قالادا جاڭبىر ارالاس قار جاۋىپ تۇر. تەرەزەنىڭ ار  جاعىنداعى الەم مەنىڭ جاندۇنيەمنىڭ ارپالىسىن سۋرەتتەمەسە دە، «مەنىكى» دەگەندى جاقسى كورەتىن ءوزىمشىل بولمىسىم تابيعات كارتيناسى مەن «مەننىڭ» اراسىنان ۇيلەسىمدىلىك ىزدەدى. جاۋراسام دا جىلى كيىم كيمەدىم. وزگەلەردى عانا ەمەس، ءوزىمدى ازاپتاعاننان ادرەنالين الاتىن وزىمشىلدىگىمنەن ەمەس، جالقاۋلىعىمنان دا ەمەس،  كۇننىڭ جىلىعانىنا الدانىپ، ءوز بويىمنان تۇسىنىكسىز اۋىرلىقتى سەزىنگەندىكتەن، كوكتەمنىڭ ورتاسىندا قالىڭ كيىمدەرىمنىڭ ءبارىن ساداقا رەتىندە تاراتىپ تاستاپ ەدىم.

ەسىكتىڭ قوڭىراۋى قايتا-قايتا شىرىلدادى. ەسىكتى ىشتەن بەكىتپەگەندىكتەن، كەلگەن قوناقتى قارسى الۋعا بارمادىم.  

 – ۇيدەسىڭ بە؟ – دەپ وزىنە ءتان بيازىلىقپەن ءۇن قاتتى.

«سوقىرسىڭ با؟ ۇيدە ەكەنىمدى كورىپ تۇرسىڭ عوي». جاۋاپ قاتپاستان باسىمدى ءۇنسىز يزەدىم.

– ءۇيىڭ سۋىق قوي. جاۋرامادىڭ با؟

«جىگىت بولساڭ، جەمپىرىڭدى شەشىپ، مەنىڭ يىعىما جاپ».

ورتا بويلى، اتجاقتى، شاشى ازداپ تولقىنداۋ، مۇڭلى، اقىلدى كوزدەرىمەن اينالاسىن زەرتتەپ، ساقتانىپ تۇراتىن بيازى، ءبىلىمدى، بىراق وزىنە اسا سەنىمدى ەمەس  جىگىتپەن ەشقاشان ەركىن، اشىق-جارقىن سويلەسە المايمىن. پاتەرى مەنىڭ جالداپ تۇراتىن پاتەرىمە كورشى ورنالاسقان.

ول مەنىڭ ويىمدى وقىپ قويعانداي، كۇلگىن ءتۇستى تۇيمەلى قالىڭ جەمپىرىن شەشىپ، يىعىما جاپتى. جەمپىردەن ازداپ تەمەكىنىڭ كۇلىمسى ءيسى شىعادى.

«بۇل تەمەكى شەكپەۋشى ەدى عوي...».

ول مەنىڭ ويىمدى تاعى دا وقىپ قويعانداي كۇلىمسىرەپ:

– پودەزدەگى ەكى بويجەتكەنمەن بۇگىن سويلەسىپ ەدىم، سولار شەككەن تەمەكىنىڭ ءيسى عوي، – دەدى.

«ەكى بويجەتكەنى» – تومەنگى قاباتتا تۇراتىن توعىزىنشى سىنىپتىڭ ەكى وقۋشىسى.

– سەن تاعى دا ولارعا «تەمەكى دەنساۋلىققا زيان» دەپ لەكتسيا وقىدىڭ با؟ – دەدىم ادەتتەگىدەي ەكەۋارا ديالوگتاعى ءسوزىمدى قايتالاپ. – ايەلى بار ەركەككە عاشىق بولۋ، كۇندىز-ءتۇنى سونى ويلاۋ، «ايەلىنەن قايتسەم دە تارتىپ الام» دەپ جوسپار قۇرۋ دا كۇنا ما؟ بىرەۋدى جاقسى كورۋ، ونىمەن تاعدىرىڭدى قوسۋدى ارمانداۋ – قالايشا كۇنا بولادى؟ سەنىڭشە، مەن دە كۇناھارمىن عوي، – دەپ ونىڭ اقىلدى كوزدەرىنە جاراتپاي قارادىم.

– سەن ونىمەن ەشقاشان ومىردە بەتپە-بەت كەزدەسكەن جوقسىڭ عوي. سەن كۇناھار ەمەسسىڭ، سەن – ءوز قيالىڭنىڭ قۇربانىسىڭ. وعان دەگەن سەزىمىڭ وسىدان بەس جىل بۇرىن ويانسا، وسى كۇنگە دەيىن ونىمەن كەزدەسۋىڭە بولار ەدى عوي. ساعان ءوز قيالىڭمەن ءومىر ءسۇرۋ ۇنايدى، سول سەبەپتى، سەن ونىمەن كەزدەسۋدەن قاشاسىڭ. كەزدەسسەڭ، ونى ماڭگىلىككە جوعالتىپ الاتىنىڭدى بىلەسىڭ. بۇل پسيحولوگيالىق سوققىنى سەنىڭ نازىك جۇيكەڭ كوتەرمەيدى. وعان دەگەن سەزىم، قۇشتارلىق – سەنىڭ ءالسىز جۇيكەلەرىڭدى ەمدەپ، سەنىڭ ء ومىر سۇرۋگە قۇشتارلىعىڭدى ارتتىرادى. ساعان ءوزىڭدى ءوزىڭ ساقتاۋ ءۇشىن وسى ءرولدى ويناۋ ۇنايدى. سەن ونىڭ، جالپى ەشكىمنىڭ سەنىڭ ءومىرىڭنىڭ رەجيسسەرى بولعانىن قالامايسىڭ. ايەل جاراتىلىسى رەتىندە سەنىڭ ەڭ باستى قاتەلىگىڭ – وسى. ءوزىڭدى ءوزىڭ ازاپتاپ تاعى دا وسىلاي قانشا جىل ءومىر سۇرەسىڭ؟ تاعى دا بەس جىل ما، الدە ون جىل ما؟ الدە وتىز جىل؟..

– وتىز جىل؟ مەنىڭ ەندىگى عۇمىرىم وتىز جىلدان از...

– ادام ءوز اجالىن ءوزى شاقىرماۋعا ءتيىس. ادام ءوز ءومىرىن بولجاي باستاعان كەزدە قاسىندا شايتان تۇرادى،  – دەپ سانات ماعان جاراتپاي قارادى.

– مەن ونىڭ ەكىنشى ايەلى بولۋعا دا نامىستانباس ەدىم، – دەدىم.

ول مەنى ەستىمەگەندەي تەرەزەدەن دالاعا كوز سالدى.  ولگەن كەپتەردى شۇقىپ جەپ جاتقان قارعانىڭ ارەكەتىن ءۇنسىز باقىلاي باستادى.

– بالا كەزىمدە شەشەم ەسىك الدىنداعى كەرىلگەن جىپكە جاڭا سويىلعان مالدىڭ ەتىن ءتىزىپ جايىپ، مەنى ەتتى قاراۋىلداۋعا قوياتىن. كىتاپ وقىپ وتىرىپ، ەتتى ۇمىتىپ كەتەتىنمىن. قارعا شۇقىپ، شۇقىپ، ەتتى جەرگە تۇسىرەتىن. كورشى ءۇيدىڭ بۇرالقى ءيتى كەلىپ، جەرگە تۇسكەن ەتتى الىپ قاشاتىن. مەن ءيتتىڭ ارتىنان قۋىپ شارشايتىنمىن. مەن ءيتتى قۋىپ جۇرگەندە قارعا ەتتى تاعى  دا شۇقىپ،  جەرگە ءتۇسىرىپ، ول ەتتى باسقا كورشىمىزدىڭ ءيتى جەپ كەتەتىن. مەن وكپەم وشكەنشە، ەكىنشى ءيتتى قۋالايمىن. جەتە الماعاسىن ىزالانىپ، تاس لاقتىرىپ، ۇراتىنمىن.

ءومىر كەيدە قارعا مەن ءيتتىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا ۇقساپ كەتەدى. قارعا ەشقاشان ءيتتى ەتپەن تويدىرۋ تۋرالى ويلاعان ەمەس. قارعانىڭ مۇددەسى – ءوز قارنىن تويدىرۋ. ساياسات ساحناسىنداعى «قارعالاردان» قالعاندى «يت» سەكىلدى پىسىقتار جىمقىرىپ كەتسە، ءوز قازىناسىنا يە بولا الماعان حالىق «قارعالاردىڭ» ەمەس، «يتتەردىڭ» ارتىنان قۋىپ جۇرەدى. سەبەبى، قارعاعا قاراعاندا وكپەسى ءوشىپ، ءتىلى سالاقتاپ، ايتەۋىر ءبىر يتكە جەتۋگە بولاتىنىن بىلەدى. بۇل ويىن نەشە جىلعا سوزىلادى؟ جالپى بۇل ويىننىڭ تاريحىنا قانشاما جىل؟ بۇل ويىن اتادان بالاعا، نەمەرەگە ميراس بولىپ قالىپ جاتىر. فورمۋلاسى، ەرەجەسى بار بۇل «زۇلىمدىق ويىنى» دا بارلىق ويىندار سەكىلدى زەرتتەلۋى كەرەك قوي. ونى زەرتتەۋگە ەڭ باتىل، شىنشىل، ءپرينتسيپشىل ادامنىڭ ءوزى باتپايدى. سەبەبى، بۇعان دەيىن زەرتتەۋگە تالپىنعانداردىڭ ءومىرى ولىممەن اياقتالعانىنان قورقادى،  – دەدى مۇڭلى كوزدەرىمەن رەنىشىن جاسىرا الماعان ول.

اس بولمەگە ءوتىپ، شاي قويىپ جاتقانىمدا دا سانات سويلەپ جاتتى. مەن ونىڭ ءبىر ءسوزىن ەستىپ، ءبىر ءسوزىن ەستىمەدىم. ادەتتەگىدەي داستارحان جايماستان، قولىنا شايعا قانت سالىنعان كەسەنى ۇستاتتىم. ول بەتىمە تاڭدانا قارادى. ۇيدە ەشقانداي ازىق-تۇلىك جوعىن، كەشە قارا سۋعا كۇرىش قايناتىپ جەگەنىمدى، بۇگىن دە قۇر كۇرىشتى قايناتىپ جەيتىنىمدى جالعان نامىسشىلدىقپەن وعان ايتىپ، مۇڭ شاققىم كەلمەدى.

 – ول ەشقاشان بيلىككە ارالاسپايدى، ونىڭ بارىنەن كوڭىلى قالعان، – دەدىم بەيسانالى تۇردە.

سانات: – كىم تۋرالى ايتاسىڭ؟ – دەپ بەتىمە تاڭدانا قارادى. سوسىن الدەنە ساناسىنا جەتكەندەي: – ونى ۇمىتاتىن ۋاقىت جەتتى عوي. ءومىر ءوتىپ بارادى. ءومىردى قۇر قيالمەن، يلليۋزيامەن وتكىزۋگە بولمايدى. جاس ەمەسسىڭ، تۇرمىس قۇرىپ، بالا ءسۇيۋىڭ كەرەك، – دەپ بەتىمە جاناشىرلىق كەيىپپەن قارادى. – ءبىزدىڭ عاسىر – دەپرەسسيا عاسىرى، بىراق رومانتيكتەردىڭ عاسىرى ەمەس. قيالمەن ءومىر ءسۇرۋ ادامدى قۇدايدان الىستاتادى.

–  پراگماتيكتەردى قۇدايعا جاقىن دەپ ساعان كىم ايتتى؟ – دەدىم جاقتىرماي.

– اڭگىمە – رومانتيكتەر مەن پراگماتيكتەر جايلى ەمەس. قيالمەن ءومىر سۇرەتىن ادام مىنا ومىردەن الىستاپ كەتەدى. ومىردەن الىستاۋ – قۇدايدان الىستاۋعا اپاراتىن قادام. شىنايى ءومىردىڭ ەرەجەلەرىمەن ويناپ ءجۇرىپ (وتباسىن قۇرۋ، بالا ءسۇيۋ), ءوزىڭدى جوعالتپاي، كەمەلدەندىرىپ، قۇدايدى ىزدەۋ كەرەك. قۇدايدى ىزدەۋ ارقىلى عانا بايانسىز ومىردەن ءمان تابۋعا بولادى. رۋح تاندە ەشقاشان تىنىشتىق تاپقان ەمەس. اللاعا قۇل بولۋ ارقىلى عانا جان تىنىشتىق تابادى. جان تىنىشتىعىن تابۋ – جىلداردىڭ، توزىمدىلىكتىڭ، شىدامدىلىقتىڭ جەڭىسى.

– مەن ءوز قۇدايىمدى ىزدەپ ءجۇرمىن، – دەدىم. – ء«جۇز جىلدىق جالعىزدىقتىڭ» اۆتورى گابريەل ماركەس: «مەن قۇدايعا سەنبەيمىن، بىراق ودان قاتتى قورقامىن» دەسە، كەيىپكەرلەرى قۇدايمەن ىمىراعا كەلمەيتىن كاميۋ «...ماعىناسىزدىق – بۇل قۇدايسىز جاسالعان كۇنا» دەيدى. بىراق ولاردىڭ ەشقايسىسى قۇدايسىز ەمەس ەدى. ادامزاتتىڭ اقىل ويىن دامىتۋعا ۇلەس قوسقان، «ۇيىقتاپ جاتقان ميلاردى» وياتىپ، «سانالاردى سىلكىنتكەن» ولار ءوز قۇدايىن ىزدەدى. ولار قۇدايمەن ەش «دەلدالسىز» تىكەلەي قارىم-قاتىناس جاسادى. ولار قۇدايسىز ەمەس ەدى، بىراق كەيدە ومىردەگى عانا ەمەس، جۇرەكتەگى بالانس ساقتالماعان كەزدە ءوز قۇدايىن جوعالتىپ الدى...

ول: – جۇرەكتەگى بالانستى ساقتاۋ – يمانعا، ادامنىڭ سەنىمىنە بايلانىستى. مىنا ومىردە ىزگىلىك جاساي الماساڭ دا، ادامداردى جاقسى كورۋ كەرەك. ادامدى بۇكىل كەمشىلىگىمەن ءسۇيىپ، كەشىرۋ ارقىلى قۇدايعا جاقىنداۋعا بولادى. كەشىرىم – ىزگىلىكتىڭ العاشقى باسپالداعى. نادان، توعىشار عانا كەشىرە المايدى. ادامداردى جەك كورەتىن پەندەلەردەن مەن قاتتى قورقامىن. ولار زۇلىمدىق جاساۋعا قابىلەتتى. بىرەۋدى ۇناتۋ، جاقسى كورۋ، ءسۇيۋ – ول قىلمىس ەمەس. الەمدى ىزگىلىك، مەيىرىمدىلىك، قۇدايعا دەگەن ماحاببات قۇتقارادى. ءوز سەزىمىڭنىڭ قۇلىنا اينالىپ، ءبىر وتباسىن بۇزۋ – مورالدىق قىلمىس. ءوز ارىڭ مەن ۇياتىڭنىڭ تۇتقىنىنا اينالىپ، «مورالدىق قىلمىستى جاسامايمىن» دەپ ءوز سەزىمىڭدى تۇنشىقتىرىپ، ءوزىڭدى شەكتەي بەرۋ – بۇل جاڭالىق اشۋعا، مىنا الەمدى وزگەرتۋگە ءتيىس باستى قوقىسپەن تولتىرۋ. ادامنىڭ ميى دا كادىمگى اقپاراتتىق فايلداردى ساقتايتىن فلەشكاعا ۇقسايدى. ميدى ارتىق قوقىستان، ۆيرۋستان ساقتاۋ كەرەك. ادامنىڭ باسى قوقىسقا تولسا، ميمەن عانا ەمەس، فيزيولوگيالىق تۇرعىدان دا جۇمىس ىستەۋگە قابىلەتى السىرەيدى، – دەدى.

 – تۇسىنەسىڭ بە، ونىڭ مەنىڭ قيالىمداعى ۇيشىكتەن شىققانىن قالامايمىن.

– ونى قيالىڭداعى ۇيشىكتەن شىعارعىڭ كەلمەيتىندەي ول – ويىنشىق ەمەس، ادام، – دەپ كەشىرىمدى جۇزبەن جىميىپ، بوساعان كەسەنى قولىما ۇستاتتى. – تۇسىنەسىڭ بە، سول قيالىڭداعى ۇيشىككە ونى ەمەس، سەن ءوزىڭنىڭ تۇلعالىق قاسيەتىڭدى، ارمانىڭدى، ء وزىڭنىڭ «مەندىگىڭدى» جاسىردىڭ. ءوزىڭدى وزىڭنەن بوسات.  سوندا عانا سەن ەشكىمنىڭ قۇرباندىعى ەمەس ەكەنىڭدى، ءوزىڭنىڭ قۇرباندىعىڭ – ءوزىڭ ەكەنىن سەزىنەسىڭ. ءومىر دەگەنىمىز – سەن!

– ءومىر دەگەنىمىز – سالىستىرۋ ويىنى. «سالىستىرۋ ويىنىنان» ادامدار «تەپە-تەڭدىكتى» ىزدەپ شارشايدى. ومىردەن «تەپە-تەڭدىكتى» تاپقاندار قۇدايدى كوبىنە ۇمىتىپ كەتەدى،  ال تاپپاعاندار ۇمىتپايدى. ۇمىتپايتىنى سول: قۇدايعا رەنجىپ، جىلايدى،  ۇرسىسادى، ءتىپتى قۇدايعا ءتىل تيگىزىپ، قارعاپ تا جىبەرەدى.  وزىنە ءوزى سانالى تۇردە قولجۇمساپ ولگەن كەز كەلگەن ادامدى اقتاپ العىم كەلەدى.  بىراق مەن و دۇنيەدەگى ەمتيحاندا قازىلار القاسىنىڭ مۇشەسى ەمەسپىن عوي، – دەدىم.

وسى كەزدە ونىڭ تەلەفونى شىرىلدادى. ايەلى. سانات جول اپاتىنا ءتۇسىپ، توسەك تارتىپ جاتقاندا اۋرۋ كۇيەۋىن تاستاپ، ورىس جىگىتپەن كەتىپ قالعان.

– سەن ايەلىڭدى كەشىردىڭ بە؟ – دەپ سۇرادىم.

وعان دەگەن ەش سەزىمىم بولماسا دا، ايەلىنەن قىزعاناتىنىمدى سەزدىم.  

– مەنىڭ كەشىرگەن، كەشىرمەگەنىم وعان تۇككە دە قاجەتى جوق. ونى كەشىرۋ ماعان كەرەك. زۇلىمدىقتان ساقتانۋ ءۇشىن عانا ەمەس، سول زۇلىمدىقتى جاساماۋ ءۇشىن دە كەكتەنبەي، كەشىرە ءبىلۋىمىز كەرەك. تۇلعالىق قاسيەتىڭدى ساقتاپ، ءوزىڭدى جوعالتپاۋ ءۇشىن دە كەشىرۋدى ۇيرەنۋگە ءتيىسپىز. اكەنىڭ كەكشىلدىگى – ۇل بالانى ايەلدەردى قورلاپ، ءوش الۋعا يتەرمەلەسە، شەشەنىڭ كەكشىلدىگى – قىز بالانى ەركەكتەرگە زۇلىم، ارام دەپ قاراۋعا ۇيرەتەدى. ايەلىن جەك كورەتىن ەركەكتىڭ، بولماسا، كۇيەۋىن جەك كورەتىن ايەلدىڭ  بالالارى پسيحولوگيالىق سوققى العاندىقتان ءومىر سۇرۋگە قۇشتارلىقتارى بولمايدى، ولار ءومىردى ەشقاشان سۇيمەيدى. وزدەرىنە قولجۇمساپ ولەتىن بالالاردىڭ كوپشىلىگى وسىنداي وتباسى قۇندىلىعى اياققا تاپتالعان وتباسىنان شىققان. ال مەن ۇلىمنىڭ ۇزاق ءومىر سۇرگەنىن ارماندايمىن. ايەلىم ءوز ءومىرىن ءسۇرىپ جاتىر. ۇيلەنەر كەزدە بولاشاق جارىمنىڭ تابيعاتىن تەرەڭ زەرتتەمەگەن ءوزىم كىنالىمىن، – دەپ مەنىمەن قوشتاسىپ، بالاسىمەن كەزدەسۋگە كەتتى.

سول ساتتە سۋرەتتەن عانا كورگەن ونىڭ سۇيكىمدى سارى بالاسىن كورگىم كەلدى، بەتىنەن ءسۇيىپ، قاتتى ەركەلەتكىم كەلدى. 

***

قالا ماعان ۋاقىتتى ساعىندىرادى. ۋاقىتتان جاڭىلىسىپ، اداسىپ جۇرگەندەي كۇي كەشەم. كوپ ادامدار باراتىن باعىتىنان جاڭىلىسىپ، قايتار جولدا اداسپايدى. ال، مەن كەرىسىنشە، بارار جولدان ەمەس، قايتار جولدان اداسام. قالا كوشەلەرىندە اسىعىپ بارا جاتقان ادامداردان ۋاقىتتى سۇراعىم كەلەدى. قاباقتارى تۇنەرگەن ادامداردىڭ جانارىنان ءوزىمدى كورىپ، ولاردىڭ دا ۋاقىتتى بىلمەيتىنىن تۇسىنەم... 

Abai.kz