7 قاراشا كۇنى قازاق كوممۋنيستەرى جىلداعىداي جينالىپ، ەل قالالارىنىڭ قۋىس-قۋىستارىندا تۇرعان سۇيىكتى كوسەمدەرى لەنيننىڭ ەسكەرتكىشتەرىنە گۇل شوقتارىن قويىپ، كەڭەس زامانىن اڭساپ، كوز جاستارىن سىقتادى. «ۇلى قازان رەۆوليۋتسياسىنىڭ» 83-جىلدىعىنا وراي قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ بيۋروسى ارنايى مالىمدەمە قابىلداپ، جاقتاستارىن «پراۆدا كازاحستانا» گازەتىنىڭ بەتتەرىنەن قۇتتىقتادى.

ءوز ۇندەۋىندە كومپارتيانىڭ ورتالىق كوميتەتى بىلاي دەپتى: «مى دەسياتىي راز ۆسترەچاەم وچەرەدنۋيۋ گودوۆششينۋ ۆەليكوي وكتيابرسكوي سوتسياليستيچەسكوي رەۆوليۋتسي بەز سوۆەتسكوگو سويۋزا. س گلۋبوكيم ۆولنەنيەم مى وبراششاەم ناشۋ پاميات ۆ توت وكتيابرسكي دەن 1917 گودا، كوگدا پارتيا بولشەۆيكوۆ ۆو گلاۆە س لەنينىم ۆستالا ۋ رۋليا وگرومنوي سترانى. ونا سموگلا ەتو سدەلات پوتومۋ، چتو زا پارتيەي شلي رابوچي كلاسس، كرەستيانستۆو، ترۋدياششيەسيا ۆسەح ناتسي ي نارودنوستەي، تە ماسسى، كوتورىە نەپوسرەدستۆەننو سوتۆوريلي رەۆولويۋتسيۋ. وكتيابرسكايا رەۆوليۋتسيا كورەننىم وبرازوم يزمەنيلا حود رازۆيتيا چەلوۆەچەستۆا، وتكرىلا دوروگۋ ك سپراۆەدليۆومۋ، گۋماننومۋ ي پودليننو دەموكراتيچەسكومۋ وبششەستۆۋ...».  قالعانى ۇيرەنشىكتى دالباسا.

7 قاراشا كۇنى قازاق كوممۋنيستەرى جىلداعىداي جينالىپ، ەل قالالارىنىڭ قۋىس-قۋىستارىندا تۇرعان سۇيىكتى كوسەمدەرى لەنيننىڭ ەسكەرتكىشتەرىنە گۇل شوقتارىن قويىپ، كەڭەس زامانىن اڭساپ، كوز جاستارىن سىقتادى. «ۇلى قازان رەۆوليۋتسياسىنىڭ» 83-جىلدىعىنا وراي قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ بيۋروسى ارنايى مالىمدەمە قابىلداپ، جاقتاستارىن «پراۆدا كازاحستانا» گازەتىنىڭ بەتتەرىنەن قۇتتىقتادى.

ءوز ۇندەۋىندە كومپارتيانىڭ ورتالىق كوميتەتى بىلاي دەپتى: «مى دەسياتىي راز ۆسترەچاەم وچەرەدنۋيۋ گودوۆششينۋ ۆەليكوي وكتيابرسكوي سوتسياليستيچەسكوي رەۆوليۋتسي بەز سوۆەتسكوگو سويۋزا. س گلۋبوكيم ۆولنەنيەم مى وبراششاەم ناشۋ پاميات ۆ توت وكتيابرسكي دەن 1917 گودا، كوگدا پارتيا بولشەۆيكوۆ ۆو گلاۆە س لەنينىم ۆستالا ۋ رۋليا وگرومنوي سترانى. ونا سموگلا ەتو سدەلات پوتومۋ، چتو زا پارتيەي شلي رابوچي كلاسس، كرەستيانستۆو، ترۋدياششيەسيا ۆسەح ناتسي ي نارودنوستەي، تە ماسسى، كوتورىە نەپوسرەدستۆەننو سوتۆوريلي رەۆولويۋتسيۋ. وكتيابرسكايا رەۆوليۋتسيا كورەننىم وبرازوم يزمەنيلا حود رازۆيتيا چەلوۆەچەستۆا، وتكرىلا دوروگۋ ك سپراۆەدليۆومۋ، گۋماننومۋ ي پودليننو دەموكراتيچەسكومۋ وبششەستۆۋ...».  قالعانى ۇيرەنشىكتى دالباسا.

مەن ءبىراز ۋاقىت بويى كوممۋنيستەردى اياماي سىناپ جۇرگەن ادامداردىڭ ءبىرىمىن. وسى ۋاقىتتا تالاي اڭگىمە ەستىدىم. بىرەۋلەر: «قايتەسىڭ وسىلاردى؟ شال-شاۋقاندار جاستىق شاقتارىن ەسكە الىپ، سوعان بولا وزدەرىن كوممۋنيستەرمىز دەيدى. وسى بۋىن كەتكەن سوڭ بۇل يدەولوگيا دا جويىلادى» دەپ قويادى. تاعى بىرەۋلەر: «دەموكراتيالىق قوعامدا ءارتۇرلى اعىمدار مەن پارتيالار بولۋى كەرەك. كوممۋنيستەردىڭ دە زيانى جوق، جۇرە بەرسىن. بۇلارىڭ ەڭ بولماسا اۆتوريتارلى بيلىككە قارسى كۇرەسىپ ءجۇر» دەگەن ءۋاج ايتادى. جۋىردا «الماتى» تەلەارناسىنداعى «پىكىرلەر پيراميداسى» اتتى حاباردا بولعان ايتىستا كومپارتيانىڭ بۇگىنگى باسشىسى عازيز الدامجاروۆ: «بىزدەردىڭ ءستاليننىڭ قىلمىستارىنا ەش قاتىسىمىز جوق، ادامداردى اتقان، قۋدالاعان جوقپىز. ياعني بىزگە ەشقانداي ايىپ تاعۋعا بولمايدى. ءبىز تەك اسا ادىلەتتى ماركسيستىك، كوممۋنيستىك يدەيالاردى ناسيحاتتاپ ءجۇرمىز» دەپ وزىمە شۇيلىككەن بولاتىن.

وسىعان وراي، قازان توڭكەرىسىنىڭ مەرەيتويىنا «تارتۋىم» رەتىندە كوپتەن بەرى ايتىپ جۇرگەن اڭگىمەلەرىمدى قايتالاپ بەرۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن.

بىرىنشىدەن. ماسەلە ادامنىڭ جاسىندا ەمەس، باسىندا. ەگەر قازاق كوممۋنيستەرىنىڭ شوقىمداي عانا ميى، تيتتەي ۇلتتىق نامىسى بولسا، ولار ءوز اتتارىن وزگەرتىپ، وسى پارتيانىڭ قازاق حالقىنا جاساعان قىلمىستارىن اشكەرەلەپ، لاعنەتىن ايتىپ، سوتسياليستىك، سوتسيال-دەموكراتيالىق باعدارلامانى ۇستانار ەدى. ەستەرىڭىزدە بولسا لەنيننىڭ ءوزى دە كەزىندە «سوتسيال-دەموكرات» بولعان، الايدا، ارتىنان اسىرە راديكالدى باعىتتى ۇستانىپ، جاقتاستارىمەن بەت جىرتىسىپ «بولشەۆيك» اتاندى. بۇگىنگى كوممۋنيستەر وزدەرىن بىرەسە كوممۋنيستپىز، بىرەسە قازاق ۇلتشىلىمىز دەپ اتاۋى - تاپ-تازا شيزوفرەنيانىڭ ءوزى. ەگەر كوممۋنيستەر ەڭ بولماعاندا ماركس پەن لەنيندى دۇرىستاپ وقىعان بولسا، ولاردىڭ «ۇلتقا، ۇلتتىق مەملەكەتكە» قارسى شىققاندارىن بىلەر ەدى. وسى يدەولوگيانىڭ نەگىزىن قالاۋشىلار «كوممۋنيزم ورناعان كەزدە جۇمىس تابى ديكتاتۋرا قۇرىپ، قالعان تاپتار دا، ۇلتتار دا اتىمەن جويىلادى» دەپ ارمانداپ كەتكەن بولاتىن. بۇل تۇرعىدان العاندا، بۇگىنگى قازاق كوممۋنيستەرى كوممۋنيست تە ەمەس، جۇرگەن ءبىر ءدۇبارا، سايقىمازاقتار. باسقا جاعىنان قاراساق، ولاردى «قازاق» دەپ اتاۋدىڭ ءوزى قيانات. ۇلتىمىزدىڭ ساياسي-ەۆوليۋتسيالىق دامۋىنا بالتا شاپقان، قۇردىمعا كەتىپ بارا جاتقان وتارلىق يمپەريانى جاڭعىرتقان، حالقىمىزدىڭ الپىس پايىزىن قولدان جاسالعان گەنوتسيد ناتيجەسىندە قىرعىنعا ۇشىراتىپ، بوسىتىپ جىبەرگەن زاماندى، پارتيانى، يدەولوگيانى اڭساۋ، ونى دارىپتەۋ - ۇلتسىزدىقتىڭ، ۇلتتىق، ادامي ازعىنداۋدىڭ نىشانى ەمەس پە؟!

ەكىنشىدەن. دەموكراتيالىق تۇرعىدان قاراساق، كوممۋنيستەر دە ءبىر پارتيا. ولار دا ۇگىت-ناسيحاتىن جۇرگىزىپ، جاقتاستارىن توپتاستىرىپ، سايلاۋعا تۇسە الادى. الايدا، دەموكراتيا دەگەنىمىز باسسىزدىق، جۇرەكسىزدىك، رۋحسىزدىق دەگەن ءسوز ەمەس. ەگەر كوممۋنيستەر ءبىزدىڭ بيلىك قۇساپ، قازاققا ءبىر اڭگىمە، ورىسقا ەكىنشى اڭگىمە ايتىپ، قازاقستاندا تاۋەلسىزدىكتى جاقتاعانداي سىڭاي تانىتىپ، رەسەيدە - كەڭەس وداعىن اڭساپ جۇرسە، وندا ولارعا كوپتەگەن قيسىندى سۇراقتار تۋىندايدى. كوپتەگەن ەلدەردە كوممۋنيستىك توتاليتارلىق رەجيمدەر قۇلاعاننان سوڭ ليۋستراتسيا ءجۇردى. ياعني وسى يدەولوگياعا قىزمەت ەتكەندەردىڭ بارلىعى بيلىكتەن دە، بەلسەندى قوعامدىق ومىردەن دە الاستاتىلدى. بىزدەگى كوممۋنيستەر بيلىكتە دە، وپپوزيتسيادا دا تايراڭداپ جۇرە بەردى، ءالى دە بيلەپ وتىر. بۇگىنگى بيلىكتىڭ كەيبىر قىلىقتارىنا قاراساڭ، ولاردىڭ ادىستەرى مەن تاسىلدەرى وزدەرىنە وپپوزيتسيادا جۇرگەن كوممۋنيستەردىكىمەن بىردەي ەكەن دەپ قالاسىڭ.

تاۋەلسىزدىگىمىزدى، مەملەكەتتىگىمىزدى، ۇلتتىق سانامىز بەن تاريحي جادىمىزدى ساقتايمىز، ءارى قاراي دامىتامىز دەيتىن بولساق بولاشاقتا ەڭ بولماسا رۋحاني ليۋستراتسيانى وتكىزىپ، ساياسي، رۋحي تۇرعىدان تازارۋىمىز، جاڭعىرۋىمىز قاجەت. ياعني كوممۋنيزم يدەولوگياسى فاشيزممەن تەڭەستىرىلىپ، ولاردى ناسيحاتتاۋشى، دارىپتەۋشى پارتيالار سوتتىڭ شەشىمىمەن جابىلۋى ءتيىس. ونىڭ ۇستىنە كوممۋنيزم يدەياسى بىزدەر ءۇشىن وتارلىق يدەيا ەكەنىن دە ەستەن شىعارمايىق. وسى سوتتا كوممۋنيستىك يدەولوگيانى ۇستانۋشىلاردىڭ قازاقستانداعى بارلىق قىلمىستارى مەن قياناتىنا ساياسي، تاريحي، زاڭي باعا بەرىلىپ، ولار قوعامدىق ومىردەن قۋىلۋى دۇرىس بولار ەدى. ونداي تاجىريبە الەم تاريحىندا كوپتەپ كەزدەسەدى. سوڭعى كەزدەرى ەۋروپا وداعى، ەقىۇ دەپ كوپ ايتامىز. ەڭ بولماسا وسى ۇيىمداردىڭ اياسىندا قابىلدانعان كوممۋنيزم مەن ءفاشيزمدى ايىپتاۋعا قاتىستى شەشىمدەرىن ءوز ەلدىمىزدە جۇزەگە اسىرايىقشى!

ۇشىنشىدەن. كوممۋنيستەر، دالىرەك ايتساق، كوممۋنيستسىماقتار: «ءبىز ەشكىمدى جازالاعان، اتقان جوقپىز. ءبىز كەڭەس زامانىنداعى الەۋمەتتىك تەڭدىكتى، ەكونوميكالىق ءتارتىپتى قالايمىز. كوممۋنيزمنىڭ جاقسى دا، جامان دا جاقتارى بار. ءبىز جاقسىلىعىن ىسكە اسىرامىز» دەپ كولگىرسيدى. ءبارى دە بوس ءسوز! كوممۋنيستىك پارتيانىڭ بۇگىنگى باسشىلارى وزدەرىن لەنيننىڭ، ءستاليننىڭ ءىسىن جالعاستىرۋشىلارمىز، ءبىزدىڭ پارتيا ەلدى كەرەمەت دامىتتى دەپ جازىپ تا، ايتىپ تا ءجۇر! ياعني لەنيندىك-ستاليندىك پارتيانىڭ قازاقستانداعى مۇراگەرىمىز دەيدى وزدەرىن. مۇراگەرلەر تەك اكە-اتانىڭ مۇراسىن باسىپ قالمايدى، ولاردىڭ جاقسى-جامان ىستەرى ءۇشىن دە جاۋاپ بەرەدى ەمەس پە؟ ولاي بولسا قكپ-نىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى الدامجاروۆ، نە ونىڭ «قۇرمەتتى كوشباسشىسى» ابدىلديندەر حالىق الدىنا شىعىپ، كەشىرىم سۇراۋى ءتيىس. كەشىرۋ-كەشىرمەۋ ءبىزدىڭ شارۋامىز.

كوممۋنيستەردىڭ «ەكونوميكانى وسىردىك، حالىقتى الەۋمەتتىك تۇرعىدان تولىق قامتاماسىز ەتتىك» دەگەندەرى دە وتىرىك. كسرو-نىڭ دامۋى تەك ادام مەن تابيعاتتى اياۋسىز قاناۋ ارقىلى ىسكە اسقانى حاق. كسرو-دا ەشقانداي تەڭدىك بولعان ەمەس: اينالىپ كەلگەندە، باسشىلارى بايىپ، حالقى ءوزىنىڭ كەدەيلىگى مەن بيشارالىعىندا عانا تەڭەسىپ وتىردى. فەوداليزمنىڭ راكەتامەن كومكەرىلگەن ءتۇرى عانا. سەبەبى بىرەۋ: كوممۋنيزم - ادامزاتتىڭ، تابيعاتتىڭ دامۋ زاڭدارىن جوققا شىعارعان يدەولوگيا. وزدەرىن كەرەمەتپىز دەگەن كوممۋنيستىك مەملەكەت پەن رەجيم اقىرىندا ءوز ەلىن اسىراي المايتىنداي جاعدايعا جەتىپ، نەبارى بەس جىلدىڭ ىشىندە قيراپ، ماڭگىلىككە كەتتى ەمەس پە؟ ياعني بۇنداي مودەل بىزدەر ءۇشىن ۇلگى بولا المايدى.

ايتارىم وسى. اباي بولايىق، الاششىل بولايىق، اعايىن!

«اباي-اقپارات»