قازاق جازۋشىلارى ءھام زيالىلارى وزبەكستاننىڭ ۇلت ساياساتىنا تامسانىپ، ەلگە ۇلگى تۇتادى. ول كوپ جاعدايدا قيسىندى، بىراق وزبەكستاننىڭ ەكونوميكالىق ساياساتى كوڭىلدەن شىقپايتىنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. كارىموۆ وتە تاياز ويلايتىن قايراتكەر بولدى. ول نارىقتىق رەفورما جاسامادى، كەرىسىنشە نارىقتىڭ كورىنىستەرىمەن كۇرەستى. ناتيجەسىندە وزبەكستان ىشكى جيىنتىق ءونىمى قازاقستاننان 4.2 ەسە كەم بولىپ شىقتى.

قازاقستانداعى نازارباەۆ پەن قاجىگەلديننىڭ رەفورمالارى 1990-جىلداردىڭ ورتاسىندا ءساتتى بولىپ، ءبىزدىڭ ەل نارىقتىق قاتىناستارعا كوپ كىدىرمەي وتە ءبىلدى. ورىس، ۋكراين، نەمىستەردىڭ ءوز اتا مەكەندەرىنە  ۇدەرە كوشۋىنەن قازاقستان جۇرتشىلىعى ءبىراز ازايىپ قالدى. بۇل بىزدەگى رەفورمالاردىڭ «شوكوۆايا تەراپيا» ادىسىمەن جۇرگەنىنىڭ كۋاسى. حالىق تۇرمىسى سول جىلدارى قاتتى تومەندەگەن.  كولحوز-سوۆحوزدار ىدىراپ، فەرمەرلىك شارۋاشىلىق جانە اگروكورپوراتسيالار پايدا بولدى. «ارتىق جۇمىس قولدار» رەسەي، گەرمانيا، ۋكرايناعا كوشىپ جاتتى. ەكونوميكالىق رەفورمالاردىڭ ناتيجەسىندە : 4 ميلليونداي باسقا ۇلت وكىلدەرى ەلدەن كەتتى، ەسەسىنە 1  ميلليونداي قازاق كوشىپ كەلدى.

كەڭەس ۇكىمەتى داۋىرلەپ تۇرعان تۇستا 1970-جىلداردان باستاپ دەموگرافيالىق جولمەن قازاقىلانا باستاعان قازاقستان ەگەمەندىك جىلدارى قازاقتىڭ ەتنودەموگرافيالىق  باسىمدىلىعىنا جەتتى. وكىنىشكە وراي، سول تۇستان بۇگىنگى كۇنگە دەيىن  بيلىكتە ورىسشىلدار وتىر. ولار ۇلتتىق ۇردىستەردى تەجەپ كەلەدى.

قازىر وزبەكستاندا حالىق سانى 32 ميلليونعا  جەتتى، ال قازاقستاندا جۇرتشىلىق سانى 18 ميلليون بولدى. مۇنىڭ 71% ، ياعني 13 ميلليونعا جەتەر جەتپەسى عانا قازاقتار.

نارىقتىق قاتىناستاردى توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. كولحوزدار تاراعاندا كوپتەگەن ادام جەرسىز جانە جۇمىسسىز قالدى. سول سەبەپتەن 5 ملن وزبەك رەسەيدە قاڭعىپ ءجۇر. وزبەكستانداعى ورىستار مەن قىرىم تاتارلارى (300 مىڭدايى) ۋكراينا مەن رەسەيگە قاشتى، سوڭىنان قاراقالپاقتاردىڭ (150 مىڭداي) ءبىراز بولىگى قازاقستانعا كوشتى. تەگى قازاق كەيبىر وزبەكتەر «قازاقپىن» دەپ ەلىمىزگە ورالدى. قازاقستاننىڭ وزبەكتەرىنىڭ ءبىر بولىگى  وزبەكستانعا كوشىپ بارعانىمەن، جەرسىنبەي قايتىپ ورالدى.

قازىر ءبىزدىڭ وزبەكتەردىڭ بيزنەسى قازاقستاندا جاقسى ءجۇرىپ تۇر. ءبىر باي بيزنەسمەن وزبەگىمىز وزبەكستاندا بىرنەشە الدىنعى قاتارلى ءۇي ساتىپ العان ەكەن، وعان بىردە ءبىر بالاسى تۇرعىسى كەلمەپتى. قاراقالپاق  وز الدىنا جەكە ۇلت پەن ەل بولا المادى. ولار بۇگىندە "ۇلگىلى ۇلت" - قازاق بولعىسى كەلدى. كەزىندە نوكىستە ۇلكەن سوت پروتسەسى ءوتىپ، قازاقتىققا قايتقانداردى ۇستادى. بۇل ءۇردىستىڭ پوزيتيۆتىك جاعى مول بولدى: قازاقستانعا كەلگەن بارلىق قازاقتىڭ الدىمەن 61%، ال كەيىننەن 64% وزبەكستاننان كەلگەندەر. ماسەلەن، قاسكەلەندە كەزىندە قازاق از بولاتىن، كەيىننەن قاراقالپاقتار بۇل ەلدى مەكەندى قازاقىلاندىرىپ جىبەردى.

وزبەكستاننىڭ  قىشلاقتارىندا وزبەكتەردىڭ رەسەيگە جاپپاي كوشۋ ۇردىسىنەن ەركەك كىندىك قالمادى. ولار لاتىن الىپپەسىن ەنگىزدى، بىراق حالىق ونى قابىلدامادى. كارىموۆ – يمپەرياشىل. ول ءامىر تەمىردى قولداپ، قىرعىزستاندا جانە تاجىكستاندا وزبەك سەپاراتيزمىن تۇتاتىپ، وزبەكتەردى وتقا سالدى. ماسەلەن، تاجىكستاننىڭ لەنينوباد وبلىسىنىڭ كوپ جەرىن جەرگىلىكتى سەپاراتيستەر اسكەري قاداعالاۋعا العان. بىراق تاجىكستانداعى رەسەيدىڭ اسكەري قوسىندارىنىڭ كومەگىمەن بۇلىكتى تاجىك ۇكىمەتى تالقاندادى. بۇلىكشىلەردىڭ اسكەري قوسىندارى جانە ءبىراز بەيبىت وزبەكتەر وزبەكستانعا قاشتى. كەيىن ولاردىڭ ءبىرازى قارۋلى ەكسترەميستىك توپتار قۇرىپ كارىموۆتىڭ وزىنە قارسى ارەكەت جاسادى. وزبەكستاندا يسلاميزممەن كۇرەسپەك بولىپ، ساقالمەن كۇرەستى. ءبىر قالادان ءبىر قالاعا كوشۋگە رۇقسات بولمادى. ادام رەتىندە كارىموۆتىڭ ءوزى مىقتى بولعان جوق. ورىسقا ۇيلەندى، قىزدارى – كورگەنسىزدەۋ بولىپ ءوستى جانە كۇيەۋ بالالارىمەن قوسىلىپ ەلدىڭ بايلىعىن ۇرلاۋمەن اينالىستى.

ءازىمباي عالي

Abai.kz