«ۋادە – قۇداي ءسوزى» دەگەندى ۇستاناتىن حالىقپىز. ءسوز بەرگەن ادام سالماعى ءزىل باتپان جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن ارقالايدى. بەرگەن ۋادەسىن ورىنداسا، ازاماتتىعى ايشىقتالىپ، بەدەلى ارتىپ، ءسوزى مەن ءىسىنىڭ قابىساتىندىعىن ايعاقتارى ءسوزسىز. بۇنى ايتۋىمىزدىڭ وزىندىك سەبەبى بار. سىناپتاي سىرعىعان ۋاقىت كەزىندە بەرىلگەن ۋادەنىڭ سۇرالار كۇنى جاقىنداپ قالعانىن ەسكە سالىپ تۇر.

العاشقى ءسوز قر ۇلتتىق بانك توراعاسى دانيار اقىشەۆتىڭ ۋادەسى تۋرالى بولماق. وسىدان ءبىر جىل بۇرىن، جازدىڭ العاشقى كۇنى پارلامەنتتىڭ كەزەكتى وتىرىسىنان كەيىن جۋرناليستەردىڭ ساۋالىنا جاۋاپ بەرۋ ساتىندە باس بانكيرگە «ءبىزدىڭ قازاقشا سۇراقتارعا قاشان قازاقشا جاۋاپ بەرەسىز؟» دەگەن سۇراق قويىلعان بولاتىن. سوندا ۇلتتىق بانك توراعاسى ساۋالدىڭ وتە دۇرىستىعىن ايتا كەلە «كەلەسى جىلى» دەگەنى ەسىمىزدە. كۇنتىزبەگە قاراساق، كۇن مەن ءتۇن الماسىپ، ايلار جىلجىپ، سول «كەلەسى جىل» دا تاياپ قالىپتى. ەندى ءسوزدىڭ قانشالىقتى ىسكە ۇلاسقانىن كورەتىن كەز جەتتى.

د.اقىشەۆتىڭ كوپشىلىك الدىندا سويلەگەن سوزىنە نازار اۋدارساق، ۇلتتىق بانككە توراعا بولعان ءبىر جارىم جىل ىشىندە بىرنەشە ۋادە بەرگەندىگىن كورەمىز. ول ۇلتتىق بانك جۇمىسىن اشىق ەتۋ، 2016 جىلى ينفلياتسيا دەڭگەيىن 6-8 پايىز دەڭگەيىندە ۇستاۋ جانە ۇلتتىق ۆاليۋتانى تۇراقتاندىرۋ تۋرالى بولعان-دى.

اشىقتىق ماسەلەسىندە ءبىرشاما العا جىلجۋ بايقالدى. وعان تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنا اسەر ەتۋى مۇمكىن فاكتورلاردىڭ ايتىلۋىن، تەڭگە باعامىن ءبىر قالىپتا ۇستاۋعا جۇمسالعان ينتەرۆەنتسيا كولەمىنىڭ جاريالانۋىن جانە وقىس دەۆالۆاتسيانىڭ ورىن المايتىنىن مالىمدەۋىن جاتقىزۋعا بولادى. قر ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى كەلتىرگەن دەرەك بويىنشا 2016 جىلى ينفلياتسيا دەڭگەيى 8,5 پايىز شاماسىندا بولىپتى. البەتتە، تومەن ەمەس. الايدا بولجانعان دەڭگەيگە شامالاس. بۇل دا جاس تا بولسا باس بانكيردىڭ ايتقان سوزىندە تۇرۋعا تالپىنىسىن كورسەتەدى. بۇل ويىمىزدى سوڭعى كەزدەگى ۇلتتىق ۆاليۋتا باعامىنداعى تۇراقتىلىق بەكىتە تۇسكەندەي. سوندىقتان ءبىر جىلدا قازاقشا ەركىن سۇقبات بەرۋدى ۋادە ەتكەن د.اقىشەۆتىڭ سوزىندە تۇراتىنىنا ۇمىتپەن قارايمىز. ءدۇيىم جۇرتتىڭ الدىندا ۇياتقا قالۋدى كىم دە بولسا، قالاماسى انىق. ونى باس بانكيردىڭ جاقسى تۇسىنەتىنى ايقىن.

ەل تاريحىنا ۇڭىلسەك، شەندىلەر تاراپىنان قانداي ۋادەلەر بەرىلمەدى دەسەڭىزشى. الايدا بۇگىنگى اڭگىمەگە تەك قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە قاتىستى بەرىلگەن ۋادەلەردى عانا ارقاۋ ەتۋدى ءجون كوردىك. سونداي سەرتتەردىڭ ءبىرىن ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ قاڭتار ايىندا ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى تيمۋر سۇلەيمەنوۆ بەرگەن بولاتىن. ءوزىنىڭ انا ءتىلىن ۇمىتۋىن سوڭعى بەس جىلدا رەسەي استاناسى ماسكەۋدە قىزمەت ەتكەنىمەن بايلانىستىرعان ول جارتى جىلدا مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرەتىنىن ايتتى. وسى ورايدا ءومىر بويى قازاقستاندا تۇرسا دا انا تىلدەرىن ۇمىتا قويماعان دياسپورا وكىلدەرىنە قايران قالاسىڭ. قوش، باستىسى مينيستر ۋادە بەردى. ەندى ناتيجەسىن كۇتەلىك.

وسى جولداردى جازۋ كەزىندە اقپارات قۇرالدارىندا ادىلەت ءمينيسترى مارات بەكتاەۆتىڭ قازاق ءتىلىن تولىقتاي مەڭگەرۋگە ءبىر جىل سۇراعانى تۋرالى حابار تارادى. سويتسەك، بۇل ۋادە دە قازاق تىلىندە جاۋاپ بەرۋدى تالاپ ەتكەن تىلشىلەرگە بەرىلىپتى. ءوز ءيميدجىن ويلاعان ءمينيستردىڭ جىل وتكەندە ۋادەسىندە تۇرارىنا سەنەلىك.

الايدا ماسەلە باسقادا. قاشانعا دەيىن وسىلاي ءار شەندىنى تۇرتپەكتەپ، «قازاقشاڭىز قالاي؟» دەپ سۇراماقپىز. قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل ەكەنى، ونىڭ زاڭدا تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلعانىن بىلەتىن ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر ونى ۇيرەنۋگە نەگە اسىعار ەمەس؟ ەلباسى ايتقان رۋحاني جاڭعىرۋ يدەياسىنىڭ وزەگى دە وسى ءتول تامىرىمىزبەن قايتا قاۋىشۋدى ماقسات تۇتپاي ما؟ ال ءتول تامىرعا قان جۇگىرتەر تەتىك ول – حالىقتىڭ ءتىلى. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بۇگىنگى احۋالى وتپەلى كەزەڭنىڭ سيپاتى عانا ەكەنىنە كۇنبە-كۇن كوز جەتكىزۋدەمىز.

قازاقشا ويلايتىن جاڭا ۇرپاق ءوسىپ كەلەدى. سان ساپاعا اۋىسىپ، ۇلەس سالماعى 70 پايىزعا جۋىقتاعان قازاق حالقى قوعامنىڭ قازاقىلانۋىن اشىق تالاپ ەتۋدە. ال ونى بايقاعىسى، مويىنداعىسى كەلمەگەن شەندىلەرگە ەرتە مە، كەش پە «قاشان قازاقشا سۇراققا قازاقشا جاۋاپ بەرەسىز؟» دەگەن ساۋالدىڭ كولدەنەڭ قويىلارى حاق. ولاردىڭ بەلگىلى ءبىر مەرزىمدى اتاپ، جالتارما جاۋاپ بەرۋى ابدەن ىقتيمال. بىراق قوعامنىڭ بۇگىنگى ۇلتتىق كوڭىل-كۇيى جالتارما جاۋاپتى مىسە تۇتپاي، ناقتى ءىستى تالاپ ەتەدى. سوندىقتان شەندىلەر حالىقپەن التىن كوپىر قۇرۋعا اسىعىپ، بەرگەن ۋادەلەرىندە تۇرسا يگى.

مەلىس سەيداحمەتوۆ

Abai.kz