رەسەي فەدەراتسياسى، بەلارۋس جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەدەندiك وداعى مەن بولاشاق بiرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭiستiگiنiڭ قابىل الۋعا بولمايتىن تەرiس جاقتارى مىنالار:

1. ماماندانعان ادامداردىڭ تاعدىرى شەشiلەتiن، وراسان زور ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋ­مەتتiك ماڭىزى بار، ەلiمiزدiڭ ەگەمەندiگi مەن تاۋەلسiزدiگiن انىقتايتىن، سايىپ كەلگەندە، بۇكiل حالىقتىڭ، قازاق ۇلتى مەن ونىڭ مەملەكەتتiلiگiنiڭ كەلە­شەگiن شەشەتiن ماسەلەنiڭ جالپىحالىقتىق تالقىلاۋعا (رەفەرەندۋمعا) سالىنباي، ات توبەلiن­دەي بيلiكتەگi توپتىڭ ءاتۇستi كە­لiس­تiرە سالۋى - وركەنيەتتiلiك پەن ادامي ۇستانىمداردى اياق­استى ەتۋ دەپ باعالاۋعا بولادى.

2. كەدەندiك وداقتىڭ (رف، بر، قر) قازاقستان ەكونوميكاسىنا، بiرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭiستiك ونىڭ قارجى جانە سايا­سي جۇيەسiنە قانشالىقتى پايدالى جانە قانشالىقتى زياندى ەكەنiنە جان-جاقتى عىلىمي، قوعامدىق، تاۋەلسiز ساراپتاما ءجۇر­گiزiلiپ، ونىڭ الەۋمەتتiك، ەكو­نو­ميكالىق، قارجىلىق ءجا­نە ساياسي سالدارىنا باعا بەرi­لiپ، وڭ مەن سولى جاريالانىپ، قاتارداعى ازاماتتار تۇگiلi عا­لىمدار مەن ماماندار پiكiرi ەسەپكە الىنعان جوق.

رەسەي فەدەراتسياسى، بەلارۋس جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەدەندiك وداعى مەن بولاشاق بiرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭiستiگiنiڭ قابىل الۋعا بولمايتىن تەرiس جاقتارى مىنالار:

1. ماماندانعان ادامداردىڭ تاعدىرى شەشiلەتiن، وراسان زور ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋ­مەتتiك ماڭىزى بار، ەلiمiزدiڭ ەگەمەندiگi مەن تاۋەلسiزدiگiن انىقتايتىن، سايىپ كەلگەندە، بۇكiل حالىقتىڭ، قازاق ۇلتى مەن ونىڭ مەملەكەتتiلiگiنiڭ كەلە­شەگiن شەشەتiن ماسەلەنiڭ جالپىحالىقتىق تالقىلاۋعا (رەفەرەندۋمعا) سالىنباي، ات توبەلiن­دەي بيلiكتەگi توپتىڭ ءاتۇستi كە­لiس­تiرە سالۋى - وركەنيەتتiلiك پەن ادامي ۇستانىمداردى اياق­استى ەتۋ دەپ باعالاۋعا بولادى.

2. كەدەندiك وداقتىڭ (رف، بر، قر) قازاقستان ەكونوميكاسىنا، بiرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭiستiك ونىڭ قارجى جانە سايا­سي جۇيەسiنە قانشالىقتى پايدالى جانە قانشالىقتى زياندى ەكەنiنە جان-جاقتى عىلىمي، قوعامدىق، تاۋەلسiز ساراپتاما ءجۇر­گiزiلiپ، ونىڭ الەۋمەتتiك، ەكو­نو­ميكالىق، قارجىلىق ءجا­نە ساياسي سالدارىنا باعا بەرi­لiپ، وڭ مەن سولى جاريالانىپ، قاتارداعى ازاماتتار تۇگiلi عا­لىمدار مەن ماماندار پiكiرi ەسەپكە الىنعان جوق.

3. كەدەندiك وداقتى (رف، بر، قر) ءۇش اي iشiندە قاۋىرت قۇرىپ جاريا ەتكەندە دۇنيە جۇزiندە ءار كەزەڭدە، ءار دەڭگەيدە قۇرىلىپ ارەكەت ەتiپ جاتقان حالىقارالىق ينتەگراتسيالىق (ەكونوميكالىق وداقتىڭ (60-تان استام) قۇرىلۋ، قالىپتاستىرۋ جانە دامۋ تاجiريبەسi ەسەپكە الىنعان جوق. مىسالى، ەۋروپا وداعى قۇرىلۋى مەن بۇگiنگi دەڭگەيگە جەتۋiنە 60 جىل قاجەت بولدى. ماسەلەن، 1951-57 جىلدارى ال­عاشقى دايىندىق ساتىسىندا ەۋروپانىڭ كومiر مەن بولات بiرلەستiگi قۇرىلىپ، كومiر مەن بولاتتىڭ جالپى رىنوگi iسكە اسىرىلدى.

1958-66 جىلدارى ەكiنشi ساتىسىندا ەركiن ساۋدا ايماعى (ەسا) قۇرىلىپ، ەۋروپا قاۋىمداستىق iشiندە ەسا-دا كەدەندiك تولەمدەر جويىلىپ، ءۇشiنشi ەلدەرمەن بiردەي كەدەندiك تاريف ەنگiزiپ، بiردەي اگرارلىق ساياسات جۇزەگە اسىرىلاتىن بولدى.

1968-86 جىلدارى ءۇشiنشi ساتىدا كەدەندiك وداق قۇرىلىپ، عزج - عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارى، تەحنولوگيالىق دامۋ مەن قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالاسىندا بiرەگەي ساياسات ەنگiزiلدi. سونىمەن قاتار ۆاليۋتا-قارجى سالاسىندا ينتەگراتسيا باستالىپ، ەكيۋ بiرەگەي ەسەپتiك بiرلiك ەنگiزiلدi.

1987-92 جىلدارى ءتورتiنشi ساتىسىندا جالپى رىنوك قۇرىلىپ، مۇشە ەلدەر اراسىندا كاپيتال مەن جۇمىس كۇشiنiڭ ەركiن قوزعالىسى، بولiمشەلەر قۇرۋ ەركiندiگi, قىزمەتتەر ساۋداسىنىڭ ەركiندiگi, باسقاشا ايتساق، 4 ەركiندiك (تاۋار، قىزمەت، كاپيتال، جۇمىس كۇشi) جۇزەگە اسىپ، ەنەرگەتيكا، كولiك، الەۋ­مەتتiك جانە ايماقتىق دامۋدا بiرەگەي ساياسات ەنگiزiلدi.

1993 جىلدان بەسiنشi ساتىسىندا ەكونوميكالىق ەۋروپالىق وداق قالىپتاسىپ، ەكونوميكا مەن ساياساتتا ينتەگراتسيا كۇشەيiپ، ۆاليۋتا مەن اقشا نەسيە ساياساتىنىڭ بiرتۇتاس ورتالىعى قۇرىلىپ، 1999 جىلدىڭ قاڭتارىنان ەسەپتەۋگە قاجەت ەۋرو، ال 2003 جىلدان قولما-قول اقشا ەۋرو ەنگiزiلiپ، ەۋروپالىق ۆاليۋتالىق وداق قۇرىلدى.

بۇل ءۇردiس ەۋروپا ينتەگراتسياسىندا كەلەسi ساتىدا بiرتۇ­تاس ەۋروپا كونستيتۋتسياسىن قابىلداۋعا جانە ساياسي وداق قۇرۋعا اپارۋى ىقتيمال. بۇدان جاسالاتىن قورىتىندى: "اسىقپاعان اربامەن قويانعا جەتەدi". وسىنداي بايىپتى ينتەگراتسيالىق ساياساتتى ۇستانىپ وتىرعانداردىڭ قاتارىنا ەۋروپالىق وداقتان باسقا نافتا-نى (سولتۇستiك امەريكانىڭ ەركiن ساۋدا ايماعى، 1988ج.), اسەان-دى (وڭتۇستiك شىعىس ازيا ەل­دەرiنiڭ قاۋىمداستىعى، 1967ج.), لاي-دى (لاتىن امەريكالىق ينتەگراتسيالىق قاۋىمداستىعى، 1960ج.) جانە ت.ب. جاتقىزۋعا بولادى.

4. عىلىمي تۇرعىدان ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانى انىقتاساق، وندا ول حالىقارالىق ەڭبەك ءبولiسi نەگiزiندە ەكi نەمەسە ودان دا كوپ ۇلتتىق مەملە­كەت­تەردiڭ بiرiگۋ ۇدەرiسi جانە ءوزارا تۇراقتى وندiرiستiك ەكونوميكالىق بايلانىستاردىڭ قالىپتاسۋى. بۇل تۇرعىدان ال­عاندا رەسەي دە، قازاقستان دا وتە ۇقساس ەكونوميكالىق قۇرىلىم قالىپتاسقان، نەگiزiنەن، بiردەي شيكiزات وندiرiسiنە تاۋەلدi ەلدەر (مۇناي، گاز، مەتال، بيداي ت.ب.). ءسويتiپ، ەكونوميكالىق تيiمدiلiككە اپاراتىن ءارتۇرلi ەڭبەك بولiنiسiنە ساي ەرەكشە مامانداندىرىلىپ، ايرىقشا ءونiم ءوندiرiپ، ابسوليۋتتi نەمەسە سالىستىرمالى وندiرiستiك ارتىقشىلىقتارى الشاق، ەكونوميكالارى ءوزارا الماسۋ ار­قىلى زور پايدالىلىققا قول جەتكiزەتiن مەملەكەتتەر (رف، قر) ەمەس، كەرiسiنشە، ولار كوپ رەتتە باسەكەلەستەر. اسiرەسە، شيكiزات وندiرiلەتiن سالالاردا ( ۋران، التىن، مۇناي، گاز، قارا مەتالل، ءتۇرلi ءتۇستi مەتالل، اۋىل شارۋاشىلىق ونiمدەرi ت.ب.).

ەندەشە، وبەكتيۆتiك ەكونوميكالىق زاڭدىلىق تۇرعىسىنان كەلگەندە، كەدەندiك وداق كولە­مiن­دە ەكi ەلدiڭ ەكونوميكاسىندا باسەكەلەستiك باسەڭسيدi, رە­سەيلiك سالالىق مونوپوليزم ورىن الادى.

قىسقا مەرزiمدە رەسەي ەكونوميكاسى پايداعا شىعارى ءسوزسiز، ويتكەنi ونىڭ شيكiزات سالاسىنىڭ باسەكەگە قابiلەتتiلiگi قر ەكونوميكاسىنان جوعارى. الايدا ۇزاق مەرزiم كەزiندە ەكi ەلدiڭ دە باسەكەنiڭ تەجەلۋiنەن ەكونوميكاسى زارداپ شەگiپ، دامۋ قارقىنى تومەندەپ، تيiمدiلiگi ازايادى.

5. كەڭەستەر وداعى ىدىراپ، تاۋەلسiز مەملەكەتتەر دوستاستىعى قۇرىلعالى 20-جىلعا جۋىق ۋاقىت وتكەندە رف مەن قر ەكونوميكالارىندا قۇرىلىمدىق جاعىنان العاندا پالەندەي وڭ وزگەرiستەر بولعان جوق. كەرiسiنشە، ەكi ەل دە ەكونوميكالىق قۇرىلىمدىق شەگiنiس جاساپ، شيكiزات تاۋەل­دiلiگiن تەرەڭدەتە ءتۇستi. ماسەلەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 1990 جىلى جالپى iشكi ءونiمنiڭ قۇرامىندا ونەركاسiپتiڭ ۇلەسi - 17%، مۇناي-گاز - 4%، اۋىلشارۋاشىلىعى - 38% بولسا، قازiرگi دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ونەركاسiپ - 7%، اۋىل شارۋاشىلىعى - 8%، ال مۇناي-گاز 63% بولعانىن مويىنداۋ كەرەك. ارينە، بەلارۋس ەكونوميكاسىنىڭ تۇتاستىعىن ساقتاپ قالدى. الايدا ولار دا جاڭا يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى يگەرiپ، ونىڭ نەگiزiندە جاڭا يندۋستريالىق ەكونوميكا قۇرا العان جوق. ەندەشە، كەدەندiك وداق بۇرىنعى ەسكi كەڭەستiك وداقتىڭ تيiمسiز ەكونوميكاسىنىڭ شالا جانسار سۇلباسى عانا بولارى حاق.

6. قازاقستاندا جۇرگiزiلگەن جەكەشە­لەندiرۋ سالدارىنان شەتەل كاپيتالىنا تاۋەلدiلiك قالىپتاستى. مىسالى، 2008 جىلى تاۋ-كەن ونەركاسiبiندە 1871 كاسiپورىن ارەكەت ەتسە، ونىڭ 146-سى - شەتەل كاسiپورىندارى، 1722 - جەكە، تەك قانا 3 مەملەكەتتiك كاسiپورىن، ونىڭ وزiندە 2 - شاعىن، 1 - ورتا، بiردە-بiر iرi كاسiپورىن جوق. وڭدەۋ ونەركاسiبiندە 20 233 كاسiپورىن بار. مەملەكەتتiك كاسiپورىنداردىڭ ۇزىن سانى - 290 نەمەسە بار-جوعى 1%-دان ءسال جوعارى، ونىڭ تەك 4-ەۋi عانا iرi كاسiپورىن.

قازاقستانداعى بارلىق كاسiپورىندار iشiندەگi مەملەكەتتiك مەنشiكتەگi كاسiپ­ورىنداردىڭ ۇلەسi 11%-عا جۋىق، ونەر­كاسiپتiك ءوندiرiس قۇرىلىمىنداعى مەملەكەت ۇلەسi 1%-دان تومەن، ال شەتەلدiك كاسiپ­ورىنداردىڭ ونەركاسiپتiك وندiرiستەگi ۇلەسi 25%-عا جاقىنداعان.

ەگەر شەتەل كاپيتالىنىڭ ارالاسۋىمەن قۇرىلعان قۇقىقتىق جاعىنان مەملەكەتتiك ەمەس مەنشiكتi نازارعا الساق، وندا شەتەل مەنشiگiنiڭ ۇلەسi 43%-دان اسىپ جىعىلادى. مۇنداي جاعدايدا كەدەندiك وداقتاعى قازاقستان بيلiگi ەكونوميكاعا پارمەندi اسەر ەتە المايتىنى بەلگiلi. مىسالى، ەۋروپا قاۋىمداستىعىنداعى مەملەكەتتiك كاسiپورىنداردىڭ جاڭادان جاسالعان قۇنعا ۇلەسi - 12,5%، نەگiزگi قورلارعا سالىنعان كۇردەلi قارجىنىڭ 20%-عا جۋىعى جاتادى.

مەملەكەت دەفولت جاعدايىندا. سىرتقى قارىزى - $111 ملرد. بۇل ەلدiڭ جالپى iشكi ونiمiنە تەڭ. دۇنيەگە كەلگەن ءاربiر قازاقستان ازاماتىنىڭ شەتەلدiڭ الدىنداعى قارىزى - $7,5 مىڭ. مۇنىڭ ءبارi "قازاقمىس", ەۋرازيا توبى، "ميتتالستيل" سياقتى وليگارحيالىق توپتاردىڭ 15 جىل بويى بيۋدجەتكە تولەم تولەمەۋiنەن، ەكونوميكانىڭ 20%-ىن قۇرايتىن مۇناي سالاسىنان $78 ملرد-تىڭ بيۋدجەتكە تۇسپەۋiنەن جانە ەل ەكونوميكاسىن شەتەلدiك كومپانيالاردىڭ باسقارۋىنان تۋىنداپ وتىر.

قورىتا كەلگەندە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكiمەتi رف نەمەسە بەلارۋس سياق­تى كەدەندiك وداقتىڭ ەكونوميكالىق ماسەلەلەرiن شەشۋ بارىسىندا باسىمدىلىق تانىتا المايدى، ويتكەنi ەكونوميكاداعى مەملەكەت ۇلەسi مۇلدەم ماردىمسىز.

7. كەدەندiك وداق (رف، بر، قر) تەڭ وداقتاستار بiرلەستiگi ەمەس. وداق بولعاننان كەيiن تەڭ قۇقىلى، تەڭ قابىرعالى، بiردەي داۋىس مولشەرi بار مۇشەلەر بiرiگۋi كەرەك ەدi. كو-نىڭ كوميسسياسىن الساق، مۇندا رەسەيدiڭ داۋىس ۇلەسi - 57%، ال بر مەن قر 21,5 داۋىستان بولiسكەن، وزiنەن ون ەسە ۇلكەن ەلمەن تەڭ قابىرعالى وداق قۇرىلمايتىنىن 70 جىلدىڭ تاجiريبەسi كورسەتتi. بۇل جەردە تۇسiنiكسiز ماسەلە بەلارۋستا 2010 جىلى 9,5 ملن. ادام مەكەن ەتسە، قازاقستاندا 16,5 ملن. تۇرعىن بار. قر تۇرعىن سانى بر-نان 1,8 ەسە ارتىق، جالپى iشكi ءونiم كولەمi 2 ەسەدەن استام كوپ بولسا دا، داۋىس مولشەرi بiردەي. جارايدى، بۇل اسا ماڭىزدى ەمەس دەلiك، ال رەسەيدiڭ كو كوميسسياسىندا 57% داۋىسپەن ەكi ەلدiڭ قوسىلىپ قارسى شىقسا دا (57%، ؟ 43%) باسىمدىلىق تانىتىپ، ءوز مۇددەسiن جۇزەگە اسىراتىنى ايدان انىق. بۇنداي بiرلەستiكتi كiم وداق دەپ ايتا الادى؟ لوگيكالىق تۇرعىدان كەلگەندە، مۇنداي داۋىس اراسالماعى بر مەن قر-دiڭ رەسەي فەدەراتسياسىنا بوداندىققا كiرگەنiن ايقىن كورسەتiپ تۇر. اينالىسقا تۇسەتiن تاۋارلار مەن قىزمەتتەردiڭ جالپى تاريف­تەرiنiڭ 90%-ى رەسەي تاريفتەرiنiڭ دەڭگەيiنە كەلتiرiلۋگە تيiستi.

ءساۋiر ايىندا ("كازاحستانسكايا پراۆدا", 2 ءساۋiر، 2010 ج.) قازاقستان تاۋارلار تاريفتەرiنiڭ 47,7% رەسەي تاريفتەرi دەڭگەيiنە كەلتiرiلدi. سىرتتان كەلەتiن تاۋارلارعا بiزدiڭ كەدەندiك سالىقتار مەن تولەمدەر رەسەي فەدەراتسياسىندا ورتاشا ەسەپپەن العاندا تاۋار قۇنىنىڭ 10% - 16% قۇراسا، بiزدە - 5% - 6% دەڭگەيiندە. ەگەر بۇكiل يمپورتتىق تاريفتەردi رەسەي دەڭگەيiنە كوتەرسەك، بۇل رف مەن بر باسقا شەتەلدەن كەلەتiن يمپورت تاۋارلارىنىڭ باعاسى كەم دەگەندە 5% -10%-عا كوتەرiلە­تiنiن كورسەتiپ تۇر.

ارينە، بۇل قىسقا مەرزiمدە ۇكiمەتتiڭ مالاقايىن اسپانعا اتىپ قۋانعان 61 ملرد. تەڭگە ءتۇسiمiن بەرۋi مۇمكiن. الايدا ۇزاق مەرزiمدە كوپتەگەن وزىق ەلدەردiڭ ساپالى ءونiمi يمپورتقا كەلۋدەن قالىپ، قازاقستان تۇتىنۋشىلارى رف مەن بر ەسكiرگەن تەحنولوگيالارىنىڭ ساپاسىز ونiمiنە تەلمiرiپ قالارى ءسوزسiز. ەندەشە، كەدەندiك وداقتىڭ قاراپايىم تۇتىنۋشىعا بەرەرi - قىمباتشىلىق پەن ساپاسىزدىق.

8. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا اشىق ەكونوميكا قۇرىلدى. وعان دالەل جالپى iشكi ونiممەن سىرتقى ەكونوميكالىق اينالىم كولەمiنiڭ اراسالماعى بiردەي، ال كەي جىلدارى سىرتقى ەكونوميكالىق اينالىم كولەمi ءجIو - 18,3 ملرد. دوللاردى قۇراسا، سىرتقى ەكونوميكالىق اينالىم كولەمi 19,31 ملرد. (ەكسپورت - 10,34 ملرد.، يمپورت 8,97 ملرد. دوللار) بولدى. ال 2008 جىلى سىرتقى ەكونوميكالىق اينالىم كولەمi 124,9 ملرد. (ەكسپورت - 76,35ملرد.، يمپورت - 48,55 ملرد. دوللار) ءجIو كولەمiنە پارا-پار. بۇل بiزدiڭ ەكونوميكامىز ءۇشiن كەدەندiك ساياساتتىڭ، سىرتقى ساۋ­دالىق، مونەتارلىق جانە تاريفتiك رەتتەۋشi تەتiكتەردiڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنiن كورسەتەدi. ەكونوميكانى رەتتەۋدەگi وسى اسپاپتار مەن تۇتقالاردى رف-عا ءوز ەركiمiزبەن بەرۋiمiز ەكونوميكالىق قاۋiپسiزدiك پەن تاۋەلسiزدiككە نۇقسان كەلتiرەرi ءسوزسiز.

ەكسپورتقا شىعاراتىن قازاقستان ءوندiرiسiنiڭ 300-گە تارتا تاۋارى بولسا، ولاردىڭ 200 اتاۋىنىڭ جالپى ءتۇسiمi 10 ملن. دوللارعا دا جەتپەيدi. تەك 10 ءتۇرلi تاۋار ميلليارد دوللاردان استام ءتۇسiم بەرسە، تەك جالعىز ەكسپورتتاعى 45,51 ملرد. دوللار ءتۇسiم تۇسiرەتiن تاۋار مۇناي بولىپ تابىلادى. ءسويتiپ، بۇكiل ەكسپورتتىڭ 61 پايىزىن مۇناي مەن گاز قۇرايدى. سوندىقتان كەدەندiك وداققا كiرگەندە رەسەي فەدەرا­تسيا­سىنا تاۋەلدiلiك ارتا تۇسەرi جانە باسەكەگە قابiلەتتiلiگi كەمي ءتۇسۋi ابدەن انىق.

9. رەسەي فەدەراتسياسى مەن بەلارۋس رەسپۋبليكاسىنىڭ وندiرiستiك مۇمكiندiكتەرi وڭدەۋ ونەركاسiبiندە قازاقستانمەن سالىستىرعاندا اناعۇرلىم جوعارى. اسiرەسە، شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە كەلسەك، قازاقستاندىق شاعىن كاسiپورىنداردىڭ باسەكەگە قابiلەتتiلiگi تومەن. سوندىقتان كەدەندiك وداق ونسىز دا تۇرالاپ كوتەرiلە الماي جات­قان قازاقستاندىق شاعىن، ورتا بيزنەسكە قوسىمشا سوققى بولىپ تيەرi ءسوزسiز.

10. رف-نىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى، اسiرەسە ەگiن شارۋاشىلىعى قازاقستان ەكونوميكاسىنا باسەكەلەس ەكەنi داۋسىز. سوندىقتان كەدەندiك، تاريفتiك تەتiكتەردi رەسەي ءوز قولىندا ۇستاپ، پايدالانا وتىرىپ قازاقستاننىڭ باسەكەلەس اۋىل شارۋاشىلىعىنا ويسىراتا سوققى بەرەرi حاق. ماسەلەن، ەت ونiمدەرiنە كەلسەك. مالدى مiندەتتi تۇردە مال سوياتىن ارناۋلى ورىنداردا داستۇرلەپ سويىلعان مال ەتiنە توسقاۋىل قويۋ ارقىلى، ەلدەگi ەت ءونiمiنiڭ باعاسى 10 پايىزعا وسكەنiن تiلگە تيەك ەتسەك تە بولادى.

11. بۇل وداقتاعى ورتاق تiل ورىس تiلi بول­عاندىقتان قازاقستاندا مەملەكەتتiك تiلدi پايدالانۋ اياسى كۇرت تومەندەپ، تۇبiندە قولدانۋدان شىعىپ قالۋ قاۋپiن تۋدىرادى. سونىمەن قاتار ول - بiلiم جۇيەسiندەگi مەملەكەتتiك تiلدi وقۋدىڭ، مەملەكەتتiك مەكەمەلەردە، اقپاراتتىق كەڭiستiكتە پايدالانۋ قاجەتتiلiگiن جويىپ، جالپى رەسپۋبليكاداعى مەملەكەتتiك ينستيتۋتتاردى السiرەتiپ، وسى كەڭiستiكتە تەك ورىس تiلiن دامىتۋعا باعىتتالعان جول.

12. ستراتەگيالىق تۇرعىدان كەدەن وداعىنا كiرۋ ارقىلى الەمدiك نارىقتاعى ۇلەسi نەبارi 2,58 پايىز، دامىماعان رەسەي ەكونوميكاسىنا باسىمدىق بەرiپ، دامىعان ەلدەردiڭ ەكونوميكالارىنا كەرiسiنشە سىرتىن بەرۋi - ەل ەكونوميكاسىن ەكستەنسيۆتi, اگرارلىق جانە شيكiزاتتىڭ بۇعاۋىندا قالدىراتىن جول. قوعامدى دامىتاتىن مەملەكەت الدىمەن 154 ەل مۇشە بولىپ وتىرعان الەمدiك ساۋدا ۇيىمىنا كiرۋدi ويلاۋى كەرەك.

جالپى، وسى كەدەندiك وداق - ول الەمدەگi باسقا وداقتارداي (ەۋرووداق، نافتا ت.ب.) ونىڭ مۇشەلەرi تەڭ قۇقىلى ەكونوميكالىق ۇيىم ەمەس، رەسەيدiڭ 1991 جىلى ىدىراعان كەڭەستiك يمپەريانى قالپىنا كەلتiرۋ ساياساتى. سوندىقتان وسىنداي وداققا كiرۋ - ول تاۋەلسiزدiكتەن ايىرىلۋدىڭ توتە جولى. سەبەبi, بۇل وداق ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتiك، تiل ت.ب. بارلىق سالالاردا تەك قانا رەسەي مەن ورىس تiلiنiڭ مۇددەلەرiن قورعاپ، وعان مۇشە باسقا ەلدەردiڭ مۇددەلەرiن اياقاستى ەتiپ، تۇبiندە تاۋەلسiزدiكتەن ايىراتىن وتارلاۋ ساياساتىنىڭ بiر ءتۇرi.

سونىمەن، قورىتا كەلسەك، كەدەندiك وداق (رف، بر، قر) جان-جاقتى ويلاستىرىلىپ، كوپشiلiكتiڭ، تاۋەلسiز عىلىمي ساراپشىلاردىڭ باعاسىن العان ۇيىم ەمەس. ونىڭ وڭ اسەرiنەن گورi ساياسي، ەكونوميكالىق، قارجىلىق، مەنەدجمەنتتiك زارداپتارى اسىپ تۇسەدi.