ورتالىق ازيادا ەڭ اشىق، ەڭ يننوۆاتسياشىل، ەڭ رەفورماشىل ۇلت ءبىز، قازاقتارمىز. جاڭالىقتارعا بەيىمدەلە الۋ قابىلەتى جاعىنان دا كورشىلەردەن كوش ىلگەرىمىز. ءتىپتى رەفورمانىڭ ءوزىن رەفورما ءۇشىن جاسايمىز. ال شىن مانىندە كەز كەلگەن رەفورمانىڭ  باستى ماقساتى - حالىقتىڭ ءال- اۋقاتىن كوتەرۋ، ءومىر ۇزاقتىعى، دەنساۋلىعى مەن رۋحاني ساۋلىعىن ساقتاۋ.  اركىم ادامدى ءبىرىنشى ورىنعا قوياتىن جانە ونى ەڭ جوعارى قۇندىلىق دەپ قاراستىراتىن مەملەكەتتە ءومىر سۇرگىسى كەلەدى. وسى تۇرعىدان قاراساق، قازاقستان حالقىنىڭ جەتپىس پايىزىنا جۋىقتاپ قالعان بايىرعى حالىق-قازاقتاردىڭ پسيحولوگيالىق كوڭىل -كۇيى قانداي؟ ولار ءوز مەملەكەتىندە وزدەرىن باقۋاتتى سەزىنە مە؟ ەلىن تاستاپ باسقا جاققا بەزىپ كەتكىسى كەلەتىن ويدان اۋلاق پا؟  ۇلتتىڭ تابيعي ءپاتريوتيزمى قاي دارەجەدە؟ اتا- بابامىز ناقىل سوزدەرىندە ايتاتىنداي، ەر- ازامات تاڭداۋ ساتىندە قايدا بارادى: تۋعان جەرىنە مە الدە يتكە ۇقساپ «تويعان جەرىنە» مە؟  «كىسى ەلىندە سۇلتان بولعانشا، ءوز ەلىڭدە ۇلتان بول»، «ءوز ەلىم، ولەڭ توسەگىم»،  «ەل-ەلدىڭ ءبارى جاقسى، ءوز ەلىڭ بارىنەن جاقسى». وسىلاردىڭ قايسى ءبىزدىڭ سانامىزدا باسىم؟

بۇگىنگى جاھاندانۋ داۋىرىندە قانشاما تىلدەر مەن مادەنيەتتەر، حالىقتار جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتتى جانە جويىلۋ ۇستىندە.  قازىرگى ۋاقىتتا الەمدە گەوساياسي جانە ەكونوميكالىق تەكەتىرەستەرمەن قاتار  مادەنيەت پەن تىلدەر اراسىندا دا مايدان ءجۇرىپ جاتىر. ەلباسىنىڭ  قوعامدىق جانە گۋمانيتارلىق عىلىمدار بويىنشا «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسىن قولعا الامىز دەۋى كوكەيگە ءبىراز ءۇمىت وتىن جاقتى. ويتكەنى، عىلىمي ومىردە قازاق ءتىلىنىڭ ءرولى كۇرت تومەندەپ كەتۋىنە كۋا بولۋدامىز. قازاقتىلدى جوعارى بىلىكتى مامانداردى دايىنداۋعا مۇمكىندىك بەرگەن جۇيەنى باتىستىق مودەلگە كوشىرگەلى بەرى قازاقشا عىلىمي جۇمىستاردى قورعاۋ  ازايدى. عىلىمي ماقالانى جازۋدىڭ ءوزى ناعىز قازاقتارعا مۇڭ بولدى. ىزدەنۋشىلەر قانشاما اقشاسىن شەتەلدىك جۋرنالدارعا اۋدارۋعا ءماجبۇر. قازاقستاننىڭ PhD دوكتورلاردى دايىنداۋ ۇلگىسىنە كوشۋدەن ءبىر كەرەمەت بوپ كەتسەك اڭگىمە باسقا. قايتا بۇرىڭعى جۇيە (كانديدات/دوكتور) قازاقتىلدى قازاقتاردى عىلىمعا كەڭىنەن تارتۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك بەرگەن ەكەن. ال قازىرگى باتىستىق جۇيە ناعىز قازاقتاردىڭ (ەتنوفورلاردى) دامۋ بولاشاعىن ۇرلاپ ۇمىتتەرىن ۇزۋگە اكەلگەندەي.  اۋىلدان شىققان قازاق جاستارىنا  ادىلەتتىلىك پەن بولاشاق ىزدەپ ءدىني اعىمداردىڭ جولىنا تۇسۋدەن باسقا جول قالدىردىق پا؟ عىلىم جولىن تاڭداۋدان كورى باسقا سالاعا كەتىپ جاتقان ميلى تۇلەكتەردى كورگەندە ءىشىڭ اشيدى. جاستار ءۇشىن عالىم بولۋ ەمەس، ويىن-ساۋىق كورسەتەتىن ورىنداردا توي-تومالاق جاساۋ كاسىبىن ارتىق كورەتىن جاعدايدى  كىم جاساپ وتىر؟ جالپى بىزدە عىلىم ساياساتىن كىم انىقتايدى؟  ونى بۇل سالادا جۇرگەندەردىڭ وزدەرى دە بىلمەيدى. قازىر ۋنيۆەرسيتەتتەردە رەيتينگ جۇيەسى، ينديكاتيۆتىك كورسەتكىش دەگەن نارسەنى ويلاپ تاپتىق. ونى قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسى تۇرعىسىنان نەگىزدەگەن  ەشكىم جوق. بىزدەگى بۇل باعالاۋ ءادىسىنىڭ اۆتورى كىم ەكەندىگىن دە بىلمەيمىز. رەيتينگ كورسەتكىشى ءۇشىن ادامدار نەبىر قۇيتىرقى ادىستەرگە بارۋعا ءماجبۇر. فورمالدى كورسەتكىشتەردى كەز كەلگەن جولمەن ورىنداۋعا مىندەتتىسىڭ. ساپا ەمەس ساندى قۋىپ كەتتىك. اشىعىن ايتسام، عىلىم سالاسىندا اقشاسىز شەتەلدىك جۋرنالداردا ماقالا شىعاردىق دەگەن بىردە ءبىر جاندى ءوز باسىم كەزدەستىرمەدىم. شەتەلدىك جۋرنالدار يەلەرىن بايىتىپ جاتىرمىز. ولاردىڭ بەتىندە ماقالالار جاريالاۋ تالابى بەلگىلى ءبىر توپتىڭ، قۇرىلىمنىڭ اقشا جاساۋ  امالى سياقتى. ازىرگە تۇسىنگەنىم: عىلىمدى شىنايى دامىتۋدى، اۆتوحتون قازاقتاردى ويلاپ وتىرعان ەشكىم جوق. ءتىپتى بىزدەگى عىلىمي ساياساتتىڭ مەتودولوگياسى قاتە ەكەندىگىن ەشكىم تۇسىنگىسى كەلمەيدى. اسىرەسە، ناعىز تازا قازاقتار ءۇشىن. بۇگىندە ترەند بولىپ وتىرعان شامادان تىس عىلىمدى كوممەرتسيالاۋدىڭ سالدارى قانداي ەكەنىن بولجاعان كىم بار؟ ىرگەلى ىزدەنىستەرگە قارجىنىڭ قانشا جانە قالاي ءبولىنىپ جاتقانى بەلگىلى. ءبىلىم، عىلىم جانە ءوندىرىستىڭ كىرىگۋىن دۇرىس يدەيا دەپ سانايمىز. تەك مۇندا دا قولدانبالى عىلىمعا باسىمدىق  بەرىپ ورىستار ايتاتىنداي، اربا مەن اتتىڭ ورنىن الماستىرىپ الماساق بولعانى. ويتكەنى بىزدەر ءبىر شەكتەن ەكىنشى شەككە شىققاندى جاقسى كورەمىز. باسقالاي دەسە جوعارىداعىلار  ادامدى سەندىرەرلىك ءۋاج، دالەلمەن نەگىزدەپ بەرسىن.

ال ەندى «تىلدەردىڭ ۇشتۇعىرلىعى» مادەني جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ جاعدايىنا كەلەيىك. دارەجەسى مەن ىقپالى ءار ءتۇرلى ءۇش مەملەكەتتىك ءتىلدى بىرىكتىرىپ ءبىرتۇتاس جۇيە جاساۋ ەكسپەريمەنتىن ءبىز قولعا الدىق. ونىڭ ەكەۋى الەمدىك تىلدەرگە، ال سويلەۋشىلەر سانى 15 ميلليونعا جەتكەن قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك جانە ايماقتىق ءتىل مارتەبەسى بار (قر، رف قۇرامىنداعى التاي رەسپۋبليكاسى). تۇلعانىڭ ساناسىندا ءۇش ءتىل بىردەي ورىن الا ما الدە بىرەۋى باسىم بولا ما؟ زەرتتەۋشىلەر كوپتىلدىلىكتىڭ (پوليلينگۆيزمنىڭ) تابيعي جانە جاساندى تۇرلەرىن ءبولىپ كورسەتەدى. تابيعي ءتۇرى تىلدىك ورتادا وتسە، جاساندى كوپتىلدىلىك وقۋ اۋديتوريالارىندا وتەدى. قازاقستان جاعدايىندا شارتتى تۇردە تابيعي بيلينگۆيزم جانە جاساندى تريلينگۆيزم ورىن الىپ وتىر دەپ سانالادى. ويتكەنى، اعىلشىن ءتىلى قازاقستاندىقتار ءۇشىن شەت ءتىلى بولىپ سانالادى، ونى ارنايى ۇيرەنەدى. مۇندا دا تۇيتكىلدى ماسەلەلەر شاش ەتەكتەن.

قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە ماگيستراتۋرا مەن دوكتورانتۋراعا قابىلدانۋدىڭ ءبىر شارتى رەتىندە TOEFL, IELTS سەرتيفيكاتتارىن تالاپ ەتەدى. ولار ۋاقىت جاعىنان شەكتەلگەن جانە تەست تاپسىرۋ قۇنى بيۋدجەتتەگىلەر مەن كەدەي ۇمىتكەرلەرگە قول جەتىمدى ەمەس. اقشاڭ جوق بولسا ەش مۇمكىندىك جوق.  اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋ دارەجەسىن تەكسەرەتىن تەست  ورتالىقتارى ونى بيزنەس كوزىنە اينالدىرىپ وتىر. اقشا جاساۋ ءۇشىن جاساندى قۇلاتۋ تاسىلدەرىن ولار كۇشتى مەڭگەرگەن. ادەتتە تەست ءۇش ساعات توڭىرەگىندە بولۋى كەرەك. بىراق، ءىس جۇزىندە 1,5- 2 ساعات بەرىلەدى. ۇمىتكەرلەر تولتىراتىن TOEFL ITP قاعاز بلانكىسى ۇساق شريفتپەن جازىلعاندىقتان كورۋ قابىلەتى ناشار ادامدارعا وتە قيىن. باتىس ەلدەرى (بريتانيا كەڭەسى، ءبىلىمدى تەستىلەۋ قىزمەتى (ETS) ورتالىعى) تەست تاپسىرۋدا ادامنىڭ فيزيكالىق جانە پسيحيكالىق ەرەكشەلىگىن ەسكەرەتىن ەرگونوميكالىق تالاپتار قويماعانىنا قايران قالىپ وتىرمىن. ويتكەنى، عىلىم رەتىندە ەرگونوميكا (HF- ادام فاكتورى) ۇلىبريتانيا مەن اقش -تا جاقسى دامىعان.

ءبىزدىڭ ەلىمىزدە اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيىن تەكسەرەتىن تەست قىزىق ناتيجەلەر كورسەتۋدە. اعىلشىن ءتىلىن جوعارى دەڭگەيدە بىلەتىن تاجىريبەلى مۇعالىمدەردىڭ وزدەرى  قاجەتتى ۇپاي الا الماي قالۋدا. جالپى ەگدە جاستاعى پەداگوگتاردى  اعىلشىن تىلىنەن تەست تاپسىرۋعا ماجبۇرلەۋ قانشالىقتى ادامگەرشىلىكە ساي كەلەدى؟ ۋاقىتتىڭ تاپشىلىعىنان جورامالداپ ءتۇرتۋ ادىسىنە جۇگىنەتىن ستۋدەنتتەر مەن ماگيسترانتتاردى پسيحولوگيالىق كۇيلەرىن ايتپاعاننىڭ وزىندە. ارينە، اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ زامان تالابى. بىراق مۇندا دا ۇلتتىق مۇددە تاراپىنان شىعۋعا ءتيىسپىز.

«ءۇش تۇعىرىلى» ءتىل ساياساتى ءال- فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دە قارقىندى جۇرگىزىلۋدە.  ۋنيۆەرسيتەتتە وقىتۋ پروتسەسىن ءۇش تىلدە جۇرگىزۋ تاجىريبەسى ورىن الۋدا. كوپتەگەن ماماندىقتار بويىنشا پوليتىلدىك توپتار قۇرىلدى. گۋمانيتارلىق فاكۋلتەتتەردىڭ ماگيستراتۋرا ساتىسىنداعى  كوپتىلدى توپتارعا پسيحولوگيا پانىنەن ساباق بەرۋگە تۋرا كەلدى. ءبىز سوندا وقىتۋدىڭ ناقتى جاعداياتىن تالداعاندا نەنى بايقادىق؟ ارالاس توپ بولعاندىقتان، ەڭ الدىمەن ءپاندى قاي تىلدە بەرۋ پروبلەماسى الدىعا شىقتى؟ ماگيسترانتار دا وزدەرىنە قولايلى تىلدە ساباق ايتقاندى ءتاۋىر كورەدى. ءتيىمدى وقىتۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىل دەگەن دارەجەسى بار قازاق ءتىلىن قۇرباندىققا شالۋعا تۋرا كەلدى. سەبەبى، الەۋمەتتىك لينگۆيستاكلىق تۇرعىدا قازاقتاردىڭ كوبى بيلينگۆال بولىپ كەلەدى. ال ورىس توبىنىڭ شاكىرتتەرىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ دارەجەسى تومەن. ءسويتىپ، تىلدىك قۇزىرەتتىلىكتەگى تەڭگەرىمسىزدىك (ديسبالانس) سالدارىنان قازاق ءتىلى ىعىستىرىلىپ قالدى. ەكىنشىدەن، جەكە تۇلعاعا باعىتتالعان وقىتۋ تەحنولوگياسىنان مۇلدە باس تارتۋعا تۋرا كەلەدى. ويتكەنى، ادامداردا ءار ءتۇرلى تىلدىك قابىلەت بار جانە ءتىپتى بىرنەشە  ءتىلدى مەڭگەرۋگە وڭتايلى جاعداي جاسادى دەگەننىڭ وزىندە دە ولار ارقاشان جوعارى دەڭگەيدە تىلدەردى بىردەي جاقسى مەڭگەرۋگە قابىلەتتى ەمەس. ۇشىنشىدەن، ارالاس تىلدە وقىتۋدىڭ ءبىر سالدارىن لينگۆيستەر «سەميلينگۆيزم» دەپ اتاپ ءجۇر.  سەميلينگۆيزم (جارتىلاي تىلدىلىك ساۋاتتىلىق) ەكى تىلدە كۇردەلى قۇرىلىمداردى ايتۋ تۇرعىسىنان قيىندىقتارعا تاپ بولعان كەزدە تۋىندايدى. سوندىقتان ادامنىڭ ءبىر ءتىلدى دە دۇرىستاپ بىلمەيتىن سەميلينگۆ تۇلعاعا اينالىپ كەتۋ قاۋپى بارىن ەسكەرۋىمىز كەرەك.

پليۋريلينگۆيزمنىڭ ەۋروپالىق حارتياسىنا (2005) ساي الەمدىك تىلدەردىڭ مونوپولياسىنا جول بەرۋگە بولمايدى.   حارتياعا سايكەس، ءاربىر مەملەكەتتىك تىلدەر عىلىم ءتىلى رەتىندە قولداۋعا يە جانە كوتەرمەلەنۋى ءتيىس. ماسەلەن، قازاق ءتىلى مەملەكەتتىڭ  عىلىمي قىزمەتىنە شەكتەۋسىز قولدانىلۋى ءتيىس. وكىنىشكە وراي، بۇگىندە قازاق ءتىلى ءوزىنىڭ كۋملياتيۆتىك (بىلىمدەردى جيناقتاۋشى قىزمەتىن) فۋنكتسياسىن اتقار الماي وتىر. سەبەبى، الەمگە اعىلشىن ءتىلىن بىلەتىن جۇمىس كۇشى كەرەك. حارتيادا جازىلعانداي، جۇمىس ورنىندا شەتەل ءتىلىن جۇمىس ءتىلى رەتىندە كۇشتەپ تاڭۋ قىزمەتكەرلەردى تىلدىك قۇزىرەتتىلىگى بويىنشا كەمسىتۋگە اكەلەدى. بەلگىلى فرانتسۋز لينگۆيستى كلود اجەج ءوز ماقالالارىندا عىلىمي ورتادا ءبىر ءتىلدىڭ گەگەمونياسى بولۋدىڭ تەرىس سالدارىن جاقسى اشىپ كورسەتكەن. ماسەلەن، اعىلشىن ءتىلى تەك ءبىر ءوزى عانا جالعىز عىلىم ءتىل بوپ قالۋى كەرەك پە؟  ءبىزدىڭ ءبىلىم مەنەدجەرلەرىنەن سوزدەرىنەن ۇققانىم تەك سولاي بولۋى ءتيىس. ال قازاق ءتىلىنىڭ دامۋى ماڭىزدى ەمەس.

ساياساتتانۋشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ءتىلدىڭ قۇدىرەتى مەملەكەتتىڭ ساياسي ىقپالىنا تىكەلەي بايلانىستى. اقش-تىڭ ەكونوميكالىق، اسكەري قۋاتى مىقتى بولعاندىقتان اعىلشىن ءتىلى دە الەمگە كەڭ تاراپ وتىر. تىلدەر اراسىنداعى باسەكەلەستىكتە اعىلشىن ءتىلى جەڭىپ شىقتى. سوندا قالعان تىلدەردىڭ جاعدايى نە بولاتىنى ۇلكەن ماسەلە بولىپ وتىر. ول ءار مەملەكەتتىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىنا تاۋەلدى. ادامنىڭ ويلاۋى مەن ەموتسياسىنا،  شىعارماشىلىق قابىلەتىنە انا ءتىلى ۇلكەن سەرپىن بەرەتىنى انىقتالدى.

قازىرگى جاھاندانۋ زامانىندا كەز كەلگەن ءتىلدى ارنايى دامىتپاسا، ول ءوز بەتىمەن ەشقاشان دامىمايدى. ءتىل ولمەۋى مۇمكىن، بىراق دامىمايدى. ۇلى جەرلەسىمىز ءال -فارابي مۇراسىن قاراپ وتىرساق، ونىڭ اراب ءتىلىن عىلىمي تىلگە اينالۋعا قالاي ۇلكەن ۇلەس قوسقانىن كورەمىز. عالىمنىڭ ءارابتىلدى فيلوسوفيالىق تەرمينولوگيا جاساۋ تاجىريبەسىنەن بىزگە ۇلگى الۋعا بولادى. عىلىمداردى توپتاستىرۋدا دا («كيتاب يحسا ال- ۋلۋم») ءال- فارابي ءبىرىنشى ورىنعا ءتىل عىلىمىن بەكەر قويعان جوق .  ويتكەنى ءتىل - عىلىمي ويدىڭ ءومىر ءسۇرۋ فورماسى. قازاقستاندىق عالىمدار  ۇلى جەرلەسىمىزدىڭ اۋدارما مەن تۇسىندىرمە بەرۋ ءداستۇرىن جوعالتپاۋى ءتيىس. انا تىلىمىزدە عىلىمي ويدىڭ تولىققاندى دامۋىنىڭ شارتى ەلىمىزدە عىلىمي ءماتىندى اۋدارۋ پراكتيكاسىن دۇرىس قولعا الۋ. ءار سالانىڭ ماماندارى فيلولوگتارمەن بىرلەسە وتىرا قازاق تىلىندە ساپالى رۋحاني ءونىم  جاساۋىمىز كەرەك.

ال ەندى پاتريوتيزم ماسەلەسىنە كەلەيىك. پاتريوتيزم  (گرەكشە “پاتريوتيك” –جەرلەستەر، وتانداستار) - ادامنىڭ ءوز وتانى مەن حالقىنا دەگەن تەرەڭ سۇيiسپەنشiلiك سەزiمi. ول بارشا كۇش-جiگەرiن وتان مۇددەسiنە ارناۋدان، ءوز حالقىنىڭ تiلi مەن مادەنيەتiن، ءداستۇرiن بەلسەندi دامىتۋدان كورiنەدi. سونداي-اق، ۇلتقا قاۋiپ-قاتەر تونگەن جاعدايدا ونىڭ بوستاندىعى مەن تاۋەلسiزدiگiن ساقتاپ قالۋ قابiلەتiلiگiنەن بايقالادى. پاتريوتيزمنiڭ قۇرامىنا اتا-بابالارىنىڭ iس-ارەكەتتەرi مەن ويلارىنا، رۋحاني بايلىعىنا ماقتانىش سەزiمiنiڭ بولۋى، تۋعان ولكە، ونىڭ تابيعاتىنا دەگەن سۇيiسپەنشiلiك سەزiمi, ءوز ۇلتىنىڭ وكiلدەرi جاساعان مادەنيەتكە، فولكلورعا، مۋزىكا مەن پوەزيا، بەينەلەۋ ونەرi مەن ادەبيەتiنە قۇرمەتپەن قاراۋ جانە ءانۇران، ەل تاڭبا، تۋ سياقتى  مەملەكەتتiك رامiزدەردi قاستەرلەۋ سياقتى بولiكتەر ەنەدi. تاريح كورسەتكەندەي، تەك وتانسۇيگiشتiك سەزiمi كۇشتi حالىق قانا ماڭگiلiك ءومiر سۇرۋگە لايىق ەكەن. سوندىقتان دا ويشىلدار ۇلتتىڭ ماڭگi بولۋ يدەياسىن وتان، تۋعان جەر يدەياسى توڭiرەگiنەن iزدەۋدە. وتانعا قاتىستى سەزiمدەر ۇلكەن قۇندىلىققا اينالىپ وتىر. دۇرىس دامىعان مەملەكەت پەن قوعامدا پاتريوتيزمنiڭ ۇلگiسiن بيلiك باسىنداعىلار كورسەتەدi. ويتكەنi قارا حالىقتىڭ وتانسۇيگiشتiگiنەن كورi ساياسي ەليتانىڭ وتانسۇيگiشتiگi, جاندى ۇلگiسi شەشۋشi ءرول اتقارادى. «سىنىقتان باسقانىڭ ءبارi جۇعادى» دەگەندەي، تومەندەگiلەرگە جوعارعىداعىلاردىڭ ونەگەسi تەز جۇعادى. حح عاسىردىڭ ۇلى ويشىلى ە.فرومم جازعانداي، رۋحاني قۇندىلىقتاردى ۋاعىزداۋ ومiردە، پراكتيكادا وعان تiكەلەي قايشى قۇندىلىقتار ورىن الىپ  جاتقاندا ونشا ۇلكەن ناتيجە بەرمەيدi. اسا ۇلكەن كولەمدە پارا العان ادامدار قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەن قۇتىلىپ جاتقانىن كورىپ وتىرعان جاستاردىڭ ساناسىن «اقشا ءبارىن شەشەدى، ءبارiن ساتۋعا جانە ساتىپ الۋعا بولادى» دەگەن تۇسiنiك  جايلايدى. جوعارى قۇندىلىقتاردىڭ باعاسىن تۇسiرەتiن iرiتۋشi ىقپالعا قالاي قارسى تۇرۋعا بولادى؟ بۇگiنگi قوعامدىق كوڭiل-كۇيدە، اسiرەسە، وتانسۇيگiشتiكتiڭ، ادال ەڭبەكتىڭ قۇنى بيiك بولماي وتىر. كۇنى كەشە عانا «قورعاس» شىحو ارنايى ايماعىنىڭ بۇرىڭعى باسشىسى ۆ.ءنيدىڭ  ادەيى قىر كورسەتكەندەي جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتىلۋى جەرگىلىكتى حالىق اراسىندا ءتۇرلى اڭگىمە تۋعىزدى.

وتانسۇيگۇشتiكتi قالىپتاستىرۋدا قازاقتىڭ تاريحى، فولكلورى، ادەبيەتi ۇلكەن ءرول الادى. بiر سوزبەن ايتساق، ۇلتتىڭ رۋحانياتى. ەتنوستىڭ ومiرiندە انىقتاۋشى، iلگەرi سۇيرەۋشi باسىم ءرولدi  رۋحاني باستاۋ الادى. ەگەر ەتنوس ءوزiنiڭ رۋحاني نەگiزiن جوعالتسا ءتاني  تiرشiلiك ەتۋiن دە جوعالتادى. ۇستاپ تۇراتىن مازمۇن، ساراسانا سياقتى وزەك بولماسا ءتۇر جويىلدى دەي بەرiڭiز. ەتنوستىڭ بار بولۋى رۋحانياتتتىڭ ارقاسىندا. بۇل جەردە رۋحاني سايكەستiلiك ماسەلەسi تۋىندايدى. قازاقتىڭ تاريح سۇزگىسىنەن وتكەن رۋحاني قۇندىلىقتارىن جۇيەلەپ ونى جاستارعا ۇسىناتىن كىمدەر؟ ءداستۇرلى ينستيتۋتتار داعدارىسقا ۇشىراپ وتىرعان جاعدايدا ۇلتتىق دۇنيەتانىمدى كىمدەر قالىپتاستىرادى؟

قازاقستاننىڭ ءوز تاۋەلسىزدىگىن الۋى ەلىمىزدەگى ەتنودەموگرافيالىق جاعدايدىڭ جاپپاي وزگەرۋىنە الىپ كەلدى. قازاقتار ەلدەگى حالىقتىڭ باسىم بولىگىن قۇراپ وتىر. دەمەك، قازاق ءتىلىنىڭ قازاقستاندا ەلدەگى ادام كاپيتالىن دامىتۋعا تولىق مۇمكىندىگى بار. بىراق ءىس جۇزىندە ولاي بولماي وتىر. عالامتور بيلەگەن زامانعا اياق باسقان ۋاقىتتا قازاق بالاسى قانشالىقتى ءوز ءتول تىلىندە قاجەتتى اقپارات الا الادى؟ ۇلتتىڭ زياتكەرلىك كۇشتەرى وسى قاجەتتىلىكتى قاناعاتتاندىرۋ ماقساتىندا وراسان زور جۇمىستار جاساۋى ءتيىسز. بۇل اربىردەن سوڭ ۇلت پەرزەنتى رەتىندەگى ءبىزدىڭ  پارىزىمىز.

اتا-بابامىزدىڭ ارمانى بولعان ۇلى دالا حالقىن «ماڭگىلىك ەل» ەتىپ، تاريحتا قالدىرۋ   ءۇشىن ۇلتتىق ۇستانىمدار مەن قۇندىلىقتاردى، باعىت-باعدارلاردى، ماعىنالىق قورلارىمىزدى كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، جوعالتپاي، كەلەر ۇرپاققا امانات ەتە ءبىلۋىمىز قاجەت.

سوڭى.

(ماقالانىڭ باسى مىنا سىلتەمەلەردە: http://abai.kz/post/53257; http://abai.kz/post/53355)

جاراس سەيىتنۇر، ءال فارابي اتىنداعى قازۇۋ ءدىڭ جالپى جانە قولدانبالى پسيحولوگيا كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، پسيحولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى 

Abai.kz