جالپى ءبىزدىڭ قازاق جاڭا تۋعان نارەستەگە ات قويۋعا كەلگەندە ەشتەڭەنىڭ دە پارقىنا بارمايتىندىعىن  جاسىرۋعا بولماس. سول كىشكەنە شاقالاقتىڭ كۇنى ەرتەڭ ات جالىن تارتىپ ءمىنىپ ۇلكەن ازامات بولارىن بىلە تۇرا تىم سالاقتىق، تىم جايباسارلىق تانىتادى. بۇگىندەرى قايدا بارساڭ دا الدىڭنان ديانا، دينارا، انجەلا، ينديرا، ايدانا سەكىلدى ارىسى انگليا، بەرىسى ينديا سەكىلدى ەلدەردىڭ ادامدارىنىڭ اتتارىنان اياق الىپ جۇرگىسىز. بۇلاردىڭ اكە-شەشەسىنىڭ قازاقتا جىبەك، قورلان، قاراكوز، قۇرتقا سەكىلدى اسەمدىگىمەن دە اقىلدىلىعىمەن دە تاريحتا اتى قالعان ەسىمدەردەن مۇلدەم ماقۇرىم قالعان سەكىلدى.

ءبىر قالانىڭ اكىمىنىڭ اتى ەرماك دەگەنىن ەستىگەندە يران مەن يراكتان ءتىپتى اينالىپ كەتەلى ەكەنسىڭ دە. اتا-باباڭنىڭ قانىن سۋداي شاشقان، ايەل دەمەي، بالا دەمەي قىناداي قىرا بەرگەن جاۋىزدىڭ ەسىمىن بەرگەن اتا-انانىڭ نە ويلاعاندىعىن كىم ءبىلسىن. بۇيتە بەرسەك، بارا-بارا ستالين، گيتلەر، گولوششەكين دەگەن ەسىمدەردى ەستىگەندە تاڭ قالماسپىز، ءسىرا.  مەنىڭشە ماڭگۇرتتىك دەگەن قوعامىمىزدى جەگىدەي جەپ جاتقان پالە وسىنداي دۇنيەلەردەن باستالاتىن ءتارىزدى.

"جۇرە بەرسەڭ كورە بەرەسىڭ، كورە بەرسەڭ بىلە بەرەسىڭ" دەگەن ناقىل راس پا دەيمىن، ءبىزدىڭ جاقتا ۋكراين دەگەن اتتى دا ءجيى كەزدەستىرەرسىز. "باقساق، باقا ەكەن" دەگەندەي شەشەسى ول ازاماتتى سوناۋ ۋكراينادا تۇرعاندا بوسانىپتى. سودان سول ەلگە قۇرمەت ەسەبىندە قويعان دەسەدى. نەسى بار، قۇرمەتتەگەننىڭ، سىيلاعاننىڭ ارتىقتىعى جوق شىعار. الايدا وسى بوتەن ەلدى، سونىڭ ازاماتتارىن تەك ءبىزدىڭ قازاق قانا ەلدەن ەرەكشە، جۇرتتان الا بوتەن سىيلايتىندىعىن، ارتىعىراق ايتسام كەشىرەرسىز،قۇلدىق ۇرۋعا دايىن تۇراتىندىعىن قايتەرسىڭ. مەنىڭ كورشىمنىڭ بالاسىنىڭ اتى سەرگەي ەكەن. "مۇنىڭىز قالاي؟" دەسەم، ول سابازىڭ بەتى بۇلك ەتپەسەن "وۋ، سەرگەي دەگەن مەنىڭ ارامىزدان قىل وتپەيتىن، ءبىر-بىرىمىزگە جان بەرەتىن دوسىم عوي، سونداي بولىپ ءوسسىن دەگەنىم عوي" دەپ قاراپ تۇر. بۇل مىسكىنگە بۇكىل الاش ارداقتاعان اباي، مۇحتار، ماعجان، ابىلاي  دەگەن اتتار ءسىرا تاقياسىنا تار كەلگەن بولسا كەرەك. ايتپاقشى، سول سەرگەيىمىز (اكەسى "سەرەجا، سەرەجا" دەپ جانى قالمايتىن جىگىتىمىز) وزگە ۇلتتىڭ قىزىنا ۇيلەنىپ، "رەسەي انامىز" دەپ اكەسىنىڭ جيعان-تەرگەنىن قورجىنىنا تولتىرىپ الىپ، ءبىر كۇندە سولتۇستىكتەگى كورشىمىزگە قاراي تارتىپ وتىرىپتى. قايمانا قازاققا تيتىمدەي دە پايداسى جوق بۇل جىگىتكە "جولىڭ بولسىن" دەپ ايتۋعا اۋىز بارمادى.

ۋكراينانى از دەسەڭىز بىزدە يران مەن يراك دەگەن جۇرتتىڭ اتىن دا كەزدەستىرەرسىز. مۇنداي جاعداي كەيدە كۇلكىگە بەرگىسىز جايتقا اكەلىپ سوقتىراتىندىعى تاعى بار. بىردە حالىقارالىق حابارلاردان باسقا ەشتەڭە كورمەيتىن بىلگىش ءبىر دوسىم "اۋ، يران مەن يراك تاعى دا سوعىسىپ قالعان با​​؟" دەپ تاقىلداپ قويمادى. بەينە ءبىر وسى ەكى ەلدىڭ قىرقىسى وزىنە قىرۋار پايدا اكەلىپ، بايلىققا بەلشەسىنەن باتاتىنداي. سويتسەم تەلەديداردان پارلامەنتتەن حابار بەرەتىن ءبىر ءتىلشىمىز "كەشە يران مەن يران ازداپ شەكىسىپ قالىپتى" دەپ قالجىڭ ارالاس قاڭقۋ ءسوزدى تاراتىپ جىبەرىپتى. ال مەنىڭ دوسىم الگى ەكى دەپۋتاتتى باقانداي ەكى ەلگە اپارىپ سايسا كەرەك.

مەن بۇل جەردە قازاقتىڭ ءاپ-ادەمى اتتارىن كەيبىر تەلە جۇرگىزۋشىلەردىڭ ءمادينانى مادينا، ال ايشا ايشا دەپ گرامماتيكادان مۇلدەم حابارسىز ەكەندىگىن تانىتىپ قوياتىندىعىنا كوزىمىز ۇيرەنگەندىگىن ايقالى وتىرمىن.. ونىسىنان قىسىلىپ جاتقاندارى شامالى. ءسىرا، تەلەديداردى كاسىپقوي جۋرناليستەر ەمەس، بەتى جىلتىراعان ارتىستەر مەن ءبىر ءان ايتسا "جۇلدىز" بولىپ شىعا كەلەتىن "بەسەسپاپ" مامانداردىڭ باسىپ العاندىعىنان شىعار. ال بۇل ەندى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. تاقىرىبىمىزعا قايتا ورالالىق.

ادامعا ازان شاقىرىپ قويعان ەسىم كۇنى ەرتەڭ بۇكىل تاعدىرىنا اسەر ەتەتىندىگىنەن كوپشىلىك حاباردار بولدار. ءمۇنىتىپتى عالىمدار دا مويىنداعان. ءبىزدىڭ وبلىسىمىزدى ارحيمەد دەگەن ازامات باسقارادى. اتى قىزىقشا بولماعانىمەن اتا-اناسى بالكىم انا گرەك عالىمىنىڭ سارقىنشاعى جۇعار دەگەن ۇمىتپەن قويعان بولار. بۇل كىسى عىلىم جولىن قۋماعانمەن تالاي وبلىستى باسقارىپ اتى شىعىپ جۇرگەندىگىنەن ەل حاباردار.ءسىرا، دۋالى اۋىزدىڭ قاسيەتى جەبەگەن بولار. مۇنى ەندى بەيتاراپ ات دەۋگە بولار. الايدا سول قويىلعان اتتىڭ كۇنى ەرتەڭ قيىندىققا ۇشىراتىن، سول اتقا بولا جاماناتقا قالۋىڭ وپ-وڭاي. وندايدا كىمدى كىنالارسىڭ؟ "جاۋ كەتكەن سوڭ قىلىشىڭدى بوققا شاپ" دەپ اتامىز قازاق بەكەر ايتپاعان بولار. ماسەلەن، قىزىلوردادا ءبىر بالانىڭ اتىن بەن لادان دەپ قويىپتى. ەندى بۇعان نە دەرسىڭ. دۇنيەزۇنە تالاي بەيكۇنا جاندى قىناداي قىرعان، قۇرعان ۇيىمى دۇنيەجۇزىنىڭ بارلىق ەلدرىندە قاۋىپتى سالاتىن ادامنىڭ اتىن قويۋ كىمگە كەرەك بولىپتى. كۇنى ەرتەڭ اناۋ ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ەسىگىن دە اشا الماسى حاق. ءتىپتى بولماعاندا قاي كەدەندە دە بۇل جىگىتكە كۇمانمەن قاراپ „اش قۇلاقتان تىنىش قۇلاق„ دەپ ەشبىر سەبەپسىز كەيىن قايتارماسىنا نا كىم كەپىل. ونىڭ ۇستىنە بۇل ازاماتقا كەيىن شەتەلدەردەگى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ەسىگى تارس جابىلۋى مۇمكىن ەكەندىگىن دە ەسكەرگەن ماقۇل. ال سوندا كىم ۇتتى، كىم ۇتىلدى. ارينە، ۇتىلاتىن الگى بەن لادانىمىزدىڭ ءوزى. مۇنى ءبىر دەڭىز. ال ەندى بىزدەگى ەلدە كەڭىنەن تاراپ كەتكەن ەسىمدەردىڭ ءبىرى - ارسەن دەگەن ات. بالانىڭ اتا-اناسىنىڭ بۇل اتقا نەگە قۇمار بولعاندىعىن بىلمەيمىن، الايدا بۇل ەسىمنىڭ دە وڭىپ تۇرماعاندىعى بەلگىلى. مۇمكىن بىرەۋ بىلەر، بىرەۋ بىلمەس، ارسەن دەگەن كىسى كەزىندە فرانتسيا ەلىندە الاياقتىعىمەن، جۇرتتى الداپ-ارباۋمەن اتى شىققان باۋكەسپە ۇرى بولعان. ال ءبىز وسىنداي ادامدى توبەمىزگە كوتەرۋگە دايىنبىز. قايران اڭقاۋلىق-اي. مۇندايدا  "قازاق ىرىم ەتەدى، ىرىمى قىرىن كەتەدى" دەگەن ناقىلى وزىنەن-ءوزى سۇرانىپ تۇرعانداي-اۋ، ءسىرا.

جالپى دۇنيە ەسىگىن ەندى عانا ىڭگالاپ اسقان سابيگە ات قويۋعا كەلگەندە تىم ەنجارلىق تانىتاتىنىمدى، وعان ەلەۋسىز ءبىر دۇنيە ەسەبىندە قارايتىندىعىمىزدى جاسىرىپ قايتەمىز. ايتپەسە "اتتى اناۋ قويسىن، بولماسا مىناۋ قويسىن" دەپ كەيدە كولدەنەڭ كوق اتتىعا دا جالىنىپ جاتامىز. بۇل تۇبىرىمەن قاتە ۇعىم، ءتىپتى قاۋىپتى نارسە دەسە ارتىق ەمەس. نەگە دەيسىز عوي. ويتكەنى الگىندەي بەلگىسىز ادامنىڭ اتتى قانداي نيەتپەن قويىپ جاتقاندىعىن ءبىر قۇداي ءبىلسىن. نەگىزى ادامنىڭ بويىندا جاقسى ەنەرگيا نەمەسە جامان ەنەرگيا دەگەن بولادى. نارەستەگە جاقسى ەنەرگيامەن قويىلعان ات بولسا دۇنيەدە جولى وڭالىپ، جاقسى ادامدار كوپ كەزدەسىپ، ارمانىنا بەك جەتۋى مۇمكىن. ال جامان ياعني جاعىمسىز  ەنەرگيا ءتۇسىپ كەتسە شە. مىناۋ جالپاق دۇنيەدەگى پەندەلەردىڭ بارلىعى بىردەي نيەتى ادال، ويلايتىنى جاقسىلىق، بىرەۋگە قاستىق جاساۋعا بارمايتىنداردان عانا قۇرالمايتىن شىعار. بۇل مىسالدى الىستان ىزدەمەي-اق تەلەديداردى اشىپ قالساڭ بولعانى. اتىس-شابىس، ۇرىپ كەتۋ، زورلاپ كەتۋ دەگەن قاسكۇنەمدىكتەن كوز اشپايسىز.

مەن ارينە اتىڭ ءساتسىز قويىلسا مىندەتتى تۇردە بىردەڭەگە ىلىگىپ كەتەسىڭ دەگەن جامان ويدان اۋلاقپىن. ونىڭ بەتىن اۋلاق قىلسىن، ارينە. دەگەنمەن اتىڭنىڭ مۋزىكانىڭ اۋەنىندەي قۇلاققا جاعىمدى ەستىلەتىن قازاقتىڭ ادەمى اتى بولعانىنا نە جەتسىن. ال ازىرگە مىنا كورشىمىز ورىس بولسىن نە وزبەك بولسىن، ءتىپتى سوناۋ ەۋروپادان باستان اقش-قا دەيىنگى ەلدەردىڭ ادامدارىنىڭ ەسىمدەرى سول ەلدىڭ كىسىسى ەكەندىگىن تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ كورسەتىپ تۇرادى. ال ءبىز بولساق قازاق ەكەنىمىزدى تانىتاتىن اتتاردان ۇركىپ، باسىمىزدى الا قاشاتىنىمىز قالاي.الدە تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا شيرەك عاسىردان اسسا دا قۇلدىق سانانىڭ شىرماۋىندا شىرمالىپ قالدىق پا؟

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz