يسلام ءدىنىنىڭ ادامزات دامۋىنداعى جاسامپازدىق ءرولى وراسان زور. ويتكەنى كۇللى ادام بالاسىن ازىپ-توزۋدان، ادامي قاسيەتىنەن ايىرىلۋىنان قۇتقارىپ قالعان سوڭعى كامىل ءدىن - يسلام ءدىنى ەكەنى داۋسىز. بۇرىنعى حريستيان، بۋدديزم دىندەرىنىڭ كيەلى كىتاپتارى، تاريحي ميسسيالارى جۇمىر باستى پەندەلەر تاراپىنان بۇرمالاۋعا ۇشىراعانى مۇقىم ەلگە ءمالىم. جالپى ءدىننىڭ شىنايى ميسسياسىنا بوگەت بولعىسى كەلەتىندەر ارامىزدا جەتەرلىك. بۇل ءدىننىڭ شىنايى-جالعاندىعىن اجىراتۋعا كوپ قيىندىق كەلتىرەدى. ال ادام بالاسىنا پايعامبارلار ارقىلى جىبەرىلگەن دىندەرسىز الەمدىك دامۋدى، ساياساتتى، قوعامدىق-مادەني ءومىرىمىزدى ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس.
يسلام ءدىنى - تۇركىلەردىڭ تاريحي تاڭداۋى

يسلام ءدىنىنىڭ ادامزات دامۋىنداعى جاسامپازدىق ءرولى وراسان زور. ويتكەنى كۇللى ادام بالاسىن ازىپ-توزۋدان، ادامي قاسيەتىنەن ايىرىلۋىنان قۇتقارىپ قالعان سوڭعى كامىل ءدىن - يسلام ءدىنى ەكەنى داۋسىز. بۇرىنعى حريستيان، بۋدديزم دىندەرىنىڭ كيەلى كىتاپتارى، تاريحي ميسسيالارى جۇمىر باستى پەندەلەر تاراپىنان بۇرمالاۋعا ۇشىراعانى مۇقىم ەلگە ءمالىم. جالپى ءدىننىڭ شىنايى ميسسياسىنا بوگەت بولعىسى كەلەتىندەر ارامىزدا جەتەرلىك. بۇل ءدىننىڭ شىنايى-جالعاندىعىن اجىراتۋعا كوپ قيىندىق كەلتىرەدى. ال ادام بالاسىنا پايعامبارلار ارقىلى جىبەرىلگەن دىندەرسىز الەمدىك دامۋدى، ساياساتتى، قوعامدىق-مادەني ءومىرىمىزدى ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس.
يسلام ءدىنى - تۇركىلەردىڭ تاريحي تاڭداۋى
VII عاسىردا يسلام ءدىنى قازاق دالاسىنا كۇشتەپ ەمەس، مادەني ۇندەستىك نەگىزىندە ۇيلەسىم تاۋىپ ەنگىزىلدى. قازاق دالاسىنا يسلام جايا كەلگەن «سايرامدا سانسىز باب، تۇركىستاندا تۇمەن باب» دەگەندەي، اۋليە-بابتار تۇركىلىك ءداستۇر مەن يسلام ءدىنىنىڭ رۋحاني وزەگىن ءبىر ارناعا توعىستىرا ءبىلدى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى ادەت-عۇرپى مەن شاريعات زاڭدارى، ەكى دۇنيەتانىم ءبىر-بىرىمەن بىتە قايناسىپ قاتار ءومىر ءسۇرىپ قويماي، ءال-بيرۋني، يبن-سينا، ءال-فارابي، ءال-حورەزمي، ا.يۇگۇنىكيلەر سوقپاق سالعان مۇسىلمان رەنەسسانسىنا ۇلاستى. قوجا احمەت ياساۋي سالعان سارا جول تۇركى بالاسىن بىرىكتىردى. ءبىر قىزىعى، اراب حاليفاتى ورناعان ەلدەر اراب مادەنيەتىنىڭ ىقپالىنا ۇشىراسا، قازاق دالاسى ءوزىنىڭ ءتول مادەنيەتى مەن ءداستۇرىن ساقتاپ قالدى. ياعني قازاق دالاسى يسلام ءدىنىن تۇبەگەيلى قابىلداعانىمەن، باسى ءبۇتىن ارابتانعان جوق. حانافيلىك مازحاب، ماتۋريديلىك مەكتەپتەردى ۇستانعان قازاق جۇرتى كوشپەندى بولمىسىنا ساي دالالىق ۇلگىدەگى يسلامدى قابىلدادى.
ورتالىق ازيادا قاراحانيدتەر قاعاناتىندا ساتۇق بوعرا حان يسلام ءدىنىن مەملەكەتتىك ءدىن ەتىپ جاريالاسا، موڭعول ءداۋىرى كەزىندە التىن وردادا قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ شاكىرتتەرى بابا تۇكتى شاشتى ءازيز (بابا تۋكلاس), سادر اتا، بادر اتا، ۇزىن اتالاردىڭ ىقپالىمەن وزبەك حان يسلام دىنىنە مەملەكەتتىك مارتەبە بەردى. شىڭعىس اۋلەتى قاراحاندىقتار داۋىرىنەن باستالعان يسلامدانۋ ءۇردىسىنىڭ اياقتالۋىنا سەبەپكەر بولدى دەۋگە نەگىز بار. ءامىر تەمىر بابامىز قوجا احمەت ياساۋيگە كەسەنە تۇرعىزىپ، ونىڭ قاسىنا قازاقتىڭ حان-سۇلتاندارى، يگى جاقسىلارى جەرلەندى. باتىستىق عالىم دج. تريمينگەمنىڭ «ورتا عاسىرلاردا تۇركىلەر مەن موڭعولدار ءۇشىن مەشىتتەن گورى يسلامنىڭ سيمۆولى رەتىندە ياساۋي كەسەنەسى بولدى» دەگەن ءسوزى شىندىقتان الىس بولماسا كەرەك. قىسقاسى، تۇركى بالاسى يسلام دىنىنە تاريحي تاڭداۋ جاسادى. «شامانيزمدە قالىپ قويعان سىبىردەگى كەيبىر تۇركى حالىقتارىنىڭ ءوز پوتەنتسيالىنا كەڭ ءورىس اشىلماي قالعان جوق پا» دەگەن وي دا جوق ەمەس. نوعايلى داۋىرىندەگى اقىن-جىراۋلاردىڭ سۋننيتتىك يسلامنىڭ ناسيحاتشىسى بولعانى تاريحتان ءمالىم.

يسلام نەگە ساياسيلاندى؟
يسلامنىڭ وزىندىك سپەتسيفيكالىق ەرەكشەلىگى، العاشقى كەزدە ءدىني-رۋحاني دىڭگەك پەن ساياسي بيلىك قابىسا بىرىكتى. ماسەلەن، بىرقاتار اراب ەلدەرى مەن يران مەملەكەتى تۇتاستاي شاريعاتقا قۇرىلعان. ال حريستيان، بۋدديزم سەكىلدى وزگە الەمدىك دىندەر مەملەكەتتەن اجىراتىلىپ، زايىرلى قوعامعا قاراي بەت بۇردى. قازىر ەۋروپادا ءدىني-اۆتوريتارلىق، دەرجاۆالىق ەل جوقتىڭ قاسى.
يسلام ءدىنى كەڭ قانات جايىپ، وركەندەگەن ورتا عاسىرلاردا وسمان يمپەرياسىندا، سەفەۆيدتىك يراندا، ۇندىستانداعى ۇلى موعولدار يمپەرياسىندا مۇسىلماندىق ءوز الدىنا ساياسي كۇش، يدەولوگيالىق دىڭگەك رەتىندە قولدانىلدى. ءVىىى-ءحىح عاسىرلاردا يسلام ءدىنىن قايتا رەفورمالاۋ، تازارتۋ ۇرانىمەن ۋاحاببيزم يدەولوگياسى بەل الا باستادى. مۇسىلمان ەلدەرى سانالاتىن وسمان يمپەرياسى مەن ۋاحاببيزم يدەولوگياسىن حوش كورگەن ساۋد ارابياسى نەلىكتەن ولىسپەي-بەرىسپەي سوعىستى؟ ساۋد ارابياسىندا راشيديلەر ديناستياسىمەن تەكەتىرەسكەن ساۋديلەر اۋلەتى نەگە الپاۋىت بريتانيادان كومەك سۇراۋعا ءماجبۇر بولدى؟ وسمان يمپەرياسىمەن ساياسي سەبەپتەرمەن، تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەستى دەگەننىڭ وزىندە ونىڭ قات-قابات ءدىني استارى مەنمۇندالاپ تۇرعان جوق پا؟ قازىرگى تۇركيا وسمان ءداۋىرى كەزىندەگى اسىل قازىنانى، جادىگەرلەردى نەگە وگەيسىتىپ وتىر؟ وسىنداي يسلام ىشىندەگى قايشىلىقتاردى وزگە ىقپالدى كۇشتەرگە ارقا سۇيەمەي-اق شەشۋگە بولماس پا ەدى؟ عاجايىپ ءۇندىستان ەلىنىڭ نەگە پاكىستان، بانگلادەش ەلدەرىنە بولشەكتەنىپ، كاشمير ماسەلەسىمەن باسى اۋىرىپ، قان جۇتىپ وتىرعانىنىڭ ءتۇيىنىن كىم تارقاتىپ بەرە الادى؟ شيتتىك يراننىڭ سۋننيتتىك يسلامعا ءاۋ باستان وپپوزيتسيالىق ۇستانىمدا بولعانىن نەمەن تۇسىندىرۋگە بولادى؟ يسلام اتىن جامىلعان ءارتۇرلى اعىمداردىڭ «يدەولوگيالىق سوعىسى» ءالى اياقتالعان جوق. تەرىس اعىمداردىڭ اراسىنان ءوزىن پايعامبار، ماحدي دەپ جاريالاعاندار دا تابىلدى. ءالى كۇنگە دەيىن كەيبىر يسلام ەلدەرىندەگى دارعا اسۋ، قول-اياعىن كەسۋ، تاسپەن ءولتىرۋ سياقتى ورتاعاسىرلىق شاريعات زاڭدارىنا نەگە توسقاۋىل قويىلماي كەلەدى؟ پايعامبارلار مەكەنى قاسيەتتى قۇدىس - يەرۋساليم ايماعى، ءدىن وركەندەگەن باعداد، تالاي اۋليەلەر شىققان اۋعانستان جەرىندەگى سوعىس، قانتوگىستەر قيامەتكە جالعاسا بەرە مە؟ ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا جيحادشىل جانكەشتىلەر قايدان شىقتى؟
رەسەيدەگى ستراتەگيالىق قاۋىپسىزدىككە جاردەمشىلىك ايماقارالىق قوعامدىق قورىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، ولاردىڭ تىزىمىندەگى 104 لاڭكەستىك ۇيىمداردىڭ بارلىعى دەرلىگى يسلام اتىن جامىلعان توپتار بولىپ وتىر. قاپتاعان لاڭكەستىك ۇيىمدار يسلام ءدىنىن جامىلۋعا نەگە اۋەس؟ وسىنداي كەلەڭسىز قۇبىلىسقا توسقاۋىل قويا الامىز با؟ بۇلاردىڭ ءبارى پاك يسلام دىنىنە قارا كۇيە جاعۋعا جەتەرلىك مىسالدار. قالاي دەگەنمەن، ايرانداي ۇيىعان ساف يسلام الەمىن ىدىراتۋعا باتىستىق اگەنتتەردىڭ از جۇمىس ىستەمەگەنى انىق.
وي-تۇجىرىم

جاھاندانۋ زامانىندا تاۋەلسىز قازاقستان كوپتەگەن رۋحاني قاۋىپ-قاتەرلەرمەن كۇرەسۋ ءۇشىن تاريحي تاڭداۋىنا قايتا ورالۋى ءتيىس. بۇل ءۇشىن يسلام ءدىنىنىڭ سانسىز رۋحاني پوتەنتسيالىن قازاقستاننىڭ گۇلدەنۋىنە جۇمساي ءبىلۋىمىز قاجەت.
«الاش ايناسى» گازەتى