كەز كەلگەن ءدىننىڭ جوعارى ماعىناسى ادام مەن ادامزاتتى جوعالتىپ العان جەتىلۋ جولىنا قايتارۋ بولىپ تابىلادى. ءدىننىڭ تۇتاستىعى ەلدىڭ تۇتاستىعى: ءدىني الاۋىزدىق ۇلتتىق الاۋىزدىققا اپارىپ سوقتىرادى.

 نۇرسۇلتان نازارباەۆ

كۇن سايىن قۇبىلىپ تۇرعان بۇگىنگى دۇنيەنىڭ احۋالى ادامزاتتى ءتۇرلى سىناقتارعا سالىپ جانە دە سول ادامزات بالاسىنىڭ باسىنا ءتۇرلى قاۋىپ پەن قاتەرىن دە ءتوندىرىپ تۇر. اقىلى مەن پاراساتى بار جانە دە عىلىمى مەن تەحنيكاسى ءسات سايىن جەتىلدىرىلىپ جاتقان دۇنيە عالامىنىڭ ادامى ءالى دە سوعىس پەن ءتۇرلى قارۋلى قاقتىعىستاردان كوز اشا الماي كەلە جاتقاندىعى ارينە، وكىنىشتى-اق. كەلىسە الماي كەرىسىپ جاتقان بۇگىنگى دۇنيەنىڭ بەيبىت تىنىشتىعى قاشان ورنار ەكەن دەگەن الاڭ كوڭىلدىڭ ورنىنا تۇسەر كۇنى تۋار ما ەكەن؟! سوناۋ افريكا قۇرىلىعى مەن تاياۋ شىعىس ەلدەرىنەن ءبىر جاندارىنا تىنىشتىق ىزدەپ، اشىق تەڭىزبەن  قولدارىنا تۇسكەن قالت-قۇلت ەتكەن قايىققا ءمىنىپ، شىبىن جاندارىن قاتەرگە تىگىپ ەۋروپا قۇرىلىعىنا لاپ قويعان بوسقىنداردىڭ قازىرگى جاعدايى ەندى كەلىپ، سول ەۋروپا مەملەكەتتەرىنىڭ وزدەرىن ساياسي، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تىعىرىققا تىرەپ وتىر. بۇل جاعدايعا، ياعني حالىقتىڭ بوسىپ كەتۋىنە افريكا مەن ازيا كونتينەنتىندەگى جەكەلەگەن مەملەكەتتەردەگى جەكەلەگەن تايپاارالىق جانە ءدىني كوزقاراستاردىڭ قارۋلى قاقتىعىستارىنىڭ سوزىلمالى جاعدايى سەبەپكەر بولدى.

XXI عاسىر دا ادامزات بالاسىنىڭ ءۇمىتىن ەكىدايلى قىلماقشى ما؟ الايدا بۇل عاسىردىڭ دا قاۋپى مەن قاتەرى از بولمايتىندىعىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى، ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ سان مارتە  ايتۋمەن بولعان-دى.  ەلباسى   2015 جىلعى 30 قاراشادا « قازاقستان جاڭا جاھاندىق ناقتى احۋالدا: ءوسۋ، رەفورمالار، دامۋ» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا: «الەم تۇراقسىز بولا ءتۇستى. جەتەكشى دەرجاۆالار ءبىر-بىرىنە قارسى سانكتسيالار ەنگىزدى. ولاردىڭ اراسىنداعى سەنىم كۇرت تومەندەپ كەتتى. تاياۋ جانە ورتا شىعىس، سولتۇستىك جانە ورتالىق افريكا وڭىرىندەگى تۇراقسىزدىق پەن داۋ-جانجالدار كەڭ اۋقىمدى بوسقىندار اعىنىنا اپارىپ سوقتىردى. ءاربىر كۇن تەررورلىق اكتىلەر مەن ونداعان ادامداردىڭ قازا تاپقاندارى تۋرالى حابارلار جەتكىزۋدە. بۇگىندە حالىقارالىق تەرروريزم الەمگە ەلەۋلى قاتەر ءتوندىرىپ تۇر»،-دەپ اتاپ كورسەتىپ، زاماننىڭ بۇگىنگى سىيپاتىن ءدال انىقتاپ ايتقان-دى.

قازىرگى ۋاقىتتا الەمدى تولعاندىرىپ وتىرعان ەكسترەميزم مەن ءدىني راديكاليزم ماسەلەسى ءبىزدىڭ ەلىمىزدى دە شەت اينالىپ وتپەسى انىق. ويتكەنى، قازاقستاننىڭ گەوساياسي ورنالاسۋ جاعدايى مەن الەمدىك قاۋىمداستىقتاعى، سونىڭ ىشىندە ەكونوميكالىق ءارى ستراتەگيالىق جاعىنان الار ماڭىزدى ورنى بار ەلىمىزدىڭ كوپۇلتتىلىق پەن  كوپكونفەسسيالىق ەرەكشەلىگىن وزدەرىنىڭ تەرىس پيعىلدى ارەكەتتەرىنە پايدالانىپ قالعىسى كەلەتىن سىرتقى دا ىشكى دە كۇشتەردىڭ تابىلماي قالماسى دا انىق. بۇگىنگى كۇنى ءوز تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنىڭ كەزەڭىندە تۇرعان قازاقستاننىڭ الەمدەگى ەڭ ءبىر تىنىشتىق پەن بەيبىتشىلىكتىڭ ارالى دەپ ايتار بولساق، بۇل ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتى ادال دا كورەگەندىكپەن، زاماننىڭ تىنىسىن الدىن الا سەزىپ، بولاشاقتى دۇرىس باعدارلاي بىلەرلىك العىر ويىنىڭ جەمىسى دەپ سانايمىز. كوپ ءدىندى جانە كوپ ءتىلدى قازاقستاننىڭ بۇگىنگى الەمدىك ابىرويىن ساقتاۋ جانە جۇزدەگەن ۇلىستارعا قۇتتى مەكەن بولىپ وتىرعان ءوزىمىزدىڭ تۋعان ەلىمىزدىڭ تىنىشتىعى مەن بەرەكە بىرلىگىن نىعايتۋ، ەلباسى الدىمىزعا تارتىپ وتىرعان ۇلت جوسپارىن ورىنداۋ ماسەلەسىنىڭ دە، مىندەتتەردىڭ دە ەڭ ماڭىزدىسى بولىپ سانالادى.

زاماننىڭ جەلىكپە جەلىمەن جەلپىنىپ تە جەلىگىپ تە، الدى-ارتىن ويلاماستان ازعىرىندى ءبىر جولعا ءتۇسىپ كەتىپ جاتقان ءوز وتانداستارىمىزدىڭ كەيبىر ارەكەتتەرى مەن قىلىقتارىنا ناليسىڭ، ءتىپتى سوعان جانىڭنىڭ دا اۋىراتىنى بار. اسىرەسە، جەكەلەگەن ازاماتتارىمىزدىڭ جالعان «جيھادتى» جەلەۋلەتكەن تەرىس يدەيانىڭ جەتەگىنە ەرىپ، ادام قانى سۋداي شاشىلىپ جاتقان تاياۋ  شىعىستاعى سيرياعا  بارىپ جاتقاندىقتارى الاڭداتا تۇسەدى. ويتكەنى، قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ ارنايى قىزمەت ورگاندارىنىڭ مالىمەتى بويىنشا ءبىزدىڭ ەلىمىزدەن تاياۋ شىعىستاعى قارۋلى قاقتىعىستار ءجۇرىپ جاتقان سوعىس وشاعىنا اتتانعان ازاماتتاردىڭ سانى 400-ءدى قۇراپ وتىر، ولاردىڭ 250-ءى ايەلدەر مەن بالالار ەكەن.

ال ەندى، جالعان «جيھاد» جاريالاپ، يسلام اتىمەن سول سيريا جەرىندە ىلاڭ سالىپ وتىرعان  دايش ۇيىمىنىڭ  ( ەسكەرتۋ: دايش ۇيىمىنىڭ  يگيل-دەن («يسلامسكوە گوسۋدارستۆو يراكا ي لەۆانتا») ەشبىر ايىرماشىلىعى جوق جانە ارابشاعا «ad-Dawla al-Islamiya lil-Iraq wa ash-Sham» (دايش) بولىپ اۋدارىلادى.) يسلاممەن ەش بايلانىسى جوق ەكەندىگىن ءدىني قايراتكەرلەر دە الەم ساياساتشىلارى ايتىپ تا، دالەلدەپ تە وتىر. راسىندا، جەكەلەگەن توپتار مەن جەكەلەگەن ءدىني ەكسترەميستەردىڭ بۇگىنگى ارەكەتتەرىن، ولاردىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان   ساياساتتارى مەن ادام بالاسىنا قاستاندىق جاساۋعا  نەگىزدەلگەن  امالدارىن  يسلاممەن جاناستىرۋعا ەشقانداي نەگىز جوق. بۇلار  «يسلام» ءسوزىن پايدالانۋ ارقىلى ءوز يدەولوگياسىن تاراتىپ،  وزدەرىنىڭ قاتارىنا  جاقتاس ادامداردى تارتۋدىڭ ءبىر جولى عانا دەپ بىلگەن ابزال.  ءدىني ۋاعىزبەن  ەلدىڭ  ساناسىنا بيلىك جاساۋ وڭاي بولسا كەرەك. سوندىقتان دا، سانانى جاۋلايتىن ءادىستىڭ ءبىرى - ءدىننىڭ اتىن جامىلۋ ارقىلى  اسىرەسە ءالى وي-ساناسى مەن كوزقاراسى تولىق قالىپتاسىپ بولماعان جاستاردى  تۋرا جولدان اداستىرىپ، ولاردى يمانىنان جاڭىلدىرۋ ەلىمىزدەگى ىشكى تۇراقتىلىققا قاۋىپ توندىرەرىن دە ويلاعانىمىز ابزال. جالعان «جيھادتىڭ» جەلەۋىمەن  جازىعى جوق ادام بالاسىن  قىرۋعا جول بەرەتىن تەررورلىق ارەكەتتەردىڭ ەشقايسى دا ەشقانداي ءبىر دىنگە دە، يدەولوگياعا دا قاتىسى جوق. تەك قانا ولار  ءدىن مەن يدەولوگيانى وزدەرىنىڭ ادام بالاسىنا قارسى جاسالىپ جاتقان جاۋىزدىق ارەكەتتەرىن اقتاپ الۋ ءۇشىن عانا  پايدالاناتىندىعىن بىلگەنىمىز ءجون.

دايش سودىرلارىنىڭ قانشاما جازىقسىز جانداردىڭ ومىرلەرىن قيىپ، نەبىر قانىشەرلىك ارەكەتتەرگە بارىپ جۇرگەندىكتەرى جايلى دەرەكتى مالىمەتتەردى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ايتىپ تا، جازىپ تا جاتىر. تۇركيانىڭ استاناسى انكارا قالاسىندا كۇنى كەشە  جانكەشتىلەردىڭ حالىق كوپ جينالاتىن اۆتوبۋس ايالداماسىنىڭ جانىندا جارىلىس جاساۋى ادام قانىن جازىقسىز شاشۋ مەن ادام بالاسىنىڭ بەيكۇنا ءومىرىن جاۋىزدىقپەن قيۋ ەمەس پە؟ بۇل قاي دىنگە، قاي يمانعا، قاي زاڭعا سىيادى؟! ارينە، انكاراداعى بۇل جارىلىسقا دايش سودىرلارىنىڭ قاتىسى دا جوق بولار. دەگەنمەن، يسلام اتىن جامىلعان دايش سياقتى مۇنداي  ۇيىمداردىڭ جانە دە  كەز كەلگەن «جيھادشىل» جانكەشتىلەردىڭارەكەتتەرى مەن ولاردىڭ ۇستانىمدارىن  بارشا ادامزات بالاسىنا، ونىڭ ءتۇرى مەن تۇسىنە دە، ءتىلى مەن دىنىنە دە قاراماستان تەك ىزگىلىك پەن جاقسىلىق قانا تىلەيتىن، الەمدە تەك قانا بەيبىتشىلىك بولۋىن عانا كوزدەيتىن يسلام دىنىمەن جاناستىرۋدىڭ ەش قيسىنى جوق قوي دەپ ويلايمىز. جالپى، يسلام ءدىنى مەن لاڭكەستىك ارەكەتتەردى  ءبىر ساتىعا قويىپ، بىرگە جىكتەۋ بولماسا يسلام مەن لاڭكەستىك ارەكەتتەر اراسىندا الدەبىر بايلانىس بار دەۋدىڭ ءوزى جاڭساق پىكىر بولار ەدى.

بۇعان بىردەن ءبىر دالەل قاسيەتتى قۇراننىڭ «ءمايدا» سۇرەسىنىڭ 32-اياتىندا «جازىقسىز ادامدى ولتىرگەن ادام – بارلىق ادام بالاسىن ولتىرگەنمەن تەڭ (كۇناھار) بولادى»،- دەپ كورسەتىلگەندىگى بار. ال، مۇحاممەد پايعامبار بولسا، «اقيقاتىندا سەندەردىڭ قاندارىڭ، مال-مۇلىكتەرىڭ ءبىر-ءبىرىڭ ءۇشىن قاستەرلى، قول سۇعۋعا بولمايدى. مىنا قاجىلىق كۇنىندەي قاستەرلى، قاجىلىق ايىنداي قاستەرلى، مەككە قالاسىنداي قاستەرلى»،- دەپ وسيەت قالدىرعان جوق پا ەدى؟ وسى ەكى عانا دالەلىمىزدىڭ ءوزى  جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى باسشىلىققا الاتىن وزگە دە  دىندەر ءتارىزدى يسلام ءدىنى دە جازىقسىز ادامعا، ونىڭ ومىرىنە، جەكە مۇلكىنە نەمەسە ار-نامىسىنا قاتىستى قانداي دا ءبىر باسقىنشىلىق جاساۋعا رۇقسات بەرمەيتىندىگىن ايعاقتاپ تۇر عوي دەپ ويلايمىز. يسلامنىڭ  بۇل قاعيداسى بارشا ادامزاتقا  ورتاق قاعيدا بولارلىق قۇندىلىق!

قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا  ءدىني نانىم-سەنىم بوستاندىعى كونستيتۋتسيامەن  قامتاماسىز ەتىلىپ وتىر. سوعان وراي كوپتەگەن ۇلتتار، ۇلىستار مەن كونفەسسيالاردىڭ وكىلدەرى ءوزارا كەلىسىم مەن مامىلەگەرلىكتە، ىنتىماقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. قازاقستان اۋماعىندا زاڭدى تۇردە تىركەلگەن بارلىق ءدىني بىرلەستىكتەر زاڭ اياسىندا ەركىن قىزمەت ەتۋدە. ەلىمىزدە مەملەكەت قۇراۋشى قازاق ۇلتىنىڭ جانە باسقا دا بىرقاتار مۇسىلمان ۇلتتارىنىڭ اتا ءدىنى بولىپ تابىلاتىن يسلام ءدىنىن ۇستانۋعا، عيباداتتارىن ورىنداۋعا، ءدىني مەرەكەلەرىن تويلاۋعا بارلىق جاعداي جاسالعان. مۇنداي جاعداي وزگە دە جەتەكشى دىندەردى ۇستانۋشىلاردا دا بار. جانە دە ەلباسىنىڭ جارلىعىمەن مۇسىلمانداردىڭ قۇربان ايتىنىڭ جانە پراۆوسلاۆتىك روجدەستۆو مەيرامدارىنىڭ العاشقى كۇندەرىنىڭ دەمالىس كۇنى بولىپ بەلگىلەنۋىنىڭ ءوزى ەلىمىزدەگى ءار دىنگە دەگەن زور قۇرمەتتى كورسەتسە كەرەك.

جالپى قازاقستاندا بارلىق ءداستۇرلى دىندەرگە دەگەن زور قۇرمەت بار. مۇنى الەم مويىنداپ وتىر. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى، ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ تىكەلەي باستاماسىمەن جانە ۇيىمداستىرۋىمەن استانا قالاسىندا 2003 جىلدان باستاپ الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ ليدەرلەرىنىڭ باس قوسۋلارى وتكىزىلىپ كەلەدى. بۇل XXI عاسىردىڭ ۇلى وقيعالارىنىڭ ءبىرى ەدى!

قازاق ەلى جانە ونىڭ پرەزيدەنتى ادامزات دامۋىنىڭ بۇگىنگى اسا ماڭىزدى كەزەڭىندە الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ ليدەرلەرىنىڭ باس قوسۋلارىن بەس رەت وتكىزۋى بۇعان دەيىن الەمنىڭ بىردە ءبىر مەملەكەتىنىڭ جانە ەشبىر مەملەكەت باسشىلارىنىڭ قولىنان كەلمەگەن ءىس بولاتىن. ەلباسىنىڭ كونفەسسياارالىق ديالوگتى جانە لاڭكەستىككە قارسى ارەكەت جاساۋدى ۇدايى جالعاستىرۋ جونىندەگى باستاماسىن ودان ءارى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ توراعاسى، الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرى سەزى سەكرەتارياتىنىڭ جەتەكشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ باسشىلىعىمەن بيىلعى جىلدىڭ 31 مامىر—1 ماۋسىم ارالىعىندا استانا قالاسىندا «دىن–تەرروريزمگە قارسى» تاقىرىبىمەن حالىقارالىق كونفەرەنتسيا وتكىزۋگە دايىندىق جۇمىستارى دا ءجۇرىپ جاتىر.الەمنىڭ ءداستۇرلى دىندەرىنىڭ بەدەلدى دەگەن وكىلدەرى مەن ءار ەلدىڭ پارلامەنتاريلەرى باس قوسادى دەپ كۇتىلىپ وتىرعان بۇل استانا شاراسىنىڭ ءدال قازىرگى مىنا الاساپىراندى زاماندا لاڭكەستىك ارەكەتتەر جاساۋشىلاردىڭ دۇنيەنىڭ بار قۇرىلىعىن قاۋىپ پەن قاتەردە ۇستاپ، ۇرەيلەندىرىپ وتىرعان كەزەڭدە سول لاڭكەستىككە توقتاۋ ايتارداعى دا،  توسقاۋىل بولارداعى دا ماڭىزدىلىعىنىڭ ارتا تۇسەرى حاق.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭىنىڭ پرەامبۋلاسىندا حانافي باعىتىنداعى يسلام ءدىنىنىڭ ەلدىڭ رۋحاني دامۋىنداعى تاريحي ءرولىنىڭ تانىلاتىندىعى دا جانە ورنى دا بار ەكەندىگى اتاپ كورسەتىلگەندىگىن ءبىلۋىمىز كەرەك. بۇل قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ جانە  ونىڭ رۋحاني-مادەني قۇندىلىقتارىنىڭ قالىپتاسۋىنا ەرتەدەن نەگىز بولعاندىعىمەن قاتار قازاق ۇلتىنىڭ جانە قازاقستان جەرىندەگى كوپتەگەن ەتنوستاردىڭ اتا ءدىنى بولىپ تابىلاتىن يسلامنىڭ ەل حالقىنىڭ ومىرىندەگى رۋحاني-مادەني ماڭىزىن ايعاقتاي تۇسەدى.

مىنە، ءوز ەلىمىزدە، ءوزىمىزدىڭ ەجەلگى قازاق جەرىندە يسلام ءدىنىنىڭ دامۋىنا جاسالىپ وتىرعان وسىنداي اۋقىمدى دا جان-جاقتى جاعدايلاردىڭ دا، ەلىمىزدەگى بەيبىت ءومىردىڭ باعاسىن دا بىلمەي، سوڭعى ۋاقىتتا تىم كوبەيىپ كەتكەن ءتۇرلى ءدىني جات اعىمداردىڭ ىقپالىنا ەرىپ، ەلىكتەۋگە بەيىم جاستارىمىزدىڭ قاندى قىرعىن ورىن الىپ جاتقان سيريا جەرىنە شەكارا اسىپ،  بارىپ جاتقانى ارينە، وكىنىشتى جاعداي. ال ەندى جيھادشىلداردىڭ جالعان جارناماسىنا ەلىككەن دە  جاڭىلعان، ءالى جەتكىلىكتى بىلىمدەرى دە از جاستاردىڭ اراسىندا ءوز باستارىن قاۋىپ پەن قاتەرگە تىككەن قىزدارىمىزدىڭ  بولۋى، ونان دا وكىنىشتىسى  جاس بالالارىمىزدى دا قاساپتى قىرعىنعا الىپ بارۋ ءتىپتى دە  وبال ەمەس پە؟  ويلانايىق!

ءبىز ەندىگى ارادا تۇتاس قوعام بولىپ، ءوز ازاماتتارىمىزدى، اسىرەسە سونىڭ ىشىندە جاستارىمىزدى، قىزدارىمىز بەن بالالارىمىزدى  دايش زۇلماتىنىڭ اپاتىنان، وزگە دە جات پيعىلداعى ءدىني اعىمداردىڭ ىقپالىنان اراشالاپ قالۋعا جۇمىلۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن ەڭ اۋەلى ەلىمىزدە قولعا الىنىپ، ىسكە اسىرىلىپ وتىرعان اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىنا قارقىن بەرە ءتۇسىپ، اعارتۋ جۇمىستارىن جانداندىرۋعا ءتيىستىمىز. ءبىز جاستارىمىزدى جالعان قۇندىلىقتاردان بويىن اۋلاق ۇستاۋعا ۇيرەتىپ، ولاردى وتانسۇيگىشتىككە، مەيىرىمدىلىككە، ادامگەرشىلىككە باۋلىپ، ءداستۇر مەن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى بويىنا سىڭىرگەن رۋحى بيىك، نامىستى ازاماتتار ەتىپ تاربيەلەۋىمىز قاجەت. بۇل ءۇشىن قوعام مۇشەلەرىنىڭ ءدىني جانە دىنتانۋلىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرىپ قانا قويماي، ازاماتتىق بەلسەندىلىگىن كۇشەيتۋ، وتانسۇيگىشتىك سەزىمدەرىنە وي سالۋ، عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ءدىني تانىم مەن رۋحاني قۇندىلىقتاردى جاڭعىرتۋ، مامىلەگەر، بەيبىتسۇيگىش مىنەزدەرگە قوزعاۋ سالۋ قازىرگى تاڭداعى يدەولوگيالىق باعدارىمىزدىڭ نەگىزگى وزەگىنە اينالۋى ءتيىس.

تەرىس پيعىلدى ءارى جالعان ءدىني  اعىمدار مەن ءتۇرلى سيپاتتاعى ەكسترەميستىك جانە تەرروريستىك ۇيىمداردىڭ ارەكەتىنە بىرلەسىپ قارسى تۇراتىن شەپ قۇرۋ – ءبىزدىڭ بارلىعىمىزدىڭ ورتاق مىندەتىمىز بولۋى ءتيىس دەپ سانايمىن.  ويتكەنى، ەكسترەميستىك يدەيالار حالىقتى ءوزىنىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان باي رۋحاني قۇندىلىقتارى مەن سالت-داستۇرىنەن باس تارتقىزا وتىرىپ، ازاماتتاردىڭ ۇلتتىق، تاريحي، مادەني، رۋحاني ساناسىن جويۋدى كوزدەپ وتىرعاندىقتارى دا جاسىرىن ەمەس. ال تاپ مۇنداي يدەولوگيا كەزكەلگەن مەملەكەتكە، سونداي-اق   قازاقستان ءۇشىن دە، ءبىزدىڭ قوعام ءۇشىن دە اسا قاۋىپتى بولارى بار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءوزىمىزدى وزىمىزدەن بەزىندىرۋ ەلىمىزدىڭ ىشكى تۇراقتىلىعىنا دا ەلەۋلى قاتەر توندىرەتىندىگىن دە ەسىمىزدە ۇستايىق.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى، ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ءوزىنىڭ «قازاقستان-2050. قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى جولداۋىندا «بۇگىندە ءبىزدىڭ حالقىمىز ءۇشىن ءداستۇرلى ەمەس ءدىني جانە جالعان ءدىني اعىمدار ماسەلەسى وتكىر تۇر. جاستارىمىزدىڭ ءبىر بولىگى ومىرگە وسى جات جالعان ءدىني كوزقاراستى كوزسىز قابىلدايدى، ويتكەنى، ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ءبىر بولىگىندە شەتتەن كەلگەن جالعان ءدىني اسەرلەرگە يممۋنيتەت ءالسىز»،- دەپ اتاپ كورسەتۋى ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ساقتىق جۇمىستارىن ودان ءارى جانداندىرۋ ماسەلەسىن ەشقاشان نازاردان قاعىس قالدىرماۋعا مىندەتتەپ تۇرعاندىعىن تەرەڭىرەك زەردەلەگەنىمىز ابزال.

ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان كۇننەن باستاپ، ءوزىن زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرعان قازاقستاننىڭ اتا زاڭى مەن ءدىن تۋرالى زاڭنامالارىندا ەكسترەميزم مەن راديكاليزمنىڭ بارلىق كورىنىستەرىنە، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىنا قىسىم جاساۋدى كوزدەيتىن ارەكەتتەرگە قارسى  تۇرۋ تولىققاندى قاراستىرىلعانىمەن، ءبىز ەندىگى ارادا ءدىني ەكسترەميزم ءورشىپ تۇرعان قازىرگى ۋاقىتتا كوپتەگەن ۇلت وكىلدەرى مەكەندەپ، كوپتەگەن كونفەسسيالار قىزمەت اتقاراتىن ەل ءۇشىن ۇلتارالىق جانە دىنارالىق تاتۋلىقتى ساقتاۋدىڭ ودان ءارى ماڭىزدى بولا تۇسەرىن ايتار ەدىك.

ءدىني ەكسترەميزم بەلگىلەرىنىڭ الدىن الۋ جانە تەرروريزم قاۋپىنە جول بەرمەۋ ارقىلى ادامنىڭ، قوعام جانە مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالىپ،مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن بەكىتىلگەن 2013-2017 جىلدارعا ارنالعان ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىل جونىندەگىمەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ ەلدىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعىن جانە ءدىني احۋالدى قالىپتى ۇستاپ تۇرۋداعى ماڭىزى ايىرىقشا ەكەندىگىن ۋاقىتتىڭ ءوزى نىقتاي تۇسۋدە. سوعان سايكەس، قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىز بويىنشا ءدىن سالاسىنا قاتىستى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جۇمىستارى جۇيەلى دەڭگەيدەگى جولعا قويىلدى دەي الامىز. مەملەكەتىمىزدىڭ ءدىن سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگانى ءدىن ىستەرى كوميتەتى تاراپىنان ءتۇرلى ءدىني ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان  سان الۋان شارالارىنىڭ مازمۇنى جاقسارىپ، جۇزەگە اسىرىلىپ،اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارى قوعامنىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ وتىر. اسىرەسە، ءدىني قىزمەتتىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ۋاعىزداردى كۇشەيتۋ، جات اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتكەن جاستارمەن جۇمىس جۇرگىزۋ، قايىرىمدىلىق شارالارىن وتكىزۋ جانە دە حالىقتى ءدىني ساۋاتتاندىرۋ جۇمىستارى ەل بويىنشا جەر-جەردە مەيلىنشە جاندانىپ وتىرعاندىعىن اتاپ كورسەتەر ەدىك.

الەمدى الا كوڭىل قىلىپ الاڭداتىپ، قوعامىمىزعا ىندەت بولىپ جابىسا باستاعان  دايش-كە قاتىستى جاعداي ساياساتكەر جانە قالامگەر ازامات رەتىندە مەنى دە بەي-جاي قالدىرماعانى انىق. جات پيعىلداعى ءدىني اعىمداردىڭ جىمىسقى ارەكەتتەرىن اشكەرەلەۋ ماقساتىندا «جان شىرىلى» اتتى درامالىق شىعارما  جازىپ شىقتىم. بۇل پەسسامدا ەل ىشىنە دەندەپ تە بولسا ەنىپ كەلە جاتقان جات ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىندىلەردىڭ ايتقاندارىنا ەرىپ، شىندىق ىزدەپ شىرعالاڭعا تۇسكەن ادامداردىڭ، ءوز اتا-اناسىنان، ءوزىنىڭ سالتى مەن داستۇرىنەن، اقىر سوڭىندا ءوز تۋعان جەرىنەن بەزگەن جانداردىڭ قايعى-قاسىرەتتەرى،شەت ەلدىك سودىرلاردىڭ قولدارىنا تۇسكەننەن كەيىنگى  الدانىپ، اربالعانداردىڭ وزەكتەرىن ورتەگەن وكىنىشتەرى، سانسىز سوقپاقتىڭ اراسىنان جول تاپپاي اڭىرعان،  تۋعان ەلدەرىنە  جەتە الماي  ساناسى سانسىراپ، شىرقىراعان جانداردىڭ جان  شىرىلى ايتىلادى. بۇل دراما ەكى جىلدان بەرى  كوكشەتاۋداعى ش.قۇسايىنوۆ اتىنداعى قازاق دراما تەاترىندا ءساتتى ءجۇرىپ جاتىر. الداعى ۋاقىتتا شىعارمانى ەلوردا ساحناسىندا جانە ەلىمىزدىڭ وزگە وڭىرلەرىندە قويۋ دا جوسپارلانىپ وتىر.

وسى درامانى جازۋ بارىسىندا، كوپتەگەن جايلاردى زەرتتەۋگە، ماماندارمەن پىكىر الماسۋدىڭ بارىسىندا قازىرگى جاستاردىڭ ءوز اتا-انالارىن، تۋعان جەرلەرىن تاستاپ، «جيھادقا»  بارىپ ماعىناسىز ولىمگە باس تىگۋلەرىنىڭ باستى سەبەبى ءدىني ساۋاتسىزدىقتان جانە فۋندامەنتالدى بىلىمدەرىنىڭ جەتىسپەۋشىلىكتەرىنەن بولىپ جاتقاندىعىن اڭدادىم. ال راديكالدى ۇيىمدار بولسا، ءوز قاتارلارىنا جاستارىمىزدى تارتۋ ءۇشىن ولاردىڭ وسى ءبىر وسال تۇستارىن  ءتيىمدى پايدالانىپ قالىپ جاتىر. ءدىني راديكالدار بولسا «ناعىز يسلام مەملەكەتىنىڭ» سيريا جەرىندە ەكەنىن ايتىپ جاستارىمىزدى ەلىكتىرىپ، «تاماشا، ادال دا تازا ءومىردىڭ» سوندا ەكەنىنە، ول جەردە جان تاپسىرعان ادامنىڭ جۇماققا باراتىنىنا سەندىرىپ، شالا ساۋاتتى جاستاردى سول جاققا حيجرا جاساۋعا جەلىكتىرىپ ءجۇر. الايدا ءدىني-ەكسترەميستىك لاڭكەس ۇيىمداردىڭ نەگىزگى ماقساتى - ەل ىشىنە ىلاڭ سالۋ، بۇلىك تۋدىرۋ، دىندەس ادامداردىڭ ارالارىن ارانداتۋ، ءبىر-بىرىمەن سوعىستىرۋ، سول ارقىلى ات توبەلىندەي از عانا توپتىڭ ماتەريالدىق مۇددەسىن كوزدەيتىندىكتەرى قازىر ايداي الەمگە بەلگىلى بولىپ وتىر. سوندىقتان دا قازىرگى جاستارعا ءدىني ەكسترەميزم مەن لاڭكەستىك ارەكەتتەردىڭ تۇپكى ءمانى مەن ماقساتتارىن تەرەڭىرەك ءتۇسىندىرىپ، نەنىڭ بۇرىس، نەنىڭ دۇرىس ەكەنىن اجىراتا بىلۋلەرىنە كۇش سالۋىمىز كەرەك. جاستارىمىزدىڭ  ىزگى مۇراتتاعى دىننەن دۇرىس  ءبىلىم الۋلارىنا ايىرىقشا كوڭىل بولىنگەنى ءجون.  تەرىس پيعىلدى جات اعىمداردىڭ ءوز مۇددەلەرى ءۇشىن ادەيى بۇرمالاپ، اسىرە پايدالانىپ جۇرگەن كەي ۇعىمدارىنىڭ يسلامداعى شىنايى ءمانىن تەرەڭىرەك اشىپ، ۇعىندىرۋعا ءدىني قىزمەتكەرلەرىمىز مەن تەولوگ عالىمدارىمىز بەلسەندى اتسالىسۋلارى كەرەك.

بۇل ماسەلەگە وسى تۇرعىدان كەلە وتىرىپ، ءبىز ەڭ اۋەلى جاستارىمىزعا جيھادتىڭ ەڭ الدىمەن ادامنىڭ ءوز ءناپسىسىن تاربيەلەۋ ەكەندىگىن، ءوزىن ءولتىرۋدىڭ جانە دە جازىقسىز وزگە جانداردى ءولتىرۋدىڭ  يسلامدا ۇلكەن كۇنا سانالاتىنىن جاستارىمىزدىڭ جانە دە بۇگىنگى ءوسىپ كەلە جاتقان جاس ۇرپاقتىڭ سانالارىنا كۇن سايىن سىڭىرۋگە ءتيىستىمىز.

ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى، بولاشاعىمىزدىڭ تىرەگى سانالاتىن جاستارىمىز  اعا بۋىننىڭ جاناشىرلىق ءتالىمىن دۇرىس قابىلداپ، تۋعان ەلىمىزدىڭ يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋگە كۇش سالعانى ابزال.

جابال ەرعاليەۆ، جازۋشى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، پارلامەنت سەناتىنىڭ V-VI شاقىرىلىم دەپۋتاتى

Abai.kz