بۇگىنگى تاڭدا ەرلەر ايەلدەرلەن از ءومىر سۇرەتىنى جاڭالىق ەمەس. ينسۋلت، ينفاركت، جول اپاتى، جامان ادەت ەركەكتەردى باۋداي ءتۇسىرىپ جاتىر. اجال شاقىرعان سايىن سوڭىنان قوي قۇساپ ماڭىراي ىلەسەتىن ەر-ازاماتتار نەگە كوپ؟ ەر ادامنىڭ اينالاسىندا قۇتقارۋشى ايەلدەرى، مۋزالارى، قۇرباندارى دا از ەمەس. بىراق ولاردىڭ بىردە ءبىرى ەركەكتى اجالدان اراشالاپ الا المايدى. ەر ادامنىڭ ومىرلىك جولى اۋىر. ەرلەر ومىرمەن ىنتىماق قۇرا الماي جاتىر. وعان ءولىم ەتەنە جاقىن. بىراق سۇراي قالساڭ: «مەن مىقتىمىن. مەن قالاي ءومىر سۇرەتىنىمدى ءوزىم شەشەم. مەنىڭ جاعدايىم جاقسى. اقشانىڭ جوعى ماڭىزدى ەمەس، ومىردە اقشا ماڭىزدى ءرول وينامايدى» دەپ جاۋاپ قاتادى. بيىككە شىعىپ بارام دەپ ەسەپتەيدى، بىراق ىشتەي باتپاققا باتىپ بارا جاتقانىن سەزەدى.

بالا كۇننەن جىگىتتەر وزگەنىڭ سەزىمىن تىڭداماۋدى عانا بىلەدى. جۇرەك سىر بەرگەندە دە ەلەڭ قىلمايدى. جۇمباق قارماقشىنىڭ قارماعىنا ىلىنگەنىن مويىندامايدى. كەيبىر ەرلەر قارسىلىق تانىتۋعا تىرىسادى. بىراق كۇشى تەڭ كەلمەيدى. بۇل تارتىلىسقا يەلىك قىلاتىن نە؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن ءبىلىم كەرەك. بۇل ءبىلىمنىڭ نەگىزىندە مىناداي قاعيدا بار: كوزگە كورىنبەس كوزگە كورىنەتىنگە يەلىك ەتەدى.

كوپتەگەن ەركەكتەردىڭ ناداندىعى ولاردىڭ وزىمشىلدىگىنەن باستالادى. بىراق ەركەكتەر كەرىسىنشە ويلايدى. كەرىسىنشە بولسا، پەندە بالاسى قۇدايدى كورەتىن حالگە جەتەر ەدى. بىراق اللا كوزگە كورىنبەيدى. كورىنبەس دۇنيە – سەبەپ. كورىنەتىن دۇنيە – فاكت، سالدار. الدىمەن سەبەپ، سوسىن ناتيجە. ەركەكتى باسقاراتىن قانداي سەبەپ بار؟ بۇنىڭ جاۋابى، ءسىرا، كوپتەگەن جىگىتتەرگە جاقپاس. ەركەكتى باسقاراتىن سەبەپ – ايەلدىڭ كوڭىل كۇيى! ايەل رۋحاني دەڭگەيىمەن ەركەكتەردىڭ ءتارتىبىن باسقارادى. بۇل كوپشىلىك ايەلدەردە بەيسانالى تۇردە جۇرەدى. ەگەر ايەل ءوزىنىڭ كوڭىل كۇيىن، سەزىمىن، ەموتسياسىن باسقارا السا، ول ەركەكتىڭ ءار قادامىن دالدىكپەن باسقارىپ كەتەر ەدى. دەگەنمەن، ايەل زاتى ونسىزدا باسقارىپ كەلەدى. بىراق قازىرگى ايەلدەردىڭ باسقارعانى كولىككە مايمىل وتىرعانداي كۇيدە. ايەلدەر بىرەسە ەركەكتەردى كەۋدەسىنەن كەرى يتەرەدى، بىرەسە، وزىنە تارتىپ الادى. بىراق بۇنىڭ ءبارىن قالاي ىستەپ جاتقانىن ءوزى دە تۇسىنبەيدى. ايەلدىڭ ەركەككە اسەرىن ەجەلگى داوستىڭ مەتافوراسى انىق ايقىندايدى ەكەن: «ايەل – جەر. ەركەك – سول جەردەن ءنار الاتىن بايتەرەك». داوستاردى ەشكىم اقىماق دەي المايدى، ويتكەنى ولار ءار دۇنيەنىڭ بولمىسىن انىق بىلگەن. ولار ايەل ۇندەمەي ءجۇرىپ-اق ءبىر نارسەگە قاتتى قوبالجيتىنىن بىلگەن. سول قوبالجۋدىڭ قالاي قاراي ىعىساتىنىنا ساي ايەلدىڭ ەرى نە جەڭىمپازعا، نە اقىماققا اينالاتىنىن ايتىپ كەتكەن. اقىماققا اينالسا، ءوزىن ءوزى بۇلدىرە باستايدى. ولگىسى كەلەدى. ءولۋدىڭ ءبىر سەبەبىن تابادى. جەر اعاشتى نەمەن نارلەندىرسە، سونداي بولماق. نە زور، بيىك، ماۋەلى بايتەرەككە، نە جاي شىرىگەن تومارعا اينالادى. ايەل كوزگە كورىنبەسكە جاۋاپتى: سەزىمگە، كوڭىل كۇيگە، ەموتسياعا. ەركەك قالاسا دا، قالاماسا دا ونىڭ كۇيىمەن نارلەنەدى، ويتكەنى تامىرى جەردە. جەردىڭ بەرگەن شىرىنىن سىڭىرەدى، نە ۋىن ىشەدى.

ايەل ءوز بىلگەنىمەن ەركەكتى اقىماققا اينالدىرىپ، ونى ولىمگە يتەرمەلەۋى نەدەن؟ ايەل سەزىممەن ءومىر سۇرگەنىمەن ولاردى جيناقتاي المايدى. ايەل بۇكىل سەزىم مەن كوڭىل كۇيدى ءبىر ساتتە بويىنان وتكىزەدى. الايدا، ءبىزدىڭ سوعىسۋعا دايىن وركەنيەت بىلمەك تۇگىل، ويلاعىڭ كەلمەيتىن كوپتەگەن كەدەرگى جاساپ وتىر. سوعىس، رەۆوليۋتسيا، بايلاردى كامپەسكەلەۋ، ۇرلىق، اشتىق، تۋىستاردىڭ ءولىمى – بۇل بۇگىنگى ادامزاتتىڭ پەرمانەنتتى اقيقاتى.
ەتەنە جاقىنىنان ايىرىلعان ايەل وعان دەگەن جوقتاۋدى تولىعىمەن تۇگەسۋى ءتيىس. ول وسىلاي ءىشىن بوساتادى. ارۋاقتىڭ رۋحىن ەركىندىككە جىبەرەدى. بىراق بۇندايدى وپ-وڭاي قابىلداي الاتىن ادام بار ما؟ قابىلداي الماعاننىڭ ءبارى، سەزىنبەگەن سەزىم بەيساناعا وتكەن سوڭ بىرنەشە بۋىن ۇرپاقتىڭ ءومىرىن ۋلايتىن ۋعا اينالادى. جاقىنىنان ايىرىلىپ قالۋعا قورقاتىن انا ۇلىنىڭ جۇرەگىنە «سەن جاعدايعا يە بولا الماي قالاسىڭ» دەگەن قاۋىپىن ەگەدى.
انا – ەركەكتى نارلەندىرەتىن نەگىزگى جەر. ول ءوزىنىڭ بەيساناسىندا وتكەن ومىردەگى ايىرىلىپ قالعان جاندارى تۋرالى اقپاراتتى ساقتاۋشى. ۇلى بۇل اقپاراتتى سىڭىرمەي قالۋى مۇمكىن ەمەس. اناسى ۇلىنان ايىرىلىپ قالام دەپ ۇرەيلەنسە، ونىڭ سەزىمى ۇلىنا: «ساعان دەيىنگىلەردىڭ تاعدىرىن قايتالا، سەن ءوزىڭدى ءبۇلدىرۋىڭ كەرەك، اقىماققا اينال، ءول» دەگەن بۇيرىق بوپ سىڭەدى. اناسى بالاسىنىڭ باقىتىن جەپ تاۋىساتىن بەيساناسىنان كوتەرىلە بەرەتىن وسىنداي جەگى قۇرت، ساناسىنداعى ساتقىن ويمەن قانشا كۇرەسسە دە، ودان قۇتىلا المايدى. قۇتىلۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ ساناسىنا مىناداي ۇستانىم ەنگىزۋى كەرەك: سەزىمىڭدى تولىق اش! بىراق ازىرگە ول ونى قالاي جاساۋ كەرەك ەكەنىن ءوزى دە بىلمەيدى. انا كوپتەگەن كىتاپتار، ماقالا وقيدى. ساناسىمەن شەشىم ىزدەيدى. بىراق شەشىم سانادا ەمەس، سەزىمدە. سەزىمدى تولىق اشۋعا كەلىپ تىرەلەدى. سەزىمى اشىلماسا، اقىلدان پايدا جوق. قايتالاپ ايتامىن: اقىل يەسىنە ايىرىلعان جاندارىن جوقتاۋعا مۇمكىندىك بەرۋى كەرەك. ونى قالاي جاسايدى؟

ال، نازار سالايىق! بىرەۋدەن ايىرىلىپ قالۋ ۇرەيى مەن قايعىسى – تەكتەن بەرىلەتىن سەزىمدەر، ءوز تۋىستارى مەن عاشىقتارىنا ايىرىلىپ قالعان اتا-بابادان كەلە جاتقان جۇك. بىرەۋدەن ايىرىلىپ قالۋ ۇرەيى مەن قايعىسى انانىڭ بالاسىنا سەنىمسىزدىگىن عانا ەمەس، وزىنە جار تاڭداۋ كەزىندە دە سەنىمسىزدىك تۋدىرادى. سۇيىكتىسىن ومىرىنەن الاستاعان ايەل ءون بويىندا تەگىنەن بەرىلگەن قايعىلى سەزىمدەر بارىن ۇعىنا المايدى. ونىڭ تەگىندەگى سۇيىكتىسىنەن ايىرىلىپ قالۋعا قورىققان باقىتسىز ايەلدەردىڭ سەزىمدەرىن ارقالاپ جۇرگەنىن بىلمەيدى. ەركەكپەن ىنتىماقتا ءومىر سۇرە المايتىن ايەلدىڭ تەگىندە اجەلەرىنەن قالعان دنك-دا جازىلعان: «سۇيىكتىم، مەنەن قاش. مەن سەنى باقىتتى ەتە المايمىن. مەنىمەن جاعدايىڭ قيىن. سەنىڭ ەرتە ولگەنىڭدى قالامايمىن. سەنى ولتىرگەنشە جالعىز بولعانىم دۇرىس. بىراق سەن ءومىر ءسۇر. قوش بول. مەن ساعان لايىق ەمەسپىن» دەگەن باعدارلاما بار.

بىراق، وسىلايشا ەكەۋلەپ ەكى جاقتا باقىتسىز ءومىر سۇرگەنشە، وزگەنىڭ اۋىر سەزىمىنەن زارداپ شەككەنشە، سول ەسكى، كومەسكى سەزىمدەردى يەلەرىنە قايتارۋ كەرەك ەكەنىن بىلىڭىزدەر. ءوز جەتى اتاڭىزداعى سول ادامداردى انىقتاپ، سولار ءۇشىن سول سۇرىلمەگەن سەزىمدەردى ءسۇرىپ، جوقتاپ، ەركىندىككە جىبەرۋ كەرەك. سوندا جولدى بايلاعان سەزىمدەر بۋ قۇساپ ۇشىپ كەتەدى. ماڭگىلىككە ءسىزدىڭ جۇرەكتى ۇرەيدەن الاستايدى.

ءار ادام لايىقتى، باقىتتى ءومىر سۇرۋگە قاقىلى.

مارك يفرايموۆ

اۋدارعان شىنار ءابىلدا

Abai.kz