قۇپ، تاۋەلسىزدىك - ءتىل تيگىزبەيتىن ۇعىم. ايتسە دە تاۋەلسىزدىك ءۇشىن جانىن پيدا ەتكەن تۇلعالاردىڭ تاۋەلسىز ەلدە ۇلىقتالماي جاتقانى كەيبىر اعايىننىڭ اششى داۋسىن شىعارۋعا بار. مۇنى دا تۇسىنەلىك. ماسەلەن، الاشتىڭ ازاتتىعى ءۇشىن اھ ۇرىپ، ورمانداي ورىسقا ويران سالعان كەنەسارىعا ازات قازاقستاندا ءوز دەڭگەيىندە قۇرمەت بولماي جاتقانى وتىرىك پە؟! اۋزىمىزدى تولتىرىپ حان كەنەنى ازاتتىقتىڭ سيمۆولى دەيمىز. قازاقتىڭ سوڭعى حانى دەيمىز كەۋدەمىزدى دۇڭك-دۇڭك ۇرىپ. ءيا، ول وتارلاۋشىعا قازاقتىڭ ماڭگى قۇلدىقتا عۇمىر كەشە المايتىنىن ۇقتىردى. جەر شارىنىڭ جارتىسىن يەمدەنگەن يمپەرياعا رۋحىمەن سەس كورسەتتى.

قۇپ، تاۋەلسىزدىك - ءتىل تيگىزبەيتىن ۇعىم. ايتسە دە تاۋەلسىزدىك ءۇشىن جانىن پيدا ەتكەن تۇلعالاردىڭ تاۋەلسىز ەلدە ۇلىقتالماي جاتقانى كەيبىر اعايىننىڭ اششى داۋسىن شىعارۋعا بار. مۇنى دا تۇسىنەلىك. ماسەلەن، الاشتىڭ ازاتتىعى ءۇشىن اھ ۇرىپ، ورمانداي ورىسقا ويران سالعان كەنەسارىعا ازات قازاقستاندا ءوز دەڭگەيىندە قۇرمەت بولماي جاتقانى وتىرىك پە؟! اۋزىمىزدى تولتىرىپ حان كەنەنى ازاتتىقتىڭ سيمۆولى دەيمىز. قازاقتىڭ سوڭعى حانى دەيمىز كەۋدەمىزدى دۇڭك-دۇڭك ۇرىپ. ءيا، ول وتارلاۋشىعا قازاقتىڭ ماڭگى قۇلدىقتا عۇمىر كەشە المايتىنىن ۇقتىردى. جەر شارىنىڭ جارتىسىن يەمدەنگەن يمپەرياعا رۋحىمەن سەس كورسەتتى.

حان كەنە شاھيد بولعان كۇننەن باس­تاپ قازاقتىڭ قۇلدىق ءداۋىرى باستالدى. قازاق بيلىگىنەن ايىرىلدى. جەرى­نەن ايىرىلدى. مالىنان ايىرىلدى. اشتىققا ۇشىرادى. بورداي توزدى. بوتاداي بوزدادى. بولمىسىنان اجىرادى... مۇنداي كۇندە تاۋەلسىزدىكتىڭ تاڭى اتتى. ەل ەڭسەسىن كوتەردى. بىراق جىلدار بويعى، مي تۇگىلى، سۇيەگىنە سىڭگەن قۇلدىق سانا ۇلتتىق يممۋنيتەتكە جان بىتىرمەي جانتالاسىپ جاتىر. ونىڭ ەمى قانداي؟ ءبىر ءھام توتە جولى - ۇلتتىڭ ازاتتى­عى جولىندا قۇربان بولعان باتىرلاردى ۇلىقتاۋ. «كەلگەندە جيەنقۇلعا شىقپايدى ءۇنىم» دەمەكشى، ءدال وسىعان كەلگەندە كىبىرتىكتەپ ءۇنىمىز باسەڭسي تۇسەدى. ءبىر عانا مىسال، وسى كۇنگە دەيىن حان كەنەگە تۇتاس قازاقستاندا ءبىر-اق ەسكەرتكىش ورناتتىق... ءسۇيىنشى، جىلاعاننان جاس تىيىلماس، ەكىنشىسى بوي كوتەردى! وتكەن جۇما كۇنى قاسيەتتى ۇلىتاۋدا ۇلت باتىرىنا ەڭسەلى ەسكەرتكىش قويىلدى. اق شىمىلدىق سىپىرىلىپ جەرگە تۇسكەندە اق گرانيتكە قاشالعان باتىر ايبارى بويدى شىمىر ەتكىزدى. كەۋدەسىنە باسقان الماس قىلىش سوعىسقا ەمەس، بەيبىتشىلىككە سوعىلعان بەلگى دەستىك. سۇستى باتىر بەينەسى ەندى قازاققا ماڭگى جاۋدىڭ جوقتىعىن مەڭزەگەندەي. مىنا سايكەستىكتى قاراڭىز، وسى جەردە وسى كۇنگە دەيىن «كۇن كوسەم» لەنين قازاققا «جول سىلتەپ»، قول سىلتەپ تۇرعان. ەندى ونىڭ قۇتىن قاشىرىپ، حان كەنە قۇتتى ورنىنا ورالدى! قۋانىشتان، بالكىم، اششى زار، ءمولت ەتكەن ىستىق جاس كەۋدەگە تىرس-تىرس تامدى... تەبىرەنىس­تەن اكىم ابدىعاليەۆ سۇلتانماحمۇتتىڭ: «بولعاندا اكەم - قازاق، شەشەم - قازاق، مەن قالاي قازاقتىقتان ساقتانامىن»، - دەگەن جىر شۋماقتارىن تەبىرەنە وقىدى. تايلى-تۇياعى­مەن تۇگەل جينالعان الاقانداي اۋىلدىڭ قۋانىشىن سىزدەرگە جەتكىزىپ بەرە الماسپىن. ولگەنى ءتىرىلدى، وشكەنى جاندى دەگەن وسى شىعار...
بەلگىلى ساياساتكەر بەرىك ابدىعاليەۆ استانادان اۋىلعا - ۇلىتاۋعا ات باسىن بۇرعاندا ءبارىمىز تاڭىرقاي قاراس­قانبىز. «جاس وتاننىڭ» جالاۋلاتىپ جۇرگەن «ديپلوممەن - اۋىلعا» اكتسياسىمەن اۋىلعا كەتتى» دەپ تە ازىلدەگەن ەدىك. بەكەڭ اۋىلعا بەكەر بارماپتى. ەڭ اۋەلى، ول رەسپۋبليكالىق باسىلىمدار ارقىلى قالىڭ ەلگە بەرگەن ۋادەسىن ورىندادى: فاميلياسىن وزگەرتتى. ەندى بەرىك ابدىعاليەۆ ەمەس، قۇجات جۇزىندە بەرىك ابدىعاليۇلى بولدى. ءتىل تۋرالى، ۇلت حاقىندا مىڭ رەت مىنبەردەن تولعاۋ ايتقانشا، كوپكە ۇلگى بولاتىن ناقتى ءبىر ءىس تىندىرعان - عانيبەت. ءتىپتى بەكەڭنىڭ بۇل ءىسى تۇزدە ءتىل تۋرالى ءتاتتى-ءتاتتى سويلەپ، ۇيدە بالاسىمەن ورىسشا تىلدەسەتىن كەيبىر ساتقىن زيالىلارعا ۇلگى بولسا يگى.
ەكىنشى، وزگەسىن قويا تۇرالىق، ابدىعاليۇلىنىڭ ءبىر عانا كەنەسارى ەسكەرتكىشىن ورناتۋى مىڭ ساۋاپتى ءىس ەمەس پە. ۇلتقا جاسالعان ۇلىق ءىس دەپ اۋىز تولتىرىپ وسىنى ايتۋعا بولار. ونىڭ ەلگە جاساپ جاتقان وزگە ەڭبەگىن كەيىن ەل بىلە جاتار...
قالىڭ ەلدىڭ قاپەرىندە بولار، استانا قۇرىلىسى حان كەنەنىڭ ەسكەرتكىشىن سالۋمەن باستالعان. مۇنىڭ سانالى تۇردە جاسالعانى يا بولماسا قۇدىرەتتى كۇشتىڭ سايكەستىگى ەكەنىن تاپ باسىپ ايتا المايمىن. كەزىندە ورىس وتارىنىڭ اسكەري بەكىنىسىن الا الماي ارماندا كەتكەن حان كەنە بۇگىنگى ازات كۇندە ءدال سول جەردە دۇشپانعا سەس بولىپ ات ۇستىندە تۇر. ەندى ول ۇلتىن رۋحتاندىرىپ ۇلىتاۋدا بوي كوتەردى.
تاعى ءبىر سايكەستىك، قاتپارى قالىڭ تاريح بەتتەرىندە كەنەسارى ءدال وسى وڭىردە 1841 جىلى اق كيىزگە ورانىپ حان كوتەرىلگەن دەسەدى. ارينە، حان كەنەگە ەسكەرتكىش ونىڭ تۋعان جەرىنە، تۇرعان جەرىنە قويىلسىن دەگەن وي تۋماسىن. بەرىك ابدىعاليۇلىنشا ايتساق، كەنەسارى ەسكەرتكىشى ءار قالانىڭ تورىندە، ءار اۋىلدا تۇرسىن. ال رۋحى ءار قازاقتىڭ جۇرەگىندە بولسىن.
كەنەسارىنىڭ باسى كەسىلگەن كۇننەن باستاپ قازاقتىڭ قۇلدىق ءداۋىرى باستالسا، ەندى قازاقتىڭ رۋح ءداۋىرى باستالعاي!

جەزقازعان قالاسى

«انا ءتىلى» گازەتى