تۇرسىن جۇرتباي. "قارالى سۇلۋ" كىم؟ (جالعاسى)

«ادال دا ارى تازا انريەتتا سياقتى سۇيگەنi بولماعاندار قانداي سورلى دەسەڭشi! سونداي-اق، دەدلەي سياقتى سىلقىم بيكەشپەن سىرلاسپاعاندار دا نەتكەن باقىتسىز ەدi...».

ونورە دە بالزاك.

«دالا گۇلi».

«وسىمەن تاڭ اعارىپ اتقاندا دەنەسi ابدەن سالقىنداپ، بارلىق اساۋ قان باسىلدى. بۇل زامانعا شەيiن قىسىپ كەلگەن جاستىق تiلەگi بiرجولاتا ءوشiپ، باياعى قايعىعا بەكiنگەن تازا كوڭiلi ومiرiنشە الىسقان قارا مۇينەتتەر قاراكوزدiڭ باقىتتى بولعان ۋاقىتى سياقتانىپ ەدi. ول – ابدەن اعارىپ، تىنىشتىق العان جۇرەكپەن اۋىر كۇرسiنiپ، ۇيiنە قايتتى...»

مۇحتار اۋەزوۆ.

«قارا سۇلۋ»، بiرiنشi نۇسقاسى

«تاڭ»، 1925 جىل.

ءساتتi مە، ءساتسiز بە، ءبارiبiر، كەز كەلگەن ادامعا تاعدىردىڭ بەرگەن راحاتى مەن تاۋقىمەتi سياقتى، كوركەم شىعارمانىڭ دا وزiندiك تاريحى بولادى. كەيبiر تۋىندىلاردىڭ باق جۇلدىزى بiردەن اسپانداي كوتەرiلiپ، جارقىراپ شىعا كەلەدi. قايسىبiرi جىلت ەتiپ، ءوشiپ قالادى. ءۇشiنشiسiنiڭ جولى اۋىر، ءوزi دە سۇرiنگiش كەلەدi, اۆتورىن دا سۇرiندiرەدi. بارى دا، جوعى دا بەلگiسiز دۇنيەلەردiڭ بايىبىنا بارماي-اق قويايىق. وزگە سەبەپتەردi ەسكەرمەگەندە، اۆتورىنىڭ بەتiنە جيi-جيi كولەڭكە تۇسiرگەن جانە تالاي-تالاي داۋ-دامايدى باسىنا ۇيiرگەن اڭگiمەلەردiڭ قاتارىنا «كiناشiل بويجەتكەن» مەن «قارالى سۇلۋ» جاتادى. قازاق تۇرمىسىنان الىنعان وسىناۋ كلاسسيكالىق تۋىندىنىڭ بۇرىن دا، قازiر دە ۇنەمi باعى جانىپ، تيiستi باعاسىن الىپ جۋرگەن جوق. ەكەۋi سىنالسا دا، ماقتالسا دا قوساقتالىپ ايتىلادى. سونىڭ اسەرi مە، جيىرماسىنشى جىلدارداعى اڭگiمەلەرiنiڭ iشiندە كەيiن مۇحتاردىڭ قالامىن باتىرىڭقىراپ تۇزەتكەندەرi دە وسىلار. وڭدەلگەننەن كەيiنگi كوركەمدiك كونتسەپتسيا اۋەلگi نىساناسىنان مۇلدەم قاراما-قارسى باعداردى ۇستانىپ، تونىن اينالدىرىپ شىعا كەلدi. بۇعان 1926 جىلى بايگە العان «قاراكوز» كوسىلدى. ونداعى نەگiزگi كiنا – كەيiپكەر ايەلدەردiڭ بويىنداعى قازاقى مiنەزدiڭ، تۇرمىستاعى ادەت پەن ادەبiنiڭ iشتارتا، ۇلگi ەتە سۋرەتتەلۋi, سال-سەرiلiكتiڭ، سايراندى كوشتiڭ، پاۋەسكە مiنگەن جەسiردiڭ ءسان-سالتاناتى سەسكەندiردi, كەيبiر «الەۋمەتشiلدەردi» جيiركەندiردi. كەرiسiنشە، «كiناشiل بويجەتكەندەگi» ناپسiقۇمار عايشانىڭ زيناقورلىق قىلىقتارىنا نامىستانىپ، «ويدان شىعارىلعان شيكi سۋرەت»، «قازاق قىزىنىڭ نامىسىنا تيەرلiك جالا»، دەپ شالا ءبۇلiندi. ءوز تۆورچەستۆوسى حاقىنداعى اشىق حاتىندا: «تۇگەندەپ ايتقاندا، توڭكەرiس جولدارىنىڭ قوعامدىق زاكازى مەن توڭكەرiسشiل جۇرتشىلىقتىڭ يەلiگiنە بiرجولاتا ۇيلەسپەيتiن سوزدەرiم بولعان» – دەپ ەمەۋرiن تانىتقان شىعارمالارىنىڭ بiرi وسىلار.

«كiناشiل بويجەتكەن» مەن «قارالى سۇلۋدىڭ» كiلتيپانى نە ەدi? قانداي اۆتورلىق يدەيانىڭ كورiنiسi ەدi جانە نە ءۇشiن جازۋشى يدەياسىنان باس تارتتى؟ ولار، سول تۇستاعى ازۋلى، بiلiكتi ادەبيەتشi عابباس توعجانوۆتىڭ: «مۇحتاردىڭ «قارالى سۇلۋ»، «ەسكiلiك كولەڭكەسiندەگi»، «قاراكوزiندەگi»، ايەلدەرiن الىڭىز – ءبارi دە تۇرمىستا بولماعان، ويمەن، قولمەن جاسالعان ادامدار»، (ر. نۇرعاليەۆتiڭ «ايدىن» مونوگرافياسىنان الىندى. 1985. «ونەر»، 81-بەت) – دەگەن پiكiرiندە ايتىلعانداي، تىم تامىرسىز، ومiردەن الشاق وقيعالار ما ەدi? بiزدiنشە، ەسكەرەرلiك جايلار بولعانىمەن، جايداق سۋدىڭ بەتiن قالقىعان جالاڭ قيالدىڭ جەتەگiنەن تۋعان تازا رەاليستiك تۇرعىداعى تۇعىرلى تۋىندىلار بولاتىن.

مۇنداعى توسىن قۇبىلىس – كوركەمدiك كەستەسiندەگi ەۋروپا كلاسسيكالىق ادەبيەتiنiڭ ورنەگi, سارىنى ەدi. ادام جانىنداعى پسيحولوگيالىق وزگەرiستەردi موپاسساننىڭ، بالزاكتىڭ، تۋرگەنەۆتiڭ كەيiپكەرلەرiمەن ۇندەستiرە، شەبەرلiك ءۇردiسiن ورايلاستىرا بەرۋiندە. قازاق قارا ءسوزiنiڭ جۇيەسi – قىزىقتى، وقىس وقيعاعا، ايانىشتى حالگە، بارىمتا-سىرىمتا، جەسiر داۋى iسپەتتi ۇيرەنشiكتi تاقىرىپقا قۇرىلىپ، نەگiزگi جۇكتi سيۋجەتكە ارتاتىن بالاندىق داۋiردەن ءالi ارىلماعان كەزدە، ادامنىڭ جان دۇنيەسiنiڭ تولقىنىنا، سەزiم-سىرىنا، iشتەي پسيحولوگيالىق يiرiمگە قۇرىلعان شىعارمانى جاتىرقاي قارسى الدى. قابىلدامادى. «پىشكا»، «دالا گۇلi»، «اسيا»، «كرەيتسەر سوناتاسى» iسپەتتi ءلاززاتى مەن ازابى ارالاس ءازازiل تۇندەردiڭ سەزiم شارپىسۋى ايەلدiڭ بەتiنەن ءپارانجi تۇسپەگەن شىعىس سالتىنا ۇياتتى iستەي كورiندi. ايەلدiڭ جالاڭاش بالتىرىن، شۇلىقسىز اياعىن، كيمەشەك-شىلاۋىشسىز ءجۇرۋiن ءالi دە جات سانايتىن تۇسiنiك وقىعانداردىڭ وزدەرiنەن دە ارىلىپ بiتپەگەن كەز بولاتىن. قازiر دە ساقتالىپ كەلەدi.

مۇمكiن، ەرتەڭ دە ەسكiرمەس.

بiراق قازاق ونەرiنە وسى بiر قىمسىنۋدىڭ استارىنداعى كۇيiنiش-ءسۇيiنiشتi, شىمىرلاعان سەزiم ارپالىسىن اشىپ، «ۇيات» شىمىلدىعىن سەرپiپ تاستاعان – جازۋشى مۇحتار. ول سىرتقى كيiمدi, وقيعانىڭ ۇزىن-ىرعاسىن مولدiرەتiپ بايانداۋدان باس تارتىپ، ادامنىڭ سانا-سەزiمiندەگi جاسىرىن قۇبىلىستارعا ءۇڭiلدi. سىرتى سۇلۋ قۋىرشاقتان گورi iشi-سىرتىنىڭ ىستىق-سۋىعى ارالاسقان، ۇيات پەن تiلەك، ادەپ پەن ءناپسi شارپىسقان ايەلدiڭ بەينەسiن قالام ارقىلى تiرiلتكiسi كەلدi, كادiمگi ادامعا ءتان – سۇيە الاتىن، سۇيiكتi بولا دا الاتىن، مەنمەنشiل تاكاپپار ءارi كiشىپەيiل قاسيەتتەردi بiردەي بويىنا سiڭiرگەن ايەل زاتىنا كوركەم شىعارما ارقىلى جان بiتiرەدi. «ءسوز دەگەنiڭiز – بوستان-بوسقا جۇيكەڭiزدi بوساتىپ، وزدەگiنەن جىلاتا المايدى جانە ۇنەمi ماقساتىنا جەتكiزە بەرمەيدi قۋاناتىن دا، قايعىراتىن دا – ادام» – دەيدi ۆيكتور شكلوۆسكي. مازمۇنى، ورىندالۋى، تۇسپال-نىساناسى جاعىنان بiر-بiرiنە كەرەعار ەكi تۋىندىنى – «كiناشiل بويجەتكەن» مەن «قارالى سۇلۋدى» بiر جىلدا جارىستىرا جازۋى دا، سول، «قۋاناتىن دا، قايعىراتىن دا» ادامداردىڭ جان قۇپياسىن اقتارۋدى ماقسات تۇتقاندىقتان.

ەكi ايەل – ەكi كوزقاراس. ومiرگە، ماحابباتقا دا ەكi ءتۇرلi تiلەكپەن قارايدى. بiرi – دەنە راقاتىن اڭسايدى، بiراق ادال جار سۇيگiسi كەلەدi. ەكiنشiسi «تiلسiز تابيعاتتىڭ جۇرەگiن ۇزگەندەي بولىپ شانشىلا قادالسا» دا، بويدى بۋعان تابيعي تiلەكتi جەڭەدi. ايەل جانىنىڭ مۇنداي تىلسىم قۇپياسىن سىرتقا شىعارعان شىعارمانى تۇسiنۋگە سول كەزەڭدەگi قازاق قوعامى دا، وقىعان زيالىلارى دا دايىن ەمەس ەدi. ەتنوگرافيالىق سالت-ءداستۇردi دارiپتەۋ دەپ ۇقتى، ادەبي وبرازدىڭ ەمەۋرiنiن سەزگەندەر حالىقتىڭ بەدەلiنە نۇقسان، بەتiنە شiركەۋ، قيالدان تۋعان كەيiپكەر دەپ، قازاقتىڭ «توتىناماسىن» وقىعانداي تۇرشiكتi. ايەلدەر قاۋىمى – انايىلىققا سايدى. بۇل – ۋاقىت ۇسىنعان شىندىق. زامان سولاي، زاڭ سولاي، ادەپ سولاي.

اعىسقا قارسى ءجۇزiپ، ساقارانىڭ تانىم-تابيعاتىنا جات ايەل بەينەلەرiن كەسكiندەۋگە يتەرمەلەگەن تىلسىم كۇش نە؟ مۇحتاردان باسقا، «دۇنيەدەگi ەركەك پەن ۇرعاشىنىڭ اراسىنداعى ەڭ جاسىرىن، ەڭ قيىن iسكە» قالام تارتىپ، جول نۇسقاعان ۇلگi بار ما ەدi? ول كiم؟ جانە وعان قايدان جولىعىپ ءجۇر؟ اسىلىق ەتپەس، ايەل جۇرەگiنiڭ بۇلقىنىسىن، سەزiم شارپۋىن جiگiت مۇحتار، سەرi مۇحتار از قىزىقتاعان جوق ەدi بۇل جىلدارى. ايەل زاتىن ساعىنىپ تا، ودان سۋىنىپ تا ۇلگەرگەن بولاتىن. ماحاببات پەن عاداۋاتتىڭ ارا جiگiن اجىراتارلىق ساقا جiگiت شاعى. ونى، كەيiن اراعا وتىز جىل سالىپ بارىپ: «قارالى سۇلۋ» اڭگiمەسiندە كەيiپكەر پسيحولوگياسى قانشا ايتقانمەن ەر ادامعا بەيتانىس مiنەز عوي. سونى قالاي جازدىڭىز؟» – دەپ سۇراعان اقىن مۇزافار الiمباەۆقا: «بiزدiڭ بiر جەڭگەمiز 26 جاسىندا جەسiر قالدى. اق تiلەۋ جۇبايىنان ايرىلعان سوڭ، اشۋلانشاق بوپ كەتتi. وبالى نە شiك، سونىسىن عانا كوردiك. (ادالدىعى، ار تازالىعىن ايتىپ وتىر. ت.ج.) ءوزi iلە نۇرلانا، تولا ءتۇستi. بiر پروتوتيپ سول بولسا، ەكiنشiسi – سەمەيدە سىر الىسقان تاعى بiر جاس جەسiر. قالعانى اۆتوردىڭ ۆىمىسىلى» – دەپ جاۋاپ بەرiپتi مۇحتار اۋەزوۆ.

بۇل جاۋاپتان بiر ادامنىڭ ەلەسiنiڭ ءوزi ەكiگە بولiنگەندiگi بايقالادى. سوعان قاراعاندا، «كiناشiل بويجەتكەندi»، «قارالى سۇلۋدى» جازعاندا تانىس ادامداردىڭ بەت-بەينەسi, قىلىعى، iلحامى ەلەستەپ وتىرعان سياقتى. ستەندالدiڭ: «ەركەكتi, ايەلدi نە جەر بەدەرiن سۋرەتتەگەندە، ۇنەمi وزiڭiزگە تانىس ادامداردى، نە جەردi ۇنەمi كوز الدىڭىزعا ەلەستەتiپ وتىرىڭىز» – دەۋiنiڭ دە تۆورچەستۆو پسيحولوگياسىنا تiكەلەي قاتىسى بار. ونىڭ ۇستiنە، مۇحتار مۇنداي ءتاسiلدi بۇرىندى-سوڭدى ادەبي تاجiريبەسiندە جيi قولدانعان. بۇل جولى دا سول ۇردiستەن اينىماعان. ومiرلiك اسەردiڭ ىقپالىندا وتىرىپ، قيال كەمەسiندە جۇزگەن.

ال ەندi وعان قانداي تiرشiلiك قۇبىلىسى قوزعاۋ سالىپ، ويىن ۇشتادى. بۇعان بiر اۋىز سوزبەن جاۋاپ بەرۋ قيىن. ويتكەنi, كەز كەلگەن وقىرمان وسىناۋ ەكi اڭگiمەنi وقىعاندا، ولاردىڭ پروتوتيپi بولۋى مۇمكiن دەگەنگە سەنە قويۋ قيىن. اسiرەسە، «كiناشiل بويجەتكەننiڭ» عۇمىرلىق دەرەكتەرiن انىقتاۋ مۇمكiن ەمەس ءتارiزدi. سولايى سولاي. بiزدە بiر ادامنىڭ ەتەگiنەن ۇستاپ، تۇجىرىم جاساۋدان اۋلاقپىز. الايدا، جورامالداۋعا قاقىمىز بار. Iزدەستiرiپ دە كوردiك. ونشا ۇناسىمدى قورىتىندى شىقپادى ءارi قازبالامادىق. بەلگiلi عالىم قايىم مۇحامەتحانوۆ سەمەي قالاسىنداعى، ەرتiستiڭ قۇلاما جاعاسىنداعى ەكi قابات ءۇيدi نۇسقاعانى بار ەدi. عايشا سىلقىم سول ءۇيدiڭ ەكiنشi قاباتىنداعى تەرەزەسi اۋلاعا قاراعان بولمەدە تۇرىپتى. ۇلكەن شاراينانىڭ الدىندا ۇزىن قارا قولاڭ شاشىن تارقاتىپ جiبەرiپ، توتى قۇستاي سىلاپ-سيپانىپ، وزiنە ءوزi سۇقتانا ءسۇيسiنiپ وتىرادى ەكەن. كوستيۋم-شالبارىن ۇتiكتەپ، گالستۋك تاققان جiگiتتiڭ بارلىعى سول ۇيدەن كوز قىرىن الماپتى.

سۇلۋ ەمەس، كەربەز كەرميىق، تاكاپپارلاۋ بولاتىن. ومiردە – ءدال شىعارماداعىداي كوڭiلشەك ەمەس، بiراق، ەكi رەت كۇيەۋدەن شىققان ەكەن. اۋىلداعى ايتتىرعان كۇيەۋiنەن توڭكەرiستەن سوڭ اجىراسقان. «ەسايماقتىڭ» ويىن-ساۋىق ۇيiرمەسiنە دە بەلسەنە ارالاسقان. عابباسقا قىزدى تانىستىرعان جiگiتتەردiڭ: «ونىڭ ۇستiنە عايشا جاقسى اكتريسا دەسەتiن» – دەۋi دە شىندىققا جاناسادى. قىزمەت تە iستەگەن. كەيiن ورىس ازاماتىمەن كوڭiل قوسىپ، سiبiر جاقتاعى ۇلكەن قالاعا قونىس اۋدارعان سياقتى. قازان شاhارىندا ناعاشى جۇرتىنا كەتiپتi دەگەن دە دەرەك ۇشىراستى. الكەي مارعۇلان مارقۇمنىڭ:

«ە، ول عايشا ما؟ نەعىلاسىڭ، اجارلى ەدi. مۇحتاردىڭ اڭگiمەسi جاريالانعاندا ءبارiمiز دە وكپەلەدiك. ەسiك كورگەنi, كەربەزدiگi بولماسا، كەسiرلiگiن كورمەدiك. سودان: «بۇل قازاققا جاقسى كورسەڭ دە جاقپايسىڭ» – دەپ كەتiپ قالدى. اڭگiمەنiڭ العاشقى اتى – «قازاق قىزى» بولاتىن. «وقىعان ازامات»، «زامان ەركەسi» دەگەن اڭگiمە اتتارىن تۋرا ماعىناسىندا ءتۇسiنۋگە بولمايدى. مىسقىلمەن ايتىپ وتىر عوي. «قازاق قىزى» دا سونداي كەكەسiنمەن قويىلعان. بiر-ەكi جينالىستا عايشا ءوزiن ەل-جۇرتقا سولاي تانىستىرعان. ول كەزدە قازاق قىزىنىڭ ورىس، ۋكراين، بەلورۋس، پولياك بولسىن ءبارiبiر، مۇسىلمان ەمەستەرمەن ارالاس ءجۇرۋi سوكەت نارسە ەدi. مۇحتاردىڭ دا كوڭiلiنە ۇناماعانى سول عوي. ونى جاسىرىپ كەرەگi جوق. شىندىق سولاي. ايتپەسە، عايشا قازاق قىزىنىڭ تيپتiك بەينەسi ەمەس. مۇندايدان اۋلاق، بەيحابار زامان بولاتىن» – دەگەنi دە ەسiمiزدە.

شىن ەسiم دە عايشاعا ۇقساس كورiنەدi. ناقتى دالەلدەپ، جازۋشىنىڭ ءوزi پروتوتيپكە مويىنداتپاعاننان كەيiن، بiز دە تاۋەكەلگە بەل بايلامادىق. زادى، عايشانىڭ عابباستان كوڭiلi قالعاننان كەيiنگi وڭاشا بولمەدە جاتىپ، ءار ءتۇرلi تانىستارىن ەلەستەتۋi, جازۋشىنىڭ اسiرەلەپ بەرگەن قيالىنىڭ جەمiسi سياقتى. كەربەز كەلiنشەكتiڭ كەي مiنەزi عانا جول-جونەكەي ءوسiرiپ بولسا دا قامتىلۋى مۇمكiن. تiپتi, ءاۋ باستاعى ويى باسقاشا بوپ، بiرتە-بiرتە شىعارمانىڭ وقيعاسى جازۋشى ەركiنە باعىنباي، بوگدە ارناعا ءتۇسiرiپ اكەتۋi دە عاجاپ ەمەس. ونداي-ونداي جايلار كوركەم تۆورچەستۆودا جيi ۇشىراسقان. بiر، ەكi, ءۇش ادامنىڭ ەمەس، ونداعان دانىشپاندار كەيiپكەردiڭ iس-ارەكەتiنە بيلiك ەتە الماي، باستاپقى نىساناسىنان جاڭىلدىرىپ، مۇلدەم كەرi سيپاتتا كورiنگەن مىسالداردى ءار جازۋشىنىڭ شىعارماسىنان كەزدەستiرەمiز. بەرiدەن ساباقتاساق كونستانتين پاۋستوۆسكي بiردە قايتىس بولعان تەڭiزشiنiڭ سۇيەگiن كەمەگە سالىپ، ءداستۇر بويىنشا وزەندi ورلەپ ءجۇزiپ ءار ايلاققا كەلگەندە جاعالاۋداعى ادامدارمەن (دەنi ايەلدەر) قوشتاسۋ ءۇشiن بەتiن اشىپ وتىرىپتى. سوندا الگi قارت تەڭiزشiنi جوقتاۋ ايتىپ شىعارىپ سالعان كەمپiرلەردi كورiپ، ماحاببات قىزىعى حاقىندا اڭگiمە جازباق بولىپتى. اقىرى، الگi كەمپiرلەردi جازۋشى اقتاپ شىققانىن ءوزi دە بايقاماپتى. كەرiسiنشە، لەۆ تولستوي العاشىندا اننا كارەنينانى «جان دۇنيەسi دە، كەلبەتi دە سۇرىقسىز»، زيناقور ايەل رەتiندە اشكەرەلەۋدi ويلاپتى. سوفيا اندرەەۆنا 1870 جىلى 24 اقپان كۇنi: «كەشە كەشكە جاقىن وسى ماعان جوعارى مارتەبەلi سەميادان شىققان، كۇيەۋi بار، بiراق، ءوزiن-ءوزi قورلاعان ايەلدiڭ بەينەسiن ەلەستەتiپ وتىرعانىن ايتتى. ونىڭ مiندەتi – سول ايەلدi سورلى ءارi جازىقسىز ەتiپ، اقتاپ الۋ ەكەن» – دەپ جازىپتى كۇندەلiگiنە. ال، رومانداعى اننا قانداي؟ سۇلۋلىقتىڭ ادال ماحابباتتىڭ قۇربانى عوي. مۇحتار اۋەزوۆتiڭ دە قالامى ءوز ەركiنە باعىنباي، كوڭiل قۇسىنىڭ قاناتىنا مiنiپ، كوركەم قيالدىڭ جەتەگiندە شىرقاۋ بيiككە شارىقتاپ كەتۋ مۇمكiن. مۇمكiن ەمەس سولاي. ويتكەنi, «شيكi» ماتەريالدى «پiسiرەتiن دە» قۋاتتى قيال مەن ىستىق جۇرەك قوي. «قيالىمنىڭ قاناتى قىرقىلسا – جازباس ەدiم!» – دەگەن ديۋمانىڭ پiكiرiندە تازا شىندىق جاتىر.

تۆورچەستۆونىڭ ازابى مەن ءلاززاتى دا سوندا. ايتپەسە، جانىڭ جەلپiنiپ، شابىتتانباسا، وقىرمان تۇگiل، جازۋشىنىڭ وزiندە زەرiكتiرiپ جiبەرەرi اڭىق. وندا قولعا قالام الۋدىڭ دا قاجەت شامالى.

ياعني، مۇنىڭ بارلىعى «قازاق قىزىنىڭ» اتىن جامىلعان «كiنامشiل بويجەتكەن» ءسال عانا شاقپاق ۇشقىنىنان لاپ ەتە قالعان شابىتتىڭ جالىنىنان تۋدى دەگەن تۇجىرىمعا تiرەلەدi. عايشا، نەمەسە سوعان ەسiمi ۇقساس ادامنىڭ سىرتقى كەيپi, بەت-بەينەسi, ءجۇرiس-تۇرىسى عانا iلiككە سەبەپتiك جاساعان. سىرتقى اسەردەن تۋىنداي كەلە ۇلكەن گەروينياعا اينالعان ايەلدەردiڭ بiرi – تاتيانا بەرس، تولستويدىڭ كiشi بالدىزى. ناتاشا روستوۆانىڭ پروتوتيتi. اننا كارەنينانىڭ بەت-ءجۇزi, مەدالونى پۋشكيننiڭ نەمەرە قارىنداسىنىڭ كەلبەتiنەن الىنعان. تiپتi, الەكساندر سەرگەەۆيچتiڭ ءوزi «كاۆكاز اراسىنداعى حيكايالار» پوۆەسiندەگi شەركەستەر الىپ قاشىپ كەتكەن قىزدىڭ بەينەسiن سول جىلدارى ەمدەۋگە سوندا بارعان، كەيiن ءوزi عاشىق بولعان الينا الەكساندروۆنا ريمسكايا-كورساكوۆانى ەلەستە وتىرىپ جازىپتى. تەك، جاسىن، مiنەز-قۇلقىن وزگەرتكەن. تابيعاتىنان سابىرلى، سىمباتتى الينا سىڭعىرلاعان كۇمiس كۇلكiلi, ويناقى بويجەتكەن بولىپ شىعا كەلەدi. سوندىقتان دا، قيسىنى كەلسە – قيىننان قيىستىرۋ ءسوز بوپ پا. ۇلكەن ەموتسيانىڭ يەسi مۇحتار تۇگiل، جاي قايىم ايتىستا:

اۋىلىم قۇلاپ كەلەدi قىزىلجاردان،

ولەڭ ايتقىم كەلمەيدi قىزىنعانان.

ولەڭ دەگەن نەمەنە – ولەڭشiگە،

ولەڭ قيىپ بەرەيiن قىزىل تالدان،–

دەپ سالعاننان قويا بەرەتiن حالىقتىڭ وكiلi ءۇشiن دالەلدەپ جاتۋدىڭ ءوزi ارتىق. ونىڭ ۇستiنە جازۋشى كەيiپكەرiن اقتاپ العىسى كەلگەندەي: «عابباسقا قاسىنداعى جولداستارى عايشا جايىن كوپتەن بايان ەتكەن، گۇبiرنەلiك قالاداعى قازاق وقىعاندارى بۇدان ەكi-ءۇش جىل بۇرىن عايشا جايىن سويلەپ-سويلەپ، اياعىندا، اتىن توزدىرىپ بولعان سوڭ توقتاعان-دى. قازاقتان شىققان بiرەن-ساران ايەلدiڭ جەرiنە جەتپەي توقتامايتىن ەل اۋزى عايشانىڭ باسىنا ءوز باعاسى الدەقاشان بەرiپ بولىپ، نىق بايلاۋىن جاساعان. بiر زاماندار عايشانىڭ اتىنا بiرiنiڭ ارتىنان بiرi تiزبەكتەپ كەلەتiن الدەنەشە جiگiتتiڭ اتىن قوساقتاعان بولاتىن» دەپ اقتاپ تا قويادى.

دەگەنمەن دە، جازۋشى تەك قانا كوڭiل قۇسىنىڭ شارىقتاۋىنا ەرiك بەردi, بەلگiلi نىسانانى تۇسپالدامادى دەسەك – جانساقتىققا سايادى. «كiنامشiل بويجەتكەن» ارقىلى ەسكiمەن جاڭا قوعامنىڭ اراسىنداعى وتپەلi داۋiردە قىلت ەتە قالعان جاعىمسىز كورiنiستi باتىل اشكەرەلەۋگە تىرىستى. جاسىرارى جوق، توڭكەرiستiڭ بەرگەن تەڭدiگiن دۇرىس تۇسiنبەي، تەك جەكە باسىنىڭ قامى مەن قىزىعى ءۇشiن وتباسىلىق ءومiردi جيi وزگەرتكەن ەركەك-ايەلدiڭ سانى كۇرت قاۋلاپ ءوستi. ايەل تەڭدiگiن سىلتاۋراتىپ ءۇي-iشiنiڭ، بالا-شاعانىڭ تىنىشتىعىن بۇزعان تۇراقسىزدار iس-ارەكەتiن ماقۇلداۋعا بولمايتىن. ول – شىن بوستاندىق، ناعىز ايەل تەڭدiگi ەمەس، جاساندى جەلiكتiڭ بۋى ەدi. كەي جەرلەردە، مۇنى جالعان جەلەۋ ەتiپ، از كۇننiڭ الدامشىسىنا اينالدىرعاندار دا كەزدەستi. بۇل جاعدايدى وزگە-وزگە، مۇحتاردىڭ اڭعارماۋى، رەنجiمەۋi شىندىققا سىيمايتىن. سوندىقتان دا «قازاق قىزى» دەپ كەكەسiنمەن مىسقىلداۋىندا «جەلiككەندەرگە» دەگەن iشتەي قارسىلىعى بايقالادى. العاشقى نۇسقاسىندا ورىس قىزىنا ۇيلەنگەن عابباستى عايشا دا سوگەدi. اۆتور وقيعاعا ءوزi دە ارالاسىپ كەتiپ: «سول كوپ وسەكشiلەردiڭ iشiندە وزگەنiكi وزگە بولسا دا، بiزگە بەلگiلi عايشا دا عابباس مiنەزiن قاتتى سوگiپ ءسوز قىلدى... بۇل قىرداعى قازاق قىزىنا جانى اشىپ، عابباستىڭ سول مومىن، سورلى، ادال قىزعا iستەگەن قياناتى ءۇشiن جانىپ-كۇيگەندەي بولىپ عابباستى نەگiزسiز، وتiرiكشi, ۇياتسىز دەپ كوپ بىلعاپ ەدi. سورلى عابباس. نەڭ بار ەدi عايشادا. ول ەكەش ول دا ساعان ادامشىلىقپەن ارقايسىسىن ۇگiتتەگەن سوڭ، سەنiڭ مومىن باسىنا كiم ويناقتاماسىن» – دەپ اڭگiمەنi اياقتايدى. كەيiنگi باسىلىمداردا جازۋشى ءوز قولىمەن قىسقارتقان وسى ۇزiندiدەن كەيiپكەرiنە دەگەن اۆتورلىق پوزيتسيانىڭ ونشا وڭدى ەمەس ەكەندiگi, اشىق كەكەسiنمەن قارايتىنى بiردەن كوزگە تۇسەدi.

ءاۋ باستا «كiناشiل بويجەتكەندi» جازۋعا يتەرمەلەگەن دە، سول وشپەندiلiك پەن وسەكتiڭ وتىن ۇرلەگەندەرگە دەگەن قارسىلىعى، جيiركەنۋ سەزiم بولسا كەرەك. ويتكەنi, لەنينگراد ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ بiرiنشi كۋرسىن بiتiرەر-بiتiرمەستەن ونى قازاقستان وقۋ كوميسسارياتى كەرi شاقىرىپ الدى. سەمەيدەگi مۇعالiمدەر گيمنازياسىنا ساباق بەرگەن 1924-1925 جىلداردىڭ اراسىندا مۇحتاردىڭ وتباسىنىڭ شىرقىن بۇزۋ ماقساتىمەن iشi تار بiراز ادامدار جالعان قاۋەسەت تاراتادى. قانشا شىداسا دا، كوركەم شىعارما بەتiندە ءوزiن-ءوزi ۇستاپ قالا الماعان ءتارiزدi. تiپتi, سول وسەكتi گازەت ارقىلى جاريالاۋعا دا ۇمتىلعاندار دا بوي كورسەتiپتi. سونىڭ iشiندە، ءوز ەلiنiڭ ادامدارى، تiپتi, اعايىندارى دا ارالاسقان سياقتى. مۇنىڭ بارلىعى iز-ءتۇزسiز ءوشiپ تىنعان جوق. كەيiنگi وتباسى تاعدىرىنا دا سالقىنىن تيگiزدi. كاميلا مەن مۇحتاردىڭ اراسىنا قاۋەسەتتەن سىنا قاعىلدى. اۆتوردىڭ اششى-تۇششى پiكiرiنiڭ اڭگiمەگە ارالاسىپ كەتۋiنiڭ بiر سەبەبi سول.

بiر وقىس ءارi نازار اۋدارارلىق جاي-اڭگiمەدەگi باستى كەيiپكەر – جiگiت عابباستىڭ ماماندىعى – جۋرناليست جازۋشى. ونىڭ اتى – «گۇبiرنەلiك قالاعا تانىس». بەت-الپەتi «تۇڭعيىقتانىپ، سۇلۋ اجارمەن قارايتىن، پەنسنە كيگەن، قاراكوزدi, قىر مۇرىندى، قىسقالاۋ بۇيرا شاشتى جiگiت...». جانىنداعى ەكەۋi «بۇرىن باسقا جەردە بiرگە وقىعان جولداستارى». بۇل، جازۋشىنىڭ ءوز شىعارماسىنا قاhارمان ەتiپ العان تۇڭعىش ونەر ادامى. بايىپتاپ، قاراساق، «گۇبiرنەلiك قالا» – «قۇمى مەن شاڭى كوپ» سەمەي. بۇرىنعى سەرۋەن باعى قازiرگi ورتالىق الاڭ. «ەرتiس» قوناق ءۇيiنiڭ ورنى. «ۇلكەن اللەيiندە ەكi-ءۇش جەردە دوڭگەلەك فونتان بار ەدi». بiر جىل لەنينگرادتا وقىپ، مۇحتار دا سەمەيگە جاقىندا كەلگەن. ونىڭ دا اتى بەلگiلi جازۋشى. ارينە، بۇدان عابباس – مۇحتار دەپ قاتە تۇجىرىمداۋعا استە بولمايدى. ءومiرi پەنسنە كيمەگەنi, شاشىن قىسقا قويماعانى بەلگiلi. تiپتi, عابباستىڭ كiم ەكەنiندە، مۇحتار اينالاسىنان iزدەگەن ادام iشتەي توپشىلاي الادى. عايشا مەن عابباستىڭ – مۇحتارعا رەنجiپ جازعان حاتتارى بار، ساقتالىپتى دەگەن دە لاقاپ سوزدەر ەستiپ قالدىق. بiراق تۇسiنiكتi سەبەپتەرمەن، نە اۆتور، نە كەيiپكەرلەردiڭ پروتوتيپتەرi مويىنداماعاندىقتان دا، ولاردىڭ جەكە ومiرiنە ارالاسۋعا حاقىمىز جوق جانە ادەپسiزدiككە سانالار دەپ ەسەپتەدiك. سونداي-اق ولاردىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس تەك سىرتقى سۇلبا عانا. شىعارمانىڭ مازمۇنىنا تiكەلەي قابىسىپ تۇرماعاندىقتان، كەز كەلگەن ومiرباياندىق دەرەكتi سالىستىرۋ – نەگiزسiز ءارi زياندى. بiزدiڭ دە پiكiرiمiز جاي دولبار عانا. ال دالەلسiز پiكiر – وسەككە ءورت قويادى. وسەك – ءومiردiڭ قاس جاۋى. ونى تۇتاتۋ – قاستاندىقپەن پارا-پار.

بۇل اراداعى باستى ماسەلە – شىعارمانى جازۋداعى اۆتوردىڭ يدەياسى، وعان تۇرتكi سالعان وي تولقىنى بولۋى تيiس. ەگەردە «كiناشiل بويجەتكەندi» جازۋشى قيالىنىڭ جەمiسi دەسەك، وندا «قارالى سۇلۋ» ەكەۋiن قاتار جازۋى نەلiكتەن؟ وعان اسەر ەتكەندەي قانداي كۇش؟ بiزدiڭ ويىمىزشا، ول – قۇدiرەتتiڭ يەسi – مۇحتاردىڭ سول كەزدەگi جازۋشىسى بالزاكتىڭ شىعارمالارى. ءيا، «مەن بالزاك سياقتىمىن، ستيلiم سوعان ۇقسايدى» – دەپ مۇحتاردىڭ ءوزi كوزi جۇمىلعانشا نىسانا تۇتقان ونورە دە بالزاك. تاعى دا انىقتاي تۇسسەك: جارتىلاي اۆتوبيوگرافيالىق «دالا گۇلi» اتتى رومانى. ءيا، بiز جوعارىدا: «ادال دا ارى تازا انريەتتە سياقتى سۇيگەنi بولماعاندار قانداي سورلى دەسەڭشi! سونداي-اق، دەدلەي سياقتى سىلقىم بيكەشپەن سىرلاسپاعاندار دا نەتكەن باقىتسىز ەدi» – دەپ ەپيگراف العان روماننىڭ ءوزi.

«كiناشiل بويجەتكەن» – دەدلەيدiڭ، «قارالى سۇلۋ» – انريەتتەنiڭ ونەردەگi سiڭلiلەرi. ولاردى تۋىستاستىرعان بالزاك پەن اۋەزوۆ! سەنبەيسiز بە؟ قانەكي، دالەلدەپ، كورەيiك. تەك، مىنا ماسەلەلەرگە نازار سالىڭىزشى:

سiز فرانتسۋز روبەرت كۋللەنi ۇمىتقان جوقسىز با؟ ەسىڭiزگە ءتۇسiرiڭiزشi. ۆالەنتينا نيكولاەۆنا اۋەزوۆا: «ول جىلدارى مۇحتاردىڭ شىن نيەتتەس تاعى بiر ادامى بولدى – ول روبەرت كۋللە ەدi. بۇلار 1922 جىلى تاشكەنتتە تانىسىپتى دا، دوستىق قارىم-قاتىناستارى بiز لەنينگرادتان كەتكەنشە ۇزiلگەن ەمەس. ول ءوزi پروفەسسور، ورىس ادەبيەتiنiڭ مامانى، وتە وتكiر تiلدi, ازiلقوي ادام بولاتىن. ول سول كەزدە قازاق دالاسىمەن شۇعىلدانىپ، 1926 جىلى قازاقستان تۋرالى لەنينگرادتىڭ كەشكiلiك گازەتiنە تۇتاس بiر وچەركتەر تسيكلiن جاريالادى. ۇلتى – فرانتسۋز ەدi. روبەرت كۋللە ءوزiن گۋگەنوتتاردىڭ باسشىسى كولينيدiڭ ۇرپاعىمىن دەپ سانايتىن. مۇمكiن، بۇل مۇحتاردىڭ تۇڭعىش رەت تانىسقان فرانتسۋزى شىعار. ءوزi ادەبيەتشi. قازاق تۇرمىسىن زەرتتەيدi. مۇحتاردىڭ ەڭ جاقىن جاناشىرى. ەكەۋiن تانىستىرعان دا، تابىستىرعان دا ادەبيەت قوي. ال ەندەشە ولاردىڭ ادەبيەت، ونىڭ iشiندە فرانتسۋز كلاسسيكتەرi حاقىندا پiكiر الماسپاۋى مۇمكiن بە؟ مۇمكiن ەمەس. ەندەشە، بالزاكقا توقتالماي، ونىڭ ءومiر تاريحىن، شىعارماشىلىق لابوراتورياسىن قوزعاماۋى اقىلعا سىيمايدى. ەگەر، سولاي بولعان كۇندە، وزگە-وزگە، بالزاكتiڭ ءوزi: «ول – مەنiڭ انام دا، قۇربىم دا، ايەلiم دە، دوسىم دا، اقىلشىم دا وسى، ول – جازۋشىنى دۇنيەگە اكەلدi» – دەپ تابىنعان لورا دە بەرنيدiڭ «سۇيiكتi سەرiسiنەن» جيىرما جاس ۇلكەن ەكەندiگiن، وسىناۋ «عۇمىردا بiر-اق رەت كەزدەسەتiن ۇلى ماحاببات» يەسiنە ارناپ «دالا گۇلi» اتتى رومان جازعانىڭ، لورا دا بەرني حانىم ماڭگiلiك كوز جۇمارىنىڭ الدىندا رومانداعى ءوزiنiڭ پروتوتيپi دە مورسوف حانىمنىڭ ءجانتاسiلiم بەرگەن ءساتiن وقىتىپ جاتىپ ءۇزiلiپ كەتكەندiگiن ايتپايدى دەيسiز بە؟ ەكi تومدىق روماندى ەكi ايدىڭ iشiندە، كۇندiز-ءتۇنi بiردەي جازعان. دە بەرنيدiڭ ايىقپاس دەرتكە ۇشىراعانىن بiلiپ، ءوزiنiڭ ماحابباتىن كوزi تiرiسiندە رومان ارقىلى دالەلدەۋ ءۇشiن اسىققان. تۇڭعىش داناسىن پاراقتاپ جاتىپ دە بەرني: «سۇيiكتiم مەنiڭ، سۇيكiمدiم مەنiڭ، دوسىم مەنiڭ، ۇلىم مەنiڭ سول» – دەگەن سوڭعى ءسوزiن بالزاكقا ارناعان. مۇنداي وقيعانىڭ ايتىلماي، ۇمىت قالۋى مۇمكiن بە؟

ايەل اتاۋلىنىڭ ەڭ ادال، تازا مەيiرiمدi بەينەسi رەتiندە ەرەكشە iلتيپاتپەن، ىستىق ماحابباتپەن جازىلعان انريەتتە – لوراعا قاراما-قارسى سيپاتتا سۋرەتتەلiپ، جەر بەتiندەگi بارلىق كۇنامشiل، ءازازiلدi بويىنا جيعان سيقىرلى سۇلۋ ارابەللا دەدلەي – لەدي دجەين ەللەنبورو كiم ەدi? ول – ءاۋ باستا اعىلشىن لوردى ەدۆارد ەللەنبوروعا تۇرمىسقا شىعىپ، ارتۋر اتتى ءسابيدi دۇنيەگە اكەلدi. ودان اۆستريا شاhزاداسى فەليكس شۆارتسەنبۋرگتi ۇناتىپ، شاتىرىنىڭ توبەسiنە شىعىپ: «مەنiڭ كوڭiلدەسiم – پرينتس شۆارتسەنبۋرگ!» دەپ ايقاي سالادى. اقىرى كوڭiلدەسi ەكەۋi پاريجگە قاشىپ كەتەدi. ودان باۆاريانىڭ كورولi ليۋدۆيگ I كوڭiل قوسادى. ول دا ۇزاققا سوزىلمايدى. بارون كارل ۆەننينگەمگە تۇرمىسقا شىعادى. ودان ەكi بالا كوتەرەدi. سول كەزدە گرەتسيادان اسكەري ونەر ۇيرەنۋگە كەلگەن پولكوۆنيك سپيريدون تەوتوكيدi ۇناتىپ، ءتۇن iشiندە اتقا مiنiپ، قاشىپ شىعادى دا، تاڭعاجايىپ كورۋف ارالىنا اتتانادى. تەوتوكيدەن بiر بالا كورەدi. سودان كەيiن دۇنيە ءجۇزiن ساياحاتتاۋعا شىعادى. افينى تاۋلارىن كەزiپ جۇرگەندە «ەرiكتi ساربازدارىڭ» باسشىسى 75 جاستاعى گەنەرال حادجي پەتروستى كورiپ، قاراقشىلاردىڭ قاسىندا قالادى. اشىق اسپان استىندا، جەر-وشاقتىڭ باسىندا، اتىس-شابىستىڭ قاسىندا جۇرەدi. ودان اڭىزعا اينالعان پالميرا قالاسىنىڭ قورعانىن كورۋگە ىنتىعادى. شولەيتكە، جان تورىعان قاراقشىعا قاراماستان داماسكiگە بارىپ، قۇم پەرiلەرiنiڭ بiرi اراب مەدجۋلدi جول باسشىعى الادى. قايتار ساپارىندا مەدجۋلگە تيەدi. دجەين بۇل كەزدە 48 جاستا ەدi. مەدجۋل ەكەۋi التى قالادا – اعىلشىن داستۇرiمەن، التى اي – كوشپەلi باداۋيلەردiڭ اراسىندا قۇم iشiندە تۇرۋعا كەلiسەدi. دجەين پاريجدەن پيانينو الدىرادى. باي كiتاپحاناسى بولادى. قۇمنىڭ iشiنە بارعاندا بارلىق اراب ايەلدەرi سياقتى دجەين دە كۇيەۋiنiڭ قاس-قاباعىن باعىپ، قولىن، اياعىن ۋقالاپ، جۋىپ، قاشان مەدجۋل تاماعىن iشiپ بولعانشا قول قۋسىرىپ كۇتiپ وتىراتىن بولىپتى. شاشىن قاراعا بوياتىپ، ءورiپ جۇرەدi ەكەن. جەتپiس سەگiز جاسىندا دا سىمباتىن بەرمەپتi. 1881 جىلى و دۇنيەگە اتتانعانعا شەيiن مەدجۋلدi شەكسiز ءسۇيiپ ءوتiپتi.

مiنە، دەدلەي بيكەشتiڭ پروتوتيپi – دجەين ەللەنبورو، دجەين ديگبي-ەل – مەزرابتىڭ ماحابات حيكاياسى وسىنداي. ارينە، «كiناشiل بويجەتكەن» دجەيننiڭ قاسىندا جiپ ەسە المايدى. بiراق تا، عايشا حيكاياسى وقىرمانىنا بالزاكتiڭ دەدلەيiنەن كەم اسەر ەتپەدi. تىم قۇرىعاندا; «دەدلەي سياقتى سىلقىم بيكەشپەن سىرلاسپاعاندار دا نەتكەن باقىتسىز ەدi» – دەگەن ءسوزدi مۇحتار دا وعان قيمادى. بار جازاسى قۇتىداعى ۋ ەدi, ول دا عايشاعا بۇيىرمادى.

ال وسى دجەيننiڭ «توتىناماسىن» روبەرت كۋللە مۇحتارعا جەتكiزبەدi مە؟ جەتكiزگەندە قانداي! ونداي كiتاپتى، ياعني، «دالا گۇلiن» وقىماۋ مۇمكiن بە؟ قالاي ىنتىقپاسىن. ەندەشە، كەرەعار ەكi ايەلدiڭ وبرازى اسەرشiل ادامعا اسەر ەتپەۋiنە كiم سەنەدi? انريەتتە مەن دەدلەيدiڭ قازاق تۇرمىسىنداعى تاعدىرلاستارى قاراكوز بەن عايشانىڭ ومiرگە كەلۋiنە اسەرi تيمەدi دەپ كەسiپ-پiشiپ باس تارتا الامىز با؟ جوق. مۇحتار – وقىعانىن توقي دا بiلەتiن تۇيسiكتi تالانت. ءومiر بويى بالزاكتى رۋحاني تۇلعا رەتiندە iش تارتىپ، ۇلگi تۇتۋى سول العاشكى اسەرiنiڭ كۇشتiلiگiندە جاتپاسىن. ەندەشە، ول ماحابباتتىڭ ءدانiن ەككەن روبەرت كۋللە.

«كiناشiل بويجەتكەن» مەن «قارالى سۇلۋدىڭ» بiر جىلدا iركەس-تiركەس قاتار جازىلۋى، قوسانجارلانا «تاڭ» جۋرنالىندا باسىلۋى، بۇرىن قازاق ۇعىمىنا جات ايەلدiڭ قۇپيا، ۇياتتى سەزiم سىرلارىن اشىق جازۋى، وسىنداي تۇجىرىمعا، باتىس ادەبيەتiنiڭ اسەرi دەگەن تۇسپالعا جەتەلەيدi.

جارايدى، «كiناشiل بويجەتكەندi» iزدەپ، ادەپتەن وزبايىق. ال، ادالدىقتىڭ اق تۋىنداي، سەزiمi تازا «قارالى سۇلۋ» كiم؟ بۇل اڭگiمەنiڭ كەيiنگi نۇسقاسىنداعى ءتۇيiندi وقىپ، قايداعى پاكتiكتiڭ بەلگiسi دەرسiز. دۇرىس، كۇدiكتەنەتiن ءجونiڭiز دە بار. بiز، شىعارمانىڭ 1925 جىلى «تاڭ» جۋرنالىنداعى العاشقى نۇسقاسىن مەگزەپ وتىرمىز. اۆتوردىڭ ونداعى يدەياسى – ارى، جانى تازا، ادال ماحابباتىنىڭ تۇنىعىن لايلاماس ءۇشiن جان ازابىن دا، ءتان ازابىن دا جەڭە بiلگەن قازاق ايەلiنiڭ رۋحاني بەرiكتiگiن، ەرلiگiن سۋرەتتەۋ بولاتىن.

«...جيەكتە جىلاپ وتىر. قارالى سۇلۋ شىن قايعىمەن جىلاسا دا، جيەكتە بەلگiسiز قۇمارلىق قاراۋىتىپ، ءجۇز تولقىنىپ كەتەدi. الدەقايدا شىعىپ جاتقان ىستىق قان بويىن سابىرسىزدىقپەن دiرiلدەتكەن سايىن سونىڭ ۋىتىن باسپاق بولىپ، سۋداعى ەكi اياعىن وزەننiڭ ەرنەۋiنە قاتتى-قاتتى سوعادى... ەكi اياعىن شانشىپ، سولقىلداپ اۋىرعانعا شەيiن وتكiر تاسقا سوققاندا iشتiڭ بەلگiسiز دەرتi باسەڭدەپ باسىلعانداي بولادى. قاراكوز تالاي جىلدان تاپپاعان ەمiن جاڭا تاپتى. Iشتەگi دەرتتi باسۋ ءۇشiن سول قارا جىلاندى تۋعىزىپ تۇرعان دەنەنi قيناۋ، جانشۋ كەرەك ەكەن. قاراكوز بۇگiن عانا بiلدi. تاڭ اتقانشا اياعىن الماي وتىرعاندا تiلiم-تiلiم بولىپ قالعان دەنەنiڭ اۋىرعانىن سەزدi... اياعىن سۋىرىپ الىپ قاراعاندا الدە نەشە جارا تۇسكەنiن كوردi. بۇلاردان توقتاماي قان اعىپ تۇر ەدi».

ەندi, سول اياۋلى جار قاراكوز كiم ەدi? ءسال شەگiنiس جاساپ، سوعان ورالايىق.

(جالعاسى بار)

Abai.kz

تۇرسىن جۇرتباي. "قارالى سۇلۋ" كىم؟ (جالعاسى)

ۇزدىك ماتەريالدار

«تالاسبەك سىيلىعى»: تالقاندالعان تالعام...

مۇحتار ماعاۋيننىڭ «مەنى» تۋرالى بىرەر ءسوز (جالعاسى)

«شىعىس تۇركىستان مەملەكەتى بەيبىت تۇردە جوعالدى»

شوقاننىڭ ءازىل-سىقاقتارى

Ең көп оқылған

ۇزدىك ماتەريالدار

«تالاسبەك سىيلىعى»: تالقاندالعان تالعام...

مۇحتار ماعاۋيننىڭ «مەنى» تۋرالى بىرەر ءسوز (جالعاسى)

«شىعىس تۇركىستان مەملەكەتى بەيبىت تۇردە جوعالدى»

شوقاننىڭ ءازىل-سىقاقتارى

Мобильді қосымшаны жүктеп алыңыз!