ارنايى قۇرىلعان ورتالىق كوكونىس ساقتاۋ ماسەلەسىن شەشپەك

جىل سايىن كۇزدە كارتوپ پەن كوكونىستى قىسقى كەزەڭدە ساقتاۋ ماسەلەسى باس كوتەرەدى. جاسىراتىنى جوق، بۇعان دەيىن جۇيەلى ىستەر جەتكىلىكسىز بولدى. قىركۇيەك-قازان ايلارىندا «كارتوپ پەن كوكونىستى پالەنباي مىڭ توننا جيناپ الدىق» دەپ جالپاق ەلگە جار سالعانىمىزبەن، كەلەر جىلدىڭ كوكتەمىندە جەرگىلىكتى ونىمدەردەن جۇرداي بولىپ قالاتىنبىز. سول كەزدە وبلىسىمىزدىڭ تۇرعىندارى دارۋمەنگە باي كوكونىستەردى سىرتتان ساتىپ الۋعا ءماجبۇر بولادى. الايدا باسقا وڭىردەن، ءتىپتى شەتەلدەن تاسىپ اكەلىنەتەن ونىمدەردىڭ باعاسى سول كەزدە شارىقتاپ كەتەدى. ساپاسىنىڭ دا وڭىپ تۇرعانى شامالى. الايدا پاۆلودارلىقتارعا وزبەكتەر مەن قىتايلاردىڭ دەلدالدار ارقىلى تيەپ جىبەرگەن كوكونىستەرىن ساتىپ الۋدان باسقا امال قالمايدى.

كۇزدىگۇنى مولىنان جيناپ الىناتىن جەرگىلىكتى ونىمدەردى كوكتەمگى سۇرانىستى وتەۋگە جەتەرلىكتەي ساقتاۋ ماسەلەسى وسىعان دەيىن تالاي ايتىلدى. راس، كوكونىستى قىسقى مەزگىلدە ساقتاۋ ءبىراز شىعىندى تالاپ ەتەدى. دەگەنمەن ونىڭ ناتيجەسى دە كوپ كۇتتىرمەيدى. بىرىنشىدەن، ءوزىمىزدىڭ تۇرعىندار ءۇشىن باعاسى قولايلى بولسا، ەكىنشىدەن، تۇتىنۋشىلارعا ساپالى كارتوپ پەن كوكونىستەر ۇسىنىلادى. وسى ماقساتتا بيىل وبلىس اكىمىنىڭ تاپسىرماسىمەن پاۆلودار اۋدانىندا سەرۆيستىك-دايىنداۋ ورتالىعى قۇرىلدى. بۇگىندە اۋدانداعى شەنەۋنىكتەر ءتيىستى كولەمدە كوكونىستەردى تاپسىرۋ ماسەلەسىمەن اينالىسۋدا. دەگەنمەن، ماڭىزدى ءىستى اتقارۋدا تۇيتكىلدەر دە جوق ەمەس.

ارنايى قۇرىلعان ورتالىق كوكونىس ساقتاۋ ماسەلەسىن شەشپەك

جىل سايىن كۇزدە كارتوپ پەن كوكونىستى قىسقى كەزەڭدە ساقتاۋ ماسەلەسى باس كوتەرەدى. جاسىراتىنى جوق، بۇعان دەيىن جۇيەلى ىستەر جەتكىلىكسىز بولدى. قىركۇيەك-قازان ايلارىندا «كارتوپ پەن كوكونىستى پالەنباي مىڭ توننا جيناپ الدىق» دەپ جالپاق ەلگە جار سالعانىمىزبەن، كەلەر جىلدىڭ كوكتەمىندە جەرگىلىكتى ونىمدەردەن جۇرداي بولىپ قالاتىنبىز. سول كەزدە وبلىسىمىزدىڭ تۇرعىندارى دارۋمەنگە باي كوكونىستەردى سىرتتان ساتىپ الۋعا ءماجبۇر بولادى. الايدا باسقا وڭىردەن، ءتىپتى شەتەلدەن تاسىپ اكەلىنەتەن ونىمدەردىڭ باعاسى سول كەزدە شارىقتاپ كەتەدى. ساپاسىنىڭ دا وڭىپ تۇرعانى شامالى. الايدا پاۆلودارلىقتارعا وزبەكتەر مەن قىتايلاردىڭ دەلدالدار ارقىلى تيەپ جىبەرگەن كوكونىستەرىن ساتىپ الۋدان باسقا امال قالمايدى.

كۇزدىگۇنى مولىنان جيناپ الىناتىن جەرگىلىكتى ونىمدەردى كوكتەمگى سۇرانىستى وتەۋگە جەتەرلىكتەي ساقتاۋ ماسەلەسى وسىعان دەيىن تالاي ايتىلدى. راس، كوكونىستى قىسقى مەزگىلدە ساقتاۋ ءبىراز شىعىندى تالاپ ەتەدى. دەگەنمەن ونىڭ ناتيجەسى دە كوپ كۇتتىرمەيدى. بىرىنشىدەن، ءوزىمىزدىڭ تۇرعىندار ءۇشىن باعاسى قولايلى بولسا، ەكىنشىدەن، تۇتىنۋشىلارعا ساپالى كارتوپ پەن كوكونىستەر ۇسىنىلادى. وسى ماقساتتا بيىل وبلىس اكىمىنىڭ تاپسىرماسىمەن پاۆلودار اۋدانىندا سەرۆيستىك-دايىنداۋ ورتالىعى قۇرىلدى. بۇگىندە اۋدانداعى شەنەۋنىكتەر ءتيىستى كولەمدە كوكونىستەردى تاپسىرۋ ماسەلەسىمەن اينالىسۋدا. دەگەنمەن، ماڭىزدى ءىستى اتقارۋدا تۇيتكىلدەر دە جوق ەمەس.

زاماناۋي قويمالار از

پاۆلودار اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ باستىعى سەرىك امانوۆتىڭ ايتۋىنشا، اۋداندا بۇعان دەيىن كوكونىس ساقتاۋعا باسا ءمان بەرىلىپ كەلدى. ماسەلەن، سوڭعى ەكى جىل بويى شارۋاشىلىقتار جالپى العاندا 6 مىڭ توننا كارتوپتى قويماعا سالىپ وتىردى. ونى كوكتەمگە جەتكىزبەي-اق، قىستىگۇنى ساۋداعا جىبەرەدى. بيىل دا كوكونىسشىلەر بەلگىلەنگەن مەجەدەن شىعۋدى كوزدەپ وتىر.

بىراق شارۋاشىلىقتاردىڭ وبلىس ورتالىعى تۇرعىندارىنىڭ كوكتەمگى سۇرانىسىن تولىعىمەن وتەۋگە شاماسى جەتپەيدى. سەبەبى كارتوپ، ءسابىز، قىزىلشا، قىرىققابات ونىمدەرىن ۇزاق ۋاقىت ساقتاۋعا قويمالاردىڭ مۇمكىندىگى جوق. بۇگىندە اۋدان بويىنشا جالپى 40 مىڭ توننا كوكونىس ساقتاۋعا بولاتىن 37 قويما بار. بىراق ولاردىڭ كوپشىلىگى سالىنعان ونىمدەردى ۇزاق مەرزىمگە ساقتاي المايدى. ەڭ كوپ كولەمدە كارتوپ پەن كوكونىس ونىمدەرىن جينايتىن چەرنوياركا اۋىلىنداعى شارۋاشىلىقتاردىڭ بىردە-بىرەۋىنىڭ قويماسى ۆەنتيلياتسيالىق جۇيەمەن، توڭازىتقىش قۇرالدارمەن جابدىقتالماعان. ءبىز تىلدەسكەن «سيبيرياك» شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى ۆ.تەرەششەنكو دا 3,5 مىڭ توننالىق ەكى قويماسىنىڭ ەسكى جابدىقتارمەن جاساقتالعانىن العا تارتتى.

مۇنداي كۇيمەن، ارينە، قىسقى مەرزىمدە كوكونىس ساقتاۋ ماسەلەسىن وڭايلىقپەن شەشۋ مۇمكىن ەمەس. شارۋاشىلىقتار اقپان-ناۋرىز ايىندا قويمالارىن اشىپ، ونىمدەردى الىپساتارلارعا وتكىزىپ جىبەرۋگە ءماجبۇر. س.امانوۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، ازىق ەسەبىندە ساتىلاتىن كارتوپ جەكە قويمادا، ءارتۇرلى تەمپەراتۋرادا ساقتالۋى كەرەك. بىراق جاعدايدىڭ جوقتىعىنان شارۋاشىلىقتار تۇقىمنىڭ ءبارىن بىرگە ورنالاستىرادى. مۇنىڭ سوڭى تيىمسىزدىككە اكەلىپ سوعادى. ناۋرىز ايىندا اشىلعان قويمادا ونىمدەر ۇزاق جاتپاي، ءشىري باستايدى. سوندىقتان سوڭعى ەكى جىلدا قالالىقتار ءۇشىن قويماعا ساقتاۋعا سالىنعان كارتوپ پەن كوكونىس ونىمدەرى تۇتىنۋشىلاردى تەك ەرتە كوكتەمگە دەيىن قامتاماسىز ەتۋگە عانا جەتىپ كەلەدى. وسىدان كەيىن ءساۋىر-مامىر ايلارىنان باستاپ كۇزگە قاراي ءبىزدىڭ جەرلەستەرىمىز وزگە ايماقتاردان جەتكىزىلەتىن، باعاسى قىمبات، ساپاسى ناشار ونىمدەرگە قول جايىپ قالا بەرەتىن ەدى.

بار ءۇمىت - سەرۆيستىك ورتالىقتا

قايتكەن كۇندە دە، وزىمىزدە كۇزدە مولىنان جينالاتىن كارتوپ پەن كوكونىستەردى جەرگىلىكتى تۇتىنۋشىلارعا كەلەسى جيىن-تەرىم مەزگىلىنە دەيىن جەتەتىندەي مولشەردە ساقتاۋ كەرەك. سوندىقتان وبلىس اكىمى ب.ساعىنتاەۆتىڭ قولدا باردى ءتيىمدى ۇقساتۋ جونىندە تاپسىرماسىنا سايكەس پاۆلودار اۋدانىندا سەرۆيستىك-دايىنداۋ ورتالىعى قۇرىلدى.

ايتا كەتەلىك، بۇعان دەيىن ءدال وسى كوكونىسپەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن «ەرتىس» الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپوراتسياسى شەشەدى دەگەن ءۇمىت باسىم بولعان. الايدا ەكى وبلىسقا (شىعىس قازاقستان جانە پاۆلودار) ورتاق بولىپ قۇرىلعان كورپوراتسيانىڭ تاقارعان ءىسى ماردىمسىز بولىپ شىقتى. ونىڭ باستاپقى جوباسى بويىنشا سەرۆيستىك-دايىنداۋ ورتالىقتارى وبلىستىڭ باسقا اۋداندارىندا، وندا دا ەت جانە ءسۇت ونىمدەرىن قابىلداۋ بويىنشا قۇرىلماق بولعانىن ەستىگەنبىز. الايدا ايماق باسشىسى حالىقپەن كەزدەسۋىندە كوكتەمگى جانە جازعى مەزگىلدەردە كارتوپ-كوكونىستەرمەن تولىق قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ارنايى ورتالىقتى ناق وسى پاۆلودار اۋدانىندا اشۋ ماقسات ەتىلەتىنىن ايتقان ەدى. كوپ ۇزاماي كوپتەن كۇتكەن شەشىم قابىلداندى. وسى جازدا اتالمىش اۋدانعا جۇمىس ساپارىمەن بارعان وبلىس باسشىسى چەرنوياركا شارۋالارىنا سەرۆيستىك-دايىنداۋ ورتالىعىن قۇرۋدىڭ تيىمدىلىگىنە كوز جەتكىزدى. بۇعان «ەرتىس وركەنى» بولىپ قايتادان قۇرىلعان كەزىندەگى «ەرتىس» كورپوراتسياسى ۇيتقى بولدى.

وسىلايشا، وبلىستى نەگىزىنەن كوكونىس ونىمدەرىمەن قامتيتىن اۋداندا ارنايى ورتالىق قۇرۋ ارقىلى تۇتىنۋشىلار سۇرانىسىن وتەۋگە ۇمتىلىس جاسالدى. بىلتىرعى جىلداعىداي سەكىلدى، شارۋاشىلىقتار بيىل دا 52 مىڭ توننا كارتوپ جينادى. ەندىگى جەردە كوپ كەشىكتىرمەي قىسقى ۋاقىتقا ساقتاۋ ماسەلەسىن جەدەلدەتۋ كەرەك. تاپسىرما بويىنشا ورتالىققا 2250 توننا كارتوپ پەن 1700 توننا كوكونىس ونىمدەرى تاپسىرىلۋعا ءتيىس. وتكىزىلگەن ونىمدەر سەرۆيستىك-دايىنداۋ ورتالىعىنىڭ مۇشەسى - «گەليوس» جشس-ءىنىڭ پاۆلودار قالاسىندا ورنالاسقان، زاماناۋي جۇيەلەرمەن جابدىقتالعان قويمالارعا قۇيىلادى. كەيىن مۇندا شىلدە ايىنا دەيىن ساقتالعان كارتوپ، ءسابىز، قىرىققابات، قىزىلشا ونىمدەرى قالاداعى ساۋدا ورىندارىنا جونەلتىلەدى. س.امانوۆتىڭ ايتۋىنشا، ولاردىڭ باعاسى سىرت ايماقتاردان جەتكىزىلگەن تاۋارلارعا قاراعاندا الدەقايدا ارزان بولادى. قالالىق كاسىپكەرلىك ءبولىمىنىڭ ماماندارى باعا ماسەلەسىن قاتاڭ باقىلاۋعا الادى. مىنە، وسىلايشا ارنايى ورتالىق پاۆلودارلىقتاردىڭ سۇرانىسىن وتەۋ ءۇشىن قىزمەت جاساۋعا ءتيىس.

بىراق ىرگەلى مىندەتتەردى موينىنا العان سەرۆيستىك-دايىنداۋ ورتالىعىنىڭ ءىسى بىردەن ورگە دومالاي كەتكەن جوق. ءاۋ باستا ورتالىقتىڭ قۇرامىنا ەنگەن شارۋاشىلىق باسشىلارى كۇزدە جينالاتىن كارتوپ-كوكونىستەردى ءتيىستى مولشەردە تاپسىرامىز دەپ مالىمدەپ قويعانىمەن، كەيىن ۋادەلەرىن ورىنداۋعا اسىعاتىن ءتۇر بايقاتپاعان.

«سيبيرياك» شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى ۆ.تەرەششەنكونىڭ سوزىنە قاراعاندا، بۇعان باعا ماسەلەسى اسەر ەتىپ وتىر. شارۋاشىلىق بيىل 1,5 مىڭ تونناعا جۋىق كارتوپ جيناپ الدى. قارىزىن تولەۋگە اسىققان ول كارتوپتى القاپتاردان ساتىپ جىبەرۋگە ءماجبۇر بولسا كەرەك. ساتىپ الۋشىلاردىڭ قاتارىندا اتىراۋ، اقتوبە، اقتاۋ كاسىپكەرلەرىنە دەيىن بار. سونىمەن قاتار، بيىل رەسەيلىك ساتىپ الۋشىلاردىڭ دا قاراسى كوبەيگەن. باستاپقى بەتتە كارتوپتىڭ ءبىر كيلوگرامىن 30 تەڭگەدەن ساتقان شارۋا سوڭعى كەزدە ونىڭ كەلىسىن 60 تەڭگەگە دەيىن كوتەرگەن. كوكتەمگى ەگىس كەزىندە قيىندىق كورگەنىن كولدەنەڭ تارتقان شارۋاشىلىق باسشىسى كۇز كەلگەندە ءوزىنىڭ پايداعا كەنەلگىسى كەلەتىنىن ايتادى. كەز كەلگەن شارۋا كارتوپتى كىم جوعارى باعاعا سۇراسا، سوعان ساتۋعا نيەتتى. نارىقتا قازىر كارتوپتىڭ باعاسى قانداي ەكەنىن ايتتىق. ال سەرۆيستىك-دايىنداۋ ورتالىعىنىڭ ۇسىنىپ وتىرعان باعالارى ودان ەكى ەسەگە جۋىق تومەن. كارتوپ پەن پيازدىڭ ءبىر كيلوسىن 35 تەڭگەدەن، قىرىققاباتتى 25 تەڭگەدەن ساتىپ الۋ كوزدەلەدى.

- شىندىعىندا، قازىر نارىقتا ساتىپ الۋ باعاسى الدەقايدا جوعارى. كوكونىس وسىرۋشىلەردىڭ ايتىپ وتىرعانى وسى. سەرۆيستىك-دايىنداۋ ورتالىعىنىڭ قارجىسى دەر كەزىندە بەرىلگەن بولسا، مۇنداي تۇسىنبەستىك بولماس ەدى. باستاپقىدا ونىمدەردى وتكىزۋگە كەلىسكەن شارۋالار كارتوپتىڭ باعاسى وتكەن جىلداعىداي 35 تەڭگە شاماسىندا بولادى، دەپ بولجام جاساعان ەدى. الايدا باعا ءوسىپ كەتتى، - دەيدى سەرىك شاكۋۇلى.

ونىڭ ايتۋىنشا، شارۋالار تەك باس پايداسىن عانا ويلاماۋعا ءتيىس. مەملەكەت ولارعا كومەكتى بەرمەي جاتقان جوق. كوكونىس ونىمدەرىنىڭ ءاربىر گەكتارى ءۇشىن 9 مىڭ تەڭگە، كارتوپتىڭ گەكتارىنا 2,5 مىڭ تەڭگە سۋبسيديا تولەنەدى. بيىل شارۋاشىلىقتارعا جالپى العاندا 1400 توننا ارزانداتىلعان جانار-جاعارماي بەرىلدى. تىڭايتقىشتار ساتىپ الۋدا دا جەڭىلدىكتەر ۇسىنىلادى. ودان باسقا، القاپتاردى سۋارۋ ءۇشىن پايدالانىلاتىن سۋ ءۇشىن دە تومەنەتىلگەن تاريفپەن ەسەپتەسەدى. ەگەر ءبىر تەكشە مەتر سۋدىڭ قۇنى 6,20 تەڭگە بولسا، سونىڭ 4,34 تەڭگەسى (70 پايىزى) بيۋدجەتتەن تولەنەدى. شارۋالار سالىقتىق جەڭىلدىكتەرگە يە. ۇكىمەتتەن وسىنداي قولداۋعا يە بولىپ وتىرعان كوكونىس شارۋاشىلىقتارى مەملەكەتكە ءتيىستى كولەمدە كارتوپ پەن كوكونىس ونىمدەرىن وتكىزۋگە اتسالىساتىن بولادى، - دەيدى س.امانوۆ.

شارۋالاردىڭ رەنىشى نەدە؟

پاۆلودار اۋدانىنا بۇعان دەيىن دە ات ءىزىن سالعانىمىزدا، ونداعى شارۋاشىلىقتار ۇنەمى سۋ ماسەلەسىن كوتەرەتىن ەدى. سۋارمالى القاپتاردى ۋاقىتىندا سۋارۋعا سۋ جەتىسپەيدى. جىل سايىن كوكونىسشىلەرگە 6 ملن. تەكشە مەتردەن استام سۋ بەرىلەدى. بىراق بۇل جەتكىلىكسىز. ءىس جۇزىندە بۇدان ەكى ەسە كوپ مولشەردە قاجەت. سول كەزدە شارۋاشىلىقتار الىناتىن ءونىمدى دە ەكى ەسەگە ارتتىرا الادى. ال قازىر سۋارمالى القاپتاردا كوكونىس وسىرەتىن شارۋالار سۋدى كەستە بويىنشا كەزەك جاساپ پايدالانۋعا ءماجبۇر. بۇل ماسەلەنى ناسوس ستانتسياسىنىڭ باسىندا وتىرعان «اديس» سەرىكتەستىگى تالايدان بەرى شەشە الماۋدا. كۇرمەۋدىڭ ءتۇيىنى ءالى تارقاتىلعان جوق دەيدى اۋىل شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ باستىعى.

شارۋاشىلىق يەلەرى سەرۆيستىك-دايىنداۋ ورتالىعى قۇرىلعاندا سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىنىڭ شەشىمىن تابار دەپ سەنگەن. س.امانوۆتىڭ ايتۋىنشا، جاڭا مەكەمە جەكە مەنشىكتەن سۋ ناسوسىن 70 شاقىرىمدىق قۇبىرىمەن بىرگە ساتىپ الۋدى جوسپارلاعان. بيىل ءدال ماۋسىم باستالعاندا جانىپ كەتكەن پودستانتسيانى دا جاڭالاۋ كوزدەلگەن. مۇنىڭ ءبارى - الداعى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە.

شارۋالار بولسا ءدال قازىرگى كەزدەگى جاعدايدى عانا بەزبەندەيتىن بولسا كەرەك. راس، كوكتەمدە ءبىرازى نەسيەلەۋگە بايلانىستى قيىندىق كوردى. بيىل ءبىرتالاي جايتتان ساباق العان سەرۆيستىك-دايىنداۋ ورتالىعى ەندىگى كوكتەمدە شارۋالارعا الدىن-الا تاپسىرىس بەرىپ، ەگىس ۋاقىتىندا كومەكتەسەتىن بولادى. كەيىن كۇزدە كارتوپ پەن كوكونىس ونىمدەرىن تومەندەتىلگەن باعامەن ساتىپ الۋعا جول اشىلادى. بۇل وندىرۋشىلەر ءۇشىن ءتيىمدى بولارى حاق. ولار وزدەرى وسىرەتىن ءونىمنىڭ وتەتىنىن الدىن-الا بىلەتىن بولادى. اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ باستىعى سەرىك امانوۆ وسىلاي دەپ وتىر.

قورىتا كەلە ايتارىمىز، پاۆلودار اۋدانىندا قۇرىلعان دايىنداۋ ورتالىعىنىڭ ءىسى ويداعىداي العا باسسا، كەلەسى جىلى قالا تۇتىنۋشىلارى كارتوپ پەن ءسابىز، قىزىلشا، قىرىققابات ءتارىزدى كوكونىس ونىمدەرىمەن جەتكىلىكتى قامىتلادى، ولاردىڭ باعاسى سىرتتان جەتكىزىلىپ جۇرگەن تاۋارلاردىڭ باعاسىنا قاراعاندا ەداۋىر تومەن بولادى دەگەنگە سەنگىمىز كەلەدى.

نۇربول جايىقباەۆ