استاناعا ءىسساپار بارىسىندا حالىقارالىق «ەكسپو-2017» كورمەسىنە باردىم. اپتانىڭ ورتاسى، جۇمىس كۇنى بولعانىنا قاراماستان، كىسى قاراسى اجەپتاۋىر ەكەن. اسىرەسە قازاقستان ۇلتتىق پاۆيلونىنىڭ الدىندا ادام كوپ، ءتىپتى ۇزىن-شۇباق كەزەك كورىنەدى. كەلۋشىلەردىڭ مولدىعىنا قاراماستان كەزەك رەتى تەز جىلجىپ، جۇرت بەس-ون مينۋتتان ۇزاماي ىشكە كىرىپ جاتىر.

ءبىز بارعان كۇنى كورمە اۋماعىنداعى «ۇلتتىق كۇن» ساحناسىندا ءۇندى ەلىنىڭ ۇلتتىق مەيرامىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان ءىس-شارالار ءوتىپ جاتتى. ءۇندىستان رەسپۋبيكاسىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى حارش كۋمار دجاين مىرزانىڭ رەسمي بايانداماسىنان كەيىن قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى اقىلبەك كامالدينوۆ قۇتتىقتاۋ ءسوز سويلەدى. سوسىن ءۇندىستاننىڭ گۋدجارات شتاتىنان ارنايى كەلگەن «رانگ باحار» بي توبى ونەر كورسەتتى. ءىس-شارانىڭ جالعاسى «ەكسپو-2017» كورمەسىنىڭ ءۇندىستان پاۆيلونىندا جالعاستى.

ءۇندىستان – قازىر تەحنولوگيا سالاسىنا ينۆەستيتسيا تارتۋ باعىتىنداعى ەڭ تارتىمدى ءۇش ەلدىڭ ءبىرى. ەلدىڭ بۇگىنگى باسشىلىعى عىلىم مەن تەحنيكاعا ايرىقشا ءمان بەرەدى، ونىڭ ەكونوميكالىق وسىمگە الىپ بارار باستى باعىت ەكەنىن جاقسى تۇسىنەدى. عىلىمي زەرتتەۋلەر جونىنەن دۇنيەدەگى ەڭ الدىڭعى قاتارلى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلعان ءۇندىستان عارىشتى يگەرۋ سالاسىندا دا جاھاننىڭ جەتەكشى بەس مەملەكەتىنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. بۇل ەلدە عارىش باعدارلامالارى بويىنشا زەرتتەۋ تۇراقتى وتكىزىلىپ تۇرادى.

قازىر ءۇندى ەلىندە 27 جەر سەرىگى جۇمىس ىستەيدى، ونىڭ 11-ءى ەل اۋماعىندا بايلانىس جەلىسىنىڭ قىزمەتىن جەڭىلدەتەدى. مۇنىڭ ءوزى ەلدىڭ عارىش تەحنولوگيالارى سالاسىندا ىلگەرىلەي ءتۇسۋىن قامتاماسىز ەتىپ وتىر. ءبىر مەزەتتە 104 جەر سەرىگىن ۇشىرعان الەمدەگى ءبىرىنشى مەملەكەت رەتىندە تاريحتا قالعان ءۇندىستان بولاشاقتا وسى سالاداعى جەتەكشى ەلدەردىڭ بىرىنە اينالماق.

ەل ۇكىمەتىنىڭ ەنەرگەتيكا ساياساتى حالىقارالىق كۇن اليانسىنىڭ تالاپتارىن باسشىلىققا الادى. مۇنى «ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەسىندەگى ءۇندى پاۆيلونىنىڭ مازمۇنىنا قاراپ-اق اڭعارۋعا بولادى. ءۇندىستان بيلىگى قازىر اۋىل تۇرعىندارى مەن شالعاي ايماقتارداعى حالىقتىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋ ماسەلەلەرىنە باس قاتىرۋدا. بۇل ءۇشىن جاپپاي بيوماسسا مەن كۇننەن قۋات جيناعىش پانەلدەردى پايدالاناتىن يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار ەندىرىلىپ جاتىر. ونىڭ ىشىندە تەڭىز سۋىن تۇششىلاندىرۋ قۇرىلعىسى، ميكروساۋلە كۇمبەزى جانە جارىق ەنەرگياسىن شوعىرلاندىرعىش سەكىلدى تەحنولوگيا جەتىستىكتەرى بار.

ءۇندىستاننىڭ وڭتۇستىگىندە ورنالاسقان كوچين قالاسىنىڭ (كەرالا شتاتى) حالىقارالىق اۋەجايى – ەلدىڭ وسى باعىتتاعى ەلەۋلى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى. بۇل – ءجۇز پايىز تەك كۇن قۋاتىن عانا پايدالانىپ، جۇمىس ىستەيتىن دۇنيەجۇزىندەگى تۇڭعىش اۋەجاي. ساعاتىنا 15,5 مەگاۆاتت قۋات جينايتىن كۇن باتارەيالارى شامامەن 10-11 گەكتار اۋماققا سوزىلىپ جاتىر.

«ەكسپو-2017» كورمەسىنىڭ باستى تاقىرىبى – كۇن ەنەرگياسى بولسا، جىلدىڭ 365 كۇنىندە كۇن شۇعىلاسىنا شومىلعان ءۇندى ەلى ودان قۋات كوزىن الۋدى الدىن الا جوسپارلاپ، يگىلىگىن كورىپ تە ءجۇر. ەندىگى مىندەت – بالامالى قۋات كوزدەرى يدەياسىن تەحنولوگيالى، ساندى، ينتەللەكتۋالدى ءۇندىستان سيپاتىندا جۇزەگە اسىرۋ. بۇعان «ءۇندىستاننىڭ اقىلدى قالالارى» ساناتىنا كىرگەن ءجۇز شاھاردىڭ ۇلگىسى ارقىلى جەتۋگە بولادى.

ءۇندى پاۆيلونىنا كىرگەن ادام ەلدىڭ تەحنولوگيالىق جەتىستىكتەرى مەن كۇن قۋاتىنا نەگىزدەلگەن ەكونوميكالىق يدەيالارىنا ءتانتى بولادى. ءسىرا، مەيمان قاي ەلدىڭ پاۆيلونىن تاماشالاعانىن ۇمىتپاسىن دەسە كەرەك، شىعا بەرىس تۇستا ءۇندى ەلىنىڭ باستى ەرەكشەلىكتەرى – كوز جاۋىن الاتىن قولونەر تۋىندىلارى، ۇلتتىق مۋزىكا مەن بي ۇلگىلەرى، الەمدى جاۋلاعان بولليۆۋد جۇلدىزدارىنىڭ بەينەسى قامتىلىپتى.

بۇدان سوڭ ءبىز ىرگەلەس ورنالاسقان جاپون پاۆيلونىنا دا كىردىك. قازاقشا دا، ورىسشا دا قاتار سويلەي بىلەتىن جاپون قىزدارى ءار بولىمگە كىرەر كەزدە ونداعى كورسەتىلەر تاقىرىپتاردى تاپتىشتەپ تۇسىندىرەدى. ءبىزدى ەرەكشە ءتانتى ەتكەنى – «تۇرەگەپ تۇرىپ كورەتىن تەاتر» بولىمىندەگى بەينەفيلم. ءححى عاسىرداعى عىلىمي جاڭالىقتاردىڭ، تەحنولوگيالىق جەتىستىكتەردىڭ ءوزىن جاپوندار ۇلتتىق ۇلگىگە، ءتولتۋما مادەنيەتكە ءبىر مالىپ الىپ جاسايتىن سەكىلدى. كورمەنىڭ باستى تاقىرىبى – كۇن ەنەرگياسىن پايدالانۋ تۋرالى كورىنىستى بۇلار سول باياعى سامۋراي داستۇرىنەن باستايدى. جاپون جاۋىنگەرى كوكتەن لاۋلاي جانىپ تۇسكەن الىپ وتتى قىلىشىمەن قاق ءبولىپ، مايدالاپ تۋراپ، قاجەتتىلىگىنە وراي جاراتىپ جاتقانىن كورگەندە، كۇنشىعىس ەلىنىڭ حالقى كۇن قۇدىرەتىنە سوناۋ ەستە جوق ەسكى زامانداردان بەرى ەرەكشە كوزقاراسپەن قارايتىنىن ۇعىناسىز. سول سامۋرايلاردىڭ ۇرپاعى – بۇگىنگى جاپون جۇرتى دا الەمگە ورتاق الىپ وت – كۇننىڭ ەنەرگياسىنا ەلدەن بۇرىن نازار اۋدارعان.

مۇنايى جوق جاپونيانىڭ ەكونوميكاسى قاشاندا «قارا التىننىڭ» الەمدىك نارقىنا تاۋەلدى بولىپ كەلدى. باعا ارزانداپ، تۇراقتانىپ، بايسالدى قالىپقا ەنسە، ەلدىڭ ءال-اۋقاتى دا جاقسارا تۇسەدى، ال مۇناي قۇنى اسپانعا ۇشسا، وتكەن عاسىردىڭ 70-جىلدارىنداعىداي، جاپون ەكونوميكاسى دا داعدارىسقا ۇشىرايتىن. مۇنداي تاۋەلدىلىكتىڭ ارتى جاقسىلىققا اپارمايتىنىن ۇققان ەل باسشىلىعى بالامالى قۋات كوزدەرىن ىزدەۋدى الەمدە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ باستاپ كەتكەن. سۋ ەنەرگياسى، جەل ەنەرگياسى جانە كۇن ەنەرگياسىن زەرتتەۋ، ونى پايدالانۋ ماسەلەلەرى «ەكسپو-2017» كورمەسىندەگى جاپون پاۆيلونىندا دا باستى نازارعا الىنعان.

* * *

ءۇندى پاۆيلونىندا دا، جاپون بولىمدەرىندە دە بىزگە ەرەكشە اسەر ەتكەنى – قازاق تىلىندە كورسەتىلگەن قىزمەتتىڭ ساپاسى. جاپ-جاس قازاق قىزدارى ورىسشا مەن اعىلشىنشاعا ەمەس، قازاقشاعا دا ء(يا-ءيا، بۇ كۇندە وسىعان دا قۋاناتىن بولدىق قوي) اعىپ تۇر. كەلۋشى قاي تىلدە سۇراق قويسا، سول تىلدە زاۋلاتىپ جاۋاپ بەرىپ، كوڭىلىڭدى كونشىتىپ تاستايدى. كورسەتىلگەن بەينەفيلمدەر دە تەك قانا قازاقشا دىبىستالعان، ەكراننىڭ وڭ جاق بۇرىشىندا عانا ءماتىننىڭ ورىسشا جانە اعىلشىنشا اۋدارماسى شىعىپ تۇردى. بۇل كورىنىستەردەگى قازاقشا ءماتىننىڭ ساپاسى دا، وقىلۋى دا جوعارى دەڭگەيدە ەكەن. ۇشاقتارداعى ستيۋاردەسسالاردىڭ قازاقشا ەكەنىن ەشكىم ۇقپايتىن «قازاقشاسى» سياقتى ەمەس، جازىلۋى دا، ايتىلۋى دا ساۋاتتى. جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى مامانداردىڭ جاساعانى كورىنىپ تۇر. دەمەك، نيەت دۇرىس بولسا، ءبارى دە قولدان كەلەدى.

ساكەن سىبانباي

Abai.kz