ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسى توڭىرەگىندەگى تالقىلاۋلاردىڭ ءبارى ەكى ماسەلەگە كەلىپ تىرەلۋدە.

ءبىرىنشى، ۇلتتىق كودىمىزدى تۇراقتاندىرۋ;

ەكىنشى، ەلباسى جولعا قويعان جوبالار ءوز دەڭگەيىندە ىسكە اسىرۋ.

سونداي تالقىلاۋدىڭ ءبىرى جاقىندا «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىندا جۋرناليست بەيسەن قۇرامبەك جۇرگىزەتىن «ايتۋعا وڭاي» باعدارلاماسىندا ءوتتى. باعدارلاما قوناعى بولىپ كەلگەن ابىز اقساقال، ابايتانۋشى، عالىم، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ (1996) جانە «تۇركى الەمىنە قىزمەت» حالىقارالىق سىيلىعىنىڭ يەگەرى، "ابايتانۋ" عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى مەكەمتاس اعا مىرزحمەتوۆ رۋحاني جاڭعىرۋ تۋرالى ەڭ تۇشىمدى وي ايتتى. ابىزدىڭ اتى – ابىز! عالىمنىڭ اتى – عالىم!!  ەلباسى ورتاعا قويعان «ۇلتتىق كود» ۇعىمىنا مەكەمتاس اقساقال «ۇلتتىق كودقا ەرەكشە ءمان بەرۋ كەرەك، بۇل – شەشۋشى ماسەلە!» دەپ  ءبىر توقتادى. جالپى سۇحبات بارىسىندا «ابايدىڭ – ۇلتتىق سانامىزدىڭ تىرەگى!» ەكەنىن عىلىمي ءھام تاريحي قيسىندارمەن دالەلدەي كەلىپ، ءسوز سوڭىندا «مەكەمتاس اعا، سوندا ءبىر اۋىز سوزبەن جاس ۇرپاققا «ۇلتتىق كودتىڭ نە؟» دەگەندە، وعان نە دەپ جاۋاپ بەرۋ كەرەك؟» دەگەن سۇراققا ابىز قاريا ويلانعان جوق. «ابايدىڭ فيلوسوفيالىق ليريكاسى، ويلارى – ءبىزدىڭ ۇلتتىق كودىمىز!» دەپ بىردەن كەستى. ءسويتىپ، ابىز اقساقالىمىز ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ورتاعا قويعان «ۇلتتىق كودتى» تۇراقتاندىرۋدا تابان تىرەر تياناعىمىزدى بەلگىلەپ بەردى. قىسقاسى، ول – اباي. ەدى قازاق وسىعان توقتاۋ كەرەك!

ال، ەندى ارى قاراي نە ىستەۋ كەرەك؟!

«قازىر ابايدىڭ «تولىق ادام» ءىلىمىن سەگىز ۋنيۆەرسيتەتتە وقىتىپ جاتىرمىز، بالالاردىڭ بەتى بەرى قاراپ كەلەدى» دەيدى مەكەمتاس اعا. ولاي بولسا، ەلباسى ماقالاسىندا جولعا قويىلعان قوعامدىق جانە گۋمانيتارلىق عىلىمدار بويىنشا «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسىن ىسكە اسىرۋشىلار ءتىزىمنىڭ باسىنا ءوزىمىزدىڭ حاكىم ابايدى قويۋى كەرەك تە، ارى قاراي الەمنىڭ تاڭداۋلى 100 وقۋلىعىن ەمەس، 99 وقۋلىعىن اۋدارۋعا كىرىسسىن! اباي – نەگىز، قالعانى سونىڭ اياسىندا وقىتىلسىن!!

«اباي وزىمىزدىكى عوي، ول بىلاي دا وقىتىلا بەرەدى!» دەۋشىلەر دە شىعۋى مۇمكىن.

جوق! ءبىز رۋحاني جاڭعىرۋدا اباي ۇلاعاتىن دۇنيەگە كوزقاراستىڭ تەمىرقازىعىنا اينالدىرۋعا ءتيىسپىز. ويتكەنى، اباي ءوز توپىراعىمىزدان ءونىپ شىققان. قازاقرۋحانياتىنا، جان الەمىنە كەرەكتىنىڭ ءبارى قۇنانبايۇلىنان تابىلادى. ەلباسى تاۋەلسىز قازاقستان تاريحاندانعى العاشقى تويدى – حاكىم ابايدىڭ 150 جىلدىعىن باستاعانى جانە ونى قازاقستان كولەمىندە ەمەس، ادەمدىك دەڭگەيدە، يۋنەسكو اياسىندا تويلاتقانى تەگىن ەمەس. ءوز ەگەمەندىگىن قولىنا العان قازاق شىن ابايىن ءبىلسىن، قازاق قانا ەمەس ونى بۇكىل الەم تانىسىن دەگەن ۇلى ماقساتتى ۇستاندى. قۇدايعا شۇكىر، مىنە، 25 جىلدا قازاقتى دا، قازاقستاندى دا تورتكۇل دۇنيە تانىدى، ءبىلدى. ونىڭ ابايىن وقىدى. قىسقاسى، اباي بەس قۇرلىقتا بۇرىن-سوڭدى جاساعان ءار ۇلتتىڭ قاداۋ-قاداۋ عۇلامالارىنىڭ قاتارىنان ەركىن بارىپ ءوز ورنىن تاپتى. سونىمەن بىرگە، قازىر ەلباسى ماقالاسى دا قازاقستان حالقىنىڭ عانا ەمەس، قازاق دالاسىنا كوز تىگىپ وتىرعان الىس-جاقىنداعى وزگە مەملەكەتتەردىڭ دە تاڭدانىسىن تۋدىرىپ وتىر. وسىنداي جاعدايدا ءوز كەمەڭگەرىمىزدى قايىرىپ قويىپ، «الەمنىڭ تاڭداۋلى 100 وقۋلىعىن» اۋدارۋ كىشكەنە وعاشتاۋ سەكىلدى. ءتىپتى، قازاقتى ابايعا قايتا ورالتۋ، الەم نازارىن ابايعا جانە ءبىر مارتە اۋدارۋ ءۇشىن سيمۆولدىق تۇرعىدان بولسا دا، «100 وقۋلىقتىڭ» باسىندا اباي ءبىرىنشى بولىپ تۇرعانى دۇرىس! ايتپەسە، وزگە جۇرت قازاقتىڭ وزىندە ەشتەمە جوق ەكەن عوي دەپ ويلاۋى ابدەن مۇمكىن گوي! مىسالى، ەرتەڭ قىرعىزدار «الەمنىڭ تاڭداۋلى 100 وقۋلىعى» جوباسىن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ەنگىزىپ جاتسا، ەشكىممەن اقىلداسپاي-اق، باسىنا بىردەن وزدەرىنىڭ ماناسىن قويادى. ال، الماتى مەن استاناداعى ەكى جوعارى وقۋ ورنىنىڭ قاسىنان ەكى بىردەي ورتالىقتى اشىپ تاستاپ، قىتايدىڭ كۇڭ زىسىن (كونفۋتسيىن) بىزگە اكەلىپ، وقىتىپ جاتقانىنا ءبىراز جىلدىڭ ءجۇزى بولدى...

ايتپاقشى، ابىز اعامىز وسى سۇحبات بارىسىندا مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «ابايدىڭ شىعىسى باتىسىنان باسىم!» دەگەن سوزىنە ەرەكشە سالماق ءتۇسىرىپ ايتقانىن دا ەسكەرگەن ءجون. الداعى جەردە «100 وقۋلىقپەن» اينالىساتىن «ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى» اۋدارما بارىسىندا باتىستان گورى شىعىس ەلدەرىنىڭ وقۋلىعىن كوبىرەك اۋدارۋعا ءمان بەرگەنى دۇرىس. ويتكەنى، ابىز اقساقالىمىز «باتىس بىزگە تەحنيكاسىن بەردى، عىلىمىن بەردى. بىراق ول بىزگە رۋحاني ەشتەڭە دە بەرە العان جوق. قازىر دە بەرە المايدى. ەندى باتىسقا رۋحاني سانانى ءبىز بەرەمىز!» دەگەن جوق پا!؟ عالىمنىڭ بۇل سوزىنە قازىر بىزدەن گورى باتىستىڭ ءوزى كوبىرەك باس شۇلعيتىن بولۋى كەرەك!

تۇيىندەي كەلگەندە، قازاق ۇلكەن ايتقان جۇيەلى سوزگە جىعىلعان حالىق. ءبىز دە ابىزدى تىڭداپ، رۋحاني جاڭعىرۋدا ابايعا توقتايىق!

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz