استانا – ورىندالعان ارماندار قالاسى. ەۋرازيا جۇرەگىندە بوي كوتەرگەن اسەم شاھارىمىز بۇگىندە بارشا قازاقستان حالقىنىڭ ورتاق ماقتانىشىنا اينالدى.

ەلىمىزدە ورىن الاتىن وزگەرىستەر استانا قالاسىنان باستالادى. ولاي بولسا، تومەندەگى ماتەريالدان باس قالامىزدىڭ بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىگى مەن بولاشاققا باعدارلانعان ىرگەلى جوبالار تۋرالى تەرەڭىرەك تانىسۋلارىڭىزعا بولادى.

استانا قالاسىنىڭ دامۋ قارقىنى. نەگىزگى ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر تۋرالى  

استانا – بۇل ەلىمىزدىڭ رەسمي ورتالىعى. سوندىقتان ونى دامىتۋ بويىنشا ۇزدىكسىز جۇمىستار جاسالۋدا. ەلوردا جىلدان-جىلعا ەمەس، كۇننەن-كۇنگە كوركەيگەنىن كورۋگە بولادى. ءدال وسى شاھاردا اۋقىمدى جوبالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. ويتكەنى شاھاردىڭ باستى ستراتەگ-ءۋربانيستى، باس ساۋلەتشىسى پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ.

ەلباسى ۇسىنعان ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا ارنالعان «نۇرلى جول» باعدارلاماسىنىڭ ارقاسىندا استانادا شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋ جانە تەحنولوگيالىق يندۋستريالاندىرۋدى جۇرگىزۋ ارقىلى دامۋدىڭ وڭ ديناميكاسى ساقتالدى. وعان دالەل رەتىندە ءبىر-ەكى مىسال كەلتىرە كەتۋگە بولادى. وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، جالپى ايماقتىق ءونىم كولەمى 3,7%-عا ءوسىپ، 5 ترلن. تەڭگەگە جەتتى. ونەركاسىپ ءوندىرىسىنىڭ كولەمى 426 ملرد. تەڭگەگە دەيىن ۇلعايدى، قالاعا تارتىلعان ينۆەستيتسيا كولەمى 840 ملرد.تەڭگەنى قۇرادى، ونىڭ 74% – جەكە سەكتوردىڭ ۇلەسىندە. بۇگىندە شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ 100 مىڭعا جۋىق جۇمىس ىستەپ تۇرعان سۋبەكتىسى بار. بىلتىرعى جىلمەن سالىستىرعاندا ءوسىم بايقالادى. وسى سەكتور جالپى ايماقتىق ءونىمنىڭ جارتىسىنا جۋىعىن قۇرايدى جانە 70%-عا جۋىق جاڭا جۇمىس ورىندارى قۇرىلۋدا.

قالاداعى جۇمىس ورىندارىنىڭ قىزمەت كەستەسىنە جاسالعان وزگەرىستەر، قالا كوشەلەرىندەگى كەپتەلىستى ازايتۋ جۇمىستارى تۋرالى

بۇل ەلورداداعى ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ كەشەندى جوسپارىن ىسكە اسىرۋدىڭ ءبىر كورىنىسى. قارقىندى دامىعان قالالار ءۇشىن كولىك قوزعالىسى ماسەلەسىن رەتتەۋ اسا ماڭىزدى. قازىرگى تاڭدا استانا قالاسىندا رەسمي 350 مىڭ كولىك قۇرالى تىركەلگەن. وعان قوسا 100 مىڭ ترانزيتتىك جانە وزگە قالالاردان كەلەتىن كولىكتەر بار. بارلىعى 400-450 مىڭ كولىك قالا ىشىندە ءجۇر. بۇل جاعدايدى وزگەرتۋ ءۇشىن قازىرگى تاڭدا قوعامدىق كولىكپەن قاتىنايتىن تۇرعىندار ۇلەسىن 33%-دان 45%-عا دەيىن ۇلعايتۋ مىندەتى قويىلىپ وتىر. ول ءۇشىن 380 جاڭا اۆتوبۋس ساتىپ الىندى. مامىر ايىنىڭ سوڭىنا دەيىن ولار جەتكىزىلەدى. سونىمەن بىرگە، جاڭا تۇرعىن ءۇي الابتارىندا جۇرگىزىلەتىن جول قۇرىلىسىمەن قاتار، اۆتوبۋس باعىتتارىنىڭ سانى مەن ۇزاقتىعى دا ۇلعايتىلادى.

كەشەندى جوسپار 2019 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ىسكە اسىرىلادى. وندا قىسقا مەرزىمدى، ورتا مەرزىمدى جانە ۇزاق مەرزىمدى شارالار بەلگىلەنگەن. ماسەلەن، ۇزاق مەرزىمدى جۇمىس رەتىندە 2019 جىلى اياقتالاتىن  جەڭىلرەلستى ترامۆاي جولىنىڭ قۇرىلىسىن ايتۋعا بولادى. جاڭا ۆوكزالدان حالىقارالىق اۋەجايعا دەيىن 18 بەكەت سالىنادى. جول جۇيەلەرىن دامىتۋ باعىتىندا اتقارىلاتىن جۇمىستار مۇنىمەن شەكتەلمەيدى. قازىرگى تاڭدا جاڭا تەمىر جول ۆوكزالىن، اۋەجايدى، بوتانيكالىق باق جانە ەكسپو اۋماعى ماڭىن بايلانىستىراتىن، جالپى 13 جولدىڭ قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتىر. جوسپار بويىنشا بۇل جۇمىستار 2017 جىلدىڭ 1 ماۋسىمىنا دەيىن ءتامامدالادى.

شاعىن اينالمالى جولدىڭ 47 شاقىرىمىن قايتا قالىپقا كەلتىرۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا. بۇگىندە ونىڭ 22,8 شاقىرىمى جوندەلدى نەمەسە 48,5 % اياقتالدى. جوسپارداعى ون ءتورت جولايرىق، كوپىر، وتپەجولدىڭ توعىزى سالىندى.

ماۋسىم ايىنىن باستاپ جاڭا ۆوكزال باعىتىنا قاراي ۇلى دالا ەلى كوشەسىنىڭ قۇرىلىسى باستالادى. وندا ەكى كوپىر تۇرعىزىلماق. قازىرگى ۋاقىتتا ش.قالداياقوۆ كوشەسىنەن ۇلى دالا ەلى كوشەسىنە دەيىنگى تاۋەلسىزدىك داڭعىلى قۇرىلىسىنىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتارى ازىرلەنۋدە. بۇل ماڭگىلىك ەل كوشەسى مەن تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنداعى كولىك كەپتەلىسىن ازايتادى.

سونداي-اق، سارايشىق كوشەسىن ودان ءارى سوزۋ جانە بەيسەكوۆا كوشەسىن جالعاستىرۋ تۇران، قابانباي باتىر، ورىنبور كوشەلەرىندەگى كولىك قوزعالىسىن ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

شاعىن اينالمالى جول قۇرىلىسى اياقتالعان سوڭ 90 مىڭنان استام كولىك ورتالىق كوشەگە سوقپاي وتە الادى. بۇل كەم دەگەندە 2 جىلدى قاجەت ەتەتىن قۇرىلىس جوبالارى.

ورتا مەرزىمدى جوبالار دا بار. قازىر10-نان استام جولايرىقتى جوبالاۋ جۇمىستارى باستالدى. 2018-2019 جىلدارى 4 جەرۇستى جانە جەراستى وتكەلدەرى بار 4 جولايرىقتىڭ قۇرىلىسى قولعا الىنادى. 12 جاياۋ جۇرگىنشى جولىنىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلەدى. نەگىزىنەن بۇل – «كەرۋەن سيتي» ساۋدا-ساۋىق ورتالىعى (بۇرىنعى «مەگا-استانا» سسو), مينيسترلىكتەر ءۇيى، كەنەسارى مەن رەسپۋبليكا داڭعىلىنىڭ قيىلىسى ايماعىنا تيەسىلى.

«اقىلدى باعدارشامدار» ورناتۋ بويىنشا جۇمىستار باستالدى. ولار بيىل نەگىزگى 90 قيىلىستا ىسكە قوسىلادى. بۇل جول ۋاقىتىن باسقارۋعا مۇمكىندىك تۋدىرادى. ادامداردىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن جاناتىن جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولىن جاساۋ جوسپاردا بار. سونىمەن قاتار، وزگە دە بىرقاتار جوبالار ارقىلى قالاداعى كولىك كەپتىلىسى ماسەلەسى شەشىلەتىن بولادى.

جۇمىس كەستەسىن وزگەرتۋ تۋرالى ايتاتىن بولساق، بۇل – كەشەندى جوسپارلاردىڭ ءبىر بولىگى عانا. بۇل الەمنىڭ بارلىق مەگاپوليستەرىندە بار پروبلەما. مىسالى، مينسكىدە ءار مەكەمەنىڭ ءوز كەستەسى بار، پەكيندە كولىگىڭىزدىڭ ءنومىرى قانداي دا ءبىر سانعا اياقتالسا، ءسىز بەلگىلى ءبىر كۇندەردە قالا ىشىندە جۇرە المايسىز. بۇدان دا قاتال شارالار بار. سينگاپۋردا جولداردىڭ بارلىعى اقىلى. قالانىڭ ورتالىعىندا اقىسى وتە قىمبات جولدار بار، سوندىقتان ول كوشەلەرگە ادامدار مۇلدە كىرمەيدى.

بىزدە قازىر قالاي؟ ترافيكتىڭ 45%-ى تاڭەرتەڭگى ۋاقىتقا كەلەدى. سەبەبى  بارلىعى ساعات 9.00-دا شىعادى، بىرەۋى جۇمىسقا، وقۋعا، ەندى ءبىرى ساۋدا ۇيىنە نەمەسە حقكو ت.ب. اسىعادى.

سوندىقتان، حالىق لەگىن ەكىگە ءبولۋ ۇسىنىلۋدا. قازىر كوپتەگەن تۇرعىندار وسى كەستەمەن جۇمىس ىستەيدى. مىسالى، قۇرىلىسشىلار تاڭعى ساعات 7-دە جۇمىسقا شىعادى. ال، اكىمدىك پەن قالالىق قىزمەت 8:30-دان باستاپ كىرىسەدى. پوليتسەيلەر 6:00-دەن باستاپ جۇمىستا بولادى. مەكتەپتەر مەن بالاباقشالارعا بارۋ ۋاقىتىن ءبىز وزگەرتپەيمىز. قازىرگى ۋاقىتتا قالادا 130 مىڭ وقۋشى، 85 مىڭ ستۋدەنت بار. ستۋدەنتتەردىڭ وقۋ كەستەسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىمەن بىرلەسە تالقىلانۋدا. ساباقتى ساعات 9:30-دان نەمەسە 10:00-دەن باستاۋ ۇسىنىلۋدا. حقكو، بانكتەردىڭ  جۇمىسىن 10:00-دەن باستاۋعا بولادى. سوندا قالىڭ لەك قىسقارىپ، قالا ىشىندەگى كولىك قىسىمى 45 %-دان 36%-عا ازاياتىن بولادى.

ەكىنشى شارا – اۋىر جۇك كولىكتەرىنىڭ قوزعالىسىنا شەكتەۋ قويۋ. بۇل دا كوپتەگەن ەلدەردە قولدانىلادى جانە ناتيجەسى جاقسى. ياعني بارلىق اۋىر ماشينالار، بارلىق كوممۋنالدىق تەحنيكالار دا 23:00-دەن تاڭعى 06:00-گە دەيىن عانا جۇرە الادى.

سوندىقتان بارىنشا ۇزدىك تاجىريبەلەر مەن تارازىلانعان شارالار قولدانىلۋدا.

قوعامدىق كولىك ماسەلەسىنە قاتىستى شەشىمدەر

قازىر قوعامدىق ترانسپورتتىڭ بارلىق جۇيەسى وزگەرتىلۋدە. جارتى جىل ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى مەن پارلامەنتىنىڭ قولداۋىمەن اكىمدىككە جولاۋشىلاردى تاسىمالداۋدا جاقسى مادەنيەتتى قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن جاڭا مەحانيزمدى ەنگىزۋ ءۇشىن زاڭ وزگەردى. قالا ىشىندە ءبىر-بىرىمەن جارىسۋ سەكىلدى زاڭبۇزۋشىلىقتارعا، كوندۋكتورلار مەن جۇرگىزۋشىلەر تاراپىنان مادەنيەتسىزدىككە جول بەرىلمەيدى. قالا جاڭا پرينتسيپكە كوشۋدە. اكىمدىك جولاۋشىلارعا قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن اۆتوپاركتى العاندا كەستەنىڭ ورىندالۋىن، ۋاقىت پەن قىزمەت كورسەتۋ مادەنيەتىن تالاپ ەتەدى. ەگەر تالاپ ۇدەسىنەن شىقپاسا، جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ، سانكتسيا قولدانىلادى، كەلىسىمشارت بۇزىلادى. وسىلايشا، جۇمىس فورماتى وزگەرۋدە. بۇل كوپتەگەن دامىعان ەلدەردىڭ تاجىريبەسى.

بيلەتسىز جولاقى جۇيەسى ەنگىزىلۋدە. بۇل وزگە قالالاردىڭ تاجىريبەلەرى مەن كەمشىلىكتەرىن ەسكەرىلە وتىرىپ، تامىز ايىنان باستاپ جۇزەگە اسىرىلادى.

اۆتوبۋستاردىڭ اراسىنداعى قوزعالىس ۋاقىتىنىڭ ساقتالماۋىنا بايلانىستى شاعىمدار كوپ.  نەگىزگى سەبەپ – كەپتەلىس. وركەنيەتتى ەلدەردە مۇنداي ماسەلەلەر تۋىنداماس ءۇشىن جاعداي جاسالادى. قوعامدىق كولىكتەرگە باسىمدىق بەرىلىپ، اۆتوبۋس، ترولەيبۋستار ءۇشىن بولەك جول بولىگى قاراستىرىلادى. سويتە تۇرا، جەكە ترانسپورتتارعا قوسىمشا سالماق سالادى. ورتالىق كوشەمەن ءجۇرۋ ءۇشىن جانە ارنايى ورىندارعا قويۋ ءۇشىن اقى تولەيدى، جۇرۋگە كەدەرگى جاسايتىن جەرلەردەن پاركينگتەردى الىپ تاستايدى جانە ولاردى عيماراتتاردىڭ استىنا اۋىستىرادى. ەۋروپا ەلدەرىندە ماشينامەن ءجۇرۋ ىڭعايسىز. ويتكەنى ولار الدىمەن جاياۋ جۇرگىنشىگە، سوسىن، ۆەلوسيپەدشىلەر، ءۇشىنشى اۆتوبۋسقا ءمان بەرەدى، سودان كەيىن بارىپ قانا جەكە كولىك باعالانادى.

قازىر استانادا قوعامدىق كەڭىستىك پەن جاياۋ جۇرگىنشىلەر باعىتىن قۇرىپ، ۆەلوسيپەد جولدارىن سالۋعا كوڭىل بولىنۋدە. وسى جىلى ۆەلوسيپەدشىلەرگە 37 شاقىرىم جول سالىنباق، ال كەلەسى جىلى ونى 200 شاقىرىمعا دەيىن ۇلعايتۋ جوسپاردا بار.

تاعى ءبىر ماسەلە – زامان تالابىنا ساي 400-دەن استام ىڭعايلى ايالدامالار ورناتۋ. بۇل مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىك اياسىندا سالىنادى. جەلدەن پانا بولاتىن وسىنداي ايالدامالار اسىرەسە ەمحانالار مەن مەكتەپتەردىڭ ماڭىنا ورناتىلاتىن بولادى.

تاكسي قىزمەتىنە نارازىلىق تانىتاتىندار از ەمەس. سوندىقتان، مجس نەگىزىندە بارلىق تاكسوپاركتەردى بىرىكتىرىپ، «استانا-تاكسي» قىزمەتى ىسكە قوسىلدى.

بۇل تۇرعىنداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن 3 جىل ىشىندە جاقسارتۋعا باعىتتالعان «20 قادامنىڭ» 3 قادامى عانا. البەتتە، باعدارلامانىڭ وزگە دە بولىمدەرى بويىنشا دا تۇراقتى جۇمىستار جۇرگىزىلەدى.

جولداردى جوندەۋ ماسەلەسى تۋرالى

سوڭعى ۋاقىتتاردا تۇرعىندار جولداردا ىڭعايسىز جاعدايلارعا تاپ بولۋدا. بىراق بۇل – استانا. بىرىنشىدەن، EXPO-عا دايىندىق جاسالۋدا. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، استانادا تەك ءساۋىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا عانا كۇن جىلىنىپ، اسفالت توسەپ، كورىكتەندىرۋ، اباتتاندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك تۋادى. اسفالت سالۋ ءۇشىن اۋا رايى +15 گرادۋس بولۋ كەرەك. قازىر جاڭا تەمىرجول ۆوكزالى، اۋەجاي سالىنىپ جاتىر. 24, 26, 31, تۇركىستان، اقمەشىت جاڭا كوشەلەرى تۇرعىزىلىپ، وسى تۇستا جولدار سالۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كوگالداندىرۋ شارالارى جالعاسىپ، تروتۋارلار توسەلۋدە، ءارتۇرلى شاعىن ارحيتەكتۋرالىق فورمالار قويىلۋدا. سوندىقتان جەلىلەردى بارىنشا تياناقتى، ەش كەدەرگىسىز جۇرگىزۋگە كۇش سالىنىپ جاتىر. جول جوندەۋ جۇمىستارى 1 ماۋسىمعا دەيىن اياقتالۋى كەرەك. كەي كوشەلەردە ىڭعايسىزدىق تۋىپ وتىرعانى راس. الايدا بۇل جۇمىستار اياقتالعان سوڭ قالامىز ودان سايىن اسەمدەنە تۇسەتىنىن ۇمىتپايىق.

EXPO قازاقستان ءۇشىن، استانا ءۇشىن ماڭىزدى، سەبەبى بۇل ءبىزدىڭ تۋريستىك مۇمكىندىگىمىزدى كورسەتەدى. بىزگە 3 اي ىشىندە 2 ميلليوننان استام ادام كەلەدى. وتكەن جىلى 1 ميلليونعا جۋىق ساياحاتشى استانادا بولعان. سوندىقتان بۇل تۋريستەردىڭ كەلەسى جىلى دا ەلىمىزگە قايتا ورالعانى اسا ماڭىزدى. تۋريستەر ەكونوميكانىڭ نەگىزگى بولىگى ەكەنى بەلگىلى. سوندىقتان ءبىزدىڭ قىزمەت كورسەتۋ نىساندارىمىز، شاعىن بيزنەس، مەيمانحانالار، كافەلەر، تەاترلار جۇمىسى قىزا تۇسەدى.

ەلىمىزگە، قالامىزعا قىدىرىپ كەلگەن ادامدارعا بار جاعدايدى جاساۋ ماقساتىن الدىمىزعا قويىپ وتىرمىز. بۇل اۋەجاي، كەدەن قىزمەتى، مەيرامحانالار، ساياباقتار، پوليتسيا جانە وزگە دە قىزمەتتەردىڭ جۇمىسىنا قاتىستى.

تاعى ءبىر ماڭىزدى تۇس، قالا بيلىگى مەن تۇرعىندار ءبىر ارنادا بولسا، تۇسىنىستىكپەن قاراپ، قولداسا نۇر ۇستىنە نۇر. ەحرو-عا دايىندىق جۇمىستارى قىزۋ جۇرگىزىلۋدە. سەبەبى ءار ۇساق ماسەلە دە ءرول وينايدى، ءار باعىت بويىنشا دۇرىس اتقارىلماعان ىستەر بار. ولار دا تۇزەتىلىپ جاتىر.

بارلىق قالالىق قىزمەتتەر تاۋلىك بويعى جۇمىس رەجيمىنە كوشتى. بۇل قالا ءومىرىنىڭ توقتاۋسىز، بارىنشا ناتيجەلى بولۋىنا جاعداي جاسايتىن بولادى.

ەلباسىنىڭ استانانى دامىتۋ جونىندەگى سىنىنا قاتىستى جاسالىپ جاتقان جۇمىستار تۋرالى

پرەزيدەنت بەرگەن تاپسىرمالار بويىنشا ۇلكەن جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. ءار قىس مەزگىلىنەن كەيىن پايدا بولاتىن رۇقسات ەتىلمەگەن جەرگە تاستالعان قوقىستاردى تازالاپ، ۇيلەردىڭ سىرتقى كەلبەتتەرى تالاپقا ساي رەتكە كەلتىرىلۋدە. قازىر جولداردى جوندەۋدىڭ جاڭا رەگلامەنتى ازىرلەنۋدە.

نەگىزىنەن قۇرىلىس مادەنيەتىن وزگەرتۋ كەرەك. ياعني ساپاسىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. جول ساپاسىن جاقسارتۋ ماقساتىندا كانادا، شۆەتسيا سەكىلدى وزگە ەلدەردىڭ تاجىريبەسى قاراستىرىلۋدا. جول سالۋدى جوسپارلاۋدىڭ، ساپاسىن باقىلاۋدىڭ جاڭا جۇيەسىن ەنگىزۋ جوسپاردا بار. ەندى بىزدە جاڭا كلاسسيفيكاتور جانە قۇرىلىس پەن جول جوندەۋ الگوريتمى بولادى.

قالا تۇرعىندارىمەن تىعىز قارىم-قاتىناستى دامىتۋ تۋرالى

كەمشىلىكتەر ءار قالادا بولادى. باستىسى، قالا قارقىندى دامىپ كەلەدى. مۇندا ەلىمىزدىڭ ءار بۇرىشىنان ادامدار كەلۋگە اسىعادى. سول ارقىلى استانانىڭ ەرەكشە سۋبمادەنيەتى قالىپتاسادى. پرەزيدەنت «100 ناقتى قادام» باعدارلاماسىندا استانانىڭ ەۋرازيا كەڭىستىگىندە كوشباسشى ورتالىقتىڭ ءبىرى بولۋى كەرەك دەگەن مىندەت قويدى. اكىمدىك قالانىڭ تازا، كورىكتى، قوناقجاي، قاۋىپسىز، ءومىر سۇرۋگە بارلىق جاعىنان قولايلى بولۋىنا مۇمكىندىكتى جاساپ جاتىر. وتباسىمەن دەمالاتىن، جاياۋ سەرۋەندەپ، ۆەلوسيپەدپەن جۇرەتىن قوعامدىق ورىنداردى دامىتۋ جوسپارلانۋدا.

«ادامداردىڭ بەرەكەلى ءومىر ءسۇرۋى دەگەن نە؟» دەيتىن سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋ ءۇشىن ارنايى الەۋمەتتىك زەرتتەۋ جۇرگىزىلدى. بىلايشا ايتقاندا، استانالىقتاردىڭ «باقىت فورمۋلاسىن» ءبىلۋ. سونىمەن قاتار، 109 قىزمەتىنە كۇن سايىن ءارتۇرلى ءوتىنىش، شاعىمدار كەلىپ جاتادى. بىرەۋلەر قۇدىقتىڭ قاقپاعى اشىق جاتىر دەپ دابىل قاقسا، بىرەۋلەر كوندۋكتور جولاۋشىعا وكتەم سويلەدى دەپ حابارلاسادى، ەندى ءبىرى باسشىلاردىڭ بيۋروكراتيزمىنە شاعىمدانادى. جولدىڭ ساپاسى مەن پيك-تەردىڭ جىرى دا بىتپەيدى. قالالىق اكىمدىك ءۇشىن بايلانىس ماڭىزدى. سوندىقتان سەرىكتەستىك جۇيەسى دامىتىلۋدا. سول قوزعالعان پروبلەمالاردى تىڭداپ، قانداي دا ءبىر ارەكەت ەتۋ ارقىلى «بەلسەندى ازامات» مادەنيەتى قالىپتاسادى. قالالىق بيلىكتىڭ قۇلاق اساتىنىن، سول سەبەپتى ماسەلەنى شەشۋگە سەپ بولا الاتىنىن تۇسىنەدى، سول ارقىلى جاۋاپكەرشىلىك ارتادى. وسىنىڭ بارلىعى ەسكەرىلىپ، استانانى 2020 جىلعا دەيىن دامىتۋ باعدارلاماسى جاسالدى. ونىڭ ماقساتى – تۇرعىنداردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ.

تۇرعىنداردىڭ تۇرمىسىن ودان سايىن ارتتىرۋدىڭ ەكى مىندەتى بار. ءبىرىنشى – ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋ. بۇل دەگەنىڭىز – باسپانا، قوعامدىق كولىك، ەكولوگيا، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم، ادامداردىڭ قاۋىپسىزدىگى، بالاباقشالار، سپورت، ت.ب.

ەكىنشى مىندەت – شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ ارقىلى حالىقتىڭ كىرىسىن جاقسارتۋ، جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ.

ەلوردانى دامىتۋ باعدارلامالارى جانە قالادا جاسالىپ جاتقان جاڭاشىلدىقتار

ەلباسى ءوزىنىڭ حالىققا جولداۋىندا دا، ۇلت جوسپارىندا دا بارلىق مينيسترلەر، اكىمدەر تۇرعىندارعا دەگەن قارىم-قاتىناسىن وزگەرتۋى تۋرالى تاپسىرما بەرگەن بولاتىن. سوندىقتان، ساراپشىلارمەن، ماماندارمەن بىرىگە وتىرىپ، قالانى دامىتۋدىڭ جانە قالا تۇرعىندارىنىڭ تىلەكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، حالىقپەن قارىم-قاتىناس ورناتۋدىڭ ۇلگىسى قايتا قاراستىرىلۋدا.

ەڭ باستىسى، العا قويعان سول ماقساتتار ىسكە اساتىنداي بولۋى كەرەك. قازىرگى تاڭدا قولدا بار رەسۋرستارعا سۇيەنە وتىرىپ، «20 قادام» قالانى دامىتۋ باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ مەحانيزمدەرىمەن جۇمىس اتقارىلادى.

ونىڭ شەڭبەرىندە قارجىلاي مۇمكىندىكتەر مەن كەزەڭ-كەزەڭمەن جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىندىكتەرى ەسكەرىلە وتىرىپ، الداعى ءۇش جىلدا شەشە الاتىن نەگىزگى مىندەتتەر انىقتالدى. الەمدىك تاجىريبەلەردى الساق، مىسالى، نيۋ-يورك، لوندون، سينگاپۋر. بۇل مەگاپوليستەردىڭ ارقايسىسىندا باسىم ماقساتتار مەن ەكىنشى كەزەكتە قاراستىرىلاتىن ماسەلەلەر بار. بارلىعىن ءبىر مەزگىلدە قاراستىرۋ مۇمكىن ەمەس. قولدا بار رەسۋرستار مەن كۇشتى قۇر بوسقا جۇمساماۋ كەرەك. مىسالى، 20 قادامنىڭ ءبىرى – قالانىڭ الەۋمەتتىك دامۋى. بۇل رەتتە 32 الەۋمەتتىك ستاندارت بەكىتىلدى. ولار ءاربىر قالا تۇرعىنىنا قول جەتىمدى بولۋى ءتيىس. جانە دە شاھار شارتتى تۇردە 129 سەكتورعا ءبولىندى، ارقايسىسىندا شامامەن 10 مىڭ ادامنان. ءاربىر سەكتوردا ەمحانالار، مەكتەپتەر، ايالدامالار، ازىق-تۇلىك دۇكەندەرى، سپورت سەكتسيالارى، بالالار الاڭقايلارى بولۋى كەرەك. مۇنىڭ بارلىعى تەككە جاسالمايدى، ول كولىك اعىمىن سيرەتۋ ءۇشىن جۇزەگە اسىرىلعالى وتىر. ەگەر ءاربىر سەكتوردا تۇرعىندارعا قاجەتتىنىڭ بارلىعى بولسا، ولارعا رولگە وتىرىپ، باسقا جاققا بارۋدىڭ قاجەتى جوق. سونىمەن قاتار ءاربىر سەكتورعا نە قاجەت ەكەنى بەلگىلى. كەيبىر اۋدانداردا ەمحانا اشىپ، ساياباقتار مەن گۇلزارلار سالۋ، ساۋدا الاڭدارىن، ءدارىحانالار جانە ت.ب. اشۋ كەرەك.

قازىرگى تاڭدا قالا تۇرعىندارىنىڭ نارازىلىعىن تۋدىرىپ وتىرعان وزەكتى ماسەلە – جولدار.  مىسالى، وڭتۇستىك-شىعىس اۋدانىندا 127 جولدىڭ 60-ىنا اسفالت توسەلمەگەن. تەك قالا ورتالىعىندا عانا ەمەس، شەتكەرى كوشەلەردەگى جولداردىڭ دا جاقسى بولعانى، جارىقتاندىرىلعانى، ايالدامالار ورناتىلعانى، قوعامدىق كولىكتەر ءجۇرىپ تۇرعانى كەرەك.

تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جايت – مەكتەپتەردەگى بالا سانىنىڭ كوپتىگى ماسەلەسىن شەشىپ، ءبىلىم ساپاسىن جاقسارتۋ. وتكەن جىلى قالا مەكتەپتەرىندە 117 مىڭ بالا وقىدى. جاڭا وقۋ جىلىنا دايىندىق جاسالىپ، وقۋلىقتار ساتىپ الىنادى. ال 1 قىركۇيەكتە مەكتەپتەرگە 130 مىڭ بالا كەلەدى. جارايدى، بالا سانىنىڭ ءوسۋى بولجاندى دەيىك. بىراق ول 7-8 مىڭعا جۋىقتالعان بولاتىن. الايدا قالعان 5-6 مىڭ بالا قايدان كەلدى؟ مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ كونتينگەنتى وتكەن جىلدىڭ وزىندە-اق 13,5 مىڭعا ءوستى، ونىڭ ىشىندە 5 مىڭ بالا اتا-انالارىمەن استاناعا جازدا كوشىپ كەلگەن. بىرەۋلەرى جۇمىس بابى بويىنشا كەلسە، كەيبىرى جاي قونىس اۋدارۋدى ۇيعارعان. سونان سوڭ «بالالارىمىزدى مەكتەپكە الىڭىزدارشى» دەپ كەلەدى. 5 مىڭ بالا دەگەنىمىز، ول 4 ۇلكەن مەكتەپپەن تەڭ. ءبىزدىڭ ول مەكتەپتەردى دەرەۋ سالىپ تاستاۋىمىز مۇمكىن ەمەس. ونىڭ بارلىعىن جوسپارلاۋ كەرەك.

بالا سانىنىڭ كوپتىگىن شەشۋ ءۇشىن بيىلعى جىلى 27 مەكتەپتىڭ جانىنان 2600 بالا سىيدىراتىن 5 قوسىمشا عيمارات سالىنباقشى. سونىمەن قاتار، 9000 ورىندىق 10 جاڭا مەكتەپ قۇرىلىسى باستالادى.

تاعى ءبىر قادام – مەكتەپتەردەگى ءبىلىم ساپاسى. بۇگىنگى كۇنى قالا دەڭگەيىندە استانالىق ءبىلىم دەڭگەيىن قالايشا كوتەرۋگە بولاتىنى، ماتەريالدى-تەحنيكالىق بازانى قالاي جاقسارتۋ قاجەتتىگى قاراستىرىلىپ جاتىر. قازىرگى تاڭدا ءبىلىم ءىت-تەحنولوگيالارمەن تىعىز بايلانىستى. سوندىقتان بارلىق جەرلەردە ىشكى Wi-Fi وتكىزىلەدى. سونىمەن قاتار بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن، ەلەكتروندى ءبىلىم بەرۋ فورماسىن ەنگىزۋگە سەپتىگىن تيگىزەتىن «سمارت مەكتەپ» جوباسى بار.

ماڭىزدى باسىمدىلىق – سالاۋاتتى ءومىر سالتى مەن بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋ. ادەتتە ءبىز دەنساۋلىق ساقتاۋدى اۋرۋحانالار مەن ەمحانالاردىڭ جۇمىسىمەن عانا بايلانىستىرامىز. مۇنداي فورما دۇرىس ەمەس. شىندىعىنا كەلسەك، ول – سالاۋاتتى ءومىر سالتى، دۇرىس تاماقتانۋ، سۋ، سپورتپەن شۇعىلدانۋ، ەكولوگيا. مەكتەپتەر بازاسىندا دەنە شىنىقتىرۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەندەرىن قۇرۋ جوسپارلانۋدا، قاجەت بولسا، كەيبىر مەكتەپتەردە قوسىمشا عيماراتتار قۇرىلىسى قاراستىرىلاتىن بولادى، اسىرەسە مجس-پەن (مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىك). قوعامدىق كەڭىستىكتەردى كەڭەيتۋ جوسپاردا بار. گۇلزارلاردا جاتتىعۋ قۇرىلعىلارى ورناتىلىپ، قارت ادامدارعا سەرۋەندەۋ الاڭقايلارى سالىنادى. وسىنىڭ بارلىعى ادامداردىڭ كوبىرەك سپورتپەن اينالىسىپ، بارىنشا جيىرەك سەرۋەندەۋى ءۇشىن جاسالىپ وتىر.

استانادا 24 پايىز قالا تۇرعىندارى بۇقارالىق سپورتپەن اينالىسادى، بۇل سان بۇدان دا جوعارى كورسەتكىشتەرگە دەيىن ءوسۋى ءتيىس.

ەكسپو كورمەسى قارساڭىندا قالانى ۇلتتىق ناقىشتا بەزەندىرۋ، ءداستۇرلى قۇندىلىقتارىمىزدى دارىپتەۋ ماسەلەسى تۋرالى

قالالىق اكىمدىكتىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن ەلوردانى ۇلتتىق ناقىشتا بەزەندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. وسى ماقساتتا قالاداعى كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ سىرتقى جاقتاۋلارى، قۇرىلىس نىساندارىنىڭ قورشاۋلارى قازاقتىڭ ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرى، ماقال-ماتەلدەردىڭ ماتىندەرى، ۇلتتىق تاعام تۇرلەرى، ەلىمىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالعان ماڭىزدى ورىندار تۋرالى سۋرەتتەرمەن بەزەندىرىلەتىن بولادى.

سونىمەن بىرگە قالاداعى بيلبوردتار مەن پيلوندارعا ۇلتتىڭ ماقتانىش تۇلعالارى تۋرالى قىسقاشا انىقتامالىق مالىمەتتەر ورنالاستىرىلادى. بۇل اقپاراتتار قالانىڭ ادامدار ەڭ كوپ جۇرەتىن ورىندارىنا قويىلادى. وسى ارقىلى قالاعا كەلگەن قوناقتار تەك ءزاۋلىم عيماراتتار ەمەس، ءبىزدىڭ وتكەن تاريحىمىز، حالىقتىڭ ماقتانىشتارى تۋرالى كەڭىرەك بىلەتىن بولادى.

الدىمىزدا ەكسپو كورمەسى كەلە جاتىر. وسىعان وراي، ەلوردا اكىمدىگى اۋقىمدى مادەني-بۇقارالىق باعدارلاما دايىندادى. ونىڭ ىشىندە، حالىقارالىق فەستيۆالدەر مەن كورمەلەر، وتاندىق جانە الەمدىك ەسترادا جۇلدىزدارىنىڭ كونتسەرتتەرى، كلاسسيكالىق جانە حالىق مۋزىكاسىنىڭ كونتسەرتتەرى، پرەمەرالار، تسيركتىك قويىلىمدار، «بايتەرەك» مونۋمەنتى الاڭىنداعى جانە قالالىق الاڭداعى، بارلىق ساياباقتارداعى حالىقتىق سەرۋەن فورماتىنداعى شارالار بار.

شارا اياسىندا حالىقارالىق قوعامداستىق وكىلدەرىنە ەلىمىزدىڭ باستى جەتىستىكتەرى مەن دامۋ پەرسپەكتيۆالارى كورسەتىلەدى. قازاق حالقىنىڭ باستى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى – باي مادەني مۇرا، تاريح پەن ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسىن تاۋىپ كەلە جاتقان سالت-داستۇرلەر. دامىعان وركەنيەتتى قوعام جەرگىلىكتى مادەنيەتكە جانە قازاق فولكلورىنا اسقان قىزىعۋشىلىق تانىتۋدا، كورمە وتەتىن كەزەڭدە ەلوردا اۋماعىندا ۇيىمداستىرىلاتىن مادەني-بۇقارالىق شارالار باعدارلاماسىن جاساۋعا باستى نەگىز بولعان دا وسى.

ءبىرىنشى كەزەكتە ۇيىمداستىرۋشىلار قازاق حالقىنىڭ جارقىن تۋريستىك كورىنىسىن جەتكىزەتىن شارالاردى ەسكەردى، ونىڭ ىشىندە «استاناعا تارتۋ» ءداستۇرلى قازاق مۋزىكاسىنىڭ كونتسەرتى، «ءمۇشايرا» رەسپۋبليكالىق اقىندار كونكۋرسى، «شاشۋ» حالىق ءبيىنىڭ حالىقارالىق فەستيۆالى، «سەرپەر» حالىق اسپاپتارى وركەسترلەرىنىڭ فەستيۆالى جانە «استانا سامالى» ۇرمەلى اسپاپتار وركەسترى، قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى سۋسىنى – قىمىزعا ارنالعان قىمىزمۇرىندىق مەرەكەسى، «استانا ارقاۋ» تۇركى مۋزىكا فەستيۆالى، بيىل ءازىربايجان مامبەتوۆكە ارنالعان V «ساحنادان سالەم» حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالى جانە ت.ب. بار.

مادەني-بۇقارالىق باعدارلامالاردىڭ باسىم بولىگى ەلوردا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنا ىڭعايلى بولۋى ءۇشىن اشىق الاڭداردا وتەدى. مىسالى، سۋلى-جاسىل جەلەكجولدا كرەاتيۆتى يدەيالاردىڭ زاماناۋي الاڭى Astana Art Fest فەستيۆالى وتەدى. قالالىق ساياباقتاردا دەمالىس سايىن وتباسىلىق دەمالىسقا ارنالعان Astana Park Land شاراسى وتكىزىلەدى، ەسىل وزەنىنىڭ جاعاسىندا لازەرلىك شوۋ مەن سۋبۇرقاقتار شوۋىن، سونداي-اق، «ەسىل كەشتەرى» كونتسەرتتەرىن تاماشالاۋعا بولادى.

وقيعالار ءتىزىمىن وتاندىق ەسترادانىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرلەرىنىڭ كونتسەرتتەرى قورىتىندىلايدى – الىبەك دىنىشەۆ، سەكەن تۇرىسبەك، التىنبەك قورازباەۆ، سونداي-اق، بيىل قۇرىلعانىنا 15 جىل بولاتىن «مۋزارت» ءانسامبلى، تۇرسىنبەك قاباتوۆتىڭ ءازىل-سىقاق كەشى.

سونىمەن بىرگە، كورمە اياسىندا مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ، بايگە، اۋدارىسپاق، توعىزقۇمالاق، قازاق كۇرەسى، كوكپار، جامبى اتۋ ت.ب. ۇلتتىق سپورت ويىن تۇرلەرىنەن سايىس وتكىزىلەدى. جىل سايىن وتەتىن ءدۇبىرلى «قازاقستان بارىسى» ءتۋرنيرىن دە ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى. اكىمدىك ۇلتتىق سپورت ويىندارىنان ساياتشىلىق، توعىزقۇمالاق، قازاق كۇرەسى، اسىق اتۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ كەلەدى. سپورتقا جاسالعان قولداۋ الداعى ۋاقىتتا دا جالعاساتىن بولادى.

Abai.kz