رەسەيلىك كورنەكتى ساياسي قايراتكەر بوريس نەمتسوۆتىڭ ولىمىندە كوزگە تۇسە بەرمەيتىن بىرنەشە استار بار. ونىڭ بىرقاتارىنىڭ بىزگە دە، ياعني قازاقستانداعى ساياسي بولمىسقا ۇقساستىعى ءارى بولاشاقتا تيگىزەر اسەرى دە جوق ەمەس.

العاشقى استار – تاريحي-يدەيالىق. كەزىندە ەڭ جاس گۋبەرناتور بولىپ، باسقا ءبىر بوريس – پرەزيدەنت ەلتسيننىڭ كومانداسىنا ەنگەن ول ءىس جۇزىندە وڭشىل، ليبەرالدىق كوزقاراستاعى ساياساتكەر رەتىندە تانىلدى. جانە سول باعدارلامالىق پوزيتسياسىنا ادالدىق تانىتىپ ءوتتى. باسقالار سەكىلدى نە سولعا، نە وڭعا اۋىسا سالىپ، تابانسىزدىق تانىتپادى. ەلتسين كەزەڭىنە دە ايتار سىن كوپ، اسىرەسە، ەكونوميكانىڭ وليگارحيالاندىرۋىنا قاتىستى ءبىراز اششى پىكىر ايتۋعا بولار ەدى. بىراق قالاي دەگەندە، ساياسي جۇيە سول كەزدە ءبىرشاما بوستاندىققا يە بولىپ، قوعامدا پىكىرالۋاندىعى ورىن الدى. ال قازىر بولسا، جاعداي مۇلدەم وزگەشە، رەسەيدە ليبەرالدىقتىڭ ءيىسى دە شىقپايدى. پۋتين باياعىدا باسقا باعىت العان. سونىڭ ىشىندە قارسى پىكىر ايتۋشىلاردى باسىپ-جانشىپ، مىنە، كەرەك دەسەڭىز، اتىپ تاستاۋدان دا تايىنبايتىن ساياسي جۇيە ورناتىلدى.

كوپا ادام بەلگىلى ءبىر شەنەۋنىكتىڭ وپپوزيتسياعا كەتۋىن ونىڭ جەكەباس شەشىمىمەن («جۇمىستان كەتىپ، رەنجىپ، ءوزى ىستەگەن ۇكىمەتتى سىناي باستاعانىن قاراشى!") بايلانىستىرادى. بىزدە بيلىك پەن وپپوزيتسيا اراسىنداعى يدەيالىق ايىرماشىلىق تۋرالى كوپ ايتىلا بەرمەيدى. مەنىڭشە، نەمتسوۆتىڭ تازا ليبەرال رەتىندە قازىرگى جۇيەگە قارسى شىعۋىنىڭ ءبىر سەبەبى وسىندا جاتىر.

كەلەسى استاردىڭ، راسىندا، جەكەباستىق سيپاتى بار ەكەنى راس.

نەمتسوۆ كەزىندە «ەلتسيننىڭ مۇراگەرى» رەتىندە تانىلعانى راس. ول تۋرالى رەسەيلىك باق اشىق جازىپ ءجۇردى دە. بىراق، «قۇدايدى كۇلدىرگىڭ كەلسە، ءوزىڭنىڭ جوسپارىڭدى ايتىپ بەرشى» دەگەن ناقىلدى دا ۇمىتپاۋ كەرەك سياقتى. كرەملدىڭ ىشكى ينتريگالارى مەن تالاس-تارتىسىنىڭ ناتيجەسىندە مۇراگەر بوپ، بۇرىن ەشكىم تانىمايتىن، چەكيست پۋتين شىعا كەلدى. ەلتسين تاراپىنان بۇل كوپ ادام كۇتپەگەن قادام ەدى.

ال كەز كەلگەن مۇراگەر وزىنە بالاما تۇلعانىڭ كوزىن جويعىسى كەلەتىنىن تاريح تانىتىپ وتىر ەمەس پە؟ سوندىقتان دا مىقتى حاريزماعا يە، ەلگە تانىمال، تەرەڭ ءبىلىمى بار (رەسەي عالىمدارى كەزىندە نەمتسوۆتى تاماشا ءارى بولاشاعى مول فيزيك رەتىندە مويىنداعانى بەلگىلى), كەلبەتى كەلىستى ءارى بويى بيىك قارسىلاسىن ۆۆپ جايدان-جاي قالدىرماسى امبەگە ايان عوي...

ءۇشىنشى استار كرەمل ماڭايىنداعى جەمقورلىققا تىكەلەي قاتىستى. نەمتسوۆ پۋتين جانە ونىڭ ەڭ جاقىن دوستارىنىڭ ءبىر كۇننىڭ ىشىندە قالاي ميللياردەر بوپ كەتكەنى تۋرالى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، كىتاپتار جازعان ادام. ول ءۇشىن تەك قانا ءتيىستى اقپارات ەمەس، ادامي باتىرلىق تا كەرەك ەدى. بوريس بولسا، سول باتىلدىقتى تانىتتى. قولىنا دالەلدەرىن الىپ، كرەملدىڭ كوزىن شۇقىپ، قانداي بىلىققا باتقانىن كورسەتتى! ونداي ەرلىكتى رەسەيلىك باس بيلىك كوتەرە المادى.

كەلەسى استاردىڭ گەوساياسي بەلگىسى بار. بۇرىن ءوزىمىز سىيلاپ جۇرگەن كەيبىر رەسەيلىك وپپوزيتسيونەرلەر رەسەيدىڭ قىرىمدى اننەكسيالاۋى مەن دونەتسك پەن لۋگانسك وبلىستارىنداعى سەپاراتيستىك كۇشتەردىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركۋىن قولداپ شاعى كەلگەنى راس. ال نەمتسوۆ بولسا، وسى تۇستا ءوزىن ۋكراينا جاعىندا ەكەنىن اشىق جاريالاپ، كرەملدىڭ باسقىنشىلىق ساياساتىن ايىپتادى، سوعان قارسى شىقتى. بۇل دا بولسا، كرەملگە جاعا قويماعانى بەسەنەدەن بەلگىلى.

مەنىڭشە، نەمتسوۆتى اياۋسىز اتىپ تاستاۋ ءبىر ساتتە ورىن العان جوق. پۋتيندىك ۇگىت-ناسيحات قۇرالدارى قانشاما جىل بويىنا ەل ىشىندەگى وپپوزيتسيانى قارالاۋمەن كەلەدى. ۇرا بەرسە، قۇداي دا ولەدى. تەك قانا رەسەيلىك تەلەارنالاردى كورەتىن كورەرمەن ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن شىن مانىندە بارلىق وپپوزيتسيا «تەك قانا اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىنەن اقشا الىپ، سولاردىڭ قۇپيا تاپسىرماسىن ورىندايدى»، «ولار رەسەيدىڭ جاۋلارى»، «اسىرە مايدانشىلدار» دەگەن ويعا كەلەرى راس. قوعام ساناسىن وسىلايشا ۋلاعان كرەمل ەل ىشىندە بالاما پىكىر ايتۋشىلارعا دەگەن توزگىسىز احۋال قالىپتاستىردى. «بيلىك – جاقسى، وپپوزيتسيا – جاۋ» دەگەن كوزقاراستى رەسمي يدەولوگيانىڭ ىرگەتاسى ەتىپ قالادى. مىنە، ناتيجەسىندە وسىنداي قىلمىس ورىن الدى.

ال وسى اتالعان بەلگىلەر قازاقستاندا جوق دەپ كىم ايتا الادى؟!

كەز كەلگەن اۆتوريتارلىق جۇيە ءوز ىشىندەگى وپپوزيتسيانى كورە المايدى، كورگىسى كەلمەيدى. مەيلىنشە تۇقىرتىپ، باسىپ-جانشىپ تاستاۋعا تىرىسادى. ساياسي كۇرەستىڭ بارلىق ايلا-امالىن پايدالانادى: قارالايدى، ارانداتادى، سوتتاپ، تۇرمەگە جابادى. اۆتوريتارلىق جۇيە كۇشەيگەن سايىن ونداي كۇرەس ۋشىعا تۇسەدى دە، ونىڭ شارىقتاۋ شەگى - ءوز سىنشىلارىن ولتىرۋگە اكەپ سوعادى.

قازاقستاندا دا، رەسەيدە دە بيلىك بۇرىن دا ءوزىنىڭ ساياسي قارسىلاستارىن قارسى وق اتقان. قاراپ وتىرساق، بۇگىنگى رەسەيدە بۇل ءداستۇر ءوز جالعاسىن تاۋىپ جاتىر. ونىڭ سەبەبى دە بەلگىلى – باتىس سانكتسيالارى كورشى ەلدىڭ ەكونوميكاسىن السىرەتىپ جاتىر، ەل ىشىندەگى نارازىلىق ۇلعايۋدا. بۇل تۇستا وپپوزيتسيانى قولداۋشىلار كوبەيە تۇسەتىنى بەلگىلى.

ءبىزدى دە بولاشاعى بۇلدىر، ساياسي تۇرعىدان ءولىارا شاق كۇتىپ وتىرعان سەكىلدى. ەڭ باستىسى – پوستنازارباەۆ كەزەڭىندەگى باس بيلىك ءۇشىن كۇرەس ەرەكشە اسقىنا تۇسەدى، وسى كەزدە توپارالىق تارتىس ءوزىنىڭ شارىقتاۋ شەگىنە جەتەدى. ءبىر وداققا كىرگەن رەسەيدىڭ ساياسي تاجىريبەسىن قايتالاۋدان قۇداي ساقتاسىن!

«اشىق الاڭ» (قالام مەزگىل) گازەتى، №8, 05 ناۋرىز 2015 جىل