بۇگىن "ەگەمەن قازاقستان" گازەتىندە بەلگىلى قالامگەر دۋلات يسابەكوۆتىڭ "بەلەستەرگە بەت تۇزەگەن قازاق كينوسى" اتتى ماقالاسى جاريالاندى. ماقالادا اۆتور بۇگىنگى قازاق كينوسىنىڭ قال-جايى جايلى كەڭىرەك توقتالىپ، تەرەڭ تالداۋ جاساعان. 

دۋلات يسابەكوۆ: "رەسەيدىڭ تاريحي فيلمدەرىنىڭ دە كورگەن كۇندەرى وسىعان شامالاس. ا.تاركوۆسكيدىڭ «اندرەي رۋبلەۆ» اتتى فيلمىنەن باسقا «الەكساندر نەۆسكي»، «يۆان گروزنىي»، ءتىپتى، ي.ستالين 34 رەت كورگەن «چاپاەۆ» فيلمدەرىنىڭ دە ورىس ۇلتىنان باسقا ەل ءۇشىن ەشقانداي قۇنى جوق. تاريحي جاعىنان دا، كوركەمدىك جاعىنان دا رەسەي تاريحىندا «مۇز قىرعىنى» اتالىپ كەتكەن ا.نەۆسكيدىڭ شۆەد اسكەرلەرىنە مۇز بوپ قاتىپ جاتقان چۋد كولى ارقىلى تۇتقيىلدان ءتيىسىپ، ولاردى اياۋسىز قىرعىنعا ۇشىراتقانى، ءوزىنىڭ وكىل اكەسى مامايعا قارسى قىلىش كوتەرگەن د.دونسكويدىڭ تاريحتا بەلگىلى «كۇلىك شايقاسى» («كۋليكوۆسكايا بيتۆا»), يوان ءتورتىنشىنىڭ (يۆان گروزنىي) التىن وردانىڭ سوڭعى تىرەگى قازان قالاسىن باسىپ الىپ، حالىقتى قانعا بوكتىرگەنى رەسەي ءۇشىن قاھارماندىق پەن ءپاتريوتيزمنىڭ سيمۆولى بوپ باعالانعانىمەن باسقا جۇرت ءۇشىن قانقۇيلى يمپەريالىق ساياساتتىڭ كەزەكتى ءبىر كورىنىسى بوپ قابىلدانادى. الەكساندر نەۆسكيدىڭ وسى اتتاس ءفيلمىنىڭ فينالىندا جوعارعى پافوسپەن ايتاتىن ايگىلى: «كىم بىزگە قىلىشپەن كەلسە – قىلىشتان اجال قۇشادى!» دەگەن ءسوزى ورىس ءۇشىن كيەلى ءسوز بوپ قابىلدانعانمەن، وزگەلەر ءۇشىن اسىرە پاتريوتتىق ۇران عانا" دەي كەلىپ كينو ونەرىندە بۇكىل ادامزاتتىق تۋىندى ءتۇسىرۋدىڭ جايىن ءسوز ەتەدى.

جازۋشى انتيگەروي كۇشتى بولماسا، باستى گەروي جەل ديىرمەنمەن الىسقان دون كيحوت سياقتى جالاڭ پاتريوتتىق پافوسقا مالشىنعان قاۋقارسىز وبرازعا اينالىپ شىعا كەلەتىن ايتا كەلىپ، تۇرىك جانە قىتايدىڭ تاريحي سەريالدارىنىڭ شىنايىلىعىنا توقتالادى. سويتە كەلىپ، قازاق كينوسىنىڭ دامۋى جايلى ءوز ويىن ورتاعا سالعان. اۆتور "قازاق كينوونەرىنە مەشەۋ بالاعا قاراعانداي كوزقاراستان ارىلىپ، جەتىلگەن، ۋاقىت جاعىنان العاندا تارلان اشاتىن جاسقا جەتكەن، كينوونەرىنە قويىلاتىن ەڭ جوعارعى تالاپتاردىڭ قانداي ءتۇرىن ارتساڭ دا بەلى قايىسپاي كوتەرەتىن كەزگە جەتكەنىن ەستە ۇستاۋىمىز كەرەك" دەي كەلىپ تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى كينو سالاسىنداعى باستى ولقىلىعىمىزدى سىن تەزىنە العان.: ابىلاي بەينەسىن كورسەتە الماعان "كوشپەندىلەردىڭ" جايىن اشىنا سۋرەتتەپ، وعان كەتكەن قارجىعا وزگە ەلدەر قانداي تۋىندى تۋدىرعانىن ءسوز ەتىپتى. راس. "كوشپەندىلەردىڭ" ارتىنان ەرگەن اڭگىمە وتە كوپ بولدى. 36 ميلليون دوللاردى جەلگە ۇشىرعان "كوشپەندىلەردەگى" وكىنىشتى سەيىلتكەن "جاۋجۇرەك مىڭ بالا" ءفيلمى ەكەنى بەلگىلى. دۋلات يسابەكوۆ بۇل ماسەلەگە دە توقتالىپ، قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا وراي قازاق حاندىعى تۋرالى سەريال ءتۇسىرۋ جۇمىسى باستالعانىن، بۇل ىسكە مىقتى ماماندار تارتىلعانىن ايتا كەلىپ:  "قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن بۇكىل ەل بولىپ تويلاۋ قارساڭىندا پرەزيدەنتىمىز ءدال وسى ماسەلەگە ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، بۇل تاقىرىپتىڭ كينو سالاسىندا ەرەكشە ىزدەنىسپەن كورىنىس تابۋى ءتيىس ەكەنىنە توقتالىپ ءوتىپ ەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە كەڭ تىنىستى، كوپ سەريالى تاريحي تۇڭعىش تەلەسەريال جوباسى قولعا الىنا باستادى. جوبا اۆتورى – قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى. العاشقى كەزەڭدەگى جوبا بويىنشا فيلم 20 سەريالى بولىپ جوس­پارلانعان بولاتىن. ستسەناري اۆتورلارى بولىپ بەلگىلى جازۋشى سماعۇل ەلۋباي مەن بۇعان دەيىن «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» ءفيلمى ارقىلى تانىلعان كينوستسەناريست تيمۋر جاقسىلىقوۆ بەكىتىلدى.  «تەاتر دراماتۋرگتىڭ جازۋ ستولىنان باستالادى» دەمەكشى، فيلم دە ستسەناريستىڭ جارتىلاي بولسا دا جازۋ ستولىنان باستالادى. جارتىلاي دەيتىن سەبەبىم – جازۋ ستولىندا اقتىق نۇكتەسى قويىلدى دەپ ەسەپتەلگەن ادەبي نۇسقا رەجيسسەردىڭ قولىنا ءتۇسىپ، ول ءتۇسىرۋ الاڭىنا جەتكەنشە سان ءتۇرلى وزگەرىستەرگە ۇشىرايدى. قويۋشى رەجيسسەر مەن ستسەناري اۆتورلارىنىڭ اراسىنداعى كەلىسۋ مەن كەتىسۋ ارالىعىنداعى داۋ-داماي وسى كەزەڭدە شارىقتاۋ شەگىنە جەتەدى. ويتكەنى، جازۋشىنىڭ ءوز رەجيسسۋراسى بار دا، ءتۇسىرۋشىنىڭ ءوز رەجيسسۋراسى بار. كەيدە بۇل كوزقاراستار وت پەن سۋ سياقتى وكسيۋمورون دەڭگەيىنە دەيىنگى الشاقتىققا اپارىپ، ونىڭ زاردابى كينوتۋىندىنىڭ ساپاسىنا كەرى اسەرىن تيگىزەتىنىن تالاي كورگەنبىز. بۇل جولى جوبا اۆتورى رەتىندە ءارى مادەنيەت ءمينيسترى رەتىندە سەريالدىڭ العاشقى كادرىنان باستاپ، «ءفيلمنىڭ سوڭى» دەگەن تيترداعى جازۋعا دەيىن جاۋاپتى بولاتىنىن سەزىنگەن ارىستانبەك مۇحامەديۇلى شىعارماشىلىق توپپەن الدەنەشە رەت كەزدەسىپ، ولارعا اقىل-كەڭەسىن بەرىپ، بۇل سەريالعا وزگەرىستەر ەنگىزىپ، 20 سەريانى 10 سەرياعا دەيىن قىسقارتۋدى ۇسىنىپ، باستى رولدەگى اكتەرلەردىڭ وزدەرىنە سەنىپ تاپسىرىلعان كەيىپكەرگە قانشالىقتى دايىن ەكەنىنە دەيىن كوڭىل ءبولىپ، قاداعالاپ وتىردى. بۇعان دەيىن «ەلباسى جولى»، «قۇراق كورپە»، «ستالينگە سىيلىق» اتتى فيلمدەرى ارقىلى كورەرمەندەرگە كانىگى رەجيسسەر رەتىندە جاقسى تانىلعان رۇستەم ابدىراشەۆ وسى سەريالدىڭ العاشقى ءبولىمى رەتىندە ءىلياس ەسەنبەرلين رومانىنىڭ جەلىسى بويىنشا تۇسىرىلگەن «الماس قىلىش» ءفيلمىن جۇرتشىلىق نازارىنا ۇسىنىپ ۇلگەردى. وندا التىن وردا ىدىراعان سوڭ كەرەي مەن جانىبەك شايبان-شاحپەن بىتىسپەس تايتالاسقا ءتۇسىپ، ءوز توڭىرەگىندەگى ۇلىستار مەن تايپالاردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، موعولستان شەكاراسىنا، شۋ ولكەسىنە كەلىپ، ءبىرجولاتا قونىستانادى. فيلم قازاق تىلىندە تۇسىرىلگەنمەن، جوڭعارلار مەن شاعاتايلاردىڭ ءوز تىلدەرىندە سويلەيتىن ساتتەرى دە بار. قازاق كورەرمەندەرى ءۇشىن بۇل وعاش بولىپ كورىنبەيدى، كەرىسىنشە، سول زاماننىڭ رۋحىنا ساي ەرەكشەلىك رەتىندە جاتسىنباي قابىلدانادى" دەيدى.

وسىلاي مينيستر ارىستانبەك مۇحامەديۇلىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ەسكە سالعان جازۋشى كينو سالاسىنداعى كيىم ماسەلەسىنە دە ەرەكشە توقتالعان. قازاقتا جازدىق كيىم بولماعانداي تۇسىرىلگەن فيلمدەردەگى ولقىلىقتى جوياتىن كەز جەتكەنىن ايتادى. "قازاق كينووندىرىسىندە قانشا ايتىلسا دا ەسكەرىلمەي كەلە جاتقان ءبىر ادەت بار. ول – كيىم ۇلگىسى. سىرتتاي قاراعاندا قازاقتا جازدىق كيىم دەگەن اتىمەن جوق سياقتى. قارا قارعانىڭ ميى قاينايتىن شىلدەنىڭ شىرقىراپ تۇرعان كەزىنىڭ وزىندە ءبىزدىڭ قازاقتاردىڭ ۇستىنەن تۇلكى تىماق پەن جاعالى ىشىك تۇسپەي-اق كەلەدى. قازاقتا جازعى كيىمدەردىڭ الۋان ءتۇرى بار ەمەس پە ەدى؟ ديزاينەرلەرىمىز سونى نەگە ەسكەرمەيدى؟ جاۋگەرشىلىك كەزىندە بولسا امال جوق، ونداي كەزدە دۋلىعا مەن ساۋىت-سايمان سياقتى جورىق اكسەسسۋارلارى سارباز ءومىرىنىڭ قاجەتتى فورماسى. ال بەيبىت كەزدە، اپتاپ ىستىقتىڭ كەزىندە ول بايعۇستاردى تۇلىپقا تۇمشالاي بەرمەي، ۇستەرىنە جازدىق جەيدە مەن جەلبەگەي كيگىزسەك ورىندى-اق بولماس پا ەدى؟ بۇل دا كورەرمەننىڭ فيلمنەن الار ەستەتيكالىق كاتارسيسىنە اسەر ەتپەي قويمايتىن ەلەمەنتتەردىڭ ءبىرى ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك".

ارينە، ءبىزدىڭ قالامگەردىڭ ايتقانىنا الىپ قوسارىمىز جوق. دۋلات يسابەكوۆ مۇنان باسقا تولىق مەتراجدى "قازاق ەلى" انيماتسيالىق جانە "ورالمان", "اناعا اپارار جول", "قۇنانباي" سەكىلدى فيلمدەرىگە ەرەكشە توقتالىپ، دراماتۋرگ رەتىندە باعاسىن بەردى.

راس. سوڭعى جىلداردا قازاق كينو ونەرىنىڭ ىركىلىپ قالعان كوشى ءسال دە بولسا العا جىلجىدى. وسىنداي تۇستا اۋىزدى قۋ شوپپەن سۇرتپەي، دۋلات يسابەكوۆ سىندى قالامگەردىڭ "باردى بار، جوقتى جوق" دەپ اشىق ايتۋى، پىكىرىن ەلىمىزدىڭ باس باسىلىمىندا جاريالاۋى قۋانارلىق ءىس.  سوندىقتان دا ءبىز دراماتۋرگتىڭ كەڭ تىنىستى ماقالاسىنىڭ جاريالانعانىن Abai.kz وقىرماندارىنا سۇيىنشىلەۋدى ءجون سانادىق.

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz