2016 جىلعى 3 شىلدە كۇنى ماتريتسا.kz. پورتالىندا جاريالانعان «كتو وتۆەتيت زا ترەحيازىچيە» دەگەن مەنىڭ ماقالامدى 19 مىڭعا جۋىق ادام وقىپتى.

بۇل ماقالادا مەن ءبىلىم بەرۋدەگى «ۇشتىلدىلىك مودەلدىڭ» ءبىزدىڭ اتا زاڭىمىزعا سايكەس كەلمەيتىنىنە نازار  اۋدارعان بولاتىنمىن. ول ماقالاعا 30-عا جۋىق پىكىر ءبىلدىرىلىپتى. مەنىڭ ويىمدى تولىق جوققا شىعارۋدان  باستاپ ونىمەن  تولىق كەلىسۋگە دەيىنگى وسى پىكىرلەر سپەكترى وتە كەڭ، ءارى اۋقىمدى بولدى.

ارينە، بۇل جاعداي مەنى ودان ارى قاراي دا ىرگەلى تۇردە اقيقات ىزدەۋگە يتەرمەلەدى. ال اقيقاتتىڭ بارلىق ۋاقىتتا دا «جاقىن ماڭايدا» جۇرەتىنى بەلگىلى. مەنىڭ ماڭايىمدا دا، ءسىزدىڭ اينالاڭىزدا دا، سونىڭ ىشىندە مينيسترلەردىڭ، دەپۋتاتتاردىڭ جانە ءارتۇرلى لاۋازىم يەلەرىنىڭ ماڭى مەن ماڭايىندا دا اقيقاتتىڭ جۇرەرى انىق. ال اقيقات ىزدەۋدى مەن ءوزىمنىڭ عالىم رەتىندەگى، ءارى ازامات رەتىندەگى قاسيەتتى بورىشىم دەپ بىلەمىن. سوندىقتان ءبىزدىڭ قوعامداعى وسى ماسەلە تۋرالى بىرقاتار ويلارىممەن بولىسسەم دەپ ەدىم. ال قوعامدا بۇل پروبلەمانىڭ ورىن الىپ وتىرعانى راس. سوندىقتان دا اتا-زاڭىمىز – كونستيتۋتسيانى ۇلىقتاۋعا ارنالعان وسى ماقالانىڭ «قازاق ءتىلى مەن لينگۆيستيكاسىنىڭ لوگيستيكاسى – قر كونستيتۋتسياسىنىڭ تالابى جانە قازاقستان عىلىمىنىڭ يننوۆاتسياسى» - دەپ اتالۋىن قالار ەدىم. وسىنداي اتالۋىنان كورىنىپ تۇرعانداي مۇنداعى وزەكتى كىلت سوزدەر مەن ۇعىمدار – لوگيستيكا، لينگۆيستيكا، يننوۆاتسيا جانە كونستيتۋتسيا. سوندىقتان ينتەرنەت پەن ۆيكيپەديانىڭ اقپارات قورجىنىنا سۇڭگىپ وسى سوزدەر تۋرالى بىرقاتار تەزيستەردى ءسۇزىپ الۋعا تۋرا كەلدى. ورىس تىلىندەگى وسى اقپاراتتاردى قازاقشالاپ بەرۋگە تىرىستىم. ازدى-كوپتى ولقىلىقتار بولسا، الدىن-الا كەشىرىم سۇرايمىن.

سونىمەن – لوگيستيكا:

1-تەزيس. لوگيستيكا دەگەنىمىز – وڭتايلاندىرۋ (شىعىنداردى ازايتۋ) نەگىزىندە ماتەريالدىق، اقپاراتتىق جانە ادامدىق اعىنداردى باسقارۋ;

          2-تەزيس. عىلىمنىڭ كوزقاراسى تۇرعىسىنان العاندا لوگيستيكا دەگەنىمىز – وڭتايلاندىرۋعا باعىتتالعان ماتەريالدىق جانە اقپاراتتىق اعىنداردى باسقارۋدىڭ ءتيىمدى ادىستەرىن جاساۋدىڭ قاعيدالارى مەن ءادىسناماسى;

          3-تەزيس. لوگيستيكانى ۇيىمداستىرۋ مەنەدجمەنتى تۇرعىسىنان – بۇل اقپاراتتىق جانە قارجىلىق ءتيىستى اعىنداردى ستراتەگيالىق باسقارۋ;

          4-تەزيس. اقپاراتتىق لوگيستيكا دەگەنىمىز – ءداستۇرلى جانە ساندىق (تسيفرلىق) اقپارات تاسىمالداۋشىلارداعى اقپاراتتىق اعىنداردى ءتيىمدى تاراتۋ جونىندەگى ءىس-ارەكەتتەر جيىنتىعى;

          ال ەندى ۆيكيپەديادان الىىنعان لينگۆيستيكا تۋرالى بىرەر تەزيستەر:

1-تەزيس: لينگۆيستيكا – تىلدەردى زەرتتەيتىن عىلىم;

          2-تەزيس:  بۇل ادامنىڭ تابيعي ءتىلى تۋرالى، جالپى الەمدەگى بارلىق تىلدەر تۋرالى جانە ونىڭ جەكەلەنگەن وكىلدەرى تۋرالى عىلىم;

          3-تەزيس: قولدانبالى لينگۆيستيكانىڭ ءداستۇرلى باعىتتارىنىڭ ءبىرى – مەملەكەتتىڭ ءتىل ساياساتىنا اتسالىسۋ;

          4-تەزيس: قولدانبالى لينگۆيستيكا – تەرمينولوگيا قالىپتاستىرۋ.

          يننوۆاتسيا تۋرالى ينتەرنەتتەگى ىزدەنىستەر مىناداي تەزيستەر بەردى:

1-تەزيس: يننوۆاتسيا (جاڭارتۋ) دەگەنىمىز ادامنىڭ ينتەللەكتۋالدىق ەڭبەگىنىڭ، ونىڭ قيالىنىڭ، تۆورچەستۆولىق ءۇردىسىنىڭ، اشقان جاڭالىقتارىنىڭ ناتيجەسى;

          2-تەزيس. جاڭالىقتىڭ بارلىعى يننوۆاتسيا ەمەس، يننوۆاتسيا دەگەنىمىز قولداعى بار جۇيەنىڭ تيىمدىلىگىن ارتىراتىن جاڭارتۋلار مەن جاڭالىقتار;

          3-تەزيس. يننوۆاتسيا ۇتىمدى ەندىرىلىپ پايدا اكەلە باستاعانشا يننوۆاتسيا بولىپ سانالمايدى. يننوۆاتسيانىڭ ەرەكشەلىگى سول – ول ارقىلى قوسىمشا قۇندىلىقتار جاسالىنادى.

 ال قوسىمشا قۇندىلىقتار دەگەنىمىز – بۇل پايدا، العا وزۋ، كوشباسشىلىق، باستى باعىت، تۇبەگەيلى جاقسارۋ، ساپالىق ارتىقشىلىق، العا باسۋ (پروگرەسس), كرەاتيۆتىلىك.

ال ەندى اتا زاڭىمىز – كونستيتۋتسيانىڭ جالپى ەرەجەلەرىنەن بىرنەشە تسيتاتا كەلتىرەيىك:

1-تسيتاتا. 2-باپ، 1 تارماق: «قازاقستان رەسپۋبليكاسى – پرەزيدەنتتىك باسقارۋ نىسانىنداعى ءبىرتۇتاس مەملەكەت»;

         2-تسيتاتا. 3-باپ، 1 تارماق: «مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن-ءبىر باستاۋى – حالىق».

         3-تسيتاتا. 4-باپ، 2 تارماق .: «كونستيتۋتسيانىڭ ەڭ جوعارعى زاڭدى كۇشى بار جانە  رەسپۋبليكانىڭ بۇكىل اۋماعىندا ول تىكەلەي قولدانىلادى».

         4-تسيتاتا. 7-باپ، 1 تارماق : «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى».

         5-تسيتاتا. 93-باپ: «كونستيتۋتسيانىڭ 7-بابىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا ۇكىمەت، جەرگىلىكتى وكىلدى جانە اتقارۋشى ورگاندار ارناۋلى زاڭعا سايكەس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بارلىق ازاماتتارى مەملەكەتتىك ءتىلدى ەركىن ءارى تەگىن مەڭگەرۋى ءۇشىن قاجەتتى ۇيىمداستىرۋشىلىق، ماتەريالدىق جانە تەحنيكالىق جاعدايدىڭ ءبارىن جاساۋعا مىندەتتى.

         اقيقات ىزدەۋ ءۇشىن قاجەتتى  تەزيستەر مەن تسيتاتالاردىڭ ۇزىن-ىرعاسى وسىنداي. مەنىڭ ويىمشا وسى تەزيستەر مەن تسيتاتالاردىڭ بارلىعى ىرگەلى تۇعىرنامالىق قاعيداتتارعا نەگىزدەلگەن. دەسەك تە ءبىزدىڭ ارى قارايعى وي-تولعاۋلارىمىز ءۇشىن ماڭىزدىراق دەپ مىناۋ تەزيستەر مەن تسيتاتالاردى ەرەكشە اتاپ وتكەندى ءجون ساناپ وتىرمىن: لوگيستيكادا – اقپاراتتىق جانە قارجىلىق ءتيىستى اعىنداردى ستراتەگيالىق باسقارۋ تۋرالى 3-تەزيس. ماسەلە مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى بولعاندىقتان مەن بۇل تەزيستى مەملەكەتتىك قازاق ءتىلىن لايىقتى، ءھام جەتكىلىكتى ماتەريالدىق بازامەن جانە دە ونىڭ دامۋىن ۇيىمداستىرۋشىلىق، تەحنيكالىق رەسۋرستارمەن قامتاماسىز ەتۋ قاجەتتىلىگىمەن تولىقتىرىپ، كۇشەيتەر ەم.

لينگۆيستيكادا – قولدانبالى لينگيستۆيكانىڭ ءداستۇرلى باعىتتارىنىڭ ءبىرى-مەملەكەتتىڭ ءتىل ساياساتىنا اتسالىسىپ قاتىسۋ تۋرالى 3-تەزيس. باسقاشا ايتقاندا قازاقستان عىلىمى قازاق ءتىلى مەن لينگۆيستيكاسىمەن اينالىسۋعا مىندەتتى. سەبەبى، لينگۆيستيكا – بۇل ادامنىڭ تابيعي ءتىلى تۇرالى عىلىم. ال ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدە – بۇل قازاق ءتىلى – قازاق ءتىلى! بۇل رەتتە، بارلىق كافەدرالاردا، عزي مەن باسقا دا عىلىمي ۇيىمداردا قازاق تىلىندەگى سالالىق لينگۆيستيكا بولىمدەرىن مىندەتتى تۇردە ۇيىمداستىرىپ، قۇراتىن كەز كەلگەنىن ءتۇسىنىپ-تۇيسىنەتىن كەز بولدى. سوندا عانا قارجىلىق لينگۆيستيكا، ەسەپ-قيساپ لينگۆيستيكاسى، بيولينگۆيستيكا، گەولينگۆيستيكا، بانك لينگۆيستيكاسى، تەحنيكالىق لينگۆيستيكا جانە ت.س.س. دامىپ، قازاق تىلىندەگى تەرمينولوگيالىق نومەنكلاتۋرا قالىپتاسىپ، داميتىن ەدى. تەك قانا عىلىمي ۇيىمداردا عانا ەمەس، مۇنداي ارنايى سالالىق قازاق لينگۆيستيكاسى بولىمدەرىن بارلىق مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس مەكەمەلەر مەن كاسىپورىنداردا اشۋ قاجەت. قاجەت ەمەس-اۋ، ءتىپتى مىندەتتى، ءارى اقىلعا سىيادى. سەبەبى، اتا زاڭىمىزدىڭ 93-بابى بويىنشا ۇكىمەت، جەرگىلىكتى وكىلدى جانە اتقارۋشى ورگاندار مەملەكەتتىك قازاق ءتىلىنىڭ دامۋى ءۇشىن بارلىق ۇيىمداستىرۋشىلىق، ماتەريالدىق (ونىڭ ىشىندە قارجى دا بار بولۋى كەرەك) جانە تەحنيكالىق جاعدايلار جاساۋعا مىندەتتى. استىن سىزىپ، ەرەكشە اتاپ وتەيىك – مىندەتتى.

يننوۆاتسيادا باستى تەزيس ەتىپ 3-تەزيستى الدىڭعى ورىنعا قويار ەدىم: «يننوۆاتسيانىڭ ەرەكشىلىگى سول – ول ارقىلى پايدا، العا وزۋ، كوشباسشىلىق، باستى باعىت، تۇبەگەيلى جاقسارۋ، ساپالىق ارتىقشىلىق، العا باسۋ (پروگرەسس), كرەاتيۆتىلىك سياقتى قوسىمشا قۇندىلىقتارعا قول جەتكىزۋ». يننوۆاتسيانى عىلىمسىز كوزگە ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان، مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ سالاسىندا يننوۆاتسياعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن عىلىمي گرانتتاردىڭ 95% -ىن قازاق تىلىندەگى سالالىق لينگۆيستيكانىڭ دامۋىنا جۇمساۋ قاجەت. باسقاشا ايتقاندا، عىلىمنىڭ بارلىق سالاسىنداعى قازاق تىلىندە ورىندالاتىن عىلىمي جوبالارعا قارجىلاي جانە ۇيىمداستىرۋشىلىق قولداۋ ءبىلدىرۋ كەرەك. ۇكىمەت پەن باسقا دا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءىس-جۇزىندەگى ناقتى قادامدارى عانا مەملەكەتتىك ءتىل سالاسىنداعى يننوۆاتسيا مەن قوسىمشا قۇندىلىقتاردىڭ كەپىلى بولا الادى. ال مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ يننوۆاتسيالىلىعىنىڭ كەپىلى – كونستيتۋتسيامىزدىڭ 93-بابى.

ءبىزدىڭ قوعامىزدا قازاق ءتىلىنىڭ بارلىق سالادا كەڭىنەن قولدانىلۋى مەن ونىڭ عىلىمي قامتاماسىز ەتىلۋىن ءتۇيسىنۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىن ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون. قوعامدا قازاق ءتىلىنىڭ لوگيستيكاسىنىڭ، لينگۆيستيكاسىنىڭ جانە يننوۆاتسيالىلىعىنىڭ بىركەلكى ساقتالۋىنىڭ وتە ماڭىزدى ەكەنىن ۇمىتۋعا بولمايدى. «تىلدەر تۋرالى» زاڭدى ىسكە اسىرۋداعى «ىركىلىستەر» مەن «شەگىنىستەر» وسى بىركەلكىلىك پەن تەڭدىكتەردىڭ ساقتالماۋىنان تۋىنداپ وتىر دەۋگە بولاتىنداي. مىسال رەتىندە «مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ ناتيجەسىنە كوز سالساق تا جەتكىلىكتى. وسى باعدارلامانىڭ اياسىندا قازاقتىڭ بولمىسى مەن رۋحانياتىنىڭ فيلوسوفياسى ىىسپەتتەس ۇلتتىق ەپوستار، باتىرلار جىرى، ەرتەگىلەر، اڭىزدار، ناقىل سوزدەر، پوەما-جىرلار، كلاسسيكتەردىڭ تۋىندىلارى 100 توم-كىتاپ بولىپ جيناقتالىپ، باسپادان شىقتى. مەنىڭ ءوز باسىم وسى 100 توم قوعامدىق كىتاپحانالاردا، مەكتەپتەر مەن جوو كىتاپحانالارىندا، كىتاپ دۇكەندەرىندە پايدا بولسا، ءسويتىپ كوپتەگەن ازاماتتار ولاردى الىپ، تۇتىنىپ قازاق ءتىلىنىڭ ساپالىق ارتىقشىلىعى ورىن الاتىن شىعار دەپ كۇتكەنمىن. قاتتى ءۇمىت ارتقانىم دا راس. بىراق ول ءۇمىتىم اقتالمادى. بۇل قۇندىلىق تەك 2000 عانا زاڭدى جانە جەكە تۇلعالارعا بۇيىردى. سەبەبى، وسىنداي كەلەلى جۇمىستىڭ تيراجى وتە شەكتەۋلى بولىپ شىقتى. «قازاقستان» ۇلتتىق ەنتسيكلوپەدياسى دا، كوپتومدىق سوزدىكتەر، انىقتامالىقتار جانە ت.ب. شىعارىلىمى از، شەكتەۋلى بولدى. قازاق ءتىلىنىڭ مۇددەسىندە، وكىنىشكە وراي، «سەمىز سويلەپ، ارىق شىقتىق». قايداعى لوگيستيكا؟ 17 ملن. حالىققا ارناپ 2000 دانا كىتاپ شىعارساق، قانداي لوگيستيكا تۋرالى ءسوز قوزعايمىز؟

مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ماتەريالدىق بازاسىن قالىپتاستىرۋ تۋرالى ماسەلەلەردە كونستيتۋتسيا  تالاپتارىن ورىنداۋعا تولىق مۇمكىنشىلىك بەرەتىن ەڭ تومەنگى كورسەتكىش انىقتالىپ، ناقتىلانۋى ءتيىس. قر كونستيتۋتسياسىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس تەگىن ورتا ءبىلىم مىندەتتى (30-باپ). ياعني، ۇكىمەت پەن جەرگىلىكتى وكىلەتتىلىك جانە باسقارۋ ورگاندارى ازاماتتار تەگىن ورتا ءبىلىم الۋعا ماتەريالدىق-تەحنيكالىق ۇيىمداستىرۋشىلىق جۇمىستارىن اتقارۋعا مىندەتتى. ال كونستيتۋتسيامىزدىڭ 93-بابىنىڭ تالاپتارى دا ازاماتتاردى  مەملەكەتتىك قازاق ءتىلىن تەگىن وقىپ بىلۋگە مىندەتتەيدى.  ءوز كەزەگىندە ۇكىمەت پەن  مەملەكەتتىك ورگاندار قازاق ءتىلىنىڭ وركەندەپ-ءوسۋىنىڭ، دامۋىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتىلۋىنە جاۋاپتى. جاۋاپتى عانا ەمەس-اۋ، مىندەتتى.  ەرەكشە اتاپ وتەيىك – مىندەتتى.

ءتىلدىڭ دامۋى تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا ونى يننوۆاتسيا دەپ تۇسىنگەنىمىز ابزال. سەبەبى، تەك وسى جاعدايدا عانا قوسىمشا قۇندىلىقتار تۇزەلەتىنىڭ ەستە ساقتاۋىمىز كەرەك. قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا قاجەتتى ماتەريالدىق بازانىڭ ەڭ تومەنگى كورسەتكىشى مەن سانىن انىقتاۋدا ەلىمىزدەگى مەكتەپتەردىڭ كوللەدجدەردىڭ، جوو، كىتاپحانالار مەن كىتاپ دۇكەندەرىنىڭ ج/ە ت.س.س. جالپى سانىنا ارقا سۇيەسەك تە جەتكىلىكتى. قازاقستاندا 8 مىڭعا جۋىق مەكتەپ بار ەكەن. ەگەر ءار مەكتەپكە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىنىڭ ناتيجەسى بولىپ تابىلاتىن 100 تومنىڭ 2 داناسىن الۋعا مىندەتتەگەننىڭ وزىندە وعان دەگەن قاجەتتىلىك 16 مىڭ دانا كىتاپ بولادى ەكەن. مەكتەپتەردەگى ءار تومىنا دەگەن قاجەتتىلىك 16 مىڭ دانا بولسا، كوللەدجدەردى، جوو، كىتاپحانالاردى ەسكەرگەندە جالپى ۇلتتىق، مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى ەڭ تومەنگى قاجەتتىلىك 30 مىڭداي دانا بولماق. قازاقستاندا قازاق تىلىندەگى ءاربىر ىرگەلى عىلىمي ەڭبەك، انىقتامالىق، ەنتسيكلوپەديا 30 مىڭ دانا بولىپ شىعۋى كەرەك. بۇل – قازاق ءتىلىن دامىتۋعا قاجەتتى ماتەريالدىق بازاسىنىڭ ەڭ تومەنگى كورسەتكىشى جانە مەملەكەتتىك ءتىل لوگيستيكاسىنىڭ ماسەلەلەرىن شەشۋدىڭ نەگىزى، ءھام باستاۋى. ەڭ باستىسى، ەڭ ماڭىزدىسى – بۇل ەركەلىك نەمەسە قىڭىرلىق پەن قيقارلىق ەمەس. بۇل – كونستيتۋتسيا تالابى. تاعى دا اتاپ وتەيىك – كونستيتۋتسيا تالابى.  سوندىقتان، قازاق تىلىندەگى اقپارات تاسىمالداۋشىلاردىڭ ەڭ تومەنگى كورسەتكىشىن مىندەتتەيتىن ارنايى ۇكىمەت قاۋلىسى بولسا، بۇل ماسەلە رەتتەلىپ، ءوز شەشىمىن تابار ەدى.

وكىنىشكە وراي، مۇنىڭ ازىرگە ەشقايسىسى بولماي تۇر. سول سەبەپتى دە مەملەكەتتىك ورگاندارعا سۇراۋ سالۋعا ءماجبۇرمىز جانە جۇيەلى ۇنسىزدىككە ۇرىنىپ جاتقانىمىز راس. بۇل ءوزى كىشكەنتاي بالالاردىڭ «مۋشكەتەرلەر ويىنىنا» (قىلىشتاسىپ ويناۋ) ۇقسايدى. ءبىر كينوفيلمنىڭ كەيىپكەرى ايتقانداي – «مۋشكەتەرلەر ويىنىنا» قانۋ مۇمكىن ەمەس ...

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى، اسىرەسە ءبىلىم جانە عىلىم، مادەنيەت جانە سپورت، اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيا مينيسترلىكتەرىنىڭ قازاق ءتىلى ماسەلەلەرىمەن اينالىسۋ  كەرەكتىگىن تۇسىنەتىن كەز كەلدى. كونستيتۋتسيا تالاپتارىنا سايكەس – قازاق تىلىمەن اينالىسۋعا مىندەتتى. مىندەتتى. مىندەتتى دەگەنىمىز – جاۋاپتى دەگەن ءسوز. اسىرەسە، ساپالىق جاعىنا جاۋاپتى. بۇگىنگى قازاق ءتىلىنىڭ ساپاسى تۋرالى ايتىپ تۇرمىن.

بۇگىنگى كۇنى ءبىلىم مەن عىلىم، مادەنيەت پەن سپورت، اقپارات پەن كوممۋنيكاتسيا سالاسىندا كونستيتۋتسيانىڭ 93-بابى ءتىپتى ەسكەرىلمەي وتىر دەسە دە بولادى. وكىنىشتى-اق! ەسكەرىلمەيدى دەگەنىڭىز – كونستيتۋتسيانىڭ بۇل نورماسىنا ەشكىم ارقا سۇيمەيدى دەگەن ءسوز. ءوز كەزەگىندە بۇل-مينيسترلەر مەن دەپۋتاتتار كونستيتۋتسيانىڭ 93-بابىن بىلمەيدى دەگەن ءسوز. بىلمەگەن سوڭ قورىقپايدى دەگەن ءسوز. تاعى دا كينوفيلم كەيىپكەرىنىڭ ءسوزى ەسكە ءتۇسىپ تۇر – «قورقۋدى قويعان كەزدە ساعان ءبارىبىر بولادى» - دەگەن. «ءۇشتىلدى ءبىلىم بەرۋ» مودەلىن اتا زاڭىمىزدىڭ 93-بابىن بىلمەۋدىڭ ناتيجەسى دەپ قانا تۇسىندىرۋگە بولاتىن سياقتى. مەنىڭ تۇسىنگەنىم – «ءۇشتىلدى ءبىلىم بەرۋ» مودەلىنىڭ ناتيجەسىندە قازاقستان مەكتەپتەرىنەن اعىلشىن ءتىلىن بىلەتىن «كرەاتيۆتى» قازاق ۇلدارى مەن قىزدارى تۇلەك بولىپ شىعۋى كەرەك. ال ەندى ءسىز ءۇستىرتتىڭ شولدەرىندە، بەتباقدالا مەن تورعايدىڭ، ۇلىتاۋ مەن التايدىڭ ورتاسىنداعى ۇلان-اسىر سارىارقانىڭ دالالارىندا، وڭتۇستىك التايدىڭ تاۋلى ورماندارىنىڭ ىشىندەگى تەك تىكۇشاقپەن، اتپەن جانە جاياۋ عانا بارۋعا بولاتىن شاناقاتقان اۋىلىندا مال باعىپ جۇرگەن اعىلشىن ءتىلدى «كرەاتيۆتى» قازاقتى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتە الاسىز با؟ «اعىلشىن ءتىلدى قازاق قازاق قوعامى ءۇشىن قانشالىقتى قۇندى؟» - دەپ وزىمىزدەن ءوزىمىز سۇرايتىن كەز كەلگەن سياقتى. بىراق، مۇنداي سۇراققا ازىرگە جاۋاپ بولماي تۇر، سەبەبى ۇكىمەت پەن مەملەكەتتىك ورگاندار «ۇنسىزدىك رەجيمىندە».

باسقا جاعىنان الىپ قاراساق، بالا كەزىمدە كورگەن ءبىر ءمۋلتفيلمنىڭ كەيىپكەرى ايتقانداي – «قورىقپايدى دەگەنىڭ سىيلاماعانى عوي»... «بۇل ءبىز ءۇشىن وكىنىشتى-اق» - دەپ سول مۋلتفيلمدەگى ەكىنشى كەيىپكەر جاۋاپ بەرگەندەي بولىپ تۇر.

بۇل تىعىرىقتان شىعۋ جولى بىرەۋ-اق. مەنىڭ ويىمشا، كونستيتۋتسيانىڭ نورمالارىنا دەگەن قۇرمەتتى جاس-كارى دەمەي بارلىق ازاماتتاردىڭ ەسىنە سالۋعا مىندەتتىمىز. ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسىنا دەگەن قۇرمەتتى قايتارۋ ءۇردىسى «بىلمەسەڭ-ۇيرەتەمىز، بىلگىڭ كەلمەسە-ماجبۇرلەيمىز» دەگەن قاعيداعا سۇيەنىپ جۇرگىزىلۋى ءتيىس. اسىرەسە، اتا زاڭىمىزدىڭ 7 جانە 93 باپتارىنا دەگەن قۇرمەت ەرەكشە بولۋى كەرەك-اۋ دەپ ويلايمىن. باسقاشا بولۋى مۇمكىن ەمەس، سەبەبى كونستيتۋتسيانىڭ مىزعىماستىعىنىڭ كەپىلى – ەلباسىمىز، رەسپۋبليكانىڭ پرەزيدەنتى.

نۇعىمان ارالباي. بيولوگيا عىلىلمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور

P.S. 90-جىلدارى مەنىڭ دوسىمنىڭ كەڭسەسىندە، قابىرعادا جادىناما (پامياتكا) ءىلۋلى تۇراتىن. ول جادىناما 2 تارماقتان تۇراتىن:

«1. ەسىڭدە بولسىن، باستىقتىكى ارقاشان دا، بارلىق ۋاقىتتا دا دۇرىس; ەگەر باستىقپەن كەلىسپەسەڭ، 1-تارماقتى قارا!».

بارلىق مينيسترلەردىڭ، دەپۋتاتتاردىڭ جانە بارلىق دەڭگەيدەگى باسشىلاردىڭ كەڭسەلەرىنە مازمۇنى تومەندەگىدەي جادىناما ءىلىپ قويۋدى ۇسىنامىن:

«1. ەسىڭىزدە بولسىن، اتا زاڭىمىز – كونستيتۋتسيانىكى ارقاشان دا، بارلىق ۋاقىتتا دا دۇرىس; ەگەر كەلىسپەسەڭىز، 1-تارماقتى قاراڭىز!».

سەبەبى كونستيتۋتسيانى بىلمەۋ ەشكىمدى دە حالىق پەن ۇلت كوشباسشىسى – ەلباسى، پرەزيدەنتتىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتپايدى.