ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا: جاراسباي سۇلەيمەنوۆ
«اباي كz» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ينتەرنەت كونفەرەنتسياسىنا قاتىسۋ جونىندە ۇسىنىس تۇسكەندە، كوپ ويلانباي كەلىسىم بەرسەمدە، قاتتى تولقىعان ەدىم. مۇمكىندىگىنە قاراي، ويىمدى بۇكپەسىز بىلدىرۋگە تىرىستىم، جاۋاپتارىم بىرەۋگە ۇناعان، ەندى بىرەۋلەردىڭ كوڭىلىنەن شىقپاعان شىعار، ونى قالىپتى جاعداي دەپ بىلەمىن، جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ ويىنداعىنى ءدوپ باسۋ مۇمكىن ەمەس قوي، الدىما ونداي ماقسات قويعان دا جوقپىن. مەن كوپ قازاقتىڭ ءبىرىمىن، جۇرتتان اسىپ كەتكەن ەشتەمەم جوق. كەي جاعدايدا ويلارىمىز ءبىر جەردەن شىقپاي جاتسا، ول مەنىڭ ومىرلىك ۇستانىمىم، سىزگە جاعامىن دەپ ونى وزگەرتە المايمىن.
قۇرمەتپەن، جاراسباي سۇلەيمەنوۆ
- ەگەر قازىرگى بيلىك پارتياسىنا شىنايى باسەكەلەس جوق بولسا، كەيبىر قارسىلاستارى نە سەبەپتى اتىلىپ كەتىپ ،سوتتالىپ كەتىپ جاتىر ەكەن ءا؟
- تاعى دا ايتايىن، ءدال قازىر «نۇر وتان» پارتياسىنا باسەكەلەس جوق. ويتكەنى، بىزدە ەلدىڭ، حالىقتىڭ مۇددەسىن ويلايتىن شىنايى، سىندارلى وپپوزيتسيا قالىپتاسقان جوق. ءبارى باس- باسىنا تۇيە ايداپ، ساياسي ۇيىرمەنىڭ «شەكپەنىنەن» شىعا الماي ءجۇر. وعان دا ۋاقىت كەرەك شىعار...
- سولباياعى بلا-بلا، ۋناس ۆسە حوروشو ماركيزا... جاقسارىپ كەلەمىز، وركەندەپ كەلەمىز، ءوسىپ كەلەمىز... وسى كىسىنى كوك بازارعا اپارىپ تاچكا سۇيرەتكىزىپ قويسا كورەر ەدىم قالاي سايراعانىن.
شوقان
«اباي كz» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ينتەرنەت كونفەرەنتسياسىنا قاتىسۋ جونىندە ۇسىنىس تۇسكەندە، كوپ ويلانباي كەلىسىم بەرسەمدە، قاتتى تولقىعان ەدىم. مۇمكىندىگىنە قاراي، ويىمدى بۇكپەسىز بىلدىرۋگە تىرىستىم، جاۋاپتارىم بىرەۋگە ۇناعان، ەندى بىرەۋلەردىڭ كوڭىلىنەن شىقپاعان شىعار، ونى قالىپتى جاعداي دەپ بىلەمىن، جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ ويىنداعىنى ءدوپ باسۋ مۇمكىن ەمەس قوي، الدىما ونداي ماقسات قويعان دا جوقپىن. مەن كوپ قازاقتىڭ ءبىرىمىن، جۇرتتان اسىپ كەتكەن ەشتەمەم جوق. كەي جاعدايدا ويلارىمىز ءبىر جەردەن شىقپاي جاتسا، ول مەنىڭ ومىرلىك ۇستانىمىم، سىزگە جاعامىن دەپ ونى وزگەرتە المايمىن.
قۇرمەتپەن، جاراسباي سۇلەيمەنوۆ
- ەگەر قازىرگى بيلىك پارتياسىنا شىنايى باسەكەلەس جوق بولسا، كەيبىر قارسىلاستارى نە سەبەپتى اتىلىپ كەتىپ ،سوتتالىپ كەتىپ جاتىر ەكەن ءا؟
- تاعى دا ايتايىن، ءدال قازىر «نۇر وتان» پارتياسىنا باسەكەلەس جوق. ويتكەنى، بىزدە ەلدىڭ، حالىقتىڭ مۇددەسىن ويلايتىن شىنايى، سىندارلى وپپوزيتسيا قالىپتاسقان جوق. ءبارى باس- باسىنا تۇيە ايداپ، ساياسي ۇيىرمەنىڭ «شەكپەنىنەن» شىعا الماي ءجۇر. وعان دا ۋاقىت كەرەك شىعار...
- سولباياعى بلا-بلا، ۋناس ۆسە حوروشو ماركيزا... جاقسارىپ كەلەمىز، وركەندەپ كەلەمىز، ءوسىپ كەلەمىز... وسى كىسىنى كوك بازارعا اپارىپ تاچكا سۇيرەتكىزىپ قويسا كورەر ەدىم قالاي سايراعانىن.
شوقان
- ومىردە قۋانىش پەن رەنىشتىڭ الماسىپ جاتاتىنى سياقتى، ءبارى بىركەلكى بولمايدى. جاقسىنى جاقسى، جاماندى جامان دەپ ءوز اتىمەن اتاۋعا ۇيرەنۋىمىز كەرەك. ءبارى ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى، ەگەر الدىنا ۇلكەن ماقسات قويىپ، سول جولدا ايانباي تەر توكسە، الىنبايتىن قامال جوق. ال ءومىر بويى شىبىق باسىن سىندىرماي، «اۋىردىڭ ۇستىمەن، جەڭىلدىڭ استىمەن» جۇرگىسى كەلەتىندەردىڭ جاعدايى ايتپاساق تا تۇسىنىكتى. مەنىڭ دە ءبىر تۋىسىم بار، مەكتەپتە ساباقتى ناشار وقىدى، ءبىلىم قۋعان جوق، جۇمىسقا دا قۇلىقسىز، وسىلاي ۋاقىتتىڭ وتكەنىن دە بايقاماي قالسا كەرەك، قازىر جۇرتىڭ بارىنە وكپەسى قارا قازانداي. الىنە قاراماي اڭگىمەنى ساياساتقا اكەلىپ تىرەيتىنى دە بار. مەن وعان كەزىندە جاقسى بول، ءبىلىم ال، ومىرگە وسى باستان دايىندال دەگەن اتا-اناڭدى تىڭداماساڭ، بولاشاعىڭدى ويلاماساڭ، ومىرگە بەيىمدەلمەسەڭ، ءبىر كاسىپتىڭ قۇلاعىن ۇستاماساڭ، كرىلوۆتىڭ مىسالىنداعى شەگىركەنىڭ كۇيىن كەشسەڭ وعان كىم كىنالى، ولقىلىقتى ءوز بويىڭنان ىزدە دەيمىن. ءبارىبىر بوي بەرمەيدى. بۇل دا ونىڭ دەڭگەيىنىڭ تومەندىگىنەن دەپ ويلايمىن. ءبىز دە تالاي قيىندىقتى كورگەمىز، اعامىز جوق، كوكەمىز جوق، ءۇي بولدىق، بالا وسىردىك، قىسقا ءجىبىمىز كۇرمەۋگە كەلمەي قينالدىق، وسىلاي ءوسىپ جەتىلدىك. بىراق، بولدىق، تولدىق دەپ وتىرعان جوقپىز، بارىنە تاۋبە دەيمىز. بازار ءبىز ءۇشىن قورقىنىش ەمەس، دەپۋتاتتىق ۋاقىتشا جۇمىس قوي، الدا نە كۇتىپ تۇرعانىن ءبىر اللا عانا بىلەدى...
- جاكە، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرگەنىڭىزگە راحمەت. بىراق كوپ سۇراقتارعا كوڭىل اۋدارماعانسىز با، جوق وقىماعانسىز با قالدىرىپ كەتىپسىز. جەرىم، ەلىم، ءتىلىم دەپ قينالىپ كۇندىز-ءتۇنى جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىڭىز دە شامالى. ايتەۋىر ءبىر باعىتتا سايلاۋشىلارمەن كەزدەستىم، اندا-مۇندا بارىپ كەلدىم، حابارلاستىم، بىلەم، جوندەلەدى دەگەننەن اسپايتىن جاۋاپتار. باستاعان سوڭ سونى اياقتاۋعا تىرىسىپ كۇندەلىكتى سول ورىندالمايىنشا توقتاتپاۋ كەرەك، ال ءسىز ءبىرىن باستاپ ەكىنشىسىنە كىرىسەتىن سياقتىسىز. باستامالارىڭىزدىڭ ءبارى جاقسى سولاردى اياق استى قالدىرماۋ كەرەك، جاكە. انانى جاسادىم، مىنانى جاسادىم دەپ ەسەپ بەرگەنشە جۇمىستى تىڭعىلىقتى ىستەۋ كەرەك. كەيىن حالقىڭ ىستەگەن جۇمىسىڭا بايلانىستى باعاسىن بەرە جاتار.
سامات الماتىدان
- قادىرلى سامات، سىزبەن ءسوز تالاستىرعىم كەلمەيدى، كەڭ تولعاۋعا مۇمكىندىك تە جوق. استانادا بولساڭىز كەلىڭىز، اڭگىمەلەسەيىك، پىكىر الماسايىق. ويعا العاننىڭ ءبارى ءبىر كۇندە ورىندالمايدى عوي، كوتەرىلگەن ماسەلەلەردى مەن دە ۇمىتىپ جاتقان جوقپىن.
- اسسالاۋما اليكۋم! جاراسباي اعا! سىزدەن سۇرارىم ءوزىڭىزدىڭ كوزقاراسىڭىز بويىنشا قازىرگى قوعامنىڭ باستى پروبلەماسى نە؟ جانە ونى قالاي شەشۋگە بولادى؟
ءسىز ءوزىڭىزدىڭ قىزمەتىڭىزگە ادالسىز با؟ مىندەتىڭىزدى اتقارا الىپ ءجۇرسىز بە؟ ناقتى نە ىستەپ ءجۇرسىز؟ ومىرىڭىزدە نەگە وكىنەسىز؟ ء(سىز قانداي فيرمانىڭ كيىمىن كيەسىز؟ بۇل نازارباەۆقا قويىلاتىن سۇراقتاردىڭ ءبىرى عوي. جاۋاپ بەرمەي-اق قويىڭىز سوڭعى سۇراعىما)
- كوپ جاعدايدا ءبىزدىڭ جاستارىمىزعا، تەك جاستارىمىزعا عانا ەمەس، وتانشىلدىق رۋح جەتىسپەي جاتقانداي كورىنەدى. ونىڭ وزىندىك سەبەپتەرى دە بار شىعار. كەشەگى كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ قۇرساۋىنان ءالى شىعا الماي كەلەمىز .ءسوز جوق، ءبىر-ەكى ۇرپاق اۋىسقاننان كەيىن جانىمىز دا، ارىمىز دا تازارادى. ال سوعان دەيىن قاراپ وتىرامىز با؟! بۇگىنگى جاستاردىڭ تاۋەلسىزدىكتىڭ شىن باعاسىن بىلمەۋى دە مۇمكىن. سولارعا ءتۇسىندىرۋ، ولاردى ەلجاندىلىق رۋحتا تاربيەلەۋ ءبىزدىڭ مىندەتىمىز. ول ءۇشىن تاۋەلسىزدىكتىڭ تۇعىرىن اسقاقتاتا بەرۋىمىز كەرەك، تاريحىمىزدى ءبىلۋىمىز، قاستەرلەۋىمىز كەرەك. بۇل ەندى ۇزاق اڭگىمە. وزىمە جۇكتەلگەن مىندەتتەردى قولىمنان كەلگەنشە ادال اتقارۋعا تىرىسامىن، جۇمىستان قاشپايمىن. پارلامەنت دەپۋتاتى بولامىن دەگەن ويىم جوق ەدى، ءدام جازىپ كەلىپ قالدىم. العاشىندا جۇرەكسىندىم، جاۋاپكەرشىلىگى جەڭىل ەمەس. مەنى تاربيەلەگەن ۇستازدارىم «قيىندىقتان قورىقپا، ءوزىڭدى ءوزىڭ اياماي جۇمىس ىستە» دەۋشى ەدى، قىسىلعاندا وسى سوزدەرگە جۇگىنەمىن ماجىلىستە الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسىمىن. وكىنىشىم جوق، بار تىلەگىم ەلدىڭ، بالالاردىڭ، اعايىن-تۋعاننىڭ اماندىعى. مەن بايلىق قۋعان ادام ەمەسپىن، مۇمكىندىگىمە قاراي كيىنەمىن.
- جاراسباي اعا! ينتەرنەت ارقىلى حالىقپەن پىكىر الماسۋعا، ويلارى مەن ىقىلاسىن بىلۋگە دەگەن رياسىز ۇمتىلىسىڭىزعا ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. ءسىزدىڭ پارلامەنت قابىرعاسىندا كوتەرگەن ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق مەرەكەسى تاۋەلسىزدىك مەيرامىن ءوز دەڭگەيىندە اتاپ ءوتۋ جونىندەگى ۇسىنىسىڭىز وتە ورىندى. جاڭا جىلعى دايىندىق قازىردەن باستالىپ كەتتى، ول كەرەك بولاتىن بولسا قازاققا قاتىسى شامالى، مۇسىلماندىققا جات مەرەكە. ونى اتوي سالىپ تويلاۋ ارقىلى ءالى دە بولسا قۇلدىق سانادان ارىلا قويماعانىمىزدى، نەگىزىمىزدەن اجىراپ قالعاندىعىمىزدى دالەلدەي تۇسەمىز. ءتىپتى، وسى كۇنى ەلباسىمىزدىڭ ءوزى قولىنا ىشىمدىك الىپ تۇرىپ حالقىنا ءسوز ارنايدى، بىلايعى جۇرتقا نە جورىق..... جۇزدەگەن جىلدار بويى بودان بولىپ، ءوز تاريحىندا نەبىر زۇلماتتاردى باسىنان كەشىرگەن حالىق ءۇشىن تاۋەلسىزدىك كۇنىنەن ارتىق قانداي مەرەكە بولۋى مۇمكىن؟! ءسىز ىسساپارمەن شەت مەملەكەتتەرگە شىعىپ ءجۇرسىز عوي، مىسالى اقش مەملەكەتىنىڭ ۇلتتىق مەرەكەسىن قالاي تويلاعانىن كورگەن بولارسىز، نە دەگەن پاتريوتتىق رۋح... مەملەكەتتىك تۋلارىن كوشەلەرىندە جايناتىپ ىلەدى، تۇرعىندار ءوز ۇيلەرىنىڭ بيىك جەرلەرىنە ماقتانىشپەن تۋلارىن قادايدى، سونداي-اق باۋىرلاس تۇرىك ەلى قالاي تويلايدى دەسەڭىزشى...ول كۇندەرى حالىقتىڭ تاۋەلسىزدىككە دەگەن قۇرمەتىنەن باسىڭ اينالادى، بايراعىنىڭ كوپ تىگىلگەنى سونشالىقتى كوشەلەرى قىپ-قىزىل تۇسكە بويالادى...نە دەگەن ماقتانىش، قادىر قاسيەت! ءبىز حريستوستىڭ مەرەكەسىنە 2 اي بۇرىن كىرىسىپ، دايىندالىپ الەكپىز... ونىڭ ۇستىنە ەلدى سوڭعى پرەزيدەنت سايلاۋىنان بەرى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ ەلەسى كەزىپ جۇرگەن سياقتى، بيلىك سەكەم الادى دا تۇرادى. 16-جەلتوقسانعا بىرنەشە كۇن قالعاندا جوو ستۋدەنتتەرىنىڭ بارلىعىن اۋىلدارىنا قايتارادى، تاۋەلسىزدىك كۇنىنە بەرىلگەن دەمالىس كۇندەرى كوشەگە شىقپايمىن، قالادا بولمايمىن دەپ قولحات جازدىرىپ الاتىن وقۋ ورىندارى دا بار، نە دەگەن ماسقارا...وسىلايشا ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن، قاسيەتى جاعىنان قازاققا بارلىعىنان باسىم وسى مەرەكە ەسكەرۋسىز قالا بەرەدى. وسى كوتەرگەن ماسەلەنىڭ سوڭىنا جەتۋىنە، جالپىۇلتتىق مەرەكەمىزدىڭ لايىقتى اتاپ وتىلۋىنە بايلانىستى جۇمىستى سوڭىنا دەيىن جەتكىزۋىڭىزدى سۇرايمىن.
ارمان
- ايتقاندارىڭىزدىڭ ءبارى ورىندى. وسى ماسەلەلەردى كوپ بولىپ ويلاستىرساق، ءبارىمىز جۇمىلساق، شەشەمىز. «كوش جۇرە تۇزەلەدى» دەپ حالقىمىز بەكەرگە ايتپاعان عوي، كەيدە قىزبالانباي، اقىلعا سالعانىمىز دا ءجون سياقتى. بولاشاققا ۇمىتپەن قارايىق.
- جوو-نى بىتىرگەن تۇلەكتەردەن ەڭبەك ءوتىلىن سۇرايدى. وقۋىن جاڭا بىتىرگەن ستۋدەنتتەردە قانداي ەڭبەك ءوتىلى بولۋى مۇمكىن؟ وسى ماسەلەنى نەگە قاراستىرمايسىزدار؟
- ومىردە مۇنداي جاعدايلار از كەزدەسپەيدى، نە ايتايىن، كۇرەسۋ كەرەك، كۇرەسۋ كەرەك!
- قازىر ءبىزدىڭ ەلىمىزدە سپورتقا كوپ كوڭىل بولىنۋدە، اسىرەسە قىسقى ويىندارعا، ونىڭ مىسالى الماتى مەن استانادا وتەتىن قىسقى وليمپيادا. بىراق ءبىزدىڭ سولتۇستىك وڭىردە بۇنى ماسەلە دەپ قارامايدى. مىسالى، بىزدە جاسوسپىرىمدەر حوككەي كومانداسى بار. ولار 2010 جىلى قازاقستان چەمپيونى اتاعىن العان. (ب توبىندا). ولارعا الداعى ۋاقىتتا ءوز دارەجەلەرىنە جەتۋ ءۇشىن، مۇز ايدىنى كەرەك. بارلىق وبلىستاردا بولعانىمەن، بىزدە بۇل ماسەلە ءالى دە جابۋلى كۇيىندە قالىپ وتىر. قىزىلجار قالاسىندا مۇز ايدىنىن اشۋعا ءوز ۇلەسىڭىزدى قوسۋىڭىزدى وتىنەمىز. قىزىلجار قالاسىنىڭ جاستارى.
- راسىندا دا، ءبىزدىڭ وڭىردە سپورت قۇلدىراپ كەتتى، بۇرىنعى پوزيتسيالاردان ايىرىلىپ قالدىق. سىزدەردىڭ تىلەكتەرىڭىزدى ەسكەرەمىن.
- الدىمەن قازاقتىڭ قامىن جەگەن سىزدەي ازاماتقا باسىمدى ءيىپ، تاعزىم جاساعىم كەلەدى! ەرتەڭگى كۇنى ءابىش پەن بەكبولات سياقتى سۇڭقىلداپ كەتپەسەڭىز بولعانى. جاراسباي اعا، 1-قاڭتار - ماسكۇنەمدەر مەرەكەسىن مۇلدە جاۋىپ، ونىڭ دەمالىس كۇندەرىن تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىنىڭ دەمالىس كۇندەرىنە قوسۋعا قالاي قارايسىز؟ امىسە، بىزدە پەتر-1-ءدىڭ تۋىلعان كۇنى دە جاڭا جىل، ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى - ءاز ناۋرىز دا جاڭا جىل بولىپ جۇرگەن جوق پا؟
- تىلەگىڭىزگە راحمەت. ءابىش اعامىز بەن بەكبولات ءىنىمىز -دارا تۇلعالار، ولاردىڭ الدىندا مەن ارقاشان باسىمدى يەمىن. بار جاقسىلىعىن ءبىر كۇندە سىزىپ تاستاپ ازاماتتىڭ جۇرەگىنە جارا سالمايىق. 1-قاڭتاردىڭ تاريحىن ءوزىڭىز دە ءبىلىپ وتىرسىز عوي، ونىڭ ەندىگى عۇمىرى ۇزاق بولمايدى، كوزقاراس تا، ءسان-سالتاناتى دا وزگەرەدى. مەن ءوزىم وسىلاي ويلايمىن.
- جاراسباي اعا، رەنجىمەڭىز، شىنىن ايتۋ كەرەك وسى سايلانعان ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ەڭ ءساتسىز جۇمىس اتقارعان، حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجى پارلامەنت قابىرعالارىنان از كوتەرىلگەن ءالسىز دەپۋتاتتار دەپ ويلايمىن. وسى سۇراقتى باسقا ءبىر دەپۋتاتقا قويعاندا ول كىسى «سىزدەر ءبىزدىڭ ىشكى جۇمىستارىمىزدى بىلمەيسىزدەر، ءبىز كوپ جۇمىس جاسايمىز، ويىمىز تەك حالىقتىڭ قامى، ءبىرلى-ەكىلى تەلەديداردان سويلەگەندەر قايتا كوميتەت وتىرىستارىندا ەنجەر، باق-تا اتىمىز بولماسا دا قىرۋار تىرلىكپەن اينالىساتىن ەڭبەكقور دەپۋتاتتار بار»، دەپ رەنجىپ قالعان. ءسىز قالاي ويلايسىز شىن مانىندە سولاي ما؟ ونىڭ ۇستىنە وسى شاقىرىلىمداعى دەپۋتاتتاردىڭ باسىم كوپشىلىگىن قاراپايىم حالىق تانىمايدى، نە وزدەرىن تانىتارلىق ءىس بىتىرمەيدى، ولاردى «نۇر وتان» پارتياسى قانداي قاسيەتتەرىنە، جەتىستىكتەرىنە قاراپ ىرىكتەدى؟ شىنى كەرەك، ءسىزدى دە حالىقتىڭ باسىم بولىگى قىزىلجار تۋرالى مالىمدەمەڭىزدەن سوڭ تانىدى، تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىن لايىقتى شارالارمەن اتاپ ءوتۋ تۋرالى ۇسىنىسىڭىزدان سوڭ حالىققا جاقىنداي ءتۇستىڭىز. قازىر حالىق ءۇشىن ەڭ كەرەگى دەپۋتاتتاردىڭ ۇلتتىق ماسەلەلەر توڭىرەگىندە ۇيىسۋ ماسەلەسى ەكەندىگىنىڭ دالەلى ەمەس پە، قالاي ويلايسىز؟ كابينەتتەن شىقپاي قاعازعا شۇقشياتىن دەپۋتاتتاردان نە پايدا، پايدا بولار-اۋ، ەگەر ۇكىمەت ۇسىنعان زاڭدارعا سىن-ەسكەرتپەلەر جاساپ قىزۋ تالقىلاۋ بولىپ جاتسا. سىزدەردە بارلىعى ءبىراۋىزدان قابىلدانىپ جاتادى عوي. بۇل قالاي؟
ارمان
- ارمان، ماعان ءىنى بولاتىن شىعارسىز، ەڭ الدىمەن سۇراعىڭىزعا راحمەت. بۇل ساۋالعا تولىقاندى بولماسا دا، ءتيىپ-قاشىپ جاۋاپ بەرگەن سياقتىمىن. ءماجىلىس ءوز جۇمىسىن ويداعىداي اتقارىپ جاتىر. اسىرەسە، داعدارىس ەسىك قاققاندا كوپ ءىس تىندىردى، قاجەتتى زاڭداردى ۋاقىتىندا قابىلداپ، ۇكىمەتتىڭ قيىنشىلىقتارمەن كۇرەسۋىنە، ناقتى شارالار بەلگىلەۋىنە جول اشتى. ال ەندى بەلگىلى، بەلگىسىز دەپۋتاتتار دەگەنگە كەلسەك، مۇنى ءارتۇرلى تۇسىنۋگە بولادى. بۇل دا وتكەننىڭ سارقىنشاعى ما دەيمىن، ويتكەنى كەڭەس زامانىندا وسىنداي ورىندارعا جاسىنا، كاسىبي بىلىكتىلىگىنە قاراماستان بەلگىلى ادامدار، ياعني ەڭبەك ەرلەرى سايلاناتىن. سوسىن ولار قالعىپ-شۇلعىپ وتىراتىن. مەنىڭ ءوز ويىمشا، پارلامەنتتە جۇمىس ىستەيتىن ادامدار وتىرۋلارى كەرەك، ونىڭ تانىمال بولۋى مىندەتتى ەمەس. ايتالىق، ءبىز ءبارىمىز جاقسى بىلەتىن سۋرەتشى نەمەسە جازۋشى بار دەلىك، ال ول ساياساتپەن اينالىسپايدى، ءوزى تاڭداعان تاقىرىپتى قاۋزاي بەرەدى. سوندا قالاي؟.. ءوز باسىم اتىمدى شىعارايىن، جۇرتقا جاقسى بولىپ كورىنەيىن دەپ جۇرگەن ادام ەمەسپىن. قايتا وسىنداي «بەلسەندىلىگىمنەن» تاياق جەيتىن كۇندەرىم از ەمەس. بىلمەيمىن، اتا-انام وسىلاي تاربيەلەدى مە ەكەن، الدە جۋرناليستىك قىزمەتىمنەن قانىما سىڭگەن ادەت پە، نوقتادان باسىم شىعىپ كەتە بەرەدى. جالپى، ءسىزدىڭ سۇراقتارىڭىز ماعان ۇنادى.
- جاكە، بىرەۋىمىز ماقتاساق ماقتاي بەرەمىز، جامانداساق جاماندايمىز. بىلسەك تە بىلمەسەك تە ارالاساتىنىمىز دا بار. ءسىز حالقىڭىز ءۇشىن باتىل مالىمدەمە جاساپ ءجۇرسىز، سول نەگە ورىندالمايدى؟ كەرەگى جوقتاردى قابىلداي سالاتىن دەپۋتاتتار قىزىلجارعا كەلگەندە نەمەنە كەرى تارتا قالدى؟
سىزگە سۇراعىم دەپۋتاتتارىمىز ەلى ءۇشىن، جەرى ءۇشىن جۇمىس ىستەپ وتىر دەپ ايتا الاسىز با؟ اسسامبلەيا دەگەن نە ءۇشىن كەرەك، نەگە ءبىزدىڭ نامىسىمىز اياققا تاپتالىپ جاتادى؟ قالاي ويلايسىز، قاشان شەشىلەدى وسىلار؟ بىزگە ەلىن، جەرىن ويلامايتىن، تەك وزدەرىنىڭ قۇلقىنى ءۇشىن وتىرعان دەپۋتاتتار كەرەك پە؟ نەگە ولاردا باتىلدىق جوق؟ نەدەن قورقادى، ءومىر سۇرە الماي قالا ما، اشتان قالامىن دەپ قورقا ما؟
ءوز ەلىمىزدە جۇرسەك تە قازاقتار وتە ناشار تۇراتىنىمىز راس قوي. اۋىل دەگەن باياعىدا قۇرىپ ءبىتتى، قالادا نە ءۇيىمىز، نە جەرىمىز جوق. باراحولكا دا، بازار دا ءىش-كيىم، ۇساق-تۇيەك ساتۋمەن، تاشكا يتەرۋمەن، باسقا ۇلتتىڭ ادامدارىنا مالاي بولۋمەن ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. تاپقاندى كۆارتيراعا تولەيسىڭ، ىشكەن، جەگەنىڭە جەتپەيدى. قايتىپ قازاق كوبەيەدى، ءوز تىلىمىزدە سويلەۋدەن ۇيالامىز. كوشەدە كەلە جاتساڭ تەك جاستار ەمەس اتالارىمىز، اپالارىمىز قازاقشا ەمەس ورىسشا سايراپ جۇرەدى. قازاقشا سۇراساڭ قازاقشا ءبىلىپ تۇرسا دا ورىسشا جاۋاپ بەرەدى. جاكە، ايتا بەرسە قازاقتىڭ 95-96 پايىزى ناشار ءومىر سۇرەتىنىن بىلەسىز عوي. ونى بارلىعى بىلەدى. سونىڭ ءبارىن بىلسە دە نەگە وتىرىك ماقتانادى، تەلەۆيزور كورسەڭ، راديو ەستىسەڭ دە ماقتانادى دا جاتادى. ال كەمشىلىكتەرىمىز كوپ ەكەنىن جاسىرىپ قويادى.
جاكە، ءسىز ەلىم دەگەن ەر بولساڭىز وسىندايلاردى دا ۇمىتپاۋىڭىزدى سۇرايمىن. ءسىزدى ول جەردە قولدايتىندار تابىلماسا، حالقىڭ قولدايتىنىنا سەنىڭىز.
الماتىدان
- سىزدەر نە ايتساڭىزدار دا، مەن رەنجىمەيمىن. ءبارىمىز دە پەندەمىز، بەس ساۋساق بىردەي ەمەس. ارىپتەستەرىمنىڭ، جالپى ءماجىلىستىڭ قىزمەتىنە باعا بەرگەنىم دۇرىس بولماس. سىرت كوز سىنشى دەسەك تە، راسىندا دا سىزدەر بىلە بەرمەيتىن ماسەلەلەر دە كوپ قوي. دەپۋتاتاردىڭ نەگىزگى قىزمەتى- زاڭ شىعارۋمەن اينالىسۋ، ءسوز جوق، بۇل مىندەت ويداعىداي ورىندالۋدا. ءسىزدىڭ ايتقاندارىڭىزدىڭ ءبارىن جوققا شىعارا المايمىن ،قايدا بولماسىن ءالى شەشىلمەگەن ماسەلەلەر از ەمەس. وعان ءبىر جاعىنان ءوزىمىز دە كىنالىمىز. ءبىر عانا ماسەلەنى الايىقشى، نارىقتىڭ العاشقى جىلدارىندا اۋىلداعى قيىندىقتان قاشىپ ،قالاعا قاراي ۇدەرە كوشتىك. وسىدان نە ۇتتىق؟ نەگە دەسەڭىز، اۋىلداعى ۇيلەرىن ساتا السا ساتىپ، ساتا الماسا تاستاپ كەتىپ جاتقان ۇلكەن-كىشىنىڭ ءبارى بىردەي قالادان لايىقتى ورنىن تاۋىپ جاتقان جوق. وعان كوپتەگەن مىسالدار كەلتىرۋگە بولادى. ءوزىم بىلەتىن بىرنەشە وتباسى ءتورت-بەس جىلدان بەرى قالادا پاتەر جالداپ تۇرىپ جاتىر. وسى ۋاقىت ىشىندە ولاردىڭ الدى التى پاتەر اۋىستىردى. ويتكەنى، جاستارى ۇلعايعانمەن ءالى زەينەتكەرلىككە شىقپاعان ولاردىڭ تۇراقتى تابىس كوزدەرى جوق. ءتيىپ-قاشىپ جۇمىس ىستەگەن بولادى، ودان تۇسكەن پايدا تاماق پەن كيىم-كەشەكتەن ارتىلمايدى. ال، پاتەر يەلەرى ءتۇرلى جەلەۋلەرمەن پاتەراقىنىڭ كولەمىن ۇلعايتا بەرەدى. مىنە، وسىنداي جاعدايدا ءبىر پاتەردەن ءبىر پاتەرگە كوشپەگەندە نە ىستەيدى. مۇنداي تۇرمىستىڭ تاعى ءبىر كەلەڭسىزدىگى - ءومىر بويى جيعان-تەرگەننەن ايىرىلىپ قالۋ قاۋپى بار. بۇل دا قازەكەڭە وڭاي سوققى ەمەس قوي. جاستارعا كەلسەك، قالادا ولاردىڭ دا شەكەلەرى شىلقىپ جۇرگەن جوق. ويتكەنى، ءتيىستى ءبىلىمى جوق، كاسىبي دايارلىعى تومەن، كەشەگى تراكتورشى، مالشىعا، بولماسا مەكتەپتى اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ ازەر ءبىتىرگەن، ءالى وڭى مەن سولىن تانىپ ءۇلگەرمەگەن اۋىل بالاسىنا قالادان جۇمىس وڭايلىقپەن تابىلا قويا ما؟ مۇندا قوس-قوس ديپلومىمەن جۇمىس تابا الماي جۇرگەندەر دە جوق ەمەس. ادەتتە، وسىنداي جاعدايعا تاپ بولعانداردى اڭگىمەگە تارتا قالساڭ، "اۋىلدا جۇمىس جوق" دەگەندى كولدەنەڭ تارتادى. بۇعان جاعدايدى بىلمەسەم، باس شۇلعىر ەدىم، تاپ قازىر كەلىسە المايمىن. اۋىلدا جۇمىس جەتەرلىك. نيەت بولسا ۇلكەن دە، كىشى دە ەكى قولعا ءبىر جۇمىس تابادى. شال اقىن اۋدانىندا مىناداي ءبىر قىزىق جايعا تاپ بولدىم. ارالارى ون بەس شاقىرىمنان اسپايتىن قاتار قونعان ەكى اۋىلدىڭ بىرەۋىندە تۇرعىنداردىڭ مالىن باعاتىن ادام تابىلماپتى. سودان نە ىستەۋ كەرەك؟ ۇلكەندەر جاعى اقىلداسا كەلىپ مالشىنى كورشى اۋىلدان شاقىرىپتى. قازىر قاي اۋىلدا بولماسىن كوبىرەك مال ۇستاۋعا مۇمكىندىك بار، جايىلىم، شابىندىق كەڭەيگەن، بۇرىنعىداي اۋىل ىرگەسىنە دەيىن جىرتىپ، ەگىن سالىپ جاتقان ەشكىم جوق. مايا-مايا ءشوپ ءۇيىپ، مالمەن ءبىراز ماسەلەسىن شەشىپ وتىرعاندار، قاي اۋىلدا بولماسىن، بار. وسى ءونىمدى دايىنداۋمەن كىم اينالىسادى؟ وكىنىشكە قاراي، ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان اۋىلدا بۇل ىسكە دە ءبىر ادام بىلەك سىبانىپ شىعا قويماپتى، ءۇش جىلدان بەرى كورشى اۋىلدىڭ جىگىتى ەت، ءسۇت، باسقا دا مال ونىمدەرىن قالاعا تاسىمالداپ، وتباسىن اسىراپ جۇرگەن كورىنەدى. وسىعان قاتتى ۇيالدىم. باتىستىڭ ءبىر ويشىلىنىڭ «مەملەكەت حالىقتى ەمەس، حالىق مەملەكەتتى اسىراۋى كەرەك» دەگەنىن وقىعانىم بار ەدى. وسى سوزدەردىڭ دە جانى بار سياقتى. ءبىز ءالى دە سول باياعى ماسىلدىق پيعىلدان ارىلا الماي كەلەمىز. ايتپەسە، قازىر ءىستىڭ كوزىن تابامىن، جاقسى ءومىر سۇرەمىن دەگەندەرگە مۇمكىندىك مول. ومىرگە بەيىمدەلەيىك، ءوزىمىز دە قاراپ وتىرمايىق.
- جاكە، وسى ءدىن مەن مەملەكەتتى ءبىر-بىرىنەن بولە قاراۋعا قالاي قارايسىز؟ قازاقستان يسلام الەمىنە (يكۇ) توراعالىق ەتە الا ما؟
- ءبىز، اتا زاڭىمىزدا ايقىندالعانداي، زايىرلى مەملەكەت قۇرىپ جاتىرمىز. دەمەك، مەملەكەت ءدىننىڭ ،ءدىن مەملەكەتتىڭ ىسىنە ارالاسپايدى. ءبىزدىڭ ەلىمىز كەز كەلگەن حالىقارالىق ۇيىمعا باسشىلىق ەتە الاتىنىن دالەلدەدى. بۇل ەل ءۇشىن قاجەت قادام. وسىدان جيىرما جىل بۇرىن قازاقستاندى قاي ەل ءبىلۋشى ەدى، قاي مەملەكەت بىزبەن ساناسۋشى ەدى؟ قازىر جاعداي وزگەردى عوي، وسىنى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك.
- جاكە، سىزدەي ابزال ازاماتتار شىعىپ جاتقان بالۋان اۋىلىنا سالەم ايتارسىز. اۋىلدىڭ بۇگىنگى جاعدايى قالاي ەكەن؟
- تۋعان اۋىلىم بالۋانعا ءجيى بارىپ تۇرامىن. اق قايىڭداردىڭ اراسىندا، ءتورت كولدىڭ جاعاسىندا قونىس تەپكەن قۇتتى مەكەن ەدى. قازىر جۇدەپ تۇر. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ جارتىسى دەرلىك قالاعا، باسقا ەلدى-مەكەندەرگە كوشىپ كەتتى. جاعدايدىڭ وسىلاي بولارىن ءبىلىپ ەرتە شىرىلداعان ەدىم، ونىمنان ەشتەڭە شىقپادى. قاجەت دەسەڭىز، مىنا ماتەريالعا كوز جۇگىرتە سالىڭىز، سوندا كوپ جايدى تۇسىنەسىز.
ويلانايىق، اعايىن!
اۋىلداستارىما اشىق حات
«سولتۇستىك قازاقستان»، 11 ناۋرىز 1995 جىل
ارداقتى اعايىن، كىمباتتى اعا-اپالارىم، ءىنى-قارىنداستارىم، وزدەرىڭىزبەن تاياۋدا عانا ەكى مارتە جۇزدەسىپ، بۇگىنگى كۇن ۇردىسىنەن تۋىنداپ وتىرعان بىرقاتار ماسەلەلەردىڭ توڭىرەگىندە پىكىر الىسسام دا، وسى حات ارقىلى تاعى ءبىر تىلدەسۋدى ءجون كوردىم. وعان مەنى يتەرمەلەپ وتىرعان اۋىلدىڭ بۇگىنگى اۋىر تۇرمىسى. وزدەرىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر، مەن وتىز جىلدان استام ۋاقىت بويى قالادا ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتسام دا تۋعان اۋىلىم بالۋانعا ات ءىزىن ءجيى سالىپ تۇرامىن. ەرتەرەكتە اۋىلعا سوققان سايىن ونىڭ ۋاقىتپەن بىرگە كوركەيگەن بەينەسىنە كوڭىلىم تولىپ، قۋانىپ قايتۋشى ەدىم. سول كۇندەرى جاسامپاز ىستەردىن جەتەگىندە جۇرگەن جەرلەستەرىمنىڭ جۇزىندە نۇر ويناسا، بۇگىن مۇڭ، ۋايىم-قايعى باسىم ەكەنى بايقالادى.
كيىم-كەشەككە تۇسكەن جاماۋعا دا كونەرمىز-اۋ، جۇرەككە تۇسكەن جارانى قالاي ەمدەيمىز؟! ءيا، ءدال بۇگىن اۋىلدا شەكەسى شىلقىپ وتىرعان ەشكىم جوق، نارىق اكەلگەن قيىندىقتار كوشە-كوشەنى بويلاپ، قاقپالاردى كەزەك-كەزەك قاعىپ كەلەدى. بۇل ءبىر تۇسىنىكسىز زامان بولدى: ماڭدايتەر ەڭبەك-اقىڭدى ايلاپ الا المايسىڭ، الاڭسىز قارتتىعىمدى قامتاماسىز ەتەم دەپ ءومىر بويى بەل شەشىپ، تىزە بۇكپەگەن زەينەتكەرلەردىڭ دە قولىنا كوك تيىن ءتيىپ جاتقان جوق. قارجىنىڭ تاپشىلىعىنان عانا تۋىندايتىن پروبلەمالاردى تىزە بەرسەم، قاعازدىڭ بەتى جەتپەس. نارىقتىڭ تورىنا تۇسكەن حالىقتىڭ نە نارسەدەن بولسىن قولى بايلانىپ وتىر. ءبىر عانا ماسەلەنى الايىقشى، باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزداعانمەن، اۋىلدان اتتاپ شىعا الماي امالسىزدان ۇيىندە بۇك ءتۇسىپ جاتقاندار، بولماسا سىرت كوزگە سىر بەرمەي تىستەنىپ جۇرگەندەر قانشاما.
مىنە، وسىلاي ءبىر-اق كۇندە الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىكتىڭ اتى ءوشتى. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ وسى ساۋال كوپتەن مەنىڭ دە كوڭىلىمنەن شىقپاي ءجۇر. الدىما قاراسام، جىلت ەتكەن ساۋلە كورىنبەيدى، ال ارتىم بىت-شىت قيراپ جاتىر. نە ىستەيمىز، قايتسەك قازىرگى جاعادان - الىپ، اياقتان شالىپ جاتقان قيىندىقتاردىڭ بەتىن قايتارىپ، ەڭسەمىزدى كوتەرە الامىز؟ وسىنداي ويلاردىڭ جەتەگىندە اقىلداسپاق بولىپ جاقىندا وزدەرىڭىزگە كەلگەن ەدىم. سىزدەر قويعان سانسىز ساۋالدار ويداعىنىڭ ءبارىن اقتارۋعا تۇرتكى بولدى. سوندا مەن سىزدەرگە نە ۇسىندىم. بۇل ارادا ەكى ساعاتتان استام ۋاقىتقا سوزىلعان سول اڭگىمەنى قايتالاپ جاتپاي-اق قويايىن. تەك ءوزىم ۇسىنعان نەگىزگى باعىتتاردى ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەم ارتىق بولماس.
بىرىنشىدەن، مەن سىزدەرگە نارىق دەگەن الپاۋىتتىڭ ەشكىمدى ايامايتىنىن، ءدال بۇگىن ونىڭ الدىندا ۇكىمەت تە دارمەنسىزدىك تانىتىپ وتىرعانىن، ەلدە بەرەكەسىزدىك بەلەڭ الىپ بارا جاتقانىن، قۇدايدان دا، زاڭنان دا قورىقپايتىنداردىڭ كوبەيىپ كەتكەنىن ايتتىم. ء"اي"-دەر اجە، "قوي" - دەر قوجانىڭ» جوقتىعىن پايدالانىپ قوينى-قونىشىن تولتىرىپ جاتقانداردىڭ دا از ەمەس ەكەنىن جاسىرعام جوق. بايلىققا قۇنىعىپ جاۋاپكەرشىلىكتەن جۇرداي بولعان كوپتەگەن باسشىلار حالىقتىڭ ونداعان جىلدار بويى تىرناقتاپ جيناعان يگىلىگىن وڭدى-سولدى شاشۋدا. وسىنى ۇكىمەت، جەرگىلىكتى جەردەگى اكىمدەر، حۇقىق قورعاۋ ورگاندارى كورمەي وتىر دەپ كىم ايتار. ارينە، بىلەدى. بىلسە دە ۇندەمەيدى، قولىنان قاقپايدى. وسىنداي جاعدايدا ۇكىمەت ءبىزدى اسىرايدى دەپ قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرۋ دۇرىس پا؟ مەنىڭشە بۇل شاراسىزدىققا مويىن ۇسىنۋ دەگەن ءسوز. ونىڭ ارتى نەگە اكەلىپ سوقتىراتىنى بەلگىلى عوي. قايىرشىلىق ءومىردىڭ قامىتىن كيۋگە اسىعۋىمىز قالاي؟ مەن سىزدەرگە وسىنى، ەندى اسپاننان شەلپەك جاۋمايتىنىن داتتەدىم.
بارشاڭىز دا تۇسىنگەندەي باس شۇلعىسىپ: «سوندا نە ىستەۋىمىز كەرەك؟» دەگەن ساۋالدى كولدەنەڭ تارتتىڭىزدار. مەنىڭ جاۋابىم: بۇل ارادا سىزدەردە كەڭشار نەگىزىندە قۇرىلعان ۇجىمشاردان ءبولىنىپ شىعۋدان باسقا تاڭداۋ جوق. بۇل سىزدەرگە نە بەرەدى؟ ەڭ الدىمەن وندىرىلگەن ءونىمنىڭ ءبارى اۋىلدا، حالىقتىڭ وزىندە قالادى، تىستەگەننىڭ اۋزىندا، ۇستاعاننىڭ قولىندا كەتپەيدى. ارالارىڭىزدان ىسكەر دە ادال باسشى شىقسا، ءبىر جىلدا بايىپ كەتپەگەنمەن قايىرشىلانۋدىڭ جولى قيىلادى. ول ءۇشىن، ارينە، اۋىل تۇرعىندارى: جاسى بار، كارىسى بار، ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارا ىنتىماقتاسا ەڭبەك ەتۋلەرى، اسىرەسە، ۇنەم مەن ۇقىپتىلىق جولىنداعى كۇرەسكە بەلسەنە قاتىسۋلارى كەرەك.
مىسالى، بالۋان اۋىلى ءۇشىن 200 باس ءىرى قارانى جايلاۋعا تەحنيكا كۇشىن پايدالانۋدىڭ نە قاجەتى بار؟ جالپى جان-جاقتى ويلاستىرسا، نارىققا وتپەلى كەزەڭدە كەز كەلگەن كاسىپورىندى قارىزعا بەلشەدەن باتىرىپ وتىرعان ەلەكتر قۋاتىن دا، سۋدى دا ەسەپپەن پايدالانۋعا، سول ارقىلى شىعىنداردى ەداۋىر ازايتۋعا بولادى. ءيا، بۇگىندە نە نارسەگە بولسىن، ەسەپ تورەشى ەكەنىن تۇسىنەتىن مەزگىل جەتتى. جانە وسى ىستەن ۇجىمنىڭ بىردە ءبىر مۇشەسى شەت قالماۋعا ءتيىس. مەن وسى جايلارعا ەگجەي-تەگجەيلى توقتالا كەلىپ، ماسەلەنى جەدەل، كوكتەمگى ەگىسكە دەيىن شەشپەسەڭىزدەر سوڭعى مۇمكىندىكتەن ايرىلىپ قالاتىندارىڭىزدى ەسكەرتتىم. ساباق بولار، وي سالار دەگەن ماقساتپەن نەگىزگى قورلارى تاۋسىلعانشا تيتىقتاي بەرگەن، اقىرى ەشكىمگە كەرەكسىز بولىپ قالعان لەنين اۋدانىنداعى «الماتى» كەڭشارىنىڭ مىسالىن دا كەلتىردىم.
ويدى وي قوزعايدى دەگەن ەمەس پە، «دۇرىس ەكەن، وناشا بۇزاۋ ايداپ تا كورەيىك" - دەستىڭىزدەر. سول ارادا «داۋىسقا سالايىق، نەسىنە سوزباقتاي بەرەمىز» دەگەندەر دە بولدى. مەن مۇنداي قادامنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى زور ەكەنىن، سوندىقتان اۋىل تۇرعىندارىن مۇمكىندىگىنە قاراي تۇگەل جيناپ اقىلداسۋ قاجەتتىگىن، ورتالارىڭىزعا ۇجىمشار باسشىلارىن، جەكەشەلەندىرۋ ىسىمەن اينالىسىپ جۇرگەن مامانداردى دا شاقىرۋدىڭ ارتىق بولمايتىنىن ءتۇسىندىردىم. مىنە، وسى سوزگە توقتاپ كەلەسى اپتادا تاعى دا كەزدەسپەك بولىپ، سوندا تۋعان اۋىلىمىزدىن بولاشاعىنا قاتىستى ماسەلەلەردى كەڭ تولعاماق نيەتتە تارقاستىق.
سول-اق ەكەن، ماعان قالاعا تەلەفون شالىپ، بالۋان اۋىلىنىڭ تاعدىرىنا الاڭداۋشىلىق بىلدىرۋشىلەر كوبەيىپ كەتتى. سولاردىڭ ءبىرى سەرگەەۆ اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ۆ. پ. پوپوۆ: «تىنىش جاتقان اۋىلدى دۇرلىكتىرۋىڭ قالاي؟» - دەپ ءوزىمدى كىنالاي سويلەگەن. ول اۋىلدىڭ مەنىڭ تاعدىرىما تىكەلەي قاتىسى بار ەكەنىن، ونداعى جاعدايعا الاڭدايتىنىمدى تۇسىندىرمەك نيەتىمنەن تۇك شىقپاعان سوڭ مەن استىنداعى جۇمساق ورىندىعىنا عانا ءماز اكىمگەر باسشىنىڭ كولىنان تۇك كەلمەيتىنىن، ەلگە جانى اشىمايتىنىن، قالىپتاسقان جاعدايدىن ەرەكشەلىكتەرىن تۇسىنبەيتىنىن بەتىنە باسۋعا ءماجبۇر بولدىم. وسىلاي ءبىراز جەرگە بارىپ قالساق تا، الدا بولاتىن جينالىسقا شاقىردىم. بىراق وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، حالىق كوپ جينالعان ەكىنشى جينالىسقا اۋداننان ەشكىم كەلگەن جوق. ۇجىمشار ديرەكتورى ابىلاي بالتاباەۆ (ول دا اۋىل بالاسى عوي) ءوز ەسەبىندە جاعداي بۇلاي بولا بەرسە، ۇكىمەت تاراپىنان كولداۋ-كومەك جاسالماسا، شارۋاشىلىقتىن داعدارىستان شىعا المايتىنىن، بالۋان بولىنەمىن دەسە ەنشى بەرۋگە ءازىر ەكەنىن اشىق ايتتى. قيىندىقتاردى دا بۇگىپ قالعان جوق. دەگەنمەن بۇگىنگى تاڭدا شارۋاشىلىق باسشىسىنىڭ قولىندا دامۋدىڭ ناقتى باعدارلاماسى جوق ەكەنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس ەدى.
ءيا، داعدارىستان شىعۋدىڭ وڭاي جولىن كورىپ وتىرعان ەشكىم جوق. دەگەنمەن قاسقىردان قورىققان ادامنىڭ ورمانعا بارمايتىنىن ەستەرىڭىزگە سالدىم. جۇرەكسىنىپ، اۋىق-اۋىق كۇرسىنە بەرگەنمەن ءىس بىتە مە، سونى نەگە ويلامايسىزدار. وتكەن جىلدى 12 ميلليون تەڭگەگە جۋىق شىعىنمەن اياقتاعان، باسقا دا قارىزدارعا بەلشەدەن باتىپ وتىرعان شارۋاشىلىقتىڭ ەندىگى جەردە كىمدى اسىراپ-ساقتايتىن قاۋقارى بار؟! ەرتەڭ از عانا مال دا بىتەدى. سوڭعى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە قاتارعا ءبىر دە ءبىر ءتول قوسىلماسا، قايتا ءتورت تۇلىك جۇزدەپ كەمىپ جاتسا، سالانىڭ بولاشاعى تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟ جاقسى، قولدا بار مالدى تۇگەل نارىققا قۇرباندىققا شالايىق، سوندا حالىققا نە قالادى؟ سىزدەردىڭ ويلارىڭىزدى وياتسام دەگەن نيەتپەن مىناداي كاراپايىم مىسالعا دا جۇگىنگەن ەدىم. اكەنىڭ كولىندا ەكى سيىرى بولسا بىرەۋىن ەنشى سۇراعان بالاسىنا بەرمەي مە، ال جوق بولسا نەسىن بەرەدى. سول سياقتى، كەڭشار توز-توز بولماي تۇرعاندا بولىنسەڭىزدەر كولدارىڭىزعا، ايتەۋىر، بىردەمە تيەدى عوي. ال ەرتەڭ قالتانىڭ جىرتىعى ابدەن كەڭەيگەندە، تاياقتان باسقا نە ۇستاپ شىعاسىزدار.
بالۋاندا قازىردىڭ وزىندە جۇمىسسىز وتىرعاندار جۇزدەن اسادى. مىنە، وسىنى ەسكەرىپ جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋمەن اينالىسۋ كەرەك پە؟ كەرەك. ەگەر بالۋان جەكە ءبولىنىپ شىعىپ، ءوز ونىمدەرىن ءوزى ۇقساتا باستاسا، شاعىن عانا ءبىر تسەح اشسا دا ءبىراز ماسەلە شەشىلەر ەدى-اۋ. بىراق سونى ويلاپ جاتقان ەشكىم جوق. باياعى جارتاس، ءبىر جارتاس.
سامارقاۋلىق، جوعارى جاققا قاراپ اۋىز اشا بەرۋ، «اناۋ نەگە جوق؟، «مىناۋ نەگە جوق؟» دەگەن سياقتى سانسىز ساۋالدار عانا حالىقتىڭ مي قاتپارلارىنا مىقتاپ ءسىڭىپ العان. ەكىنشى جينالىستىڭ بارىسىندا مەن وسىنى اڭعاردىم. ارينە، جەكەشەلەندىرۋ زورلىقپەن جۇزەگە اسىرىلاتىن ءىس ەمەس. سول سياقتى ونىڭ نارىقتىڭ اجىراماس ماڭىزدى بۋىنى ەكەنىن دە دالەلدەپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق. ويتكەنى، قازىرگىدەي حالىق شارۋاششىعى جاڭا ەكونوميكالىق قاتىناستارعا كوشە باستاعان كەزدە جەرىڭە، ەلىڭە يە بولماساڭ ءىسىڭ العا باسپايدى، تۇرمىسىڭ جاقسارمايدى. الدىن الماساڭ، نارىق ەرتەڭ-اق تۇڭعيىعىنا تارتىپ اكەتەدى.
كۇندەردىڭ كۇنىندە ونى دا تۇسىنەرسىزدەر-اۋ! بىراق ودان نە پايدا؟!
ارينە، بۇل بارلىق اۋىلدارعا قاتىستى ماسەلە. سوندىقتان مەن ء(وزىمنىڭ اۋىلداستارىما ارناعان، وسى سوزدەرىم باسقالارعا دا وي سالار، ۇلكەن ىسكە قوزعاۋ بولار دەگەن ۇمىتتەمىن. حالقىمىز «كەلىسىپ پىشكەن تون كەلتە بولماس» - دەمەۋشى مە ەدى، ۇيقىلى-وياۋ ءجۇرىپ كوشتەن قالىپ كويمايىق. ءسىز نە ايتاسىز، اعايىن!
جاراسباي سۇلەيمەنوۆ،
جۋرناليست، وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى
قابىل
- جاكە، جالپىلاماي سويلەي بەرگەنشە ناقتى جاۋاپ نەگە بەرمەيسىز. قىزىلجاردىڭ وبالىنا قالدىڭىز. كوپ ءسوز بوق ءسوز. دەپۋتات بولعالى مالىمدەمە جازۋدان باسقا قوعامعا ناقتى قانداي پايدالى ءىس جاسادىڭىز؟
- ءوز باسىم «اباي» پورتالىن ويلى وقىرماننىڭ وتاۋى دەپ بىلەمىن. سوندىقتان اتى-ءجونى كورسەتىلمەگەن پىكىرلەردىڭ ءورىپ جۇرگەنىن قالامايمىن. ءبىز مادەنيەتتى پىكىر الماسۋعا ۇيرەنۋىمىز كەرەك. ويلارىمىز ءبىر ارنادا توعىسپاي قالدى دەپ، جاۋىعۋدىڭ، قارعاپ-سىلەۋدىڭ، اۋىر-اۋىر ءسوز ايتۋدىڭ ەش رەتى جوق. كىم ءبارىن بىلەمىن دەپ ايتا الادى، مەنىڭ دە بىلمەيتىنىم كوپ. ال دەپۋتاتتىق قىزمەتىمە كەلسەك، وعان باعا بەرۋ مەنىڭ جۇمىسىم ەمەس، سايلاۋشىلار، قاتار جۇرگەن ارىپتەستەرىم ءوز سوزدەرىن ايتۋعا ءتيىس.
- قۇرمەتتى دەپۋدات مىرزا، ءسىز استانا قالاسىنداعى باسقارمالار مەن مەكتەپ جانە باسقا مەمىلەكەتتىك ورىنداردان، جۇمىستان قىسقارىپ قالدىم دەپ زار ەڭىرەپ جۇرگەن ادامداردى كوردىڭىز بە؟ كورگەن جوقسىز دەپ ويلايمىن. سەبەبى، مەن دە ون ورىن ارتىق بولاتىن ونىڭ بەسەۋىنە زەينەتكەرلەردى، بەسەۋىن جالعان اتتارمەن اقشاسىن پايدالانىپ كەلگەن بولاتىنمىن. زەينەتكەرلەردەن دە از ولجا تۇسپەيتىن... سولاردى قىسقارتىپ قويايا سالدىم. قالاي ويلايسىز، ورىنىقتىلىقتى وسىلايشا ساقتاپ وتىرعانىمدى تۇسىنبەيدى دەپ ويلامايمىن. جالعاستى مەنى جەي المايدى دەسەڭىز قاتەلەسەسەز ... سىزدەر سالعان سارا جول ءالى داڭعىل. ءسىزدىڭ ارىپتەسىڭىز ءماجىلىس دەپۋتاتى ب. تىلەۋحاندى ۋاھابيست دەيدى. سوعان نە دەيسىز؟
- بەكبولات سياقتى ازاماتتار بىزدە كوپ ەمەس. ولاردى اياقتان شالىپ، ەتەكتەن تارتقاننان گورى، ولارمەن ماقتانۋىمىز كەرەك.
- جاراسباي اعا، ءسىزدىڭ اۋىلعا دەگەن جاناشىرلىعىڭىزدى بىلەمىز. وعان ءوزىمىز دە تالاي رەت كۋا بولدىق. ارىڭىزدى تۋ قىلىپ بيىكتە ۇستاپ كەلەسىز. ءسىزدىڭ ءبىر اۋىز ءسوزىڭىزدىڭ ارقاسىندا ءوزىڭىزدىڭ تۋعان اۋىلىڭىز بالۋان اۋىلىنداعى مەكتەپ جابىلماي، ءالى دە بولسا جۇمىس ىستەپ كەلەدى. وعان مىڭ العىس. بىراق ءبىر وكىنىشتىسى وسى بالۋان اۋىلىنا قاراستى جەر مەملەكەتتىك قور رەتىندە بەلگىلەنىپ، وعان ەگىن ەككەندەر بار. بىراق وسى قوردان ەمەس اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ۇلەسى بار جەرلەرگە نەگە ەگىن ەگىلمەيدى؟ اۋىلداستارىڭىزعا قولداۋ بولار ەدى عوي، از دا بولسا.
- وسى جايىندا جەرلەستەرىم ماعان ءوتىنىش بىلدىرگەن، ۇمىتقان جوقپىن، جاقىندا عانا اۋدان اكىمىمەن سويلەستىم ،ءبىر شەشىمىن تابۋىمىز كەرەك.
«اباي كz» پورتالىنىڭ قالىڭ وقىرمانىمەن وي ورتاقتاسۋعا مۇمكىندىك جاساعان ازاماتتارعا، وسى اڭگىمەگە ءۇن قوسىپ وتىرعانداردىڭ بارلىعىنا شىنايى ريزاشىلىق بىلدىرەمىن.
