الاۋ ادىلباەۆ: دايش دۇربەلەڭى – جات جۇرتتىڭ مۇددەلەرى
يسلام ادامزات يگىلىگى ءۇشىن ءتۇسىرىلىپ، ون ءتورت عاسىر بويىنا عىلىم مەن وركەنيەتتە وزىندىك ورنەك قالىپتاستىرىپ، تاريحي تامىرى تەرەڭگە بويلاعان كەمەل ءدىن. سان-سالالى عىلىمنىڭ دامۋىنا ەرەكشە ەكپىن بەرگەن حاق ءدىن توڭىرەگىندە بۇگىندە داۋ-داماي كوبەيدى. زادىندا، بەيبىتشىلىكتى ۇران ەتكەن يسلام قارا جالاۋ كوتەرگەن جەندەتتەردىڭ قۇرالىنا اينالدى. قاستەرلى ۇعىمدى اياقاستى ەتكەن دايش دۇربەلەڭىنىڭ پايدا بولۋى جانە يسلامدى «تەرروريزم» دەپ ءتۇسىندىرۋدىڭ استارىندا نە جاتىر؟ بۇل تۋرالى بەلگىلى يسلامتانۋشى الاۋ ادىلباەۆ جان-جاقتى تارقاتىپ ايتتى.
– ءدىندى ادامزاتتى جاقسىلىققا جەتەلەۋشى، ىزگى قوعام قالىپتاستىرۋشى ينستيتۋت رەتىندە تۇسىنەمىز. الايدا، سوڭعى ۋاقىتتا ءدىننىڭ سىرتى داۋعا، ءىشى تالاس-تارتىسقا ۇلاسقانى بايقالادى. ءارتۇرلى مۇددەلەردى كوزدەگەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى دا وت ۇستىنە ماي قۇيا تۇسۋدە. جالپى، مۇسىلمان ەلدەرىندەگى ءدىن دۇربەلەڭى، ەكسترەميستىك قۇبىلىستار قالاي باستاۋ الدى؟
– 2001 جىلعى 11 قىركۇيەك وقيعاسىنان كەيىن الەمدە يسلاموفوبيانىڭ كۇشەيگەنى بەلگىلى. وسىنىڭ سالدارىنان يسلام تەررور ءدىنى رەتىندە قابىلدانا باستادى. سول ون بەس جىلدىڭ ىشىندە بۇل تۇسىنىك كوپتەگەن ادامداردىڭ، ياكي قوعامنىڭ ساناسىنا ءسىڭىپ تە ۇلگەردى. ويتكەنى، تاياۋ شىعىستاعى «اراب كوكتەمىنەن» كەيىنگى وقيعالار مۇسىلمان-اراب ەلدەرىن قىزىپ تۇرعان سوعىس وشاعىنا اينالدىردى. دانياداعى كاريكاتۋراعا قاتىستى ۇلكەن داۋ، فرانتسياداعى جۋرناليستەردىڭ ءولتىرىلۋى، ت.ب. وقيعالار ادامداردىڭ كوز الدىندا يسلام دەگەن كەزدە تەررورلىق ارەكەتتەر ەلەستەپ، ۇرەي تۋدىراتىن بولدى. مۇسىلمان عالىمدارىمەن قاتار كوپتەگەن ەلدىڭ ىقپالدى تۇلعالارى يسلامنىڭ تەررورمەن بايلانىسى جوق، ادامدار اراسىنداعى بەيبىتشىلىك پەن سەنىمدىلىكتىڭ تىرەگى، ادىلدىك پەن مەيىرىمدىلىكتىڭ قاينارى ەكەنىن قانشا مالىمدەۋىنە قاراماستان، الەمدىك بۇقارالىق اقپارات كوزدەرىندە يسلامعا قارسى شابۋىل تىم قارقىندى ءارى ىقپالدى تۇردە جۇرگىزىلۋدە. اقىرىندا، يسلام سوعىس ءدىنى سەكىلدى قابىلدانا باستادى. اسىرەسە، دايش لاڭكەستەرىنىڭ جانتۇرشىگەرلىك سۇمدىقتارىنا كۋا بولعان الەم جۇرتشىلىعىنىڭ كوز الدىندا مۇسىلماندار مەيىرىمسىز، قاراڭعى، كوزى قانعا تويمايتىن قۇبىجىققا اينالدى.
يسلامدى زۇلىمدىقپەن، تەرروريزممەن قاتار قويۋدىڭ تاريحي قاتەلىك ءارى شىندىقتى بۇرمالاۋشىلىق ەكەنىن قايتالاپ ايتا كەتكىم كەلەدى. ەتيمولوگيالىق تۇرعىدا العان كۇننىڭ وزىندە يسلام مەن تەرروردىڭ ءبىر-بىرىنەن قانشالىقتى الشاق ۇعىمدار ەكەندىگى ايتپاسا دا بەلگىلى.
– تەرروريستىك ۇيىمداردىڭ جاريالاعان «جيھادىنىڭ» الەم مۇسىلماندارى ۇستاناتىن دىنگە قانشالىقتى قاتىسى بار؟ «جيھاد» تۇسىنىگىنىڭ دىندەگى ورنى مەن تالاپ-شارتتارى قانداي...
– جالپى، يسلامدى تەرروريزمگە تەلۋ توقسانىنشى جىلدارداعى الەمدە ورىن العان ساياسي وقيعالاردان كەيىن عانا قىلاڭ بەردى. سوندىقتان، بۇل ءمالىم ماسەلەگە كوپ توقتالىپ جاتپاي-اق، الەمدىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جانە تەرروريستىك قارۋلى كۇشتەردىڭ اراسىندا يسلامعا قارا كۇيە جاعۋ ءۇشىن قولدانىلىپ جۇرگەن «جيھاد» جانە «حاليفات» سەكىلدى ۇعىمدارعا توقتالا وتىرىپ، ماسەلەگە ۇڭىلەيىك.
قازىرگى تاڭدا يسلامدى تەرروريزممەن بايلانىستىرۋعا ىقپال ەتكەن سەبەپتەردىڭ ءبىرى – يسلامداعى «جيھاد» ۇعىمىنىڭ بۇرمالانىپ كورسەتىلۋى. اراب تىلىندەگى جيھاد ءسوزى «العا قويعان ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن كۇش-جىگەر جۇمساۋ»، «تالپىنۋ»، «تىرىسۋ» دەگەن سياقتى ماعىنالاردى قامتيدى. جيھاد ءسوزى باتىستىق اقپارات قۇرالدارىندا نەگىزگى ماعىناسىنان بۇرمالانىپ ءدىن ءۇشىن جاسالاتىن «قاسيەتتى سوعىس» دەپ اۋدارىلىپ ءجۇر. بۇل – بىلە تۇرا ادەيى جاسالىپ وتىرعان بۇرمالاۋشىلىق.
يسلام دىنىندەگى جيھاد – ءدىن ءۇشىن جاسالاتىن «قاسيەتتى سوعىس» ەمەس. يسلام كەز كەلگەن ءدىني سوعىسقا قارسى. ءدىن جانە سەنىم ماسەلەسى – بارشا ادامنىڭ ار-وجدان بوستاندىعىنا تاپسىرىلاتىن وتە نازىك ماسەلە. ادامنىڭ دىندارلىعى جۇرەكتەگى اللاعا دەگەن ىستىق ىقىلاسىنا قاراي باعالانادى. سوندىقتان، قۇرانداعى «دىندە زورلىق جوق» («باقارا» سۇرەسى، 256-ايات) دەگەن قاعيدا ەشكىمدى كۇشتەپ يمانعا كەلتىرۋگە بولمايتىنىن شەگەلەپ تۇرىپ كورسەتىپ بەرگەن. قۇراندا ادامدار اراسىنداعى ءتۇرلى سەنىمدەردىڭ بولۋى اللا تاعالانىڭ قالاۋى رەتىندە قاراستىرىلعان. مىسالى، «حۋد» سۇرەسىندە: «ەگەر جاراتقان يەڭ قالاعان بولسا، ادامداردىڭ بارلىعى ءبىر ۇمبەت (بىردەي سەنىمدە) بولار ەدى. بىراق ولار ۇنەمى ءارتۇرلى جولدى ۇستانۋدا» («حۋد»، 118) دەسە، كەلەسى اياتتا بۇل شىندىق «ەگەر جاراتقان يەڭ قالاسا، جەر بەتىندەگى ادامداردىڭ بارلىعى تەگىس يمان كەلتىرەر ەدى» («يۋنۋس»، 99) دەپ باياندالعان.
سول سەبەپتى دە، قۇران كارىمدە يسلام ءدىنىن ءوز ەركىمەن قابىلداعىسى كەلمەگەن ادامدارعا «سەندەردىڭ دىندەرىڭ – وزدەرىڭە، مەنىڭ ءدىنىم وزىمە» («كافيرۋن» سۇرەسى، 6-ايات), «قالاعان يمان كەلتىرسىن، قالاماعان يمان كەلتىرمەسىن» («كاحف» سۇرەسى، 29-ايات) دەگەن اياتتارمەن قاتار، پايعامباردىڭ مىندەتى ادامداردى دىنگە كۇشتەپ كىرگىزۋ ەمەس، ايتىپ جەتكىزۋ ەكەنىنە دالەل بولار كوپتەگەن اياتتار بار («ءمايدا» سۇرەسى، 99-ايات، «عاشيا» سۇرەسى، 22-ايات.)
ال ەندى يسلام تاريحىنا كوز سالساق، دىنگە زورلىقپەن كىرگىزۋ وقيعالارى ورىن الماعانىنا كۋا بولامىز. ياھۋدەيلەر ءوز دىنىندە، حريستياندار دا ءوز دىنىندە قالا بەرگەن. مۇسىلماندار مەملەكەتىندە تۇراتىن كەز كەلگەن ازامات قورعاۋعا الىندى. قۇلشىلىق ورىندارىنا تيىسپەدى. بۇگىندە مۇسىلمان ەلدەرىندە سوناۋ ەرتە كەزەڭدە سالىنعان وزگە ءدىن عيباداتحانالارىنىڭ ءالى كۇنگە ساقتالىپ قالۋى – يسلام ءدىنىنىڭ ار-وجدان بوستاندىعىنا قانشالىقتى ءمان بەرگەندىگىنىڭ بۇلجىماس دالەلى. ال قازىر وزدەرىن «حاليفات» دەپ جاريالاپ الىپ، قان كورمەسە تۇرا المايتىن دەڭگەيگە جەتكەن وزبىرلاردىڭ زورلىق-زومبىلىعى، وزدەرىنە يلىكپەگەندەردى شىمىرىكپەستەن ايۋاندىقپەن ولتىرۋلەرى قاي قيالدارىنان تۋعان «جيھاد»؟ بۇل – قۇداي جولىندا جاسالىپ جاتقان جيھاد ەمەس، اللانىڭ دىنىنە قارسى جاسالىپ جاتقان قيانات.
جيھادتى مۇسىلمان عالىمدارى نەگىزىندە ۇلكەن جانە كىشى جيھاد دەپ ەكىگە بولەدى. پايعامبارىمىز (ﷺ) اۋىر شايقاستان قايتىپ كەلە جاتىپ «كىشى جيھادتان ۇلكەن جيھادقا كەلە جاتىرمىز» دەگەن كەزدە ساحابالار مۇنداي كەسكىلەسكەن، جانالىسىپ، جان بەرىسكەن سوعىستان ۇلكەن قانداي جيھاد بار ەكەن دەپ تاڭ قالعان ەدى. شىن مانىندە، مۇنداي سوعىستار وتكىنشى قۇبىلىسقا جاتادى. ۇلكەن جيھاد دەپ ادامنىڭ كەمەلدىككە كوتەرىلۋىنە كەدەرگى كەلتىرەتىن ەڭ ۇلكەن دۇشپانى ناپسىمەن كۇرەسىنە بايلانىستى ايتىلعان. ال كىشى جيھاد كوبىنە ماتەريالدىق تۇستاردى قامتيدى. سوندىقتان دا، قولعا قارۋ الىپ كۇرەسۋ ماعىناسىنداعى جيھاد «پارىز-عايىن»، ياعني كەز كەلگەن ادام جاساۋى قاجەت پارىزعا جاتپايدى. ول پارىز – كيفايا، ياعني ونى مەملەكەتتىڭ قارۋلى كۇشتەرى جاساسا، وزگە ادامداردىڭ وعان قاتىسۋى مىندەت ەمەس. ال ناپسىمەن بولاتىن سوعىس جان القىمعا كەلگەنگە دەيىن بىتپەيتىندىكتەن، بۇل ۇلكەن جيھادقا سانالعان.
قىسقاشا قايىرساق، مۇسىلماننىڭ وزگەلەرمەن قارىم-قاتىناسىندا بارلىق امالدارىن اللا تاعالانىڭ ريزاشىلىعى ءۇشىن جاساۋى وسى ۇعىمنىڭ اياسىنا كىرەدى، ال ونىڭ ريزاشىلىعىنا باستايتىن جولدار وتە كوپ. ماسەلەن، ادامزات ءومىرىن جاقسارتۋ، قوعامدا ادىلدىكتى ورناتۋ، مەيىرىمدىلىك تانىتۋ، ءبىلىم الۋ، قاجىلىققا بارۋ، ت.ب. ىزگى ارەكەتتەردىڭ بارلىعى ءوز كەزەگىندە جيھاد سانالماق.
بۇل تۇرعىدان قاراساق، قولعا قارۋ الىپ سوعىسۋ مۇنىڭ ازعانتاي ءبىر بولىگى عانا. ول ءدىننىڭ ەڭ نەگىزگى ەلەمەنتى ەمەس. ونىڭ وزىندە دە بەلگىلى قاعيدالارمەن شەكتەلىپ، جۇيەلەنگەن جانە ونىڭ باستى ماقساتى – زۇلىمدىققا قارسى تۇرۋ. جالپى العاندا، سوعىس جاعدايىندا ەشقانداي قۇقىق ساقتالمايتىنى بەلگىلى. ال يسلامدا سوعىس جاعدايىنىڭ وزىندە قاتاڭ ساقتالۋى قاجەت تالاپتار بار. ادامزات تاريحىندا يسلام دىنىندە عانا سوعىسقا كۇردەلى شەكتەۋلەر قويىلدى. قۇران كارىمدە: «ءاي، مۇمىندەر! اللا ءۇشىن كۋالىكتە تۋرالىق پەن تاباندىلىق تانىتىڭدار. جانە ءبىر قاۋىمعا دەگەن وشپەندىلىك سەندەردى ادىلەتسىزدىككە جەتەلەمەسىن. ءادىل بولىڭدار. سول تاقۋالىققا جاقىنىراق جانە اللادان قورقىڭدار. كۇدىكسىز اللا نە ىستەگەندەرىڭنەن تولىق حاباردار» («ءمايدا» سۇرەسى، 8-ايات) دەگەن ايات جاۋدىڭ وزىنە ادىلدىك تانىتۋ قاجەت ەكەنىن ەسكەرتەدى. ال، «ءوزدەرىڭمەن سوعىسقاندارمەن اللا جولىندا سوعىسىڭدار دا شەكتەن شىقپاڭدار. نەگىزىنەن اللا تاعالا شەكتەن شىعۋشىلاردى جاقسى كورمەيدى» («باقارا» سۇرەسى، 190-ايات) دەگەن اياتتان مىنا ماڭىزدى ماسەلەلەردى اڭعارامىز:
- «وزدەرىڭمەن سوعىسقاندارمەن» دەگەن تىركەستە تەك قولىندا قارۋى بار ادامدارمەن عانا شايقاسىپ، قولىندا قارۋى جوق بەيبىت حالىققا قارسى قارۋ كوتەرمەۋ كەرەكتىگى انىق ايتىلادى.
- جاسالاتىن سوعىس «اللا جولىندا» بولۋى قاجەت. ياعني، وزگە ەلدەردى كۇشپەن باسىپ الۋ، تابيعي بايلىقتارعا يەلىك ەتۋ ت.ب. دەگەن سەكىلدى دۇنيەلىك ماقساتتاردى كوزدەمەلمەيدى.
- سوعىس كەزىندە، ياكي بىتكەننەن سوڭ «شەكتەن شىقپاۋ» قاجەت ەكەندىگى قاتاڭ تۇردە ەسكەرتىلۋدە.
دەمەك، قازىرگى دايش لاڭكەستەرىنىڭ «جيھاد» دەپ جار سالعان ارەكەتتەرىنەن قۇراننىڭ قويعان وسى شارتتارى مەن ماقساتتارىن كورە المايمىز.
– يسلام تاريحىندا ءدىني جورىقتاردىڭ، قارۋلى شايقاستاردىڭ بولعانى بەلگىلى. شاريعات قاي كەزدە سوعىسۋعا رۇقسات بەرەدى؟
– يسلام دىنىندە بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋعا ەشقانداي امال قالماعان كەزدە سوعىسۋعا رۇقسات بەرىلگەنىمەن، سوعىستىڭ جالپى ادامعا ۇنامسىز نارسە ەكەنى مىنا اياتتا بىلايشا باياندالادى: «سەندەرگە ۇناماسا دا (كەرەك كەزدە اللا جولىندا) سوعىسۋ پارىز ەتىلدى» («باقارا» سۇرەسى، 216-ايات). قۇران كارىمدە مۇسىلمان بالاسىنا پارىز رەتىندە بەكىتىلگەن ماسەلەلەردىڭ ىشىندە وسى سوعىس قانا اراب تىلىندە «كۋرھ»، ياعني ۇنامسىز دەگەن سوزبەن كەلگەن. اللا ەلشىسى (ﷺ) ءبىر حاديسىندە: «دۇشپانمەن بەتپە-بەت كەلۋدى تىلەمەڭدەر. الايدا، دۇشپانمەن بەتپە-بەت كەلە قالساڭدار، سابىر ەتىپ، تاباندىلىق تانىتىڭدار» دەگەن (بۇحاري، جيھاد، 112, 156). شاريعات سوعىستى تىلەمەۋدى بۇيىرسا، قازىرگى تەرروريستەر قاندى قاساپ ارەكەتتەرىن بارىنشا جارنامالاپ، جاستاردى ارباۋدان تانار ەمەس.
پايعامبارىمىز (ﷺ) حاديس شارىپتەرىندە سوعىسقا قاتىستى قاتاڭ تالاپتار قويىپ، قولباسشىلارىنا مىناداي ەسكەرتۋلەر جاساعان: «اللانىڭ اتىمەن جولعا شىعىڭدار. اللا جولىندا كۇرەسىڭدەر. سوعىساتىن ادامدارىڭمەن ارالارىڭدا كەلىسىمدەر بار بولسا، ونى قاداعالاڭدار. شەكتەن شىقپاڭدار، سوعىس كەزىندە ولتىرگەن ادامدارعا «مۇسلە» ء(ولى دەنەلەرىن تىلگىلەپ، كوزدەرىن ويىپ، مۇرىندارىن كەسۋ) جاساماڭدار. بالالاردى، ايەلدەردى، قارت كىسىلەردى، عيباداتحانالارداعى ادامداردى ولتىرمەڭدەر». ءتىپتى، جارالانعان جاۋ اسكەرلەرىنىڭ وزىنە كومەك كورسەتۋدى بۇيىرىپ، اعاشتاردى، ەگىن القاپتارىن ورتەۋگە تىيىم سالعان (احمەد يبن ءحانبال، ءمۋسناد، 1/300. ءابۋ ءداۋىد، جيھاد، 82). يسلام ءدىنىنىڭ بۇل ءداستۇرىن پايعامبارىمىزدان كەيىن كەلگەن حاليفالار مەن مۇسىلمان ەلدەرى باسشىلارى قاتاڭ ۇستانىپ وتىردى. شاريعاتتىڭ وسى زاڭدىلىعىن ەشكىم الىپ تاستاعان ەمەس. بۇل ەرەكشە ءمان بەرەرلىك ءجايت.
يسلام تاريحىنداعى شايقاستارعا ءۇڭىلىپ قارار بولساق، كوپ ادامنىڭ ولمەگەنىن كورەمىز. ياعني، پايعامبارىمىز زۇلىمدىقتى توقتاتۋ ءۇشىن ۇلكەن كۇش سالۋمەن قاتار، ءبىر ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن دە وتە ۇلكەن كۇش-قايرات جۇمساعانىن كورەمىز. ال قازىرگى دايش تەرروريستەرىنىڭ بەيكۇنا ادامداردى اياۋسىزدىقپەن، وتە جيىركەنىشتى تۇردە قىرىپ-جويۋلارى قاي شاريعاتتان الىنعان؟! اقيقاتىندا، لاڭكەستەردىڭ جاساپ جاتقانىنىڭ جيھاد تۇگىلى، يسلامعا مۇلدەم قاتىسى جوق. ولار – وزدەرىن مۇسىلمان ساناپ، يسلامدى مۇلدە تاني الماعان ساۋاتسىز، قاراڭعى، اداسۋشىلار.
ال ادام ءولتىرۋ ارقىلى جۇماققا كىرەمىن دەۋ بوس قيال عانا. بەيكۇنا ادامداردى ءولتىرىپ، اللا تاعالانىڭ رازىلىعىنا بولەنەمىن دەۋ بارىپ تۇرعان ازعىندىق پەن ۇلكەن قاتەلىك. ءاربىر مۇسىلماننىڭ باستى ماقساتى – اللا تاعالانىڭ رازى بولاتىن يگى ىستەردى ورىنداۋ.
يسلام سوعىستى بارىنشا شەكتەپ، ادىلدىك پەن بەيبىتشىلىكتىڭ بولعانىن قالايدى. وزگە ادامداردى، مادەنيەتتەردى جويىپ، جوق قىلۋدى تىپتەن كوزدەمەيدى. سوزىمىزگە بۇل ءدىندى جەتكىزگەن پايعامبار مۇحاممەد مۇستافا (ﷺ) مەن ونىڭ ءىزىن جالعاعان ارداقتى ساحابالاردىڭ ءومىرى كۋا. پايعامبارىمىز (ﷺ) قوعامدا بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن قۋاتتى دا ءالسىز كەزەڭدە دە كەز-كەلگەن كەلىسىم جاساۋعا دايىن تۇرعان. ماسەلەن، حۇدايبيا كەلىسىمشارتى قانشالىقتى اۋىر بولسا دا، مۇشرىكتەرمەن كەلىسىمگە كەلگەن. ءمادينادا كۇشتى بولىپ تۇرعان كەزدىڭ وزىندە ياھۋدەي جانە حريستياندارمەن كەلىسىم جاساسقان. ءمادينا كەلىسىمشارتى – بۇنى دالەلدەيتىن ەڭ ماڭىزدى جانە سوناۋ ەرتە كەزەڭنىڭ وزىندە جازباشا تۇردە بەكىتىلگەن قۇقىقتىق قۇجات.
– جيھاد جاريالاۋعا كىمدەر نەمەسە قانداي ينستيتۋت قۇقىلى؟ وزدەرىن «حاليفات» سانايتىن ۇيىمدى مەملەكەتتىك قۇرىلىم سيپاتى بار دەپ ايتا الامىز با؟ يسلامداعى حاليفاتتىڭ بەلگىلەرى مەن ونى باسقارۋشى حاليفانىڭ سيپاتتارىنا توقتالساڭىز...
– بۇل رەتتە ەسكەرەر جايت، ەڭ الدىمەن، جەكە ادامدار مەن كەيبىر توپتاردىڭ ءوز بەتىنشە جيھاد جاريالاۋعا ەشقانداي قۇقى جوق. سوعىستى تەك قانا مەملەكەت جاريالاي الادى. كەيبىر قۇقىقشىلار ءفورمالدى تۇردە دايش ۇيىمىندا مەملەكەتتىڭ بەلگىلەرى بار دەگەن پىكىردى العا تارتقانىمەن، شىنداپ كەلگەندە، ولاردىڭ كۇشپەن باسىپ الىپ، ەلدى توناپ، وزبىرلىق جانە قورقىنىشپەن ۇستاپ وتىرعان تەرريتورياسى مەملەكەتكە جاتپايدى. ولار ءوز وزبىرلىقتارىن زاڭدى ەتىپ كورسەتۋ ءۇشىن وزدەرىن مەملەكەت، ال باسشىلارىن «حاليفا» دەپ جاريالاعان.
قۇران كارىمدە مەملەكەت بيلىگى مىندەتتى تۇردە حاليفات دەپ اتالۋى كەرەك دەگەن ەشقانداي بۇيرىق جوق. قالا بەردى پايعامبارىمىز (ﷺ): «مەنەن كەيىن حاليفالىق وتىز جىل عانا جالعاسادى. ال ودان كەيىن پاتشالىقتارعا اينالادى» دەگەن. دەمەك، ناعىز حاليفالىققا لايىق كەزەڭ سول التىن عاسىرداعى وتىز جىلدىق كەزەڭمەن شەكتەلىپ تۇر.
دايش-تىڭ وزدەرىن حاليفات دەپ جاريالاپ، وزگە مۇسىلمانداردى باعىنۋعا شاقىرۋى يسلام ۇستانىمدارىنا دا، الەمدەگى قازىرگى جاعدايعا دا ەش ۇيلەسپەيدى. يسلام شاريعاتىندا حاليفا رەتىندە مۇسىلمان ۇمبەتىنىڭ بارىنە ورتاق ءبىر وكىل سانالادى. مۇسىلمان ۇمبەتى كەلىسۋ ارقىلى نەمەسە جوعارى دەڭگەيدەگى مۇسىلمان عالىمدارى، مۇسىلمان مەملەكەتتتەرى نەمەسە ۇلكەن مۇسىلمان قاۋىمداستىقتارى لايىق دەپ تاپقان جاعدايدا عانا حاليفالىق جايىندا ءسوز قوزعاۋعا بولادى. دەمەك، وتە جوعارى ماڭىزعا يە حاليفانى كۇللى مۇسىلمان ۇمبەتىنىڭ شىنايى جاناشىرلارى عانا لايىق كورىپ تاڭدايدى. ونداي حاليفا تاڭدالا قالعان جاعدايدا بۇكىل ىستەرىن قۇران مەن سۇننەتتەگى اللانىڭ بۇيرىقتارىنا ساي، ەلدى شۋرا، ياعني مۇسىلمان ۇمبەتىنىڭ ماسەلەلەرىن شەشۋگە لايىقتى تۇلعالاردان تۇراتىن كەڭەس ارقىلى باسقارۋى ءتيىس. ال قۇرامىندا ەشقانداي عالىمى دا جوق، مۇسىلمان ۇمبەتى تۇگىلى سول ايماقتا «حاليفات قۇرامىز» دەپ كۇرەس جۇرگىزىپ جاتقان ءتۇرلى توپتاردىڭ ءوزى مويىنداماعان ات توبەلىندەي عانا سودىرلاردىڭ وزدەرىن حاليفات ساناپ، ويلارىنا كەلگەنىن ىستەۋى يسلام شاريعاتى نورمالارىنا مۇلدەم سايكەس كەلمەيدى. سوندىقتان، يسلام قۇقىعىندا ەرەكشە ورنى بار حاليفالىقتى تەرروريستىك ۇيىممەن بايلانىستىرۋ – يسلامعا جاسالعان اۋىر قيانات.
عالىمدار حاليفالىق مىندەتتى اتقاراتىن ادامنىڭ بويىندا تابىلۋى قاجەت كەيبىر مىناداي ەرەكشەلىكتەردى العا تارتقان. ول سيپاتتارعا كوركەم مىنەز قۇلىقتى، يجتيحاد جاساي الاتىنداي دارەجەدە ءبىلىمدى، جاۋاپتى مىندەتتى الىپ جۇرە الاتىنداي ءتان جانە جان ساۋلىعىنا يە، ءادىل بولۋ جاتادى. ال ۇلتى اراب، قۇرايىش رۋىنان، ءاحلى بايتتەن، بەيكۇنا بولۋ دەگەن سيپاتتارعا قاتىستى پىكىرلەر بىركەلكى ەمەس. وسى تۇرعىدان الىپ قاراساق تا، ءوز-ءوزىن حاليفا جاريالاپ العان ءال-باعداديدىڭ اتالعان سيپاتتاردىڭ كوپشىلىگىنە مۇلدەم لايىق ەمەس ەكەنى انىق كورىنەدى. ءتىپتى، ونىڭ وسى بۇلىكتەردى شىعارۋ ءۇشىن ارنايى دايىندىقتان ءوتىپ، سول ايماققا جىبەرىلگەن، سىرتتان باسقارىلاتىن «قۋىرشاق» تۇلعا ەكەنى دە بارىنە ءمالىم عوي. قازىرگى تاڭدا يراك پەن سيريادا «جيھاد» جاريالاپ، قانتوگىستى باسقارىپ جۇرگەندەردىڭ كىم ەكەنىنە قاراساق، مۇنىڭ يسلام يگىلىگى ءۇشىن اتقارىلىپ وتىرماعانىن بايقايمىز. كوپتەگەن ساراپشى مامانداردىڭ پىكىرىنشە، بۇل ۇيىمدى باقىلاۋشى ءھام باسقارۋشىلار – يسلامنىڭ اسىل مۇراتىن ەلەمەيتىن، ىزگى ماقساتىن كوزدەمەيتىن، يسلامعا مۇلدە قاتىسى جوق بۇرىنعى «بااس-تىق» وفيتسەرلەر.
بۇدان بولەك، سيرياداعى اسكەري جاعداي ورىن الماعاندا، الەمدىك باق-تا قاساقانا «ءسۇننيت-شيت سوعىسى» رەتىندە كورسەتۋگە تالپىنىستارى دا بولماس ەدى. نەگە دەسەڭىز، حافەز اساد پەن باشار اسادتىڭ كەزىندە دە سيريادا سۇننيتتىك يسلام قىسىم كورگەن جوق. قايتا ول جەر ءسۇننيت ءىلىمنىڭ كەڭ تارالىپ، وسى عاسىردىڭ ەڭ كورنەكتى عالىمدارى شىققان ەل ەدى. بۇل – مۇسىلمانداردىڭ اراسىنا سالىنعان وت.
قورىتا ايتارىم، دايش – مۇسىلمان ۇمبەتىنىڭ اراسىنا ارنايى سالىنعان ۇلكەن ىرىتكى، يسلامعا جاعىلعان قارا كۇيە. سوندىقتان، «جيھاد» دەپ ساعىم قۋىپ كەتىپ جاتقان جاستار وسى ايتىلعانداردىڭ ءبارىن اقىل ەلەگىنەن وتكىزىپ، سالقىنقاندىلىقپەن ارەكەت ەتۋى، كورىنگەننىڭ قولجاۋلىعىنا اينالمايتىن اقىل-پاراساتقا يە بولۋى قاجەت. قازىرگى تاڭدا الەمگە ناعىز ادامگەرشىلىككە نەگىزدەلگەن، كوركەمدىككە قازىق قاققان شىنايى يسلامدى كورسەتە ءبىلۋ – ەڭ ۇلىق جيھادتىڭ ناق ءوزى
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
سۇحباتتاسقان جايىق ناعىماش
E-Islam.kz
