ستالين كەزەڭىندەگى اشارشىلىق ءبىر جارىم ميلليون قازاقتىڭ ءومىرىن جالمادى. 1930 جانە 1933 جىلدارى قازاقستان حالقىنىڭ تورتتەن ءبىرى كوز جۇمدى. بۇل تۋرالى Die Welt نەمىس باسىلىمىندا جۋىردا جارىق كورگەن ماقالادا جازىلادى.

نەمىس تاريحشىسى جانە شىعىس ەۋروپا بويىنشا ساراپشى-مامان روبەرت كيندلەر تاياۋدا جارىق كورگەن زەرتتەۋىندە قازاقستانداعى اشارشىلىق تۋرالى كەڭىنەن جازعان. ء«ستاليننىڭ كوشپەندىلەرى» اتتى ديسسەرتاتسياسىندا ول «سوتسياليزم جانە كوممۋنيزمنىڭ كۇشتەۋ يدەولوگياسىنا ءتان، ۇمىت بوپ بارا جاتقان قىلمىستى اشكەرەلەپ، سۋرەتتەيدى» دەلىنەدى Die Welt باسىلىمىندا.

«ۋكرايناداعىداي، قازاقستاندا دا كەڭەستىك ۇجىمداستىرۋدىڭ ماقساتى بايىرعى جۇيەنى تۇبەگەيلى جويىپ، ونى باسىپ-جانشۋدا كوممۋنيستىك بيلىكتى ورناتۋ بولدى. سۇيەنگەن قاعيداسى دا قاراپايىم. باي-كۋلاكتارمەن كۇرەسۋدى سەبەپ ەتىپ، كەڭەس وداعىنىڭ شەتكەرى تەرريتوريالارىنداعى اۋىل حالقىنا ۇلكەن كولەمدە الىم-سالىق سالىندى. تالاپ ەتىلگەن كولەمدەگى بيدايدى اكەلىپ وتكىزبەگەندەر قاماۋعا الىنىپ، ۇرىپ-سوققىعا جىعىلدى نەمەسە بىردەن اتۋ جازاسىنا كەسىلدى. شارۋالاردىڭ كوبىسى كەلەسى جىلعا ەگۋگە ساقتاپ وتىرعان ءداندى-داقىلدارىن دا مەملەكەتكە وتكىزۋگە ءماجبۇر بولعان» دەپ جازىلادى تاريحشىنىڭ ديسسەرتاتسياسىندا.

«قازاقستاننىڭ تۇرعىلىقتى حالقى، نەگىزىنەن، مال باققاندىقتان كوشپەلى سالت قۇرىپ، بايتاق دالانىڭ ارعى جاعىنان بەرگى جاعىنا جىل مەزگىلىنە قاراي كوشىپ-قونىپ جۇرگەن. 1929 جىلى، ياعني ءستاليننىڭ قۋعىن-سۇرگىن ساياساتىنا دەيىن ستاتيستيكا بويىنشا قازاقستان اۋماعىندا 36 ميلليون باس مال بولعان، ونىڭ 24 ميلليونى قوي مەن ەشكى، 6,8 ميلليونى سيىر بولعان. ورتاشا ەسەپپەن ءاربىر وتباسىنا 41 باس مال تيەسىلى ەدى. مەملەكەتكە بيداي وتكىزۋ تۋرالى تالاپ بارلىق قازاق حالقى ءۇشىن (كوشپەلىسى بولسىن، وتىرىقشىسى بولسىن) ۇلكەن اپات الىپ كەلدى.

مالشىلار بيداي ساتىپ الۋ ءۇشىن مالىن ساتۋعا ءماجبۇر بولدى. سوندىقتان بازاردا بيدايدىڭ باعاسى شارىقتاپ، ال مالدىڭ باعاسى قۇنسىزدانىپ كەتتى. تالاپ ەتىلگەن كولەمدەگى بيدايدى وتكىزبەگەن مالشىلار بىردەن قاماۋعا الىندى، ال مالدارى كامپەسكەلەندى. وسىلايشا قىسقا مەرزىم ىشىندە قازاقستاننىڭ بارلىق ءوڭىرى بويىنشا باعۋعا، قاراۋعا كەلمەيتىن مال قاراسى كوبەيىپ شىعا كەلدى» دەپ جازادى Die Welt.

نەمىس تاريحشىسى كەلتىرگەن مالىمەت بويىنشا، قازاقستانداعى قولدان ۇجىمداستىرۋدىڭ ءتورت جىلىندا ەل اۋماعىنداعى بار ءىرى-قارانىڭ 90 پايىزىنىڭ كوزى جويىلدى نەمەسە سىرتقا جىبەرىلدى: 1,6 ملن ءىرى-قارا مەن 2,15 ملن قوي مەن ەشكى قالدى. ەندى ورتاشا ەسەپپەن ءاربىر وتباسىندا 2,2 باس مال بولدى. ال بۇل كولەم ءارى قاراي تىرشىلىك ەتۋ ءۇشىن جەتكىلىكسىز ەدى.

«سالدارىنان ءبىر جارىم ميلليون ادام اشارشىلىقتان قىرىلدى: ءاربىر ءتورتىنشى مالشى جانە رەسپۋبليكانىڭ ءاربىر ءتورتىنشى ازاماتى وسىلايشا قۇرباندىققا ۇشىرادى. باسقاشا ايتقاندا، ءستاليننىڭ ەسسىزدىگى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ باسىم بولىگىنىڭ ءومىرىن جالمادى. بۇل اراداعى ساندار 1975 جانە 1979 جىلدارعى كامبودجاداعى پول پوتتىڭ باسشىلىعىنداعى «قىزىل كحمەرلەر» تەررورىنىڭ ناتيجەسىنە سايما ساي كەلەدى» دەپ توپشىلايدى روبەرت كيندلەر.

روبەرت كيندلەردىڭ بۇل ديسسەرتاتسياسى يوگانن گۋستاۆ درويزەن اتىنداعى سىيلىققا ۇسىنىلىپ جاتىر. جاس تاريحشى ءوز زەرتتەۋىندە، نەگىزىنەن، قازاقستاندىق جانە رەسەيلىك مۇراعاتتاردىڭ قۇجاتتارىن پايدالانعان.

ديماش تۇرلىبەكوۆ.

(جازبا اۆتوردىڭ facebookتەگى پاراقشاسىنان الىندى)

Abai.kz