ليمانا قويشيەۆا. ءداستۇرلى ەمەس دىندەر “شاكىرتتەردى” قالاي شىرمايدى.
قازاقستان ءوز الدىنا تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، سەنىم بوستاندىعىنا ەرىك بەرگەن تۇستا، سىرتتان اعىلعان ءدىني اعىمدار اعىنى ۇلعايا ءتۇستى. حالىقارالىق قۇقىقتىق نورمالاردى بەكىتىپ، كونۆەنتسيالارعا قوسىلۋ سىرتتان كەلەتىن ءدىني اعىمداردىڭ دا ىقپالىن كۇشەيتۋگە جول اشتى. ءداستۇرلى ەمەس دىندەر ساناتىنا كىرەتىن اعىمدار ەلدىڭ الەۋمەتتىك اۋىر احۋالىن پايدالانىپ، وزدەرىنىڭ ماقسات-مۇددەسىن جۇزەگە اسىرۋعا بەلسەنە كىرىستى. سوڭعى ونشاقتى جىلدىڭ كولەمىندە ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمداردىڭ ساڭىراۋقۇلاقتاي قاۋلاۋى وسىنىڭ ايعاعى.
جاڭاشىلدىققا جانە جالپى بەلگىلەرىنە وراي بىرىككەن جاڭا ءدىني ۇيىمدار ماقساتتارى، ۇيىمداستىرۋ تۇرلەرى، قىزمەت سيپاتى بويىنشا الا-قۇلا بولىپ كەلەدى. قازاقستانداعى اتالمىش اعىمداردىڭ ءداستۇرلى ەمەس بولىپ اتالاتىن سەبەبى، ولاردىڭ ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدە پايدا بولعانىنا ۇزاق ۋاقىت بولا قويعان جوق جانە ولاردىڭ بويىندا ءداستۇرلى كونفەسسيالارعا ءتان ەمەس بەلگىلەرى جەتكىلىكتى.
قازاقستان ءوز الدىنا تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، سەنىم بوستاندىعىنا ەرىك بەرگەن تۇستا، سىرتتان اعىلعان ءدىني اعىمدار اعىنى ۇلعايا ءتۇستى. حالىقارالىق قۇقىقتىق نورمالاردى بەكىتىپ، كونۆەنتسيالارعا قوسىلۋ سىرتتان كەلەتىن ءدىني اعىمداردىڭ دا ىقپالىن كۇشەيتۋگە جول اشتى. ءداستۇرلى ەمەس دىندەر ساناتىنا كىرەتىن اعىمدار ەلدىڭ الەۋمەتتىك اۋىر احۋالىن پايدالانىپ، وزدەرىنىڭ ماقسات-مۇددەسىن جۇزەگە اسىرۋعا بەلسەنە كىرىستى. سوڭعى ونشاقتى جىلدىڭ كولەمىندە ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمداردىڭ ساڭىراۋقۇلاقتاي قاۋلاۋى وسىنىڭ ايعاعى.
جاڭاشىلدىققا جانە جالپى بەلگىلەرىنە وراي بىرىككەن جاڭا ءدىني ۇيىمدار ماقساتتارى، ۇيىمداستىرۋ تۇرلەرى، قىزمەت سيپاتى بويىنشا الا-قۇلا بولىپ كەلەدى. قازاقستانداعى اتالمىش اعىمداردىڭ ءداستۇرلى ەمەس بولىپ اتالاتىن سەبەبى، ولاردىڭ ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدە پايدا بولعانىنا ۇزاق ۋاقىت بولا قويعان جوق جانە ولاردىڭ بويىندا ءداستۇرلى كونفەسسيالارعا ءتان ەمەس بەلگىلەرى جەتكىلىكتى.
"داستۇردەن تىس ءدىني اعىمدار" دەگەندە، ەلىمىزدەگى جاس بۋىننىڭ كوز الدىنا نە ەلەستەيدى؟ قازىرگى تاڭدا داستۇردەن تىس ءدىني اعىمدار قوعامدى ىشتەن ءىرىتىپ جاتقاندىعى تۋرالى ءجيى ايتىلۋدا. الايدا، جاستار تەرىس پيعىلدى ۇيىمنىڭ ءوز جۇمىسىن ناقتى قانداي ارەكەتتەر ارقىلى جۇرگىزەتىنىنەن بەيحابار. ولار داستۇردەن تىس ءدىني اعىمدار، ءداستۇرلى دىندەردەن ىرگەسىن اۋلاق سالعان، بەلگىلى ءبىر ءدىني ماقساتتى كوزدەيتىن ۇيىم ەكەندىگىن بىلەدى. الايدا، ولار وزدەرىن ادامنىڭ رۋحاني قاجەتتىلىكتەرىن وتەيتىن، ءومىردىڭ ءمانىن ۇعىنۋعا كومەكتەسەتىن، رۋحتىڭ ماڭگىلىك ەكەندىگىن ءتۇسىندىرەتىن، پەندەگە ءتان قايعى-قاسىرەتتەردەن قۇتقارىپ، ءوزىن-ءوزى جەتىلدىرۋگە ىقپال ەتەتىن ادام رەتىندە كورسەتۋدى شەبەر مەڭگەرىپ العان. ولار ءدىني ساۋاتى جەتىلە قويماعان، ومىرلىك باعىت-باعدارى جاڭا قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جاستاردى الداۋ-ارباۋ ارقىلى ءوز قاتارلارىنا تارتادى.
اقيقاتىندا، ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ باسىم كوپشىلىگى كەيبىر اڭعال جاندار ويلاعانداي بيىك ماقسات-مۇددەلەردى كوزدەمەيدى. داستۇردەن تىس ءدىني اعىمدار اتاۋلىنىڭ تۇپكى نيەتى بىرەۋ-اق، ول - قاراپايىم ادامداردى ءوز ماقسات-مۇددەلەرىنە پايدالانۋ، سول ارقىلى ماتەريالدىق يگىلىككە كەنەلىپ، بيلىككە قول جەتكىزۋ.
ادەتتە، داستۇردەن تىس ءدىني اعىم مۇشەلەرى "كوسەمنىڭ نەمەسە "ۇستازدىڭ" ايتقانىن بۇلجىتپاي ورىندايتىن تەمىردەي تارتىپكە مويىنسۇنادى. ۇيىمنىڭ تۇپكى ماقساتىن اتتوبەلىندەي از توپ، ياعني "تاڭداۋلىلار" عانا بىلەدى. جاڭادان قابىلدانعاندار سەكتاعا ءجان-تانىمەن بەرىلگەندىگىن "ۇستاز" بەن "تاڭداۋلىلاردىڭ" الدىندا ءدالەلدەي بىلسە، "قىزمەت باسپالداعىمەن" ورلەۋگە مۇمكىندىك الادى. كورىپ وتىرعانىمىزداي، ۇيىمداردىڭ قۇرىلىمى دا مەملەكەتتىك قۇرىلىم سياقتى. مامان پسيحولوگتار مەن زاڭگەرلەردىڭ ولاردى "قاۋىپتى" دەپ جۇرگەنى بەكەر بولماسا كەرەك.
ەندى وسى اعىمدار قاراپايىم ادامداردى قانداي ايلا-ادىستەرمەن ەلىكتىرەتىنىنە توقتالايىق. ءبىرىنشىدەن، جاڭادان قابىلدانعان ء"شاكىرت" ۇيىم مۇشەلەرىنىڭ پسيحولوگيالىق قىسىمىنا ۇشىرايدى. ول وسى جەردە داستۇردەن تىس ءدىني اعىمداردىڭ "ماحابباتىنا بولەنەدى". "قۇداي سەنى جاقسى كورەدى، سەن اسقاق ارمان-ماقساتتاردى باعىندىراتىن تاڭداۋلىلاردىڭ ءبىرىسىڭ. بىزدەن باسقا الەمنىڭ بارلىعى كۇناعا بەلشەسىنەن باتۋدا" دەگەن سيياقتى ءاپسانانى قۇلاعىنا قۇيادى. ءناتيجەسىندە، سۋداي جاڭا ءدىني اعىمداردىڭ وسى "باقىتتى وتباسىنىڭ" ءبىر مۇشەسىنە اينالۋعا دەگەن قۇشتارلىعى كۇشەيە تۇسەدى. توپتاسىپ ءان شىرقاۋ، ءبىر-بىرىمەن ءتوس قاعىستىرىپ قۇشاقتاسۋ، ماداقتاۋ سياقتى كىشكەنتاي بالالاردى الدايتىن تاسىلدەردىڭ بارلىعى ۇيىمدا كەڭىنەن قولدانىلادى.
ەكىنشىدەن، داستۇردەن تىس ءدىني اعىمدار مۇشەلەرى قورشاعان ورتاسىنان ىرگەسىن اۋلاق سالىپ، ءوز بەتىنشە بولەك ءومىر كەشەدى. ال ۇيىمنان تىسقارى الەمنەن قول ۇزگەن ادام ۋاقىت وتە كەلە "ۇستازىنىڭ" ايتقاندارىنىڭ انىق-قانىعىنا وي جۇگىرتۋ، ونى شىنايى ومىرمەن سالىستىرۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلاتىنى تۇسىنىكتى ءجايت.
ۇشىنشىدەن، قاۋىپتى ءدىني ۇيىمداردا مۇشەلەرىنىڭ ويلاۋ قابىلەتىن تەجەيتىن ءتۇرلى ادىستەمەلەر قولدانىسقا يە. ماسەلەن، ءبىر سارىندى اندەردى ءجيى شىرقاتۋ، ءبىر قيمىلداردى ۇنەمى قايتالاتۋدىڭ اقىرى ادامدى پسيحولوگيالىق تاۋەلدىلىككە ۇرىندىرادى.
تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، "وتباسىندا قۇپيا بولماۋ كەرەك" دەگەندى جەلەۋ ەتكەن "ۇستاز" "شاكىرتىنە" جاساعان كۇنالارىن مويىنداتىپ، ارىلۋعا "كومەكتەسەدى". ىشكى سىرلارىن جايىپ سالعاننان كەيىن ءوزىن كۇناھار جان رەتىندە سەزىنگەن "شاكىرتتىڭ" بويىندا قورقىنىش، ۇرەي كۇشەيە تۇسەدى.
بەسىنشىدەن، "رۋحاني تۇرعىدا شىنىعۋ" ءۇشىن ۇيقىدان باس تارتقاندار ماداقتالادى. تويا تاماقتانباۋ رۋحاني تۇرعىدا جەتىلۋگە كومەكتەسەتىن ديەتا دەپ سانالادى. سونداي-اق، ۇيىمعا جاڭادان قوسىلعان جانداردىڭ وڭاشادا وي قورىتۋىنا مۇمكىندىك بەرمەۋ ءۇشىن ۇيىمنىڭ وزگە مۇشەلەرى ونى ەشقاشان جالعىز قالدىرمايدى. وسىلايشا، داستۇردەن تىس ءدىني ۇيىم ساناتىنا قوسىلعان جان از ۋاقىت ىشىندە وي-ساناسى وزگەرگەن، مۇلدە باسقا كەيىپتەگى ادامعا اينالادى.
داستۇردەن تىس ءدىني ۇيىم شىرماۋىنا ۇشىراعان ادام ءوزىن قالاي سەزىنەدى؟ پسيحولوگتاردىڭ ايتۋىنشا، "ۇستازىنا" قۇلدىق ۇرعان "شاكىرتتىڭ" كوكىرەك كوزى اشىلىپ، اقيقاتقا كوز جەتكىزەدى، قۇدايدىڭ نۇرىن سەزىنەدى. ونىڭ بويىندا جاڭا پسيحولوگيالىق قاسيەتتەر داميدى. قاراپايىم تىلمەن باياندار بولساق، داستۇردەن تىس ءدىني ۇيىمداردىڭ الداپ-ارباۋىنىڭ سالدارىنان ءسابي قالپىنا قايتا ورالعانداي كۇي كەشەدى. ول ءوزىنىڭ بۇرىنعى قادىر-قاسيەتتەرىن تارك ەتىپ، سول ۇيىمدارعا ۇنامدى بەينەنى قابىلدايدى. "ۇستاز" بەن "تاڭداۋلىلاردىڭ" ايتقانى ول ءۇشىن بۇلجىماس قاعيدامەن تەڭ. ءماسەلەن، "بىرلىك شىركەۋى" دەپ اتالاتىن سول قاۋىپتى اعىمداردىڭ الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە كاسىپورىندارى بار. شىركەۋگە تيەسىلى كاسىپورىنداردا جۇمىس ىستەيتىن ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمداردىڭ ماردىمسىز جالاقى ءۇشىن ەسىل ەڭبەكتەرىن سارپ ەتۋدە. اتالعان ۇيىم جاڭادان قوسىلعان مۇشەلەرىنەن تابىستارىنىڭ ءبىر بولىگىن بەرىپ تۇرۋدى جانە بارلىق جيعان-تەرگەن مۇلىكتەرىن وزدەرىنىڭ اتىنا اۋدارۋدى تالاپ ەتەدى.
ۇيىمعا ء"وز ەركىمەن" قوسىلعان ادام ءۇشىن "جاڭا وتباسىن" تاستاپ كەتۋ تۋرالى ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. ۇيىم مۇشەلەرى دە ونى ءوز قاتارلارىندا قالدىرۋعا تىرىسىپ باعادى. قازىرگى تاڭدا، داستۇردەن تىس ءدىني ۇيىمنىڭ مۇشەلەرىن قۇتقارۋدىڭ ەكى ءتۇرلى ءتاسىلى بار. ءبىرىنشى ءتاسىل "قايتا پروگراممالاۋ" دەپ اتالادى. ياعني، ادامدى سول قاۋىپتى ۇيىمنان كۇشتەپ ۇرلاپ اكەتىپ، ءبىر بولمەگە قاماپ، وعان "تاتۋ-ءتاتتى وتباسى" تۋرالى بارلىق شىندىقتىڭ بەتىن اشۋ. ارينە، جان-تانىمەن سەنىپ كەلگەن "ۇستازدىڭ" الاياق ەكەنىن ەستۋ، ءوزىنىڭ الدانعانىن ءتۇسىنۋ وعان وڭاي سوقپايدى. جانە ءبىر ايتا كەتەرلىگى، ءدىني اعىمدار وسىنداي جولمەن جاقىنىن قۇتقارماق بولعان ادامنىڭ ۇستىنەن ءتيىستى ورگاندارعا شاعىم تۇسىرە الادى. مۇنداي جاعدايدا ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمدار قىلمىسىن دالەلدەۋ قيىنعا تۇسەتىندىكتەن، كوپ جاعدايدا سوت پروتسەسىندە ولار جەڭىپ شىعادى.
تەرىس پيعىلدى ءدىني ۇيىمدارعا قاتىستى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ بولماۋى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا دا داستۇردەن تىس ءدىني اعىمدار تۋرالى وبەكتيۆتى اقپاراتتىڭ جەتكىلىكسىزدىگىنە اكەلىپ وتىر. كوپتەگەن جۋرناليستەر شيەلەنىستى جاعداي مەن سوت سەرگەلدەڭىنەن تايساقتاپ، تەرىس پيعىلدى ءدىني ۇيىمداردىڭ قىزمەتىن جازۋدان وزدەرىن اۋلاق ۇستايدى. سول سەبەپتى، ءدىني ماسەلەلەر بويىنشا حالىقتى ناقتى اقپاراتپەن قامتاماسىز ەتۋدە ەلدە ءالى دە بولسا ولقىلىقتىڭ بارى بايقالادى. بۇل ءوز كەزەگىندە ءبىلىم سالاسىندا، بالالار مەن جاستاردى تاربيەلەۋ جۇيەسىندە، ءۇلكەندەر اراسىندا اعارتۋشىلىق ساياساتتى بەلسەندى جۇرگىزۋ جۇيەسىندە ءوزەكتى وزگەرىستەردى تالاپ ەتەدى. پەداگوگيكالىق جانە اعارتۋشىلىق شارالار، تەرىس پيعىلدى ءدىني ۇيىمدار مەن پسيحوكۋلتتەردىڭ تەرىس پيعىلدى ىقپالىن مەيلىنشە ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
قازىرگى كەزەڭدە ىزگى يدەيالار كۇن تارتىبىندە ءجيى كوتەرىلىپ وتىرعانىمەن، ال شىنايى جاعدايدا باسقاشا. ويتكەنى، داستۇردەن تىس ءدىني اعىمدار - وڭايلىقپەن شەشىمىن تاباتىن ماسەلە ەمەس. ولار كەز كەلگەن كوممەرتسيالىق داستۇردەن تىسقارى ءدىني كۋلتتەر، قۇبىلىس پەن پروتسەستەر سياقتى قازىرگى سوتسيۋمنىڭ ىرگەلى ماسەلەلەرىنىڭ ينديكاتورلارى بولىپ تابىلادى.
ادام وسىنداي جاعدايدا بۇرىن-سوڭدى تاجىريبەسىندە كەزدەسپەگەن ماسەلەمەن بەتپە-بەت كەلەدى. سوعان وراي، ونى شەشۋدىڭ سەنىمدى قۇرالدارىنان دا بەيحابار بولادى. اتالعان ماسەلەگە قارسى ءتيىمدى كۇرەسۋدىڭ سانالى تۇردە جاسالعان ءمادەني تەتىكتەرى دە قالىپتاسپاعان. سول سەبەپتى كوپتەگەن ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ارنايى مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلداپ، جۇزەگە اسىرۋ قاجەت. وعان تومەندەگى باعىتتاعى قىزمەتتەردى ەنگىزگەن ابزال:
بىرىنشىدەن، تەرىس پيعىلدى ءدىني ۇيىمعا كىرگەن ادامدارعا پسيحولوگيالىق ىقپال ەتۋ جانە ولاردىڭ ساناسىن ارباۋ بويىنشا مەديكو-پسيحولوگيالىق زەرتتەۋلەر ۇيىمداستىرۋ. زارداپ شەككەندەردى ەمدەۋ جانە ساۋىقتىرۋ ادىستەرىن، دياگنوستيكالىق جانە پسيحولوگيالىق ارەكەت ادىستەرىن جاساۋ. تەرىس پيعىلدى ءدىني ۇيىمداردىڭ ىقپالىنا تۇسكەن ادامدارعا، سونداي-اق ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە پسيحولوگيالىق، دارىگەرلىك كومەك ۇيىمداستىرۋ. پسيحولوگيالىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى مەملەكەتتىك زاڭدى ءازىرلەۋ ءۇشىن مەديكو-پسيحولوگيالىق نەگىزدەمە دايىنداۋ;
ەكىنشىدەن، مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار جانە ءدىني ۇيىمداردىڭ قارىم-قاتىناسىن ۇيلەستىرەتىن تەتىكتەر جاساۋ جانە جۇزەگە اسىرۋ. ءىرىتكى سالۋشى كۋلتتەردىڭ ارەكەتىنەن زارداپ شەككەن ازاماتتاردى قورعاۋ بويىنشا زاڭ، قۇقىق قورعاۋ، سوت ورگاندارى جانە ءدىني ۇيىمدارمەن جۇمىس جونىندەگى ارنايى قۇرىلىمداردىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ;
ۇشىنشىدەن، بالالار مەن جاستاردىڭ زايىرلى ءبىلىم الۋ قۇقىعىن بۇزبايتىن جانە شەكتەمەيتىن تۇرعىدا رۋحاني تاربيە بەرەتىن باعدارلامالار جاساۋ جانە ولاردى بىرىزدىلىكپەن جۇزەگە اسىرۋ;
تورتىنشىدەن، ازاماتتارعا تەرىس پيعىلدى ءدىني اعىمداردىڭ جاعىمسىز سالدارىن ەسكەرتۋ جانە ساۋىقتىرۋدا الەۋمەتتىك، الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق جانە رۋحاني-پەداگوگيكالىق شارالار جۇيەسىن ايقىنداۋ.
وسىنداي شارالاردى قابىلداعان كۇندە عانا ەلىمىزدىڭ ەرتەڭگى قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرەتىن ءداستۇرلى ەمەس دىندەردىڭ ىرىتكى سالۋىنىڭ الدىن الۋعا بولادى.
ليمانا قويشيەۆا، مادەنيەت مينيسترلىگى مادەنيەتتەر مەن دىندەر حالىقارالىق ورتالىعىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى.
«ەگەمەن قازاقستان»
