نۇرا ماتاي. كەدەنسىز شەكارا بوداندىققا باستاۋ ما؟
بۇل قالاي بولدى سوندا؟ قازاق بيلىگىنىڭ مۇنىسىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ «كەدەندىك وداقتىڭ قۇرىلۋى تاۋەلسىزدىككە قاۋىپ توندىرەدى» دەگەن قازاق قوعامىنىڭ ىشقىنا ايقايلاعان جان داۋىسىن قۇلاعىنا قىستىرماعان بيلىكتىڭ ارەكەتى قوعامنىڭ بولجامىن بۇرىسقا شىعارا المايتىن بولعانى ما؟
نە بولدى دەپ وتىرعان شىعارسىز. نە بولۋشى ەدى، ەكى دە ءبىر بولدى. ءبىز تاعى ءبارىن مانسۇق ەتىپ، ورعا جۇگىرىپ بارا جاتقان سياقتىمىز. ماسەلە بىلاي بولىپ تۇر: كەدەندىك وداق اياسىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان ءىس-شارالاردىڭ ءبىرى رەتىندە ەلىمىزدىڭ رەسەي شەكاراسىنداعى كەدەن بەكەتتەرىنىڭ كوبىسى جابىلادى دەگەن شەشىم شىعىپتى! سولتۇستىك شەكارالارداعى مىڭداعان كەدەنشىلەر وڭتۇستىككە اۋىسىپ جاتىر. ەندى، سولتۇستىكتەگى كەدەندسىز شەكارادان رەسەي قازاق جەرىنە نە اكەلەمىن، كىمدى كىرگىزەمىن دەسە دە ەركى بولدى! مۇنى ءبىر دەڭىز. ەكىنشى، ءبىرتۇتاس كەدەن ايماعىن قۇرۋدى و باستا 2012 جىلى باستايمىز دەگەن ەدى ەندى 2011 جىلى وسى ءىستى ءبىر جاقتى ەتەيىك دەپ جانتالاسىپ جاتقان كورىنەدى. ال، 2011 جىلى قازاقستاننىڭ رەسەيدىڭ بوداندىعىنا مويىنۇسىنعانىنا 280 جىل تولادى. رەسەي ءدال وسىنى مەجەلەپ وتىرماسىنا كىم كەپىل؟! ەرتەڭ سايلاۋعا تۇسە قالعان رەسەيدىڭ پرەزيدەنتىنە كانديداتتار ونسىز دا شوۆينيستىك سانامەن ۋلانىپ وتىرعان ورمانداي حالقىنا «باياعى بودانداردى قايتارۋعا بەل شەشە كىرىستىك سەنبەسەڭ، كورشىنىڭ كەدەنسىز شەكاراسىنا قارا» دەمەسىنە دالەل بار ما؟!
بۇل قالاي بولدى سوندا؟ قازاق بيلىگىنىڭ مۇنىسىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ «كەدەندىك وداقتىڭ قۇرىلۋى تاۋەلسىزدىككە قاۋىپ توندىرەدى» دەگەن قازاق قوعامىنىڭ ىشقىنا ايقايلاعان جان داۋىسىن قۇلاعىنا قىستىرماعان بيلىكتىڭ ارەكەتى قوعامنىڭ بولجامىن بۇرىسقا شىعارا المايتىن بولعانى ما؟
نە بولدى دەپ وتىرعان شىعارسىز. نە بولۋشى ەدى، ەكى دە ءبىر بولدى. ءبىز تاعى ءبارىن مانسۇق ەتىپ، ورعا جۇگىرىپ بارا جاتقان سياقتىمىز. ماسەلە بىلاي بولىپ تۇر: كەدەندىك وداق اياسىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان ءىس-شارالاردىڭ ءبىرى رەتىندە ەلىمىزدىڭ رەسەي شەكاراسىنداعى كەدەن بەكەتتەرىنىڭ كوبىسى جابىلادى دەگەن شەشىم شىعىپتى! سولتۇستىك شەكارالارداعى مىڭداعان كەدەنشىلەر وڭتۇستىككە اۋىسىپ جاتىر. ەندى، سولتۇستىكتەگى كەدەندسىز شەكارادان رەسەي قازاق جەرىنە نە اكەلەمىن، كىمدى كىرگىزەمىن دەسە دە ەركى بولدى! مۇنى ءبىر دەڭىز. ەكىنشى، ءبىرتۇتاس كەدەن ايماعىن قۇرۋدى و باستا 2012 جىلى باستايمىز دەگەن ەدى ەندى 2011 جىلى وسى ءىستى ءبىر جاقتى ەتەيىك دەپ جانتالاسىپ جاتقان كورىنەدى. ال، 2011 جىلى قازاقستاننىڭ رەسەيدىڭ بوداندىعىنا مويىنۇسىنعانىنا 280 جىل تولادى. رەسەي ءدال وسىنى مەجەلەپ وتىرماسىنا كىم كەپىل؟! ەرتەڭ سايلاۋعا تۇسە قالعان رەسەيدىڭ پرەزيدەنتىنە كانديداتتار ونسىز دا شوۆينيستىك سانامەن ۋلانىپ وتىرعان ورمانداي حالقىنا «باياعى بودانداردى قايتارۋعا بەل شەشە كىرىستىك سەنبەسەڭ، كورشىنىڭ كەدەنسىز شەكاراسىنا قارا» دەمەسىنە دالەل بار ما؟!
تاۋەلسىزدىكتىڭ ەڭ اۋەلگى بەلگىسى ءارى نەگىزى بولىپ تابىلاتىن مەملەكەتتىك شەكارا كەدەنسىز قالۋ دەگەن ءسوز، «ال، تاۋەلسىزدىگىمىز شە؟» دەگەن سۇراقتى توتەسىنەن تۋدىرادى. قازاقستاننىڭ بۇگىنگى شەكارالىق اۋماعىنا نەگىز بولىپ وتىرعان جەردى 1920 جىلى ماسكەۋدە ءاليحان بوكەيحان مەن احمەت بايتۇرسىنوۆ جانە ءالىمحان ەرمەكوۆ باستاعان الاش زيالىلارى قۇجاتپەن بەكىتتىرگەن. بۇگىنگى ءبىزدىڭ بار بولىپ، تاۋەلسىز مەملەكەت قۇرىپ وتىرعان ۇلانعايىر جەر سول ات توبەلىندەي اردا ازاماتتاردىڭ ەڭبەگى جانە تابىستاپ كەتكەن اماناتى بولاتىن. اماناتقا قيانات جاسامايدى دەۋشى ەدى...
بۇگىنگى قازاق بيلىگى - قۋلىعى مەن ءىشىنىڭ قىرىندىسىنا دەيىن بىلەتىن رەسەيگە نەگە سونشا الابوتەن ماحابباتپەن قارايتىنىن جانە رەسەي ءۇشىن بارىنە دايار تۇراتىنىن ءتۇسىنۋ بىزگە قيىن. بالكىم، ءسىزدىڭ اقىلىڭىز جەتەر...
«اباي-اقپارات»
ءالىمحان ەرمەكوۆتىڭ قازاق جەرىنىڭ شەكارالىق اۋماعىن قۇجاتتاۋ جونىندەگى 1920 جىلى ماسكەۋدە لەنيننىڭ باسقارۋىمەن وتكەن كوميسسيا وتىرىسىندا جاساعان بايانداماسى تۋرالى ايتقان سوزىنەن ءۇزىندى. بۇل تاسپانى نوگەربەك ماعزۇم الپىسىنشى جىلدارى ءالىمحان ەرمەكوۆتىڭ ءوز اۋزىنان جازىپ العان.
