ۇلتقا تاستالعان ۇران

ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كۇنى كەشە جاريالانعان «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىن استىن سىزىپ وتىرىپ ءۇش قايتارا وقىپ شىقتىم. سوسىن «بۇل تەك ماقالا ەمەس، كەلەسى كەزەڭدەگى ۇلتتىق دامۋىمىزدىڭ تۇعىرناماسى!» دەپ قابىلدادىم. «يدەولوگيا جوق!» دەگەن ءسوز ءجيى ايتىلادى، مەنىڭشە، ەندىگى جەردەگى يدەولوگيالىق باعىتىمىز وسى قۇجاتپەن تىكەلەي بايلانىستى بولۋ كەرەك! بۇل – ابدەن ءپىسىپ-جەتىلگەن، ەل كۇتكەن ەڭ ءىرى وقيعا!

تاۋەلسىزدىگىمىزگە شيرەك عاسىر بولدى! دۇنيە-ديىرمەننىڭ ۇستىڭگى تاسى ءبىر رەتتە اينالماعانمەن، استىڭعى تاسى شىر اينالىپ، قۇمساعاتتاي قۇبىلىپ تۇر. ەسىك-تەرەزەنى تارس بەكىتىپ الىپ، سىرتپەن بايلانىسىن ۇزگەن ەلدەردىڭ ۇزەڭگى باۋى بىرت-بىرت ءۇزىلىپ جاتىر. ال، ەسىك-تەرەزەنى اشىق-شاشىق تاستاساڭ اۋلاڭ جىن-جىبىرعا، ساياسي اقىلماندارعا، وپا-دالاپقا شىلانعان پوپ-مادەنيەت پەن دىڭكەڭدى قۇرتاتىن ءتۇرلى ءدىني قاۋىمدارعا تولىپ كەتەدى. ارينە، قازاقستان — ءتورت قاقپاسىنا كۇزەتتى مىقتاپ قويىپ، الەكەدەي جالانعان الەممەن اشىق بايلانىسقا ءتۇسىپ جاتقان ەل. وسىنداي «بارا جاتقاننىڭ بالتاسىن، كەلە جاتقاننىڭ كەتپەنىن» الاتىن وسىنداي جاھاندانۋ جاعدايىندا «الىپتاردىڭ ويىنىنا» جۇتىلىپ كەتپەي، ەلدىك تۇتاستىقتى ساقتاي وتىرىپ دامۋدىڭ نەگىزگى العىشارتى – ەلباسى ايتقان «ۇلتتىڭ رۋحاني  كودى»! بۇل – بۇعان دەيىن ايتىلماعان، بالكىم، ۋاقىت پەن كەڭىستىك ايتقىزباعان تىڭ ماسەلە. مەملەكەت باسشىسى وسى كوزقاراسى ارقىلى جاڭا تاريحي كەزەڭنىڭ باستالعانىن سەزىندىردى.

پرەزيدەنت: — جاڭعىرۋ اتاۋلى بۇرىنعىداي تاريحي تاجىريبە مەن ۇلتتىق داستۇرلەرگە شەكەدەن قاراماۋعا ءتيىس. كەرىسىنشە، زامانا سىنىنان سۇرىنبەي وتكەن وزىق داستۇرلەردى تابىستى جاڭعىرۋدىڭ ماڭىزدى العىشارتتارىنا اينالدىرا ءبىلۋ قاجەت. ەگەر جاڭعىرۋ ەلدىڭ ۇلتتىق-رۋحاني تامىرىنان ءنار الا الماسا، ول اداسۋعا باستايدى. مەن حالقىمنىڭ تاعىلىمى مول تاريحى مەن ىقىلىم زاماننان ارقاۋى ۇزىلمەگەن ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىن الداعى وركەندەۋدىڭ بەرىك ءدىڭى ەتە وتىرىپ، ءاربىر قادامىن نىق باسۋىن، بولاشاققا سەنىممەن بەت الۋىن قالايمىن، — دەپ كەسىپ ايتتى.

راسىندا، وتكەن تاريحىمىزعا تاس اتىپ، عاسىرلار بويى بابادان بالاعا ميراس بولىپ كەلە جاتقان ءداستۇر-سالت پەن ادەت-عۇرىپتارعا ساناسىنداعى ءدىني ۇستانىمدارىن قارسى قويعان دۇمشەلەر مەن «سالدەلىلەردىڭ» ءسانىمىزدى قاشىرىپ تۇرعانى ايداي اقيقات!

«ءححى عاسىرداعى ۇلتتىق سانا تۋرالى» اتتى ءبىرىنشى بولىمدەگى التى تارماقتىڭ التاۋى دا – ەندىگى تاۋەلسىزدىك يدەياسىنىڭ بەلاعاشتارى بولۋ كەرەك. «باسەكەلىك قابىلەت»، «پراگماتيزم»، «ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ»، «ءبىلىمنىڭ سالتانات قۇرۋى»، «قازاقستاننىڭ رەۆوليۋتسيالىق ەمەس، ەۆوليۋتسيالىق دامۋى»، «سانانىڭ اشىقتىعى» — راسىندا رەاليزم مەن پراگماتيزمنىڭ باستى قۇندىلىقتارى بولۋ كەرەك.

ال، «تاياۋ جىلدارداعى مىندەتتەر» اتتى ەكىنشى ءبولىمنىڭ نەگىزگى تۇعىرى – ۇلتتىق پاتريوتيزم! اشىعىن ايتۋ كەرەك، بىزدە پاتريوتتىق سەزىمدى ۇشتاۋ باعىتىندا ساعات سايىن، ءسات سايىن نەبىر جوبالار جاسالۋدا. بىراق، سونىڭ دەنى الاۋلاتىپ جالاۋلاتقان ناۋقانشىلدىق، قۇمىراعا وتىرعىزعان جاساندى گۇل سەكىلدى اسەر قالدىراتىنىن نەسىنە جاسىرامىز؟!.

نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ: «مەن «تۋعان جەر» باعدارلاماسىن قولعا الۋدى ۇسىنامىن. باعدارلاما نەگە «تۋعان جەر» دەپ اتالادى؟ ادام بالاسى – شەكسىز زەردەنىڭ عانا ەمەس، عاجايىپ سەزىمنىڭ يەسى. تۋعان جەرىن قايدا جۇرسە دە جۇرەگىنىڭ تۇبىندە الديلەپ وتپەيتىن جان بالاسى بولمايدى.

بابالارىمىز عاسىرلار بويى ۇشقان قۇستىڭ قاناتى تالىپ، جۇگىرگەن اڭنىڭ تۇياعى توزاتىن ۇلانعايىر اۋماقتى عانا قورعاعان جوق. ولار ۇلتتىڭ بولاشاعىن، كەلەر ۇرپاعىن، ءبىزدى قورعادى. سان تاراپتان سۇقتانعان جات جۇرتقا اتامەكەننىڭ قارىس قادامىن دا بەرمەي، ۇرپاعىنا ميراس ەتتى. سوندىقتان تۋعان جەرگە، ونىڭ مادەنيەتى مەن سالت-داستۇرلەرىنە ىڭكارلىكپەن اتسالىسۋ – شىنايى ءپاتريوتيزمنىڭ ماڭىز­دى كورىنىسى»، — دەگەن ويى قازاق جەرىندە تۇراتىن بارلىق ۇلىستارعا قاراتىپ ايتىلعان ءسوز دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك.

ال، ءالىپبي – بىرنەشە جىلدان بەرى مامانداردىڭ تالقىسىنا سالىنىپ، ۋاقىت وتكەن سايىن ءيى قانىپ كەلە جاتقان ماسەلە. راسىنا كەلسە، ءالىپبي – قىپ-قىزىل ساياسات. ءبىزدىڭ ۇلت ءالىپبيدىڭ الەگىن سان رەت باستان وتكەرگەن. سوندىقتان، الەمدىك كوشتىڭ باسىندا تۇرعان لاتىن قارپى ءبىزدىڭ باسىمىزدى ودان سايىن ازات ەتپەسە، مازاق ەتپەيدى!

قىسقاسى، ەلباسى ماقالاسىندا ادەبيەت پەن ونەرگە، تاريحقا، ءبىلىم بەرۋ ىسىنە، تۋريزم، باسەكەلەستىككە قاتىستى ۇكىمەتتىڭ الدىنا ناقتى مىندەتتەر جۇكتەدى. جانە زيالىلاردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ وتىرعان قازاقستان جازۋشىلار وداعى مەن عىلىم اكادەمياسىنا، وزگە دە قوعامدىق ۇيىمداردىڭ جاڭا تاريحي كەزەڭدى سەزىنە وتىرىپ، تاۋەلسىزدىك يدەياسى باعىتىنداعى يگى ىستەردى جۇزەگە اسىرۋعا شاقىرۋى – ۇلتشىل ازاماتتاردىڭ يىعىنا ارتىلىپ وتىرعان ۇلكەن سەنىم دەپ باعالاعان ءجون.

«وراعىڭ وتكىر بولسا، قارىڭ تالمايدى،

وتانىڭ بەرىك بولسا، جاۋىڭ المايدى»، — دەيدى حالىق ناقىلى.

«ءبىر كىسى قازعان قۇدىقتان مىڭ كىسى سۋ ىشەدى»، «جاقسى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن – جاقسى ويلاۋ كەرەك» دەگەن ناقىل بار. ال مەملەكەت باسشىسىنىڭ باس باسىلىمدا جاريالانعان ماقالاسى ازامات رەتىندە ءوزىمنىڭ جەكە باسىمدى قۋاتتى دا جاقسى ويلارعا جەتەلەدى. وسى جىلدار ىشىندە كەزەڭ-كەزەڭىمەن ءتۇرلى باعدارلامالار جۇزەگە اسىرىلدى. ونىڭ كوبى ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك، ساياسي سالماعى باسىم دۇنيەلەر بولدى. ال، «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» — ەرنەۋىنەن جەل گۋلەپ، اۋلاسىن الابوتا قاپتاپ كەتكەن يدەولوگيالىق كەڭىستىگىمىزگە قان جۇگىرتەتىن، بولاشاعىمىزعا باعىت سىلتەيتىن، ۇلتتىعىمىزدى ساقتاۋعا شاقىر­عان ۇرانداي اسەر ەتكەنىن جاسىرعىم كەلمەيدى…

راسىندا، بۇل – ۇلتقا باعىتتالعان ۇران!

جاناربەك ءاشىمجان، قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، الماتى قالالىق قوعامدىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى

وزىق ويدىڭ جەمىسى

ەلباسىنىڭ «ەگەمەندە» جارىق كورگەن ماقالاسى ءبارىمىزدىڭ كوكەيىمىزدە جۇرگەن ارمان-ماقساتتىڭ ۇستىنەن ءدوپ ءتۇستى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس.

ول ءتىلدى ايتتى، ءدىلدى ايتتى، ءدىندى ايتتى. قىسقاسى، تاۋەلسىز ەلگە كەرەكتى دۇنيەنىڭ ءبارىن تۇگەندەپ، ەلدىڭ ەرتەڭگى ومىرىنە ناقتى جوسپار جاسادى. ۇلتتىق سانانىڭ قالىپتاسىپ، ودان ءارى دامۋىن جىك-جىككە ءبولىپ، جۇرتتىڭ جۇرەگىنە جىلى تيەتىن جولداردى كورسەتىپ وتىر.

سونىڭ ىشىندە، ماقالاداعى «تۋعان جەر» باعدارلاماسى ءبىر كۇننىڭ ەمەس، بىرنەشە جىلدارعا سوزىلعان كەمەڭگەر ويدىڭ، سۇڭعىلا سانانىڭ جەمىسى ەكەنى اقيقات. ولكەتانۋ مەن اباتتاندىرۋ جۇمىستارى جانە تاريحي ەسكەرتكىشتەر مەن مادەني نىسان­داردى قالپىنا كەلتىرۋ شارالارىن قازىردەن باستاپ قولعا الماساق، «اتتەگەن-ايلاپ» قالۋىمىز دا مۇمكىن. سول سەبەپتى، ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا ايتىلعان مىندەتتەر مەن تاپسىرمالاردى ەرتەڭگە قالدىرماي، بۇگىننەن باستاپ جابىلا ورىنداۋعا ءتيىسپىز. بۇل – الەمدەگى ەڭ دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋگە بىردەن-ءبىر كەپىل.

«ءپاتريوتيزمنىڭ ەڭ جاقسى ۇلگىسى ورتا مەكتەپتە تۋعان جەردىڭ تاريحىن وقۋدان كورىنىس تاپسا يگى. تۋعان جەردىڭ ءاربىر سايى مەن قىرقاسى، تاۋى مەن وزەنى تاريحتان سىر شەرتەدى. ءاربىر جەر اتاۋىنىڭ توركىنى تۋرالى تالاي-تالاي اڭىزدار مەن اڭگىمەلەر بار. ءاربىر ولكەنىڭ حالقىنا سۋىقتا پانا، ىستىقتا سايا بولعان، ەسىمدەرى ەل ەسىندە ساقتالعان ءبىرتۋار پەرزەنتتەرى بار. وسىنىڭ ءبارىن جاس ۇرپاق ءبىلىپ وسۋگە ءتيىس»، – دەدى ەلباسى. ماقالادا ايتىلعان وسى جولدار­دان-اق نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تۋعان جەرگە دەگەن ىستىق ىقىلاسىن، زور ماحابباتىن اڭعارۋعا بولادى ەمەس پە؟!

ەندەشە ەلىن سۇيگەن ەلباسىمىز باردا ءبىزدىڭ دە ايانىپ قالعانىمىز جاراماس. قولدايمىز. قۋاتتايمىز.

 قازاقباي قاسىموۆ، «احىسكا» تۇرىك مادەني ورتالىعىنىڭ توراعاسى

Abai.kz