قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى الدان سمايىل ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى باقىتجان جۇماعۇلوۆقا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى. وندا:

«ءسىز باسقارىپ وتىرعان مينيسترلىكتىڭ عىلىمدى ەكونوميكا مەن قوعامعا لايىقتاۋ، سۇرانىسقا يە بولۋعا بەيىمدەۋ، عىلىمدى يننوۆاتسيالىق جوبالارعا بايلانىستىرۋ باعىتتارىندا قولعا العان شارالارىن قولداي وتىرىپ، مىنا ماسەلەگە نازار اۋدارۋدى ءجون كوردىك.

مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى 15-19 جاستاعى جەتكىنشەكتەردىڭ اراسىندا جۇكتى بولۋ كورسەتكىشىنىڭ ءوسىپ بارا جاتقاندىعىنا الاڭداۋدا. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ستاتيستيكا جونىندەگى اگەنتتىگىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا ەلىمىزدە جىل سايىن 15-19 جاستاعى 10 مىڭعا جۋىق قىز بالانىڭ اياعى اۋىر بولادى ەكەن. 2008 جىلى وسى جاستاعى ءار مىڭ قىز بالانىڭ 31-ءى پەرزەنت كورگەن. تۇسىك جاساتقان 6000 ايەلدىڭ 84-ءى 15 جاسقا دەيىنگىلەر، ولاردىڭ جارتىسى مۇنداي قادامعا ەكىنشى رەت بارعان. مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتكەن ءار 100 مىڭ جەتكىنشەكتىڭ 1466-سىنىڭ  گينەكولوگيالىق اۋرۋعا شىلدىققانى انىقتالعان.  سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى ۇلتتىق ورتالىقتىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، قازاقستاندا 14 جاستاعىلاردىڭ جىنىستىق قاتىناسقا بارۋ فاكتىلەرى تىركەلىپتى.

قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى الدان سمايىل ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى باقىتجان جۇماعۇلوۆقا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى. وندا:

«ءسىز باسقارىپ وتىرعان مينيسترلىكتىڭ عىلىمدى ەكونوميكا مەن قوعامعا لايىقتاۋ، سۇرانىسقا يە بولۋعا بەيىمدەۋ، عىلىمدى يننوۆاتسيالىق جوبالارعا بايلانىستىرۋ باعىتتارىندا قولعا العان شارالارىن قولداي وتىرىپ، مىنا ماسەلەگە نازار اۋدارۋدى ءجون كوردىك.

مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى 15-19 جاستاعى جەتكىنشەكتەردىڭ اراسىندا جۇكتى بولۋ كورسەتكىشىنىڭ ءوسىپ بارا جاتقاندىعىنا الاڭداۋدا. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ستاتيستيكا جونىندەگى اگەنتتىگىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا ەلىمىزدە جىل سايىن 15-19 جاستاعى 10 مىڭعا جۋىق قىز بالانىڭ اياعى اۋىر بولادى ەكەن. 2008 جىلى وسى جاستاعى ءار مىڭ قىز بالانىڭ 31-ءى پەرزەنت كورگەن. تۇسىك جاساتقان 6000 ايەلدىڭ 84-ءى 15 جاسقا دەيىنگىلەر، ولاردىڭ جارتىسى مۇنداي قادامعا ەكىنشى رەت بارعان. مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتكەن ءار 100 مىڭ جەتكىنشەكتىڭ 1466-سىنىڭ  گينەكولوگيالىق اۋرۋعا شىلدىققانى انىقتالعان.  سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى ۇلتتىق ورتالىقتىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، قازاقستاندا 14 جاستاعىلاردىڭ جىنىستىق قاتىناسقا بارۋ فاكتىلەرى تىركەلىپتى.

بۇگىنگى دەپۋتاتتىق ساۋالدى جولداۋعا وسى كەلەڭسىز دەرەكتەر سەبەپ بولدى. «ءبىزدىڭ جەتكىنشەكتەرىمىز مورالدىق جاعىنان نەگە وسىلاي قۇلدىراۋدا؟ ونىڭ نەگىزى قايدا جاتىر؟ بۇلاي جالعاسا بەرسە، ەرتەڭگى احۋال كۇردەلەنە تۇسپەي مە؟»- دەگەن ساۋالدارعا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىمەن بىرگە جاۋاپ ىزدەمەك بولدىق.

اتالعان ماسەلەنى زەرتتەپ جۇرگەن عالىمدار مەن جۋرناليستەردىڭ پىكىرى بويىنشا جەتكىنشەكتەردىڭ جىنىستىق قاتىناسقا ەرتە بارۋىنا، باسقا دا سەبەپتەرمەن بىرگە، مەكتەپ باعدارلاماسىنا 2002 جىلى جازىلعان «ۆالەولوگيا» ءپانىنىڭ ەنگىزىلۋى ىقپال ەتكەن. وسى ءپان بىزدەن كوپ بۇرىن ەنگىزىلگەن ەۋروپا ەلدەرىندەگى كورسەتكىشتەر جاعاڭدى ۇستاتادى. ۇلىبريتانيادا 2006 جىلى كامەلەتكە تولماعان 39 مىڭ قىز بالا جۇكتى بولعان. بۇلاردىڭ 7 مىڭىنىڭ جاسى 16-دان تومەن. باسقا مەملەكەتتەردەگى جاعداي وسى دەڭگەيلەس. سودان كەيىن ويلاناسىڭ: مەكتەپ جاسىنداعى بالالارعا جىنىستىق قاتىناس تۋرالى ارناۋلى ءپان ارقىلى، قانداي دا بولسا ءبىلىم-تۇسىنىك بەرۋدىڭ قاجەتى بار ما؟

ەندى وسى «ۆالەولوگيا» ءپانىنىڭ وقۋلىقتارىن قىسقاشا تالداپ كورەلىك. جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ 7-9 سىنىپتارىنا ارنالعان وقۋلىقتىڭ 19-تاراۋىندا جىنىستىق دامۋ پروتسەستەرى اشىق باياندالادى. «ونداعى ادامنىڭ مۇشەلەرىن سيپاتتاعان سويلەمدەردى مۇعالىم ەر بالالار مەن قىز بالالار ارالاس وتىرعان كلاستا قىسىلماي قالاي وقىپ تۇسىندىرەدى؟! سول سۋرەتتەۋلەردى 7-سىنىپ وقۋشىسىنا بايانداۋدىڭ قاجەتى قانشا؟» دەگەن ويعا كەلدىك. سويتسەك سوراقىسى ءالى الدا ەكەن. اۆتورلار پسيحوسەكسۋالدىق بەيىمدەلۋ تۋرالى ايتا وتىرىپ: «ءدال وسى كەزەڭدە سەكسۋالدى باعىتتاردا اۋىتقۋلار بايقالۋى مۇمكىن... ماسەلەن، ەر بالالار (بالالار ءۇيى) اراسىندا عانا وسكەن ەر بالا تەك ەر بالالارمەن ارالاسۋ تاجىريبەسىن الادى. سولارمەن العاشقى بالالىق جىنىستىق بايلانىستاردا وسەدى» دەپ شوشىتادى. مۇنداي قىلىقتى ايىپتامايدى، بولىپ جاتاتىن داعدىلى ارەكەت تۇرىندە جايباراقات اڭگىمەلەيدى.

مۇنى از دەسەڭىز: «10-12 جاستا جىنىستىق گورموندار ءونۋى باستالادى دا، جىنىستىق اۋەستەنۋ ناقتىراق بىلىنەدى. وسى ۋاقىتتا قىزعا دەگەن تاڭدامالى قىزىعۋشىلىق  بايقالادى» دەپ بالانىڭ باسىن اينالدىرادى. ءارى قاراي قىز بالانى مۇسىندەپ سۋرەتتەيدى دە، ماحابباتقا كوشەدى. ەۆگەني ونەگيننەن ءۇزىندى كەلتىرەدى.

كوپتەگەن جۇرەك ىرعاعى،

جاس كەۋدەسىن قوزعادى.

ءتانى بەينەنى .... ىزدەدى، - دەپ الادى دا: «ەگەر ادام سومدالعان «بەينەگە» ساي سەرىك كەزدەستىرسە، وندا جىنىستىق اۋەستىك بىرنەشە مارتە كۇشەيەدى» دەپ ابدەن شاتىستىرادى. شابىتتانىپ الىپ: «پايدا بولعان بيولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك اۋەن ءوز شەشىمىن تابادى: ماحاببات وبەكتىسى تابىلادى. ەموتسيا  وڭ تۇرىنە اۋىسادى، ول سەكسۋالدى بايلانىستا وتە كۇشتى» - دەپ ەلىكتىرەدى. مۇنداي سەكسۋالدى بايلانىستىڭ دەنساۋلىقتى ساقتاۋداعى تيىمدىلىگى دە كۇشتى دەپ جەلىكتىرەدى. «سەكسۋالدى ءومىر ماڭىزدى بيولوگيالىق رەگۋلياتور بولىپ تابىلادى» دەپ تاعى دا قامشىلايدى. سودان كەيىن تۇسىك تۋرالى بايانداۋعا كوشەدى.

ءبىز ايتۋعا اۋزىمىز بارماي «ۆالەولوگيا» وقۋلىعىنداعى اشىق جىنىستىق اڭگىمەلەردىڭ جاداعاي دەگەندەرىن عانا كەلتىردىك. ونىڭ ءوزى وڭىپ تۇرعان جوق. وسىنىڭ ءبارى بالانى تۇزەۋدىڭ ورىنىنا كۇزەيتىنىن، وعاش ارەكەتتەرگە يتەرمەلەيتىنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. سوندىقتان دا بولار، رەسەيدىڭ كوپتەگەن قالالارىندا ۇستازدار مەن اتا-انالار ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ وقۋشىلارعا جىنىستىق تاربيە بەرۋ جونىندەگى نۇسقاۋلارىن ورىنداۋدان ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتقان. ەگەر بىزدەگى اتا-انالار مىنا وقۋلىقتى تالداپ قاراپ شىقسا، ءدال وسىلاي جاسار ەدى.

قورىتا ايتقاندا «ۆالەولوگيا» جوعارى وقۋ ورىندارىنا ۇسىنىلاتىن ءپان. ونى قاجەت دەپ جاتساق، جىنىستىق سيپاتتاۋلاردان ارىلتىپ، «ادام مەن ادامزاتتىڭ نەگىزگى قۇندىلىقتارى»، «دەنساۋلىق دەگەنىمىز نە؟»، «سالاۋاتتى ءومىر سالتى دەگەنىمىز نە؟»، «ادامنىڭ بيولوگيالىق ءريتمى»، «اقىل-وي ەڭبەگى»، «تاماقتانۋ يدەولوگياسى»، «زياندى ارەكەتتەر» سەكىلدى تاراۋلارىن قالدىرۋ كەرەك. وندا دا وقۋشىعا تۇسىنىكتى تىلدە قايتا جازعان ءجون. ويتكەنى اۆتورلار بۇرىننان بار اكادەميالىق ەڭبەكتەردەن كەسەك-كەسەك الا سالعان. شاكىرت تۇگىلى، ارناۋلى ازىرلىگى بار ادامداردىڭ وزىنە اۋىر.

توقەتەرىنە كەلسەك، «ۆالەولوگيانى» «پالەولوگياعا» اينالدىرعان، بالالاردى جىنىستىق ارەكەتتەرگە ەرتە بارۋعا يتەرمەلەيتىن تاراۋلاردان ارىلتۋ قاجەت. تالاپ-تىلەگىمىز وسى.»،- دەگەن ساۋال سوڭىنا دەپۋتات بەكبولات تىلەۋحان دا قول قويعان.

(ساۋلە دوسجانوۆا، ت.74-63-01. اقپاراتتى قر پارلامەنتى ءماجىلىسى اپپاراتىنىڭ  باسپاسوز قىزمەتى تاراتىپ وتىر.)