دەيىن سارى مايداي ساقتاپ وتىر. ءبىزدىڭ مەكتەپ، كوللەدج، جوو-داعى پەداگوگيكا، فيزولوگيا، سوتسيولوگيا، پسيحولوگيا عىلىمدارى تازا عىلىمي وي-سانامەن جازىلماعان، «كوممۋنيستىك يدەياعا» بۇرمالانعان. كوممۋنيزم «ەلەسىنە» ەسى كەتكەن، سوتسياليزم جۇيەسىنە باعىندىرۋدى عانا ماقسات تۇتىپ، «كەڭەستىك جاڭا ادام» جاساۋ ءۇشىن ادام بويىنداعى اسىل قاسيەتتەرىن دە جوققا شىعاردى. كەڭەس وداعى كەزىندە ءوسىپ-ونگەندەر، پەداگوگ عالىمدارىمىز دا وسى «ۋلى قازاننان» قايناپ شىقتى. تاۋەلسىزدىك العاننان سوڭ، پەداگوگ عالىمدارىمىز ۇلتتىق پەداگوگيكادان قاشىپ، ەۋروپالىق سانامەن ۋلاندى. ەندىگى ۇرپاق تا جاتجۇرتتىق پەداگوگيكامەن وسۋدە. سەبەبى، پەداگوگيكا عىلىمىن مەڭگەرگەن عالىمدارىمىزدىڭ بويىندا ۇلتتىق رۋح، يماندىلىق، ۇلتشىلدىق جوق. سوندىقتان ءبىلىم جۇيەسىندەگى  پەداگوگيكا، ديداكتيكا، تاربيە تەورياسى، بالانىڭ دامۋ پروتسەسى، قالىپتاسۋى جونىندەگى ءىس-شارالار قازىرگى زامان تالابىنا، قازاق ۇلتىنا ساي كەلمەيدى. «ۇلتتىق پەداگوگيكانى قالپىنا كەلتىرەدى» دەيتىن پەداگوگ عالىمدار، وقۋلىق اۆتورلارى ۇلتتىق سالت-ءداستۇردى ۇستامايدى، كوبىسى جەك كورەدى. ەركەگى باسىنا كەپكا كيىپ ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن اجىراتا الماي قيالي، ايەل عالىمدارىمىز اجىراسقان، بايسىز بالا تاپقان، كارى قىزدار. وتباسىنىڭ، بالا باقىتىنىڭ نە ەكەنىن بىلمەي ءجۇرىپ، پەداگوگيكا عىلىمىن «مەڭگەرگەندەر». «كەڭەس پەداگوگيكاسىنىڭ» قازى-قارتا، جال-جاياسىن جەگەندەر ءوز «تەوريالارىنىڭ» جالعاندىعىن مويىنداي الماي، جاڭاشا وقىتۋ جۇيەسىن شەت ەلدەردەن ىزدەپ الەك بولۋدا. ءبىرى - ورىس، ءبىرى - اعىلشىن، ءبىرى - امەريكالىق وقىتۋ تاسىلدەرىن تىقپالاۋدا. ول ورىس مەكتەپتەرىنە جاراپ قالار، ال قازاق مەكتەبىنە قاسىرەتتەن باسقا ەشتەڭە اكەلمەيدى. ويتكەنى، ول الاش كوسەمدەرى ايتپاقشى، قازاقتىڭ جانىنا «قابىسپايتىن» جات دۇنيە. قۇلدىق پسيحولوگيا سۇيەگىنە سىڭگەندىگى سونشالىق، ءالى كۇنگە تاۋەلسىز ەلدىڭ ازات قازاقتارى ەكەنىن سەزىنە الماي جۇرگەن عالىمدارىمىزدىڭ ءاربىر سىزعان-جازعاندارىنان ايقىن كورىنىپ تۇرادى.

جوو-دا ۇلتتىق پەداگوگيكا وقىتىلمايدى. ۇلتتىق پەداگوگيكا، پسيحولوگيا عىلىمدارىن مەڭگەرمەگەن جاس ماماندار مەكتەپكە كەلگەندە نە وقىتادى؟ ۇلتتىق پەداگوگيكانى مەكتەپتە قولدانۋ اياسى; بالالاردى ۇلتتىق ويىندارمەن ويناتىپ، «ناۋرىز» تويىن وتكىزۋدەن اسپايدى. جوو-داعى ۇستازداردىڭ وقىتاتىن «عىلىمدارى» - باتىستىق عالىمداردىڭ جازعان-سىزعاندارى. سونى قازاقشاعا كوشىرىپ الىپ، دىنىنەن، ۇلتتىق اسىل قاسيەتتەرىنەن ماقۇرىم، رۋحسىز، ەلىن، وتانىن ءسۇيۋدىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن، سالت-داستۇردەن جيرەنگەن، تەحنوكرات، وزگە ۇلتتاردىڭ سالت-ءداستۇرىن، ءتىلىن، «مادەنيەتسىماعىن» «وركەنيەت» دەپ قابىلدايتىن ماماندار دايارلاپ شىعارىپ جاتىر. ياعني، قازاق ەلى، قازاق جەرى، قازاق حالقى بولا تۇرا وزگە ۇلتتى جاقسى كورەتىن، سولاردىڭ مادەنيەتىن ناسيحاتتايتىن، ءتىلىن تاراتاتىن ۇرپاقتار تاربيەلەپ وتىرمىز. بۇل نە قىلعان اقىماقتىق قازاعىم، اعايىندار، باۋىرلار؟!

توعايباي نۇرمۇراتۇلى،

قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىنىڭ يەگەرى.                                                                                                                                                                  

Abai.kz