كوشى-قون كوميتەتى تاراپ، ونىڭ ەندىگى قىزمەتى ىشكىستەر مينسيترلىگىنىڭ قۇزىرەتىنە بەرىلگەلى جاتىر. بۇدان بىلاي قازاق كوشىنىڭ تاعدىرى قالاي بولماق؟ تولاسسىز اعىلعان ميگراتسيا ماسەلەسى تولايىم شەشىمىن تابا الا ما؟ «Abai.kz» پورتالىن الاڭداتقان وسى ساۋالدارعا وراي كوشى-قون كوميتەتىنىڭ قازىرىگى توراعاسى قابىلسايات ابىشەۆ ءوز ويىن ورتاعا سالا وتىرىپ: «اگەنتتىك قۇرۋ كەرەك!» دەپ ايقايلاپ جۇرگەندەر كوشى-قون كوميتەتىنە زار بولىپ قالدى»، - دەدى.

- قابىلسايات اعا، كوشى-قوننىڭ قۇزىرەتىن ءىىم-نە بەرگەلى جاتىر دەپ ەستىدىك. بۇل ماسەلەگە ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز قانداي؟ ونسىز دا پروبلەماسى جەتىپ ارتىلاتىن كۇردەلى سالانى پوليتسەيلەرگە بەرگەننەن قانداي پايدا بار؟

كوشى-قون كوميتەتى تاراپ، ونىڭ ەندىگى قىزمەتى ىشكىستەر مينسيترلىگىنىڭ قۇزىرەتىنە بەرىلگەلى جاتىر. بۇدان بىلاي قازاق كوشىنىڭ تاعدىرى قالاي بولماق؟ تولاسسىز اعىلعان ميگراتسيا ماسەلەسى تولايىم شەشىمىن تابا الا ما؟ «Abai.kz» پورتالىن الاڭداتقان وسى ساۋالدارعا وراي كوشى-قون كوميتەتىنىڭ قازىرىگى توراعاسى قابىلسايات ابىشەۆ ءوز ويىن ورتاعا سالا وتىرىپ: «اگەنتتىك قۇرۋ كەرەك!» دەپ ايقايلاپ جۇرگەندەر كوشى-قون كوميتەتىنە زار بولىپ قالدى»، - دەدى.

- قابىلسايات اعا، كوشى-قوننىڭ قۇزىرەتىن ءىىم-نە بەرگەلى جاتىر دەپ ەستىدىك. بۇل ماسەلەگە ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز قانداي؟ ونسىز دا پروبلەماسى جەتىپ ارتىلاتىن كۇردەلى سالانى پوليتسەيلەرگە بەرگەننەن قانداي پايدا بار؟

- «كوشى-قونمەن تۇبەگەيلى اينالىساتىن جەكە اگەنتتىك قۇرۋ كەرەك!» دەگەن ماسەلەنى ورالماندار دا، زيالى قاۋىم دا كوپتەن بەرى ايتىپ ءجۇر. ويتكەنى، كوشى-قون دەگەن ءارى ۇلكەن، ءارى كۇردەلى ماسەلە. ءتىپتى، 21 عاسىردى «ميگراتسيا عاسىرى» دەپ اتاپ جاتىر. كۇللى الەمدە ادامداردىڭ كوشى-قون قوزعالىسى قارقىن الۋدا. شەكارا اشىق. مىسالعا رەسەيدى الايىق. رەسەيدەن جىلىنا 12,5 ملن. ورىس ەۋروپاعا ميگراتسياعا قاتىسسا، سول رەسەيدىڭ وزىنە جىل سايىن 14 ملن. ادام ميگراتسيالىق قۇبىلىسقا قاتىسادى ەكەن. ميگراتسيالىق قۇبىلىس دەگەنىمىز - كوشىپ كەلەدى، كوشىپ كەتەدى، ۋاقىتشا تۇرۋعا قونىس اۋدارادى. ال ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ميگراتسيالىق احۋال 2 ملن-نىڭ ماڭىندا. ونىڭ ىشىنە ەڭبەك ميگراتسياسى، زاڭدى جانە زاڭسىز ميگراتسيا دا كىرەدى. مىسال ءۇشىن، وزبەك، تاجىك، قىرعىزدار قازاق جەرىنە كەلىپ، ناپاقاسىن تاۋىپ، كۇنىن كورىپ كەتىپ جاتىر. سودان سوڭ، ءوزىمىزدىڭ ەتنيكالىق ميگراتسيامىز، بوسقىندارىمىز تاعى بار. مىنەكي، بۇلاردىڭ ءبارى كۇردەلى ماسەلە بولعاندىقتان، ءبىر قۇزىرلى ورگان اينالىسۋى كەرەك. كوپتەگەن مەملەكەتتەردە كوشى-قون جەكە ورگان: مينيسترلىك، اگەنتتىك نەمەسە قىزمەتتىك (ميگراتسيوننايا سلۋجبا). ايتالىق، رەسەيدە فەدەراتسيالىق قىزمەت، ازەربايجاندا مينيسترلىك، ىرگەمىزدەگى قىرعىزدىڭ وزىندە مينيسترلىك... ال بىزدە شە؟ كوشى-قون ماسەلەسىمەن ەكى مينيسترلىك اينالىسادى. ەڭبەك ميگراتسياسىمەن ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى اينالىسسا، ميگرانتتاردى تىركەۋ، ۆيزا بەرۋ جانە ونىڭ ۋاقىتىن سوزۋ ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرىنا بەرىلگەن. سوندىقتان دا، وسى قۇزىرەت 2-3-كە ءبولىنىپ كەتكەن سوڭ، بارلىعى ءبىر قولدا بولسا تەمىردەي ءتارتىپ بولار ەدى دەگەن ماسەلە كوتەرىلىپ جۇرگەن. بۇل ماسەلە شەشىمىن قالاي تابادى؟ اتا زاڭىمىز بويىنشا، قۇزىرلى ورگاندى قۇرۋ پرەزيدەنتتىڭ قۇزىرىندا بولعاندىقتان، بيىلعى جىلدىڭ 17-ءنشى تامىزىندا: «ءىىم-ءنىڭ قۇرامىنان ميگراتسيا پوليتسياسى قۇرىلسىن» دەگەن جارلىق شىعارىلدى. كەيىننەن وعان وزگەرىس ەنگىزىلىپ، 22-ءنشى قىركۇيەكتە باسقا جارلىق شىقتى. وسى قاۋلى (قوسىمشا جارلىق) بويىنشا، كوشى-قون كوميتەتى جويىلىپ، ميگراتسيا پوليتسياسى كوميتەتى قۇرىلاتىن بولدى. الايدا، سىرتتان ەڭبەك كۇشىن تارتۋ، ورالماندارعا ۇستەمە جاردەماقى تولەۋ سياقتى فۋنكتسيالار ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىندە قالسىن دەپ كورسەتىلىپتى جارلىقتا... سونىمەن قوسا، كوشى-قون كوميتەتىن جويۋ تۋرالى 30-نشى قىركۇيەكتە ۇكىمەتتىڭ دە قاۋلىسى شىقتى. ياعني، جاڭا كوميتەتتى قۇرۋعا قاجەتتى نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق قۇجاتتار تۇگەل دايىن دەگەن ءسوز.

- سوندا كوشى-قون كوميتەتى تۇگەلدەي ءىىم-ءنىڭ قۇرامىنا وتە سالا ما؟

- بۇل جەردە ءبىر ۇلكەن ماسەلە تۋىنداپ تۇر. العاشىندا ءبىزدىڭ قىزمەتكەرلەرىمىزدىڭ جارتىسى سول مينيسترلىكتىڭ قۇرامىنا وتەدى دەگەن اڭگىمە بولعان. بىراق، ءومىر بويى وسى كوشى-قونمەن اينالىسقان مىقتى ماماندارىمىزدى ىشكىستەر مينيسترلىگى ء(ىىم) جۇمىسقا المايمىز دەپ جاتىر. ويتكەنى، ءبىزدىڭ قىزمەتكەرلەرىمىزدىڭ كوبىسى 50 مەن 60-تان اسقان ادامدار. ولاردىڭ ايتاتىن سىلتاۋلارى مىناۋ: كوشى-قون پوليتسياسىندا ءارى جاس، ءارى شەندى، ءارى اسكەري ادام جۇمىس ىستەۋى كەرەك. ال، بۇگىنگە دەيىن كوشى-قون كوميتەتىنىڭ اۋماقتىق جەرگىلىكتى جەردەگى دەپارتامەنتتەرى قالىپتاسقان جۇيەمەن جۇمىس ىستەپ وتىر ەدى. بىزدە ورالمان بازاسى (دەرەك قورى) بار. قونىس اۋدارعان ءار قازاقتى وسى دەرەك قورىنا ەنگىزەتىن ەدىك. ەندى، بۇل دەپارتامەنتتەر دە ەكىگە بولىنبەك. ەڭ وكىنىشتىسى، كوشى-قون سالاسىندا ءومىر بويى جۇمىس ىستەگەن ادامدار جۇمىسسىز قالماقشى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل دۇرىس ەمەس. جاڭا ورگان كوشى-قون ماسەلەلەرىن باقىلاۋ كوميتەتى بولىپ قۇرىلۋى كەرەك ەدى. ءبىر بولىگىن مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر، ەكىنشى بولىگىن كوشەدەگى ميگرانتتارمەن كۇرەسەتىن پوليتسەيلەر قۇراسا... بۇل جەردە قىزمەتتىڭ ءبارى پوليتسياعا اۋىستى دا، كوشى-قون ساياساتىمەن اينالىساتىن ورگان جويىلدى. ويتكەنى، ميگراتسيا پوليتسياسىنا تەك جۇزەگە اسىرۋ فۋنكتسياسى بەرىلگەن. بولدى. جارلىقتا ولار كوشى-قون ساياساتىمەن اينالىسادى دەگەن ءسوز ايتىلماعان.

- سوندا بۇل جۇمىستى كىم قولعا الادى؟

- بۇعان دەيىن كوشى-قون ساياساتىمەن ءبىز اينالىساتىنبىز. مىسالى، «نۇرلى كوش» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىردىق. جۇمىسىمىزدىڭ ناتيجەسى سول - قازىر قازاقستاندا 4 ۇلكەن ورالمانداردى بەيىمدەۋ ورتالىقتارى جۇمىس ىستەپ تۇر. ماڭعىستاۋدا بيىل 197 پاتەرلىك بەيىمدەۋ ورتالىعىن اشتىق. سونداي-اق، قاراعاندىدا 140 ورىندىق، اقسۋكەننتتە ەكى ۇلكەن ورتالىعىمىز بار. ءتىپتى، ءار وبلىستا ورالماندار 1-2 كۇن ۋاقىتشا تۇراتىن ورىنجايلار دا اشىلدى. ەندى وسىلاردىڭ بارلىعىن ءىىم-نە وتكىزىپ جاتىرمىز. ول مينيسترلىك بۇل شارۋامەن قالاي اينالىسادى، ول جاعىن بىلمەيمىز. مىقتى، تاجىريبەلى ماماندارىمىز قىسقارتۋعا ۇشىرادى. قازاقشا ايتقاندا، ولارعا وبال. «ارالارىڭىزدان 1-2 ادامدى عانا جۇمىسقا الامىز» دەگەن كەرتارتپا كوزقاراس پايدا بولدى. بۇل ماسەلەنى كىم شەشەتىنىن بىلمەيمىز؟.. «مۇرتقا وتپەلەپ جۇرگەندە ساقال شىقتى» دەۋشى ەدى قازاق. بۇعان دەيىن «كوشى-قون كوميتەتى جامان»، «كوميتەتتىڭ قۇزىرى تومەن»، «اگەنتتىك قۇرۋ كەرەك» دەپ ايقايلاپ جۇرگەن جازۋشىلار، ورالماندار، اعايىندار كوشى-قون كوميتەتىنە زار بولاتىن بولدى. ويتكەنى، كوميتەت تاراعان سوڭ، ورالمان شارۋاسىمەن ەندى پوليتسيانىڭ ىشىندەگى ءبىر باسقارما نە ءبىر ءبولىم عانا اينالىسادى. مىنە، بۇگىنگى كۇنى وسىنداي جاعداي قالىپتاسىپ وتىر. ءبىز 1 قاراشاعا دەيىن جۇمىس جاسايمىز دا، سول كۇننەن باستاپ ءمورىمىزدى جويىپ، قىزمەتىمىزدى توقتاتامىز.

- ال ءوزىڭىز جۇمىسسىز قالامىن دەپ قورىقپايسىز با؟

- مەن مەملەكەتتىك قىزمەتشىمىن. قايدا جىبەرسە - سوندا بارامىن. ۇكىمەتكە تاجىريبەم كەرەك بولسا، جۇمىس ىستەيمىن. ويتكەنى، وسى كۇنگە دەيىن ۇكىمەتكە ادال قىزمەت ەتىپ كەلەمىن. پرەزيدەنتتىڭ قولىنان ەكى رەت العىس حات تا الدىم. كەرەك بولماسام، عىلىممەن نە كاسىپپەن اينالىسامىن. ماقالا جازامىن. ەشكىمنەن ەشكىم ارتىق تۋماعان. كوپ قازاقتىڭ ءبىرى بولىپ كۇن كورەمىز-دە.

- جۋىردا جالعان ورالمانداردىڭ مەملەكەت قازىناسىنا ايتىرلىقتاي زيان كەلتىرگەنى جاريا بولدى. جالپى، بۇل ىندەتپەن قالاي كۇرەسىپ جاتىرسىزدار؟

- جالعان ورالمانمەن كۇرەسۋدى مەن وسى كوميتەت باسشىلىعىنا كەلگەننەن باستادىق. ۇقك، قارجى پوليتسياسى، جەرگىلىكتى جەرلەردەگى اكىمشىلىكتەرمەن بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزدىك. جالپى بۇل كوشىپ كەلىپ جاتقان اعايىنعا، كوشتى ۇيىمداستىرىپ وتىرعان ادامدارعا ۇيات اكەلەتىن نارسە. جاسىراتىنى جوق، 2005 جىلدان باستاپ جالعان ورالماندىق قازاقستاندا ەتەك الدى. سەبەبى، 2005 جىلى ورالماندارعا كۆوتا ءبولىنىپ، قوسىمشا جاردەماقىلار بەرىلە باستادى. مىسالى، ءبىر وتباسىنا 1 ملن. تەڭگەدەي قارجى بولىنەدى. جىل سايىن بولىنەتىن 10 ملرد. تەڭگە، سوڭعى ەكى جىلدا 16 ملردقا جەتتى. 16 ملرد. دەگەنىڭىز - 120 ملن. اقش دوللارى. بۇل - ورالماننىڭ قالتاسىنا سالىپ بەرەتىن اقشا. «التىن كورسە پەرىشتە جولدان تايادى» دەگەندەي، ءبىزدىڭ الاياقتار دا، ورالماننىڭ الاياقتارى دا وسى اقشاعا قىزىقتى. مىناداي فاكتىنى ايتايىن: قازاقستاندا سوڭعى 5 جىل ىشىندە 200-300 مىڭعا جۋىق ورالمان قولدان جاسالعان قۇجاتپەن تىركەلىپتى. ولاردىڭ بارلىعىنا ازاماتتىق بەرىلگەن. بىراق، ولار ساناقتا بار دا، ومىردە جوق ادامدار.

- قىزىق ەكەن. سوندا بيىل ەلىمىزگە قانشا ورالمان كوشىپ كەلدى؟

- بيىل 1 ملن. ورالمان كەلگەن جوق. بالكىم، 300-400 مىڭنىڭ شاماسىندا بولار؟!. ويتكەنى، بۇل مالىمەتتى ستاتيستيكا اگەنتتىگىندەگى كارتوچكامەن كورىپ وتىرمىز. سونداي-اق، زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە ءوزىمىزدىڭ دەرەك قورىمىزدى پايدالاندىق. ەگەر ۇكىمەت مۇنى شىنداپ قولعا العىسى كەلسە، ورالماندارعا ساناق جۇرگىزۋى كەرەك. ولاردى باس-باسىنا ساناۋدىڭ قاجەتى جوق. تەك قانا دەرەك قورى ارقىلى ورالمان قۇجاتىن العانداردى ساناۋ كەرەك. مىسالى، قاي جەردە بالاسى وقۋ وقىپ جاتىر، قاي جەردە سالىق تولەپ جاتىر، قاي جەردە جاردەماقى الىپ وتىر جانە ت.س.س. ەگەر دەنى ساۋ كوميسسيا قۇرىلسا، ناقتى ورالمانداردىڭ سانىن شىعارىپ الۋ قيىن ەمەس. نەگىزى، جالعان قۇجات العانداردى ورالمان ساناتىنان شىعارىپ، ناقتى قانشا ورالمانىمىز بار ەكەنىن ساناپ الۋىمىز كەرەك. ءتىپتى، 200 مىڭ ورالمان بولسا دا، شىندىعىن كورسەتۋىمىز قاجەت. ەگەر دە وسىنىڭ بارلىعىن ىزدەيتىن، تارتىپكە سالاتىن ورگان بولسا، بارلىعى باسى اشىق اڭگىمە.

- قابىلسايات اعا، سىزدەر پارلامەنتكە «كوشى-قون تۋرالى» زاڭنىڭ جوباسىن ەنگىزبەپ پە ەدىڭىزدەر؟ ەندى كوميتەت جويىلسا، ول جوبانىڭ تاعدىرى نە بولماق؟

- ءيا، ەنگىزگەن ەدىك. ول زاڭ جوباسىنىڭ تاعدىرى نە بولاتىنىن مەن بىلمەيمىن. ءبىر بىلەتىنىم، سول جوبادا سەنىمحات دەگەندى الىپ تاستاعانبىز. ياعني، كوشىپ كەلگەن ورالمان قازاقستان ازاماتتىعىن العاننان كەيىن عانا سول قۇجاتىمەن بارىپ، ورالمانعا تيەسىلى اقشانى الا الادى دەگەن نورما كىرگىزگەنبىز. سول نورما كۇشىنە ەنسە، جالعان ورالماندىق ماسەلەسىن شەشەر ەدىك. ال، ول نورما زاڭعا ەنبەي قالسا، وندا ارعى جاعى بەلگىلى...

سۇحباتتاسقان تولەن تىلەۋباي،

«اباي-اقپارات»