جالپى، ءبىزدىڭ ەلدىڭ مەملەكەتتىك ساياساتىنا اسا قاتتى ءمىن تاعۋعا كەلمەيدى. ءبارىن دۇرىس ايتادى، نۇسقاعان باعىتتارى دا كوڭىلگە قونارلىقتاي. مەملەكەت باسشىسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسى جايىندا دا وسىنى ايتۋعا بولادى. دەگەنمەن، ءدال وسى ماقالا بۇرىنعىدان مۇلدەم وزگەشەلىگىمەن ەرەكشە نازار اۋدارتادى.

ەلباسى ءوزى اتاپ كورسەتكەندەي «كۇن ساناپ وزگەرىپ جاتقان ءدۇبىرلى دۇنيەدە سانا-سەزىمىمىز بەن دۇنيەتانىمىمىزعا ابدەن ءسىڭىپ قالعان تاپتاۋرىن قاعيدالاردان ارىلماساق، كوش باسىنداعى ەلدەرمەن تەرەزەمىزدى تەڭەپ، يىق ءتۇيىستىرۋ مۇمكىن ەمەستىگىنە» ءشۇباسىز سەنۋىمىز كەرەك.

قازىرگى تاڭدا شىنىن ايتۋ كەرەك، ءبىزدىڭ زيالى دەپ اتاپ جۇرگەن توپتارىمىزدىڭ دا، ءىس باسىندا وتىرعان ەليتاداعى تانىمال وكىلدەرىمىز دە تىم ەسكىشە ويلايدى. كەشە وسى ماقالا شىعار-شىقپاستا ءبىر توپ «زيالى» ساپ تۇزەپ الدىمەن شىقتى. ولاردى ءبارى تانيدى دا، بىلەدى. قايسى ءبىرىن اسىرە جاعىمپازدىعى ارقىلى جۇرت تانىپ، ءتىپتى جەك كورىپ كەتكەن. سوندىقتان، ونداي جاعىمپازدار دۇرىس بىردەمە ايتسا دا، ەل كۇلە قاراپ، سوزىنە دە، وزىنە ءمان بەرمەي جاتادى. ەل ىشىندەگى ونداي ساناۋلى پەندەلەر  ۇشىن ءومىر ءسۇرۋدىڭ ءمانى شولاق بەلسەندىلىكپەن ناۋقانشىلدىققا بوي ۇرۋ، جاعىمپازدانىپ-جارامساقتانىپ كۇن كەشۋ بولىپ كەتكەندەي. قايتالاپ ايتايىن، مۇنداي ارەكەتتەن حالىق ابدەن مەزى بولدى، اركىمگە جيىركەنىش تۋدىراتىن جاعدايعا جەتتى.

جاڭا ءداۋىردىڭ جاعىمدى جاقتارىن بويعا ءسىڭىرۋىمىز ءۇشىن شىنايى بولمىسىمىزبەن ادال ەڭبەك ەتۋىمىز قاجەت قوي.  شىن مانىندە، بۇگىنگى كۇنى ادال ەڭبەكتىڭ قۇنى كوك تيىن دەپ شورت كەسپەي-اق قويايىن. بىراق، تىم ماردىمسىز. بەلگىلى ءبىر ۇيىمدا بارىنشا ءادىل ءجۇرىپ، تەر توگىپ ەڭبەك ەتىپ كورشى! سول مەكەمەدە الدىمەن تىزگىن ۇستاپ وتىرعان ءتۇرلى دەڭگەيدەگى باسشى-قوسشىلارعا كوز تۇرتكى بولاسىڭ. سول ادالدىعىڭ مەن ەڭبەكقورلىعىڭ ءۇشىن شەتتەتىلەسىڭ. مۇنى مادەنيەتتىڭ قاي تۇرىنە جاتقىزۋعا بولادى؟!

ەلباسىنىڭ «قازىرگى قوعامدا شىنايى مادەنيەتتىڭ بەلگىسى – ورىنسىز ءسان-سالتانات ەمەس كەرىسىنشە، ۇستامدىلىق، قاناعاتشىلدىق پەن قاراپايىمدىلىق، ۇنەمشىلدىك پەن ورىندى پايدالانۋ كورگەندىلىكتى كورسەتەدى» دەگەندى جانە «بۇل جۇيە جەڭ ۇشىنان جالعاسقان تامىر-تانىستىقتى كوتەرمەيدى» دەگەنى: اكىم-قارالار مەن شەنەۋنىكتەرگە قاراتىلعان ءسوز شىعار.

سوندىقتان، وسىدان كەيىن ءتۇرلى شەندىلەر مەن شەكپەندىلەر قىرۋار قارجى جۇمسالاتىن ارتىقشىلىقتارىنان بىرتىندەپ بولسا دا باس تارتۋلارى كەرەك. مىسالى، توپ-توبىمەن وققاعارلار ۇستاۋ، قىمبات كولىك ءمىنىپ وزدەرىن قۇداي ساناۋلارىن جانە جالاقىلارىن تىم كوبەيتىپ جىبەرگەندەرىن سەزىپ، ازايتار دەپ ۇمىتتەنەيىك.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ جازۋىنا قاراعاندا، ءبىزدىڭ ەل بىلىمگە بولىنەتىن بيۋدجەت شىعىستارىنىڭ ۇلەسى جونىنەن الەمدەگى ەڭ الدىڭعى قاتارلى ەلدەردىڭ ساناتىنا قوسىلعان ەكەنبىز. بىراق، سونى كىم، قالاي يگەرىپ جاتقانىنا نازار اۋدارىلعانى ءجون سەكىلدى. قازىر جوعارى ءبىلىم جۇيەسى تەرەڭ داعدارىستىڭ مي باتپاعىنا بەلشەسىنەن باتىپ تۇر. بىلىكتى ماماندار عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىنان كەتىپ جاتىر. مۇنىڭ باستى سەبەبى، جوو مەن عىلىم سالاسىنىڭ مەنەدجمەنتىندە ورىن العان قاتەلىكتەردە بولىپ وتىر. قىسقاسىن ايتقاندا، ول جەرلەردە كوزبوياۋشىلىق، بىلىكسىزدىك، سىبايلاستىق-جەمقورلىق، پاراقورلىق، جەرشىلىك كەڭ ەتەك جايعان.

«بىرەۋگە ءوزىڭنىڭ كوزقاراسىڭدى ەرىكسىز تاڭۋعا ەشقاشان بولمايدى» - دەپتى، ەلباسى. بۇل وتە ماڭىزدى ماسەلە. بىزدە تەرىس بولسىن، دۇرىس بولسىن، باسشىنىڭ ايتقان ءجون دەگەن قاساڭ ءۇردىس نىق قالىپتاسقان. ءپليۋراليزمنىڭ مىنبەرى بولاتىن پارلامەنتتە، باق جۇيەسىنىڭ وزىندە بىرەر باسشىنىڭ كوزقاراسى عانا بارىنە كۇشپەن تاڭىلادى. دەپۋتات سپيكەردىڭ قاس-قاباعىن باعادى، باق اتاۋلىنىڭ ءبارى دەرلىك شەنەۋنىكتەردىڭ قۇلاق كەستى قۇلىنا اينالىپ بارادى. ەلباسىنىڭ «...وزدەرىنىڭ سۋبەكتيۆتى پايىمدارىن تىقپالاۋعا دا ەشكىمنىڭ قاقىسى جوق» دەگەنى وسى جايدى مەڭزەگەن بولسا كەرەك.

«گۋمانيتارلىق زيالى قاۋىم وكىلدەرى ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى گۋمانيتارلىق كافەدرالاردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ارقىلى مەملەكەتتىڭ قولداۋىنا يە بولادى» - دەگەندى بۇل سالادا شىنايى ءادىل سايلاۋ جۇرگىزۋدى، سالانى تۇبىرىمەن وزگەرتۋدى اتاپ كورسەتكەن دەپ تۇسىنەمىن.

ويتكەنى، مۇنداعى عىلىمي ورتا ابدەن بىلىققان. جوو لاۋازىمدىلارىنىڭ اقشا جيناپ، قالتاسىن تولتىراتىن «باۋ-باقشاسىنا» اينالعان. سوعان كوز جەتكىزگەندىكتەن ەل پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆ ماقالاسىندا  «جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى گۋمانيتارلىق كافەدرالاردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ» دەگەن فرازانى قولداندى.

نەگە؟ ارينە، اتالمىش ءبىلىم وشاعىن ءوزىنىڭ تۇپكىلىكتى فۋنكتسياسىنا ساي ەتىپ، قالپىنا كەلتىرىپ، كافەدرالاردى اتىنا زاتى ساي  قىلۋ ارقىلى عانا ساپالى ءبىلىم بەرۋدى قامتاماسىز ەتۋگە بولادى.

ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسىن قۇرا وتىرىپ،  الەمنىڭ ۇزدىك 100 وقۋلىعىنىڭ قازاق تىلىندە شىعارۋمەن قاتار ۇزدىك كوركەم ادەبي تۋىندىلاردى دا تۇپنۇسقادان انا تىلىمىزگە اۋدارىلعانى ابزال.

ەلباسى مۋزەيلەر مەن گالەرەيالار قورىن بايىتا ءتۇسۋدى ماقالادا ەرەكشە اتاپتى. ولاي بولسا، استانادا مۋزەيلەردى وڭتايلاندىرۋدى، بىرىكتىرۋدى، قىسقارتۋدى قولعا العالى جاتقانى مەملەكەت باسشىسىنىڭ يدەياسىنا قاراما-قايشى بولعالى تۇر. بۇل دا ويلاندىراتىن ماسەلە. ءسوز بەن ءىستىڭ بىرلىگى بولمايىنشا دامۋ مۇمكىن ەمەس.

ەلباسى باعىتتى ايقىنداپ بەردى. ەندىگى كەزەكتە ونى جۇزەگە اسىرۋشىلاردى قاتاڭ سىناق كۇتىپ تۇر. جابىلا ماداق ايتىپ، «سۋ اياعى قۇرىدىمعا» جىبەرەمىز بە، الدە، شىنايى بولمىسىمىزبەن وزگەرىپ، باسقاشا قادام جاسايمىز با، ونى ۋاقىت كورسەتەر. قالاي بولعاندا دا، كومپارتيا پلەنۋمىنان كەيىن شۋلاپ-شۋلاپ، ەكى ايدان سوڭ ءبارىن ۇمىتاتىن سوۆەتتىك تاپتاۋرىن قاعيدالاردان ارىلعانىمىز ءجون.

قۋاندىق شاماحايۇلى

Abai.kz